Ka Nupepa Kuokoa, Volume XL, Number 2, 10 Ianuali 1902 — Page 1

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

Hoopukaia i na kakahiaka Poalima apau.

 

BUKE XL-. Helu 2.         HONOLULU, POALIMA, IANUARI, 10, 1902                  NA HELU APAU 2893

 

AOLE O KALANIANAOLE KA MOHO

Manao wale ia no o Gilimana ana ka Moho a na Repubalika.

            O John Wise Ana Paha ka Moho a na Demokarata no ka Wahi i Hakahaka ma ka Make Ana o ka Lunamakaainana Gilimana.

 

            Mai ka lohe ana ia mai o ka make o ka Lunamakaainana Gilimana a hiki i keia manawa o kekahi mea nui e kamailio ia nei oia ka moho a na aoao Kalaiaina e waiho mai ana no keia wahi. I ke kau koho balota i hala ua ike ia ka ikaika maoli o na Repupalika ma ka apana eha a no keia kumu ua makemake na Home Rula e waiho mai i kekahi maho ikaika loa i hiki ai ke lilo kela apana ia lakou. I ka hoomaka ana ae e lohe ia mai ka make ana o keia Lunamakaainana au  hoopukapuka ia ae la ka inoa o ke keiki Alii Kalanianaole i moho na na Home Rula, a he mea maopopo loa hoi o ka moho ikaika loa ia i hiki ia lakou ke waiho mai imua o ka lehulehu. I ka hoi ana mai nei o ke keiki alii mai Hilo mai, au lohe hou mai la makouona makemake e holo ma ke ano he moho no ka aoao Home Rula no keia wahi a e waiho ana oia ia wahi na kekahi mea okoa aku Mamuli o keia haole ana o ke keiki alii ua maopopo ole ka moho a na Home RUla e holo ana no keia wahi. Ua hiki nae ia makou ke olelo ae e waiho mai ana lakou i ka inoa o kekahi Home Rula ikaika i hiki ai ke paio mai me ka moho o kekahi mau aoao ae.

            Ua manao ia o J. A. Gilimana ana ka moho a na Repupalika. He kanaka o Gilimana i ike ia e na kanaka apau e noho ana ma ka apana eha a ua maopopo kona naauao ame kona iini e hana i na hana apau e loaa ai na pomaikai ia Hawaii nei, a ua maopopo loa e loaa ana iaa na kakoo ikaika ana mai na Hawaii mai ame na haole e noho ana ma keia apana eha, oia hoi ua loaa i ka lakou moho kiekie loa keia huina ola ka Hon. Gilimana i haalele mai la. Ua loaa ia J. S. Quinn, ka moho kiekie loa ma ka aoao o na Home Rula he 914 balota, a ia E. C. Makapolena, ka moho kiekie loa ma ka aoao Demokarata he 650 wale no. Ma ka nana ana i ke kulana o keia mau aoao Kalaiaina ia manawa a hiki i keia manawa ua hiki loa ke ike ia ua pau ke ohohia nui o na kanaka i ka aoao Home Rula, a he lehulehu o ka poe i koho ma ia aoao e huli ana a koho ma ka aoao Repupalika a i ole ma ka aoao Demokarata, nolaila ua maopopo loa e mau ana no ka ikaika, a i ole e oi ae ana paha, o ka aoao Repupalika. Ina no e huli ana kekahi mau Home Rula ma ka aoao o na Demokarata aole no elike ae ana ko lakou ikaika. Ina o Gilimana @o ana ka moho a na Repupalika e koho lokahi ia ana oia e na kanaka e noho nei ma ka apana eha i makemake e ike i ka holomua o Hawaii.

            Ua lohe mai makou o John Wise ana ka moho a na Demokarata no keia wahi. He kanaka o Wise i kamaaina i na Hawaii, a he kanaka hoi i hoonaauao maikai ia, aka ma ka nana ana i ka ikaika o ka aoao ana e kakoo nei i ke kau i hala au nawaliwali loa, a in a eia no ke mau nei keia kulana nawaliwali alaila aole no e loaa ana iaia ka lanakila. Ua hiki paha ia makou ke olelo ae aole loa e loaa i na Demokarata kekahi kanaka i oi ae o ka punahele i na kanaka mamua ae o Mr. Wise. Iloko o ka punahele o Mr. Makapolena i na kanaka i ke kau i hala he 650 wale no wahi balota i loaa iaia, a ina e like ana pela i keia koho balota kuikawa alaila he makehewa loa ka hoao ana o na Demokarata e komo mai.

            O keia iho la ke kulana o na aoao kalalaina e ku nei, elike me ka makou e ike nei, a ala aku nae hoi i ka pahu balota e maopopo loa ai. O ka makou wale no e kau leo aku nei i ka lehulehu ma ka apana eha elike me ka oukou koho ana ia Gilimana pela oukou e koho ai ia Gilimana, a e like hoi me ka naauao oia moho a oukou i koho ai pela ana no ka naauao o ka moho a ka aoao Repupaloka e waiho aku ana imua o oukou. Ua ike ia na hana naauao a ka aoao Repupalika, a ua hoike ae oukou i ko oukou naauao ma ka lawe ana ae i moho mai ia aoao ae a mai haalele i ke kakoo ana i ka aoao i hoike mai i kona waiwai.

 

No na Kaa Uwila.

NUI KA LOAA A KEIA HUI ILOKO O DEKEMABA.

            Ina elike mau aku ana ka nui o na loaa i ka Hui kaa-uila me ko ka mahina o Dekemaba e hui ana na dala no ko lakou waihona. Ua pani ia na buke o ka mahina o Dekemaba, a penei ka hoike ana:

Na da i Loaa Mai        $13,125.00

Na Hoolilo no keia Mahina     $@,246.92

            Na dala i koe iho         $3,878.98

            @eke o keia mahina o Dekemaba ua hoohele ia he umi kaa mau a ua lawe ia aku o lakou he 270,405 kanaka, a in a ma ka hapaumi like apau loa me nei ua loaa he $13,520.25, aka he mau uku hapa kekahi no na keiki hele kula. O ka la ekahi o keia makahiki ka lanui loa o na dala i loaa mai.

 

KAKAUOLELO O KA PAPA HOOKO

Ke noonoo nei na Repubalika i Kakauolelo ma ka wahi o Hendry.

Hooholo ia e Koho i Kekahi Lala o keia Papa a Aole i Mea Mai Waho Mai-Ua Nui na Poe i Makemake ia J. D. Avery no Keia Wahi Aka Aole Oia he Lala no ka Papa Hooko.

            O kekahi mea nui a na Repupalika i noonoo ai i ka po Poakahi nei oia ke koho ana i Kakauolelo no ka Papa Hooko ma ka wahi o ke kakauolelo mua i waiho mai mamuli o kona paa i kekahi hana okoa aku i keia manawa. I ka waiho ana mai o Mr. Hendry, ke kakauolelo mua, i keia hana ua manao oia, a au hoike ae hoi i kona manao i ke akea o Mr. J. D. Avery ke kanaka kupono loa ma keia wahi, oiai ua noho mai oia ma ke ano he hope kakauolelo a ua kamaaina hoi i ka hana. Ua manao loa ia e lilo ana iaia keia wahi, a mai ia manawa mai ua ulu ae la ka manao iloko o kekahi o na lala o keia Papa Hooko he hana maikai na lakou ka haawi ana i ka hana i keia kanaka i noho hoomanawanui ma ka hana.

            Mahope mai ua hoike ae la kekahi mau lala i ko lakou manao he mea maikai e koho ia kekahi lala o ka Papa Hooko ma keia wahi a aole hoi i kanaka mai waho mai. Mamuli o keia manao ua haule ka manaolana ana e loaa ia Avery keia wahi. Ua hoike ia ae o W. J. Kuelo (Coelho) kekahi mea e makemake nei e loaa iaia keia wahi. A oiai he lala ola no keia papa hooko, ua manao makou e haawi ia ana iaia, oiai he kakaikahi loa na lala o ka papa hooko i makemake e haawi ia aku keia hana ma ko lakou lima. O W. H. Coney kekahi i makemake ia e hookohu i kakauolelo ma keia wahi, aka ua paa ia ae la laua o Avery mamuli o ka olelo hooholo ia i lala wale no o keia papa ke ae ia e paa i keia wahi.

            Ua paio ikaika ae o T. M. Stewart no ka ae ana ia e koho i kanaka maiwaho mai ma keia wahi, a au makemake hoi oia e haawi ia keia wahi ia Avery aka, aole oia i lanakila oiai ua nui loa ka poe e kakoo ana i iaia. Ua makemake o Stewart e ike i ke kumu e hiki ole ai o kekahi kanaka mai waho mai a hoike ia aku ua makemake ka papa hooko o lakou wale iho no ma ka lakou mau halawai, a aole i kanaka kekahi mai waho mai.

            Aole i maopopo ma ka mea e haawi ia aku ana o keia wahi, aka e hookoho ia ana kekahi lala kupono.

 

Hookui ka Mokuahi Keoni Kamaki me ke Kuna Malolo.

NUI NA POINO I LOAA I KA MOKUAHI A HE UUKU LOA HOI KO KAHI KUNA.

            Mamua o ka hora eiwa o ka po Poakahi nei, e hookomo mai ana ka Moku Ahi Keoni Kamaki (J. A. Cummins) mai kana huakai mai ma kela aoao o keia Mokupuni, a e hoopuka aku ana hoi kahi Kuna Aila Malolo mai Honolulu nei aku no kana huakai no Hanalei ame Kalihiwai, Kauai. I ke koke ana aku o keia mau moku kekahi i kekahi, ua hookau mai la ka moku-ahi he elua oeoe, e kauoha mai ana i kahi kuna e paa ma ka hema a e paa hoi oia ma kona hema alila ole lua e hookui. Ua hookani aku ia o Kapena Kalama, wahi ana, he elua oeoe e hoike aku ana ua maopopo iaia ke kauoha a ke Kapena o ka mokuahi. Ina paha laua i malama like i keia kauoha, a in a aole i kuhihewa paha kekahi i ka manao o ke oeoe a kekahi, me nei aole ia laua e hookui, aka, ma ka hoike a Kapena Kalama ua holo mai la keia moku ahi ma kona aoao a ua hoao oia e hoopakele i kona moku mai keia moku ahi mai a hiki i ko laua hookui ana ia lalo a aneane e ili kona moku a ike iho la oia aole e hiki ana iaia ke alo ae, a oia no ka manawa o ko laua mau moku i hookui ai. Oiai e huli pono aku ana ka hui o kahi kuna i ka wahi a keia moku-ahi i holo mai ai ua loaa aku la o hope, ma ka aoao akau o ka moku ahi, a pau ka papa i ka nahaha oluna, komo ka ihu o keia kuna iloko o kekahi waapa o ka moku-ahi, a nui ka poino i loaa i keia aoao o ka moku-ahi. O kekahi poino wale no i loaa i kahi moku kuna oia ka poino o ka ihu, ame mua o ka moku, kahi no i hooku'i ai, aka aole i nui ke poho.

            Ua piha keia mau moku elua i ka ukana i ko laua manawa i hookui ai a ina i piholo me nei ua nui ino kepoho, aka aole i komo ka wai iloko o kekahi o laua. Mahope o ko laua hookui ana, au noi aku la ke Kapena o ka Moku-ahi e ae mai iaia e kokua aku i kahi kuna me kona manao o kahi kuna kei poino loa aka ua hoole ia aku la aiai aole he pilikia. Ua haalele koke koke aku la kahi kuna i kana huakai no Hanalei a hoi hou mai la i ke awa nei. I ka Poalua ua hookau ia kana mau uknana pau loa maluna o ka moku kuna Twilight a na keia moku i lawe aku kana mau ukana, no Hanalei ame Kalihiwai.

            O. W. G. Irwin & Co., na ona o ka Moku-Ahi Keoni Kamaki, a o H. B. Makapolena hoi ka ona o kahi kuna. O Kapena Searie ke Kapena o ka moku ahi, a o Kapena Kalama, he Hawaii, ke Kapena o kahi kuna. O ka mea nui wale no i keia manawa oia ka maopopo ana ae owai la o laua kei hewa. Ina ua hewa o Kalama alaila e koi ia mai ana kona haku e uku aku i ke poho o ka moku ahi mamuli o keia hookui ana, a ina hoi o ke Kapena o ka moku-ahi kei hewa alaila e koi aku ana paha kahi kuna e uku ia mai kona poho mamuli o keia hookui ana a hiki ole i kona moku ke lawe aku i kana mau ukana lehulehu no keia mau wahi. Ke kuhi aku kekahi kapena no kekahi ka hewa, a na ka Aha Hookolokolo ana paha e imi ka mea pololei o laua.

            Ke olelo nei na ho'aloha o ka moku-ahi aole he laikini hookele moku o Kalama, a in a aole on a laikini alaila e pilikia ana oia oiai malalo o na kanawai o Amerika aole he ae ia o kekahi kanaka e hookele i kekahi mau moku elike me ka Malolo a nui aku paha me ka loaa ole iaia o kekahi laikini e hoike ana ua lawa oia ma ka hookele ana i kona moku. Ina aole ona laikini alaila e ko ana ke Kapena o ka mokuahi a kaa ke koikoi maluna o keia Kalama.

            O kekahi kumu hookui o laua oia ka poo@@ loa k ke awa ku moku, a o ka haiki loa nohoi o ke awa kahi a laua i hookui ai. Ua hookui laua ma ka Roe ekolu paha mai ke awa aku nei, ame ka pololei wale no o ka hookele ana a na kapena elua e pakele ai, laki loa kahi kuna i ka ili ole ana.

 

HE MAKE WELIWELI KA NA POHAKU

Paa Malalo o ka Paila Pohaku oiai Oia e Hana ana

Loaa Aku Ua Hakihaki Liilii Kona Mau Iwi-Haalele Mai la o Alexander Solomona i ke Kakahiaka Poakolu Nei i Keia Ola Ana.

            Oiai e hana ana ma ka wawahi ana a hoohiolo ana hoi i na pohaku o ka hale pohaku o ka hui o Davies & Co ma ke alanui Kaahumanu i ke kakahiaka Poakolu nei ua hiolo mai la ka pohaku uinihapa maluna o Solomona a make loa ola. Pakele o Antone Ferera kona hoa e hana pu ana ia manawa mai keia make weliweli mai.

            Oiai, ua makemake ia keia hale e kaawale no ke kukulu ana i hale hou ma keia kaua, ua hana aku keia kanaka me kekahi mau kanaka malalo o keia mau paia pohaku no kekahi mau la, e hoao ana e wawahi ae i kekahi mau pohaku i hiolo mai ai keia paia ilalo. I ke kakahiaka Poakolu nei, me kona ike ole ae o ka manawa keia e hiolo mai ai keia pia pohaku maluna ona, ua kii aku la o Solomona i kana apana hao e waiho ana ma kekahi wahi kokoke loa i keia paia pohaku a iaia e lalau ana i keia hao, au hiolo mai la keia paia pohaku a paa oia malalo o na tausani pohaku. O ke kii ana aku no ia o Antone i kana mea hana mai keia wahi hookahi no a kaawale mai, a hiolo mai ana keia paia pohalu. Aohe no wa i koe paa pu laua malalo.

            I ka hiolo ana mai, au puiwa loa kona mau hoa hana, a no kekahi mau sekona ua maopopo ole ia lakou ka lakou mea e hana ai. I ka hoi ana mai o ko lakou mau noonoo maikai ua hoomanao ae la lakou aia kekahi hoahana o lakou malalo o keia paia pohaku. Ua hoomaka koke lakou e hookaawale ae i na pohaku me ka ikaika i loaa ia lakou. I ko lakou hiki ana iho i ka wahi e waiho ana o ke kino make o ko lakou hoahana aia hoi ua ike iho la me ka manaonao nui, au hakihaki liilii kona mau iwi a ua like kona kino me ke kino o kekahi puhi ka nawali.

            I ka manawa no i hiolo mai ai keia paia pohaku maluna ona ua kaili ko keia ae la kona ola ia manawa. Ua kahea koke ia i kiu@e kolonero a hooholo iho ia lakou ua make keia kanaka mamuli o kekahi ulia i ike mua ole @a@ oia hoi ka hiolo ana mai o keia paia pohaku a paa oia malalo. I ka ninau ana ia o koma mau hoa hana ua (E nana ma ka aoao 2.)

 

PAU IA HOME NANI I KE AHI

Loaa ka Paku i ke Ahi oiai o Sam Leslie e heluhelu Pauku ana.

Hiki Aku ka Puali Kimai Ahi Aka Aoho Wai Kokoke e Hiki Ai ia Lakou ke Kokua Aku-Aia na Makua i Kona, a Aole i Maopopo ka Inisua ia.

            Mawaena o ka hora ekahi ame ka hora elua o ka wanaao Lapule nei l@a ia ai ka Home nani o Mr. Leslie ma Palama, malalo mai o ke kula o Kamehameha. Ua hoike ia ka lohe i ka puali kinai ahi a i ko lakou hiki ana aku ua ike iho la lakou he hapa-mile ka mamao o ka wai e hiki ai ka lakou hana mai keia wahi aku, a au hiki ole hoi ia lakou ke kokua aku.

            Ua hele na makua o keia home i na Kona, Hawaii, a koe iho o Lukanela Leslie o ka Puali kaulio o na Makai, ka laua keiki hiapo, me elua kaikaina ame kekahi makuakane ohana. I ka hora 10:30 o keia po ua pau mai ia ka Sam Leslie hana a hoi mai la noka hale. E like me ka mea maa mau iaia ua ho-a ae la oia i koa@ kukui a lawe mai la a kokore i kona n@e i hiki ai iaia ke heluhelu buke mamua o kona hiamoe ana. @@ia iluna o kona moe e heluhelu buke ana ua pa mai la kekahi kikia makani ikaika a lalama ae la ke ahi o kona kukui iluna, a loaa ka paku makika a o ka pulama ae la no ia o ke ahi i na mea e loaa ana i kona mau alelo manamana. Ua hoao ae la o Lukanela Sam Leslie e kinai i keia ahi me ka ikaika i loaa iaia, aka ua oi loa aku mamua o ka mea hiki iaia, a i kona ike ana ua hiki ole ke paa mai, holo koke aku la oia e hola i kona mau kaikaina me ka makuakane ohana, a hoomaka lakou e lawe i na ponohale maikai e hiki ana ke hoopakele ia.

            Ua hoike ia ka lohe i ka oihana kinai ahi e kekahi makai @aulio a hiki mai la na kaawai iloko o ka manawa pokole loa, aka e like me ka mea i hoike ia maluna ae. Aole i hiki ia lakou ke koua aku. Holo mai ia kekahi poe maluna o na koa, na @ nohoi, @ holo wawae mai la kekahi e ike i keia home nani e hoolilo ia ana i mau wahi puu lehu iloko o na minute pokole loa.

            O keia Hale kekahi o na hale maikai loa ma keia kulanakauhale. He elua hale iluna a i lalo, a ua piha oloko i na lako hale kumu-kuai nui. Iloko o keia hale kekahi mau noho koa nani a me kekahi mau waiwai kumukuai nuioia ano. He kakaik@hi loa na wahi waiwai i pakele mai. O ka elua iho la keia o ka manawa o ka pau ana o ka hale o keia ohana i ke ahi. He umi-kumamalima makahiki i hala ae nei ua pau no kekahi hale o lakou ma keia kahua hookahi no, a kukulu hou ia keia hale i pau iho la i ke ahi.

            O ka mea kaumaha loa aia na makua o keia home i na Kona o Hawaii a aole hoi laua i moeuhane mua e lilo ana ko laua home nani i mau puu lehu mamua o ko laua hoi hou ana mai. Aole i maopopo ka inisua ia o keia hale, a in a ua inisua ia alaila e loaa ana na pomaikai, ina aole alaila ua nui maoli ke poho.

 

Na Makua me na Keiki

OHOHIA LA HANAU-WILLIAM LEIALOHA NEEDHAM. JR. KONA LA PIHA MAKAHIKI.

           

            Lei Aloha Lei Lehua,

            Lipo i ke anu,

            E inihi mai ana ia'u,

            Ina kaua e ke aloa.

 

            He mea ua kamaaina i ka lehulehu a i kela a me keia ka hoomanao ana i ka la hanau o ka lei a o ke aloha. Ina he mea ia ua maa a ua kamaaina @a, alaila, ua hoomanao iho la o Mr. William Leialoha Needham, a me kana aliiwahine, Emma Needham, a pulii ae la laua i ko laua mau aloha makua, a hoomkanao ae la i ko laua kuakolu ehaeha. Wm. Leialoha Needham Junior ma kona la i pukaamaka ai, a pahola ae la he wahi hoomanao akea no kona la piha makahiki.

            Ina o na hoomanao ana o kela kaona like ae la, a ina hoi o na liuliu a me na hoomakaukau ana o ka la hauoli, a ina no hoi he mea ia e hauoli @i a e nanea ai na hoomanao ana o keia ano like, alaila, o ka la o ke kuakolu @a hoomanaoia ma ka home Malu Ohai o na kupuna. Mr. a me Mrs. William Leialoha Needham, ma Alanui Puowaina, ma ka Poalua nei ka la 7 o keia@ebedoma.

            Ina ma ka home o na kupuna, elike me ia i hooaniani mea ia @e ia, i paholaia ai na hoolauna ana o ka la -ina hoi ma ka home i lualai ai na makamaka a me na hoo'loha- ina hoi ma ia home i pula i ke ohoia a me ka hamama i hauoli ai ka nunui o me ka liilii- alaila, ua hoomanaoia ka la iloko o na lualai ana ma ka home o na kupuna me ka ohohia nui.

            A in a he lei aloha na opua mohaha -a ina he lei ia na na kupuna e milimili ai, alaila, o ke kahi kolu ka mea hookahi nana e malama a @@@@

                        Kuu lei kuu aloha,

                        Kuu milimili e,

                        Hoi mai no kaua,

                        Hiipoi pu i ke aloha.

            Ma ka aoao o ka mupepa nei ke haawi nei i ke aloha o ka la hanau me ke ohohia nui.

 

HE POMAIKAI NO NA HAWAII.

AMERIKA- Aia i kou makemake, mawaena o ka Oihana Kaua Aina ame Kaua Moana.