Ka Nupepa Kuokoa, Volume XL, Number 1, 3 January 1902 — Page 2

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

Ka Nupepa Kuokoa

 

@ ka Makahiki            $2.00

@ Eono Mahina          1.00

 

Kuike ka @

 

PUKA ANA 1 Pul@ 2 Pul@ 3 Pul@ 1 Mal. 2 Mal. 3 Mal. M

1 Iniha $1.50   $2.00   $2.50   $3.00   $5.00   $@.75 $12.00

2 Iniha 2.00     2.75     3.50     4.00     7.00     9.00     18.00

3 Iniha 2.50     3.50     4.50     5.00     9.00     12.00   24.00

4 Iniha 3.00     4.00     5.00     6.00     11.00   1@.@  30.00

5 Iniha 3.50     4.75     6.00     7.00     12.00   15.00   36.00

6 Iniha 4.00     5.50     7.00     @.00   1@.00 16.50   42.00

                       

            O NA OLELO HOOLAHA A PAU E HOOUNAIA MAI ANA NO KA HOOLAHA MALOKO O KEIA NUPEPA.  E HOOUNA PU MAI ME KA AUHAU.  A I NA AOLE, AOHE NO E HOOKOMOIA.

 

            O na Dala a pau o ka Pepa nei e hoouna pololei mai i ka HAWAIIAN GAZETTE COMPANY.

 

HOOPUKALA E KA

HAWAIIAN GAZETTE CO

 

Hookomoia ma ka Hale Leka o Honolulu, Pa

@laau o Hawaii, ma ke ano mea o ka

Papa Elua.

 

1. W. PEARSON, Luna Nui

D. KANEWANUI, Lunahooponopono

Honolulu, Oahu

 

POALIMA     IANUARI 3, 1902

 

Ke komo loa aku nei kakou i kahi maikai loa o ka moolelo o “Ka Loke Keokeo.”  Mai hoohala i kekahi helu e ike ole i ka palo ana o na Loke.

            E kukulu aku ana na Keiki Alii i Kia Hoomanao no ka Moiwahine Kapiolani O ka Hale hoohanau e ku nei ma kona inoa kekahi o na Kiahoomanao poina ole no keia Alii i aloha nui ia.

            Hou hewa na Home Rula iloko o na Hui Uniona.  Ke hoike mai nei kekahi o keia mau hui aia ko lakou kokua ana ma na aoao Repupalika ame Demokarata na aoao i ike ia ma Amerika Pehea oe e Home Rula?

            Eia kakou iloko o ka makahiki hou.  E hoao kakou e hoolilo i keia makahiki i makahiki holomua ma na hana e pono ai.  E lawe mai i na hana o ka makahiki i hala i alakai no na hana o keia makahiki e nee nei.

            Kue ka Pope o Roma i ke kanawai oki.  No kona mare ole e ike ai i ka waiwai ola kanawai i kekahi manawa.  Ina paha i like na kanaka apau me ka Pope, alaila aohe waiwai o ia kanawai.

            Ke imihala ia nei ka Lunakanawai Kalua o Maui.  Lohe mai makou, o ke kumu kue loa o kahi loio nana keia mau hana, oia ka hooko ole ana o ka Lunakanawai i kekahi koi ana e pili ana no ka hoopanee ana i kekahi hihia.  Mai ia manawa mai ua hoike ma lu ae oia e ike ia ana kekahi mau manao kue ia Kalua ma na Nupepa a puka io no.

            O ka manawa maikai keia a ka poe e makemake ana e lawe i ke Kuokoa e hoouna mai ai i ko lakou mau inoa me na dala no ka pepa.  Ua piha ke Kuokoa ina Mea Hou me na Moolelo maikai.  O ke Kuokoa ka Nupepa Hawaii nui loa, a ua makepono na kenikeni e lilo ana.  E hoouna mai i na inoa, kou ame na hoa’loha e makemake ana.  Ke hoao mau nei makou e hoolawa i ko makou mau makamaka heluhelu me na mea hou ame na moolelo maikai.

            Ma keia pepa ua hoike piha aku makou i ka hana uhaai a na Lunakanawai o ka Aha Kaapuni o ka Apana Ekahi i ka waiwai o ka lehulehu.  Oiai o kakou kekahi e uku nei i na auhau he mea maikai e ike kakou i ke ano o ko lakou hoolilo ana ia.  Ma ka hookuku ana i na hoolilo o keia manawa me na hoolilo o ka manawa i hala, ua hiki loa ke ike ia iho ke lu wale ia nei ke kala a ka lehulehu.  Ma ka makou nana aku, me na mea a makou e ike maka nei, o ka manao oia ka imi ana i mau kumu maikai e hookikina mai ai i ke Kiaaina i Ahaolelo Kuikawa hoopau dala.  E ae ana anei kakou i keia mau hana?  Aole anei o kakou ke auamo ana i ke koikoi o na auhau?  E hoike i na manao kue!

