Ka Nupepa Kuokoa, Volume XL, Number 9, 28 Pepeluali 1902 — Page 6

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

NUPEPA KUOKOA, FEBERUARI 28, 1902

 

Puiwa Hikilele i ke kani a ka Pu

 

HE MEA KIKI PU I KA PO

A LOAA AKU I KA HO-

PE ILAMUKU ILOKO

LUMI ME KA PU.

 

Hoike ae Oia he @ Kana i Ki A @ ka Pu. -- Ua Hoopaapaa Mai me @ kahi Mau Kanaka ma ka Hale Inu Lama.

 

            I ka hora @ o ka po Poalua nei ua Puiwa loa ka poe e noho kokoke ana i ka Hale Aloha ma ke alanui Papu i ka lohe ana i ke kani o ka pu. He elima poka pu i ki ia mai luna mai o keia hale a i ke alanui malalo iho. Ua manao koke ia ae la ua ki ia kekahi mea i ka pu a iloko o ka manawa pokole loa ua piha keia wahi i na kanaka.

            Aole i loihi ua ike ia aku la ka Hope makai nui i ka iho ana mai me kekahi kanaka a haawi aku ia i na makai e lawe aku no ka Halewai. Aole i maopopo i na kanaka ke ano o ka pilikia, aole hoi i ike ia aku kekahi kanaka eha e lawe ia ana, a hoomaka ae ia na ano olelo like ole e lohe ia. Manao ae ia kakahi poe ua ki ia kekahi mea a ua make loa a ia no oia iloko kahi i malama ia ai. Aka aole pela ka oiaio. Penei ka hoike a na makai:

            Mamua o ka hora umi o keia po ua loaa mai ia he kelepona i ka Halewai e hoouna aku i kekahi makai i ke Club Stables. Ua ninau ia aku ia ke kumu i makemake ia ai ka makai, a me ka mea nana i kelepona mai a he pane pakike kei loaa mai, a no keia kumu aole i hoouna ia kekahi makai. I ka hiki ana mai o ka Hope makai i ka Halewai he mau minute mahope mai ua hoike koke ia aku ia iaia keia kelepona. Ma kona ano eleu no ua hele koke aku ia oia i keia wahi e nana ina he hana hewa i'o paha kekahi e hana ia ana ma keia wahi i keia manawa. I kona hiki ana aku ilaila ua hoike ia mai ia iaia aohe pilikia ma keia wahi aka aia he hakaka nui ma ka O@ma, a me ka eleu ua holo aku la ka Hope Makai i keia wahi, a aole oia i hiki pono aku ua ike aku la oia i ka olapa ana mai o ke ahi pu mai luna mai o ka lanai o ka Hale Aloha maluna aku o ka O@uma, a holo loa ak @ nolaila. He elima poka i ki ia m@ alanui a he mau kanaka hoi keka@ holoholo ana ma ke alanui ia ma@ a he laki wale no ko lakou pal@ na mai kana lu mai.

            Ua @lo koke aku la ka Hope Makai no kahi o ka pilikia, a ku aku la ma ka puka o ka mea nana i hana mai keia hana. Ua pani ia a laka ia mai kona puka. Kikeke aku la ka Hope Makai aole nae he wehe ia mai. Me ka hana nui, ame kona hoike ana aku i kona kulana, me ka olelo pu ana aku e wawahi ia ana eia ka puka ina aole e wehe koke ia mai akahi no a hooko ia mai kona leo.

            Iloko o ka lu@ e waiho ana kekahi pu panapana iluna o kekahi ume aniani, a he oahi nui kekahi e waiho pu ana. E ku mai ana oia me kona mau maka huhu. Ua piha keia pu, a ua makaukau hoi oia no ka hoopakele ana iaia iho mai ka lima mai o ke kanawai. Ua hopu ia oia e ka hope makai a lawe ia mai ia no ka Halewai. I ka hiki ana aku i ka Halewai ua noho malie ioa oia, a aole hoi ona makemake e hoike i kona inoa. Ua kakau ia o "John doe" kona inoa. I ka ninau ana ia aku o ke kumu o kona ki ana i kana pu i keia po, ua hoike mai la oia he popoki kana i ki ai. He popoki hele mau keia iloko o kona lumi a oia @a kumu huhu. O keia pahi he ma@ a ia mai kona makuakane mai i @ a i ka make, a he hele mau oia me keia pahi, ma ke ano hoomanao i kona mau maku.

            Eia oia ke paaia nei ma ka Halewai Ma ka hoike mai a kkahi o kona mau hoa @ po, ua hoopaapaa keia haole me k@ahi mea ma ka Hale inu oia ma ke alanui Papu e kokoke aia i ka Onuma i keia po a ua huki ae oia i kana pu me ka manao e ki aku iaia a kaili e ia nae e kekahi mea, a aole i hoihoi hou ia iaia, a hiki i kona ae ana mai aole oia e ki i kekahi mea ia po. Mahope mai ua hoi aku ia oia no kona lumi a lohe koke ia aku no ke kani o ka pu. Ua manao wale ia no he inoino oia, a e nana pono ia ana oia mamua o kona hookuu ana ia.

 

Na Olelo a ko Honolulu Poe

 

NO KA LAAU KIKALA HANEENEE

A DOAN E HOOIA ANA I KO-

NA MAIKAI.

 

            I ko makou ike maka ana --

            I ka lohe ana o ko kakou mau pepeiao --

            I ka manawa e hooia mai ai na hoa noho --

            I ka manawa o apono ai ko kakou mau hoa'loha --

            Aohe oiaio aku i koe no ia mea.

            Aole o na olelo a na kanaka ma Amerika.

            A i ole na hoike mai Ause@lia mai.

            Aka o na olelo a ma Honolulu mai ko Honolulu poe mai.

            Aohe mau olelo i oi ae manao o na hoike oiaio i mua o ke oia.

            Ua hiki anei ia oe ke @nai i kou mau hoa'noho?

            E heluhelu i keia mau olelo mai kekahi makaainana mai:

            Penei na Olelo a Mrs. Grace @ o ke alanui Young helu @ o keia kulanakauhale, e hoike mai ana i ka lehulehu: -- "he nui ko'u ma@ a ua nana pono ia hoi e na kauka lehulehu a ua hiki ole ia lakou ke hana mai i kekahi hana no'u. Ua ma'i ko'u ake eha ko'u aoao akau, a eha ko'u kua. ua loaa la'u keia kua eha no alua makahiki, a ua ikaika loa i kekahi manawa a hiki oie la'u ke moe i kekahi manawa. Ua hoao wau i na laau like ole apau i hoike ia mai ia'u aka aole he loaa la'u o ka oluolu a hiki wale no i ka loaa ana la'u o ka Huaale Kikala Haneenee a Doan mai ka Hale Kuai Laau mai o Hollister, akahi no a loaa la'u ka oluolu. He kupaianaha ka hana a keia laau, aole i loihi ua pau ko'u ma'i a akahi no a hiki pono ia'u ke @ i ka po a loaa ka olu, kekahi hoi o na pomaikai lani."

            He mea maikai loa e loaa keia laau i ka lehulehu, keia laau nana i hooia o Mrs. Dodd, oia hoi ka LAAU HUAALE KIKALA HANEENEE a DOAN. E ninau no keia laau.

            Ke kuai ia nei keia mau huaale Kikala Haneenee a Doan e na poe hana laau apau ame na Hale Kuai laau, he 50 kene@ ko ke poho a he @no poho no $2@ a e hoouaa polo@ ia aku no ia @ ka manawa e loaa @ ai o ke ku@ ukuai ia Hollister Drug Co., Honolulu, na Agena Kuai nu no Hawaii nei.

 

HE MAU KUHIKUHI

NO KA LAWAIA ANA

 

HE MAU HOAKAKA MAI KA

PENI MAI A D. KAHAU-

LELIO -- HE POMAI-

KAI NUI KEIA.

 

            Ua noi ia mai ko oukou mea kakau e ka Lunah@ kai o keia Nupepa, me ka manao e hoomaikeike aku i ka poe opio o keia au hou e nee nei, aole hoi no ka poe i lehia ma keia oihana he lawai'a, a ua haawi aku au i ko'u ae oluolu me ka manao he pomaikai no hoi ia no ka poe e lawe ana i keia nupepa, a o na hemahema e loaa ana ma ka'u mau hoikeike ana ma keia oihana waiwai nui o ko kakou Lahui mai kahiko mai, a pela no a puni ke ao nei, me a'u iho ia hemahema, a na oukou no hoi e hoike mai i keia pepa.

            O na oihana nui a hanohano iho ia no keia o ko kakou Lahui mai ka hoo@umuia ana o ko kakou aina, mai a Kumuhonua mai a ia Papa a me Wakea. O keia oihana Lawai'a ame ka oihana mahiai, a maluna o na poe kakana apau e lawelawe ana i keia mau oihana no ka pono o keia noho ana, e hoomoemoe-a ai na keikikane u'i opiopio, a me na kaikamahine u'i nohenohea a ka poe ike ole i ka oihana lawai'a, a poe palualelo no hoi i ka oihana mahiai, e makalahia mau ai o ka po, aia ka pono o ka hoao (mare) me na kekikane a kaikamahine a keia poe, nolaila, manao ae la ke oia o na iwi o na kupuna me na makua a ohana hoi.

            No 16 makahiki ko'u lawelawe ana i ka oihana lawai'a me ko'u luaui makuakane a mau kupuna hoi, a haalele mai la lakou i keia noho ana, a he 21 hoi makahiki a'u i lawelawe pono-i ai, a hoomaha i keia mau la, mai na lawai'a nui a liilii a ko'u Papa i a'o mai ai la'u.

            (1) Lawai'a Lau Nui. -- E hoomaka ana ka'u alakai ana ma ka oihana lawaia Lau nui. O keia ano lawai'a, ua kapala he Lawai'alaulima, o na kane, na Wahine me keiki.

            Pene@ ka hana mua a ke Poo lawai'a Nui e hana ai, e kauoha i na kane me na wahine e pii i ke ka Wauke, hoi mai hoomaemae, ihi ka ili, kaulai, a maloo maikai, alaila, ka, i upena, a o keia Upena ua kapala kona inoa he Puhiiki, a pii no hoi i ke oki olona, kahi no hoi a pau, alaila ka i upena makahi, a ua kapaia kona inoa, he upena Pupu a he mole o ka upena, a he malua a malunowa, a ua kapaia keia mau upena, he Puhinui, hui keia mau mahele upena ekolu, ua kapaia he upena Papa, oia hoi Puhinui o ka waha ia o ka upena, Puhiiki, o waena ia o ka upena, Pupu, oia ka mole o hope loa o ka upena. Makaukau kaupena, alaila kauoha hou ke Poo lawai'a Nui ina Kane, na wahine me na keiki Nui ehiki ai ke pii i kuahiwi i lau la'i pala a lau lai maloo ina he 30 a 40 poe e pii ana i ka lau lai, alaila o kanakolu a kanaha kumulau no ia, a he Kumulau pakai ka inoa oia poe a pau, ma ke kanakolu a kanaha anana o ke kumulau hookahi, ua like ia me hookahi tausani anana, a pau ia, pii kela ame keia i kuahiwi i ke oki wiliwili maloo i mouo no ka lau, a i ole ia o ka ipuawaawa maioo no hoi, a pau ia o ka paaa lau maia maloo i kaula e paa ai ka Mouo i ka lau, a kaula wauke no hoi, alaila, o keia poe iho ia no na Ona a poe mea kuleana ma keia ano lawai'a a o ka hana i koe, o ka lele o ka lau i ke kai no ka lawai'a ana, a i ke Poo Nui aku ia a ka lawai'a. O na mahele ano nui o keia lawaia Lau Nui. (1) Lau Lele. 2. Lau kapalili. 3 Lau Apoapo, pili keia mawaho o kuanalu a kuanalu ole, a o na mahele liilii o ka lawai'a lau, mawaho ae o ka lawai'a Lau Nui, maloko o na kai kohola. (1) Lauahi. 2 Lau ko Lauohua. 3 Lau ahu ohualiko (manini liilii.) 4 Lau ko Upena pahu. 5 Lau ko pua liilii.

            KE ANO AME KA LAWAI'A ANA O KA LAWAI'A LAU NUI. -- Elua waa nui, a iluna o keia mau waa e hoo ili ai ka lau, ekolu, a eha waa liilii no ka poe lu'u no ka mau o ka lau, e holo ana ma keia aoao a keia aoao o ka lau i ka wa e hoolei ai iloko o ke kai, a hookahi ke poo lawai'a Nui ma kona wahi waa uuku, i ka hiki ana o na wae nui e lawe nei i kahi a ke Poo lawai'a e lana ana ma kona wahi waa, alaila, hoopaa ke poo o na lau elua, ua kapaia kona inoa he Ohao, ma ke poo o keia mau lau he mau puka ua hana ia a paa, a ma ia mau puka e hookomo iho ai kekahi lala hau no hookahi anana ka loihi a no keia wahi laau e paa ai keia mau lau elua keia inoa Ohao. He 15 anana ka hohonu o ke kai ilaila e hoolei ai ka lau alaila hoomaka na waa e hoe no keia aoao keia aoao a hiki i ka pili ana makuana le he i a e @ anana ka hohonu, alaila hoolei ka pohaku o na waa, a inei wa hoi he kuahao a he heleuma hoi. Ma kahi hohonu 15 anana a'u i kamailio mua ae nei ua hookuu ia iho la ka @ a ka hapalua o keia hohonu, a pela ka nee like ana a kahi hohonu @ a elima anana emi aku ua ano @ ka lau i ka papaku @ aole @ loa o mau auanei i  ke akoakoa a i ole ia i ke alualua i ka manawa e @ ai na Pohaku o na waa lau hoomaka na kanaka o ka waa hookahi. A i ka wa e papa pono iho ai ka la maluna o ka lau, alaila no ke aka o ka lau e hoohemu, e kipaku ipa i'a e hele i uka ma kahi o ka lau e hukiia ana.

            @ Ka manawa e ike ai ke Poo lawai'a ua @lolei ka lau aole ano pi@ oia hoi ano poepoe, alaila, hapai hou na Pohaku, a hoihoi hou mai na waa lau iloko, a pela e hana mau ai a hiki i ka aneane ana elua kaulahao ke kaawale, oia hoi 22 anana ke k@wa mawaena, ia wa nohoi ua hiki mai la ka lau i kahi he eha anana ka hohonu, alaila ke nana aia ka lawai'a nui i kahi kupono e hoo@ ai ka Papa (Upena), a mamua o ka hoomoe ana i ka upena Papa, ke panipani ala ka poe iuu i na lua me na lau opala o keia ame keia ano, i ole e hoi na i'a iloko o na lua, a ke ike ka lawai'a nui ua paa pono keia mau lua, alaila, hoomoe ka Papa, he 6 a 7 anana a oi aku ka loihi o ka Papa, mai ka lehelehe mai o ka waha o ka upena a hiki i ka Pupu (mole) mai ka 3 anana ke kiekie o ka Upena a hiki i ka 2 anana, oia ka Puhi Nui a he 1 anana aku oia ka P@hiiki, a pela ka emi ana a hiki i ka mole o ka upena, a he mau laau malalo o ka Puhi nui a me ka Puhiiki, i ole e mau ka u pena i ka wa o ka i'a e komo ai iloko, a hoomaka ka Lawai'a nui e kauoha e hapai ka waha o ka upena iluna o ka ilikai a hoopili i ka waa. A ina aole he ikaika o ke au, ike aku no oe i ka waiho molale maikai mai o ka upena me ke Halauwaa ala ke ku maikai mai.

            Maanei e olelo iho kakou ua moe ka Papa iloko o ke kai, a ia wa kauoha ka Lawaia Nui e hui na waa laau, a e umi ka lau, o ke ano o keia e luu na kanaka ilalo e huki mai i ka laau me ka hui o na lau ina manawa apau, paupauaho iho ia kahi poe, luu iho ana kahi poe, a i ka aneane ana o ke Umi o ka lau ina paku, he mau Upena keia ma keia kuku keia kuku o ka upena Papa, he 10 a oi aku anana ka loihi o keia mau upena paku.

Ia manawa ka lawai'a nui e kau ae ai maluna o ko'u wahi waa, e hoe ana me ka palanehe, me ka owe ole o ke kai mai kahi e umi ia ana ka lau a hiki i ka waha o ka Upena Papa, e nana ana keia i ke kulana o ka i'a, a me ka upena Papa, i ko'u wa e ike ai i ka nee malie o ke i'a elike me ka uwahi o ka mokuahi e neenee malie ana i ka ilikai, ke hauoli aia ko'u manao ka Lawai'a Nui o ka la aka ina ike iho au ka lawaia, e piholo ana, e hoino ana ka i'a, e ku ana ka ehu o ke lepo one iluna o ka ilikai, oia ka wa a ka Lawai'a Nui e noonoo pono ai no kana mea e hana ai, ia manawa kauoha aku la ka lawai'a nui u na poe luu a pau e noho hamau, a e emi wawae ka luu ana ilalo ma ke uni o ka pau kahi e hui ana me na aopaku o ka Upena Papa. A ina e ikaika loa ana ka pihoho ana o ka i'a, alaila, e kauoha ana ka lawai'a nui ina kanaka aholoa a pau i ka luu e makaukau no ka Papoo ana i'ka lau, o ke ano o keia huaolelo Papoo, oia ka luu ana a hiki i ka waha o ka upena Papa me ka nai ole i na aopaku o ka Papa a hui i kahi hookahi, hapailike ka poe luu a hiki i ka waha o ka upena Papa alaila hapai iluna. Oiai keia manawa pihoho o ka i'a, e nee ana io a ianei, imua i hope, kekomo mua ala ka hapa o ka i'a iloko o ka upena Papa, o ke kakaki oia ka i'a nana e hoopuahio nei i ke kulana o na i'a e hoolulu nei, oia no ke kala ua like pu me kekahi Pa Pua mea kanu ka hele a luluu ina pua, pela no ka Punohu o ka i'a iloko o keia manawa kupilikii o ka i'a e hoona ana io a io, e ake ana o kahi e puka ai, a ia ma ka lima o ka Lawai'a nui e paa ana he kaula i hoopaaia ma k lehulehu lalo o ka upena Papa, i ka manawa e kauoha ai ka lawai'a nui e Papoo i ka wa a ka lawai'a nui e ike ai i ka poe luu i pili i ka waha o ka upena Papa, o kona manawa ia e huki ami ai i ke kaula a pii pu mai la ka poe luu, ia wa ua pili mai la ka waa e hoili ai ka i'a iluna, a o ke kanaka oluna oia waa i'a a ka lawai'a nui e hoonoho ai, he kanaka uahoa, huhu pi i ole e paapu aku na kanaka a iho no ka lima o ka Palau, a poino ka lehulehu. O na ano ia no he nui, Opule, Maiii Palapala Kumu, Weke, Kala, Manini, Moano, Uhu Oio, Hilu, Aawa a pela aku, e piha pono ana ka Pupu ina i'a a hiki i ka Puhiiki i kahi manawa, a i kahi manawa ka hapalua o ka Pupu, o ka waa eha anana ka loihi ekolu kikoo ka hohonu, e piha ana i ka i'a mai kuaiako hope a kuaiaho mua, aole keia he palau a he kaha wale aku, he oiaio keia, elike me ka ike pono o ko oukou mea kakau.

            Maanei, e wehewehe a hoakaka aku ko oukou mea kakau i ka nui ame ke ake o kahi e lele ai ka lau i ke kai. E Mr. Lunahooponopono, ua kamaaina oe ia Laiolele a i oie ia, ia Huaikaulu o Lele i ka malie i kekahi mau makahiki au i noho ai i ua Maluulu nei o Lele, ke ike ala oe i ka nalu o Uo me Keawaiki, a ke ike ala oe i kahi noho o kou mea kakau, aia ma ka Pa o ka mea Hanohano F. W. Beckley, he awa pae mawaho pono oia wahi o Uhailio ka inoa, oia kekahi e e o ka lau a o Uo ame Keawaiki kekahi ee, oia hoi na piko o ka lau i kahi waa lau ame kahi waa lau, a ua like ia me 3/4 mile mai ka Uapo mai o Keawaiki a hiki i kahi o ua Mea Hanohano ala, oia ke akea o ka lau a ko oukou mea kakau i lawai'a mau ai ma ke alakai a ko'u Papa i alohaia a piha hookahi waa, a ua kapaia ia kuuna lawaia o Kapualiilii, no ka liilii no hoi o ka i'a a koe aku ke Kakaki (Kala) o kona ano mau no hoi ia -- Lau Kapalili. O kekahi mahele no ia o keia lau Nui, ma na wahi kahahai @ne a pau, a o ke kai Kohola, e kau@ ana ka lau a pae loa i uka, a mauka e huki ai na kanaka i ka lau, alaila, i ka hoomoe ana o ka Upena Papa, e pae ana na Ao i uka o kahaone, alaila, e ike auanei oe i ka hu o ka i'a i kahaone e kapalili ao, a pela i kapala ai he Laukapalili oia kahi mahele. Lauapoapo. O kekahi mahele keia o keia lau Nui, o keia mahele, he wahi lau paiki keia, i ka wa no e holo ai na wahi waa lau, me ka waa upena a ma kahi no o ka ekolu a elua anana ka hohonu, alaila hoo@ mua kahi upena Papa palanaiki, ekolu a i ole eha ana na ka loihi, alaila lele pu no ka lau a pili i ka nalu, alaila, hoomaku no ka hui o na lau oia no ke Umi o ka lau alaila o na kane o na wahine ihupani ke hapai mai ia lakou i ka lau e lomi hele mai ai e like ma ka lau kaa ohua a pela no hoi e hele like ai a hiki i ke komo ana iloko o ka upena papa e like no hoi me ka hana ana o ka lau Nui, o na i'a manao nui ia ma keia ano Lauapoapo oia ka Opule, Omalemale, Panuhunuhu, Malii, Kole pala a pela aku, a ua hiki ka lau apoapo no ekolu manawa e hoolei ai iloko o ke kai a ke nanu iho oe i ka waa i'a he pula maoli no i ka onaona, ke nana iho oe i ka maka o ke Kale maka onaona a me ka maka o ka Opule lauli a laukoa hoi, a ua hana pinepine ko oukou mea kakau i keia ano lau apoapo mai Kaanapalli a hiki i Kealia, a ma Lana a puni, a ma ka aoao lulu o Kahoolawe mai ke awapae o Kanapou e huli pono ia i Makena a ka Lae o Kealaikahiki o @ni ala i ke kai, me ka hui pu ma na ano lawai'a e ae.

            LAUAHI. O ka mahele mua keia o na Lauliilii maloko o ka Poinanalu a ma ka po pouli maikai a onalunalu ole o ke kai, elele ai ka Lauahi, e pili ana ke ko ana o keia lau i ka poinanalu, o na kai Kohala, ina e hala ka hapalua o ka po ma keia ano lawai'a Lauahi o ka po, e piha ana na eke huluhulu Ekolu eha ke laki no hoi, ke hahai ole la no hoi e na Diabalo o ka po, o ke kumu Puanu, Nanue, Weke a me na ano i'a e ae helehuluhu a ua like no ka nui o ka Lauahi me ka Lau ko ohua.

            LAUOHUA. O ka mahele elua keia o na kau liilii. O na wahine o ko makou wahi ka hana pinepine ma keia lawai'a, a he elua wale no kane i makemakeia, oia na kanaka nana e huki ka lau a he molowa loa na kane ma keia ano Lauohua, no ka eha ka o ke kua i ke kulou ilalo e lomi ai i ka lau aole elike me ka wahine o ka neepu ka ai a ka Lua, aia nae a hoi mai ka wahine a ua piha na eke huluhulu i ka ohua, ua oki oe i ua poe kane palaualelo ala ka miki e hopu i ka ohua Paawela me ka Akiolo, poina aku la au i ke ano upena o ka Lauahi o ka po, he Nae olona ka Upena, me na kuku elua, a ua like no me ka upena nae ko Lauohua, a he oha no ko ia mau ano lau, elike no me ko kalau Nui.

            LAUOHUALIKO. Ua komo pu me ka Lauopae iloko o keia lau, oiai o ka lau ohualike, he wahi lau ia hookahi no anana ka loihi, aia iloko o ka Ahu a he Imu na ka olelo a ko Hana poe, a ia makou hoi he Ahu, aia iloko o keia Ahu ka ohualiko (manini liilii) a me ka Opae, a he mau wahi i'a hikiwawe loa keia no ka Paina kakahiake, o na kakahiaka kai make (kai maloo), i ka manawa e makemake ai, o kahi kumulau hookahi anana, o kahi upena nae makalii, a makika paku no hoi, alaila, apo ae kahi lau a hiki i na kuku o kahi upena, alaila, ohi ae no hoi i ke a-a o ke ahu a hiki i ka pau ana , alaila, e ike ana oe ua pokeokeo maoli no, ekolu no au Ahu e hue ai, ua piha ke kini kakai o kauhale kuai, pau pu me ka puaula liilii, he ono mai hoi kau.

            LAUKOPUA. O keia ano lawai'a na kamalii, a pau pu no me kanaka makua. I ka malama o Ianuari a me Feberuari ka manawa ua nui o ka hooilo, kahe nui ka wai o na kahawai, a nahaha na loko pilikahakai, e ike no oe i na kumupua liilii, e kai hele ana ma kahakai, alaila, me ka lau malapala, oia ka lau a ka malii e hana ai, a he kauo maoli no ka kamalii a hookapallili i kahaone, a ohi iho la no ilaila a piha kahi kilu pohue, o kamaluu lako no hoi i kahi upena paku makika, kani ka lakou la aka, a mamuli o ke kau kanawai ia ana o ua mau pualiilii nei, aole ike hou ia oia ano lawaia.

            LAUKOPAHUANAE. O keia kekahi o na kiina lawai'a maalahi loa, he wahi upena keia ekolu anana ke ake o ka waha, a he eha a elima ka lihilihi oluna, a eha a puka ka lima ka hohonu mai ka waha aku o ka upena a ka mole eha a elima anana na Kumulau o ka aoao hookahi, e hoopaa mua ana na lau i ke a'u o ka upena, me na kanaka no hoi eha, elua ma ka upena, elua ma ka lau, aia ma ke alo iho o ka Pa o ka Mea Hanohano F. W. Beckley ma Puunau, oia kahi kuuna Pahuanae maikai loa, aole e mau ka upena i ka pohaku, a pela no hoi ma ke alo iho o kahi o ko oukou me kakau i ka manawa e hiki ai i kahi e hoomaka ai ke ko ana a me ka wehe ana i ka upena, aia na maka o na lawaia i ka waha o ka upena, a e nana iki mai ana ina mea kauo i ka lau, i ole e hualala a oopuhue ka lau, aia no o ka like o ke ko ana, a o ka maka @oi o na ko lau ke nana mau ala ina lawai'a e kau o ala i ka upena, i ka manawa e oni ae ai ke kai i ka waha o ka upena maopopo he anae kela ua komo, hoala ka upena, ku malie na ko lau me ke kulou ilalo, oiai e nahunahu ana na lawai'a i ke poo o na anae i komo iloko, pau ia kauo hou, a pela e hana ai, ina eha a elima kuuna ia, e piha ana elua kaau anae i kahi wa ke laki no hoi. No ka hana.

            (2) LAWAI'AAHIAKU. Ua kapaia ke ano o keia inoa, no keia, Hi ka Pa, Hi Kamalau, oia hoi lawai'a Pa, lawai'a Iao malau, a mailoko mai o keia mau mahele o na waa lawai'a, he waa kaulua, a kaukahi a he Hoomo kahi inoa maa mau i ka poe lawai'a Aku. A ma ka manao o ko oukou mea kakau he Laulima no ke ano, oiai na ka lahulahu no keia ano lawaia e pono ai, mai kane a na wahine kamalii e hele ana a e hii ia ana e na makuahine, a me na ilio e au pu ana iloko o ke kai, ua loaa like na pomaikai ia lakou a pau.

            I ka wa kahiko mamua o ka hiki ana mai o na Misionari i Hawaii nei, o na ano lawai'a Aku e hana mau ia ai e ia poe, lawai'a Pa, lawai'a malau, a hiki mai i ke au o ka ia opio o ko oukou mea kakau he 11 makahiki, haalele loa ko'u makuakane i ke ano lawaia malau Aku, no ka nui o ka hana a me ka luhi pu i ka lawe pu ana i keia malau Iao i waho o ka moana he 5 a he 7 paha mile ka loihi e moke ai i ka hoe i na waa kaulua, a he hana inea maoli no ma ka ike a ko oukou mea kakau, nolaila, ua lawe ia mai ma ke ano lawai'a waa kaukahi ihoomo, a pela mai ka poe lawai'a Aku apau o Lanai Ukumehamua me Olowalu, a o Lahaina holookoa.

            NA ANO HANA E PILI ANA I KEIA LAWAI'AAKU. E kamailio a e hoi ke mua aku ana au i ke kulana o ka la wai'a Pa ana, ua ike oukou a kamaaina ia mea he pa iloko o na halekuai, he pihi pa, mea pulima a ai o na iole o kakou, a peia no hoi na Pa lawai'a Aku, koe wale no keia he loloa ko ka Pa lawaia Aku, a he loina ka hana ana o ka Pa lawai'a Aku. Penei ke ano, he 5 ini@a ka @. 1 iniha ka laula mawaena a ma na poo e paa ai ke aho ame ka makau he miomio ia mau wahi @ a ole @ iniha paha, a he mau puka ma na poo e paa ai ke ahi a me ka makau, a o keia aho e paa ai i ka ohe lawaia ua komo aku ia la mai ka puka mahope o ka pa a ka puka mamua holo hou mai a komo hou i ka puka o hope alaila kama e ke aho makalii maluna o keia aho a paa me ka makau Iwika@ i kukulu hoohio ia maluna o ka Pa me ka hulu o ka puaa e puapua iki ana ma ke poo o ua Pa nei. I mea e kahulihuli ole ai ka Pa ke holo mai iluna o ka ilikai.

Aole i pau.

 

            Ma ka la 5 o keia mahina i haalele mai ai o Mr. Peter Kaaekuahiwi i keia ola ana ma kona home ma Kaauhuhu, Hamakua. Ua piha iaia ke @ a oi makahiki makeia oia ana, a he makamaka hoi i aloha nui ia.

 

            Ma ka ia elima o keia mahina i haalele mai ai o Simeona Paaluhi i keia oia ana ma ka home o kona mau makua ma Palama. Aole i loihi loa aku nei ka waiho ana aku o kona kai@ hine Kapeka, loaa hou no keia @ana luuluu.

 

Ka Olelo Hoike a ka Lawe Leka

 

C. W. ALLEN, UMI-KUMAMAKOLU MAKAHIKI MA KA HANA, HOIKE AE I KONA OLA ANA PENEI.

 

            He nui na mea ano e i ike ia e na kanaka lawe-leka o kakou. Ua ike o W. C. Allen, e noho nei ma ke alanui St. Albans, helu 377, St. Paul, Minn., oiai oia e lawe ana i na leka no umikumamakolu makahiki. Ua piha iaia ke 38 makahiki i keia manawa a ua hoohala oia i ka hapanui o kona manawa ma St. Paul. Mamuli o kona hele mau i ke anu ua loaa ia Mr. Allen ka rumaiika iloko o na makaia, a ua hiki ole i na kauka akamai ke hana i kekahi hana nona. I kona lohe ana i ka maikai o ka Huaale Akala a Kauka Williams no ka Poe Haikea ua hooholo iho la oia e hoao i kona maikai. Ua loaa iaia ka oluolu mai ka manawa mai ana i lawe ai i keia laau. Penei kana i hoike ae ai, "I ka pau ana ia'u a ke poho huaale mua loa, ua ike iho ia wai i ko'u ano maikai mai, i ka pau ana o ke poho elua ua ikaika loa ko'u maikai, a i ka pau ana o ke poho ekolu ua hiki loa la'u ke olelo ae ua oluolu loa wau a ua pakele hoi mai ko'u pilikia mai, a o ka hookahi makahiki keia o ka loaa ana la'u o ka olu olu maikai mai ka Huaale Akala mai a Kauka Willims a oia ka'u e hoike aku nei i ka lehulehu."

            I ka manawa e loaa ai kekahi i ka ma'i rumatika ua loli kona koko a mamuli o keia ua loaa iaia na eha like ole e ike ia nei e ka poe i loaa i keia haawina.

            He ma'i pilikia loa ka ma'i rumatika ina e hoohemahema ia oiai e komo ana iloko o ka puuwai a o ka pilikia no ia. I kekahai mau makahiki i hala aku nei ua o oia ka poe i loaa i keia haawina a hookahe ia kekahi o ko lakou koko iho. I keia mau la ua hala ia mau hana waiwai ole, a ke olelo mai nei na kauka, a ke kakou mai nei hoi na poe kuaii laau, i ka Huaale Akala a Kauka Willims no na Poe Haikea, oiai he hele pololei keia laau no ka noho o ka pilikia, oia hoi kahi i puka mai ai ka pilikia, oia ke koko a hoomaemae ia a pau ka pilikia. Ua hookaawale ia aku na mea inoino e loaa aku ana iloko o ke koko o keia laau a loaa ka oluolu i ka mea i loaa i keia haawina. Nolaila ua maopopo loa ka maikai o keia laau no keia ano pilikia.

            Aole o ka rumatika wa@ no ka ma'i ola i ka Huaale Akala a Kauka Williams no ka Poe Haikea aka o na ma'i no apau i ulu mai ke koko ino mai. Ke kuai ia nei keia mau huaale e na Hale Kuai Laau apau ma keia kulanakauhale, a i ole e hoouna ia aku no i ka manawa e loaa mi ai o ke kumukuai, he kanalima keneta o ke poho hookahi, a he eono poho no Elua kala me ka hapalua, ma ke kakau pololei ana mai ia Dr. Williams Medicine Co., Schenectady, N. H.

 

Ka Lunamakaainana Kapamawaho

 

OIA KA MALAMA WAIWAI O NA WAIWAI O NAOMI KAAIHUE?

 

            Ma ka huli pono ana a P. D. Kellett Opio i ka hoike a Lunamakaainana Prendergast (Pamawaho) ma kona ano he malama waiwai no na waiwai o Naomi Kaaihua, ua loaa aku la he huina o $1,003.99 i komo mai, a he $760.53 i hoolilo ia. Ua loaa aku la iaia ua lawe o Pamawaho he $24.05 uku komikina oi ae mamua o ka mea i ae ia iaia, a ua lawe ae oia no kona pomaikai iho he $375 ma ke ano aie a hoihoi hou aku, he hana i ae ole ia iaia e hana, a noi mai o P. D. Kellett Opio e kauohaia o Pamawaho e hoihoi koke i keia mau dala. Ua hoike pu mai la oia he mau aina lehulehu e waiho wale nei aole he hoohana la, he mau noka, a he mai palapala I. O. U. (Ua Ale Wau Ia Oe) no $600, a he likiki okoa iho no no $60 aole i uku ia, a aohe uku panee e uku ia nei no keia mau dala. Ma kana hoike no na mea e pili ana i na waiwai o Kala Kaaihue, ua ike ia he $245.03 i hoolilo ia a aole kala i komo mai. Ua apono ia ia hoike.

 

UA ANO MAIKAI KA MA'I O KE KEIKI A KA PERESIDENA.

 

            Ma na nupepa Kaleponi hope loa mai nei i loaa mai ai ka lono o ka oluolu iki ae o ka ma'i pilikia o ke keiki a ka Peresidena. Ma ka ike a na kauka e lawelawe nei i kona ma'i ua loaa ola i keia pilikia mamuli o kona wehe koke ana i kona lole a noho ma kahi o ka makani mahope koke iho o kona paani ikaika ana a me ka pulu hoi o kona kino i ka hou. He keiki puni paani ola, a o na hana hooikaika kona makemake loa.

            E ka lohe ana ia mai o kona ma'i ua holo koke aku kona makuahine e noho me ia ma kahi e noho kule nei keia keiki, a eia, no oia malaila i keia manawa kahi i nana pono ai i ka laua keiki. Ua hiki pu aku ilaila o Miss Alice Rusevela i keia manawa no ke kokua ana i kona makuahine i ka malama ana i kona kaikunane. O keia keiki ke keiki punahele loa a ka Peresidena a ua kaumaha loa ka Peresidena no keia pilikia i ili iho maluna o kana keiki.

 

UA IKE NA

KANAKA A PAU

I KA

LAAU PENIKILA

HE

LAAU KUPONO

NO NA HOME.

He hoola maopopo a hikiwawe no ka

UMII, KUNU, PALAHEHE,

HI, ANU, PAUAH, PEHU,

A ME KA HAKI.

Hikiwawe ko ola.

Elua ano, 25 Keneka a me 50 Keneka

Hookahi no La@ Penikila ka Perry

Davis

 

KAKELA ME KUK@

KAUPAL@

Poe Kalepa ma ke K@

A HE

Poe Lawelawe @

AGENA

 

E Hoolohe Mai.

E o'u mau hoa o ka @ owau @

WILLIAM RINGER.

ua wehe ae nei au he H@

KIKA, KIKKILIKI @ NAU o na ano apu @ ano KINI MEA AI like @ ano apau, pela hoi me na @ LU MALOO ono o na Kona @ loaa pu ana me na PAKA HAWAII ona o na Kona. E @ mai ma ko'u hale Kuai he @ na kuka kama@ ana. E @ no wau ma Alanui M@ koke ia Alanui Kukui. Ua @ ke hoolawa ia na kauoha @ kuaaina mai i na mea @ make ia. P.O. @

 

PALAPALA HOOIA HOAH@

Elike me ia i Hoopuk@

HUI HAWAIIAN REALTY

A ME MATURI@

(KAUPALENAIA

 

Hoohuia Maraki 30, 1901

HUINA WAIWAI, $50,000

5,000 MAHELE; $10.00 PAKAHI; @

 

HEAHA NA KUMU?

            1. Aole makou @ koi aku ana @ e uhaai i kau dala.

            2. E haawi ana makou i k@ hele palekana e hiki ai ke hoo@ a loaa ke dala mamuli o ka @ na huina liilii i keia ame keia ma@ a mamuli o ia mea o koe ana h@ dala mai ka hoolilo ia ma kekah@ e ae, a e loaa ole ana ia oe kekahi@ pomaikai mailoko mai o ia mea.

            3. O ka nui na makahiki a @ oihana a hana a ka mea hoahu @ loa ia he kumu hoanoe a hooloii @ mea, ua hiki i na kane, na wah@ me na keiki ke lilo @ poe hoahu.

HOOIA HOAHU

            4. Na makou e kukulu i mau @ no oukou, a e hoopuka no hoi mak@ i Huina Hoahu Hoopukapuka e @ ia iloko o 75 mahina, me eha @ lapala (Coupons) Hooia o $50 @ hoopili pu ia, a o ka averika @ puunaue iloko o 19 mahina, a @ makou i $150, a e loaa ana ia @ O kou puka he $33.33 no keia a @ dala pakahi i hoahu ia e loaa @ oe he 33-1-3 keneta puka.

            5. No ka mea, aole oihana @ puka i ikeia ka oi aku o ka @ mamua o keia. E kakau mai a @ oha mai i na hoakaka piha. E @ mau ana ka Hui e hoike a @ piha aku i na mea a pau a me @ welawe ana ke makemake ia @ ia mai ma ka @ a ke ninau @ mai.

HUI HAWAIIAN REALTY & @ RITY, Kaupalenala.

Room 3 & 4 McIntyre Bldg.

Fort Street, Honolulu

L. K. KENEWELA

Peresid@

 

UA PAU KA WELI I KA NOHO H@ KI NIHO.

 

            HE HIKI KE HUKI A HOOPIH@ NA NIHO POPO ME KA EHA@ malalo o na paahana ana o keia @ auao e kapiliia ai i ka lo o @ niho. Aohe hanaia i ka laau @ moe.

            O keia wale no kahi huki a han@ ma Honolulu nei i loaa na PAA@ I HOOPAAIA me na mea e a@ ke huki, hoopiha a hoopaa @ a puna paha e hiki ole ai ke @ ano e mai ka niho maoli ae @ ia no umi makahiki malalo @ paa ana, me ka LOAA OLE O @

 

HI HUNAHUNA O KA EHA @ WALE NO I HOONAAUAO A @ KUU MAIKAI IA na poe @ poe i lawelawe mua ma keia @ mai ka 12 a i ka 20 makahiki@ loaa ma ke poo o na mahele@ o keia oihana. E kipa mai @ a e ike no auanei oukou i ka @ o ka makou a hoolaha nei. E @ mua aku no makou ia oukou i @ o ko oukou lilo i ka wa o NA@ AI ME KA UKU OLE>

PAA NIHO KU'I       $@

NIHO OULA @

HOOPIHA IA A NA ME KE GULA           @

HOOPIHA IA ANA ME KE DALA            @

Ua lawa ko makou inoa i ka @ ana i ka maikai o na hana a pau.

NEW YORK DENTAL PARLORS.

Room 4, @ Build@

Alanui Hotele

HE MAU WAHINE NO KAHI @ KA WAHINE.

@ a. m.            p. m.

 

Ke papa ia mai nei ka hoolaha @ i na ponalo e hoomake mai @ laau laaaiana ma @ mamuli @ ike ia o ka polou o na laau okoa@