            He hoohemahema loa ka hui kukui uila o ke@a kulanakauhale i ke ano o ka hoomoe ana i ka lakou mau uwea.  He lehulehu na manawa i haule iho ai o keia mau uwea-make iluna o na alanui aupuni e hooweliweli ana i ke ola o ka lehulehu.  Ma ka hoike a na kiure kolonelo i nana ai @a.  Ah Fa@, ua ike iho la makou i make oia mamuli o ka nana pono ole o keia hui i ka lakou hana.  Ke kakoo nei makou i ko lakou manao e hookohu keia Teritori i mea nana uila, a e loaa lala ka mana kauoha e nana ia ka pono o ka lehulehu.

 

KE KANAWAI A WILIKOKI.

 

            O kekahi bila kanawai e noonoo nui ia nei e ko Hawaii nei poe naauao oia ka bila kanawai a Wilikoki i lawe aku ai imua o ko Amerika poe naauao no ka hoolilo ana i ke kahua Ma’i Lepera o Molokai malalo o Amerika.  O ka mea mua a makou e makemake nei e huli kakou, oia na kumu maikai o ke komo ana mai o ka noonoo iloko o ka Elele a hoolilo ia Hawaii nei i wahi hoahu no na Ma’i o Amerika.  Ma ka noonoo ana he elua wale no paha mau kumu maikai a oia keia:  1.—Ua makemake oia e kaa na lilo o ka malama ana o na ma’i lepera malalo o ke Aupuni Makua o Amerika, a aole na keia Teritori.  2.—Ua hookonokono ia mai oia e kekahi mau Lunamakaainana e Amerika e hookomo i keia bila kanawai no ko lakou pomaikai, alaila loaa mai iaia na kokua ana no kekahi mau kanawai, a i ole mau haawina dala paha ana i makemake ai.  Ina he mau kumu maikai kekahi mawaho ae o keia, ua maopopo ole ia makou.

            Ina ua makemake ka Elele e hoolilo aku ina hoolilo o ka malama ana i na ma’i malalo o Amerika, alaila, o ka ninau, no ke kumu hea?  Ua paupauaho anei keia Teritori i ka malama ana i na ma’i a kakou i hookaawale ai?  Aole makou i lohe ina haole waiwai o kakou e olelo mai ana i ka nui o ka lilo, aole nohoi lakou i paupauaho i ka malama ana i ka poe e noho mai @a iloko o ka ehaeha.  Aole makou i lohe i na Hawaii e kaniuhu ana.  He 950 Hawaii oiaio ma ke kahua ma’i ma Molokai a he 60 wale no o na lahui e ae.  Aole anei he hana maikai na kakou, na Hawaii, ka malama ana i ko kakou lahui ponoi iloko o ka enaela?  He mau ohana, he mau hoa’loha, he mau hoahana paha kekahi ou malaila?  Ua makemake anei oe na hai lakou e malama mai?  Ua uluhua anei oe i ka malama ana ia lakou?  No 35 makahiki ua hiki aku i ka 6,000 kanaka i malama ia e kakou me ke kaniuhu ole, a i keia manawa ka hoi, he 1,010 wale no i koe, ola iho @a ka manawa a Wilikoki e paupauaho ai, a makemake e haawi wale aku ia mau ola makamae na waho e malama mai.  Aloha ole no!

            Ina ua hookonokono @a ola e lawe i keia bila i loaa ai na kokua ana, alaila ua ae wale aku oia me ka noonoo ole i ka pono o Hawaii nei o keia mua aku.  O na kala e loaa mai ana no na hana o ka lehulehu, e pau ana ia iloko o ka manawa pokole loa, aka ina e lilo o Hawaii nei i Home no na ma’i lepera apau o America @ ka lilo mau loa aku @a no @a.  E lilo ana, aole o Molokai wale no aka o Hawaii aloha, i home no ka lehulehu ma Amerika i loaa i keia haawina.  E nana mai ana na kanaka o ke ao nei ia Hawaii nei, aole ma ke ano “He Paredaiso no ka Moana Pakipika” aka ma ke ano he wahi hoahu no na poe apau i loaa i keia haawina, oiai no nae paha he wahi uuku wale no kei lilo aku no ia poe.  E lilo ana ka inoa maemae o Hawaii, i mea hoowahawaha ia e ke ao holookoa.

            E like ana anei ka malama ana ia o na Ma’i a kakou e Amerika me ka kakou e malama nei?  No kanakolu-kumamalima makahiki, ua huli aku kakou i ke ano maikai o ka malama ana ia lakou, a i keia la ke noho nei lakou me ka maluhia, me ka lako hoi ina mea e oluolu ai keia noho ana.  O kahi mea pilikia wale no paha, oia kahi poi, aka ke hooikaika nui nei kakou e hoolawa aku ia lakou.  I ka manawa e lohe ia ai ko lakou leo uwe, ua kokua koke @a.  Pehea anei o Amerika e malama mai ai?  E maluhina ana anei ko lakou noho ana me na kanaka lehulehu e lawe ia mai ana a hoonoho me lakou?  He kok@ oni k@ na haole, a malia o oni mai o ka haunaele no ia o ka noho maluhia ana o na Ma’i a kakou.

            E manao mai ana ko Amerika ame ko ke ao holookoa poe ua piha kakou i na ma’i lepera, oiai aole i maopopo i ka hapanui o lakou ke ano o Hawaii nei, a e hookae ia mai ana kakou ma na wahi a kakou e hele ai a lohe ia mai Hawaii mai.  E hookae ia mai ana o Wilikoki ke hiki aku i Amerika ma ke@a mua aku, oiai mai ka aina aku oia o na ma’i Lepera.  He pomaikai anei kela no kakou?  Ua oi aku anei na wahi kala kakaikahi e loaa mai ana mamua o ke@a mau poino?  Na kakou e noonoo.

            No keaha la i lawe ole ae ai kela ame keia Panalaau ma Amerika a malama i ko lakou mau ma’i iho, elike me ko kakou lawe ana ae a malama i ko kakou iho?  He mau makahiki i hala aku ua hoao ko Kaleponi ame ko Samoa poe e hoouna mai i ko lakou poe ma’i i Hawaii nei, aka ua kue ikaika loa ia aku.  O ka iini ia o na wahi apau i loaa ke@a haawina o ka pau mai i ka lawe ia i Hawaii nei, a o ka kakou hoi ia e paa aku nei iwaho no ko kakou pono iho.  Eia nae o ka Elele a kakou i hilinai ai, o ke kanaka a kakou i manao ai aia @a@a ko kakou pono ma Amerika, oia keia e kumakala nei ia kakou, oia keia e hoolilo nei i na ma’i a kakou i malama aloha ai na waho e malama mai, oia kela e hoao nei e hoolilo ia Hawaii aloha i wahi hoahu no na ma’i a puni o Amerika. E hoike mai ana oia i kona aloha ole i na ma’i a kakou, i kona aloha ole i ka inoa maikai o Hawaii.  O ke kala kona makemake, a o na mea i oi ae oia kana e haawi wale nei.  Oia iho la ke ano o Wilikoki, a e hoomanao kakou i keia hana ana i ke kau koho balota e hiki mai ana.

 

Komohewa na Home Rula

 

AOHE MAKEMAKE O NA LIMAHANA IA LAKOU—E KOHO ANA MA NA AOAO I IKE IA MA AMERIKA

 

            I ke “Kilohana, aloha kaua:—E ae mai no i ka’u wahi hoounauna ia oe no kekahi manao a’u e manao nei nau ia e waiho aku imua o ka lehulehu.

            Ma ka po Poaha nei, ua hiki mai @a iloko o ka halawai o ka Hui Uniona o na Kamana o ke Kulanakauhale nei, he wahi palapala mai kekahi komite o ka aoao Home Rula Repupalika, e noi mai ana i ke@a hui, e hui pu aku me lakou no ka noonoo ana i kekahi mau mea i manao ia, a ina he mea hiki e komo pu aku me lakou ma na hooikaika ana no ke kau koho e hiki mai ana.

            Ua loaa pu mai no hoi he mau lono ua hoouna@a ke@a mau palapala i na hui @ o ke kulanakauhale nei.

            I ka pau ana o ka heluheluia ana o keia palapala ua hu ae la ka aka o na mea apau.

            Ea, he pupule paha na Home Rula i hoao ai e komo poo mai iloko o na Hui Uniona o ke kulanakauhale nei?  Aole anei e hiki @a lakou ke noonoo iho he poe haole mai Amerika mai na poe na lakou i kukulu i keia mau hui maanei, a he Home Rula no anei malaila?  Malia paha, no ko lakou ike, ua hoouna aku nei lakou i palapala i ka Ahaolelo o Amerika e kakoo ana i ke kanawai kue i ko Asia poe, @ oiai ke ku nei na hui Uniona no ke kakoo ana ia kanawai, oia ke kumu o ke komo poo ana mai me ka manao na lakou ia?

            Ea aole no e kana mai na pinao hou hewa!  Na na Repupalika ame na Demokarata o ka aina makua ke kanawai kue Asia, a ua maopopo i na kanaka Uniona o ke taona nei ia mea.  Aole lakou he poo hupo.

            O kekahi nohoi, aole na hui Uniona i kukulu ia no ka manao ana e paio ma na hana Kalai Aupuni.  O na oihana kalai Aina oia ka lakou i makemake nui ai.  Aole o ke kokua ana i na oihana hanalima o ke taona i mea e holomua ai na hana kalaiaina e manao ia ana.  Ka pono kaulike mawaena o na hak@ hana ame na kanaka hana a aole hoi o ka opa loa iho i na kanaka hana ma ka haawi ana i na uku haaahaa elike me ko na lahui Asia maanei.

            Ke manao nei ka mea kakau, aole loa e ae ia ana kela manao o na Home Rula e ka Aha Nui o na Limahana, no ka mea, ua ike@a a hoomaopopo ia e na ilikea o ke komo ana o kekahi hui @ keia ano iloko o na hana kalai Aupuni, o@a no ka hopena oia hui, oia hoi, nahaha a helelei.

            Ina e komo ana kekahi mau @a@a o na hui Uniona iloko o na hana kalai Aupuni, aole ia @a na Hui, aka no lakou iho no ia.  Aole hiki i na hui ke hooholo i Home Rula, Repupalika a i ole Demokarata lakou.  Ua maopopo na’e, he poe Repupalika ka hapanui o lakou, a he kakaikahi na Demokarata oki loa hoi ka Home Rula Repupalika, no ka mea “aole oe i ike la!”

            O ka mea e kakau nei, he kanaka Uniona, Hawaii maoli, he Repupalika mai ke poo a ka hiu, a he mea hoi i komo iloko o ka enaena no ka pa@o ana ma kahi a ko’u puuwai i koho ai, iloko o ke@a kau koho aku nei.  Ma ka Apana o Waikiki ua uaua @a me ka hookani nui ia ana o na kini aila i ka wa a ka mea kakau e hai ana i kona manao ma ka aoao o ka pono.  A hala ke kau koho, noho mai ka Ahaolelo, aole no na’e i pau a’e u-a kau nei, hui iho @a au me kekahi poe o u-a apana nei, he poe Home Rula (aole nae paha na lakou na hana hoohaunaele i hoike ia maluna a’e eia ka lakou i pane mai ai, “Ponoole ua poe nei la!”

            E na Hawaii, aole ke@a peni e kau leo ana ia oukou ma ka aoao e koho @.  Na kela ame keia e auamo nona iho, a ka, ma ka aoao o na hui Uniona he mea pono e hoomaopopo ia ka pono no oukou iho e na Hawaii o na oihana hanalima like ole iloko o ke kulanakauhale nei.  O kekahi mea maka’u loa a oukou e na Hawaii, oia ke komo ana iloko o keia mau hui like ole, o olelo ia oukou e koho ma ka aoao Repupalika.  Aole pela na manao o keia mau hui, aole hoi oe i papa@a no ke koho ana ma kou aoao i manao ai e koho.

            Ina Home Rula hoi, e nana i ko oukou mau aoao iho, no ka mea, o na kee a oukou i noonoo ole ai he mau pohakuia e hina ai kou mau hoakanaka, oia na’e ka na lala o keia mau hui e nana aku nei me ka weliweli o ili mai na palaho ma’u wale.

            Me ke aloha i ka Lunahooponopono ahonui ame na keiki o kou papa pai.

 

Kou Oiaio,

S. K. NAWAA

Honolulu, Dec. 28, 1901

 

Kinipopo ma Hilo i ka Makahiki Hou

 

UA HOLO AKU NEI KA HUI KINIPOPO O MAUI E PAIO ME LAKOU

 

            Mawaena o na lealea o Hilo o nehinei iho la, o ke kinipopo mawaena o ka hui kinipopo o Maui ame ko Hilo kekahi paha o na mea ohohia nui loa ia.  I kekahi manawa i hala ua holo mai ko Maui mau keiki kinipopo i Honolulu nei e hookuku ai me kekahi o na hui kinipopo o keia kulanakauhale a he lehulehu na kanaka i hele aku e ike i ka lakou paani ana.

            He manawa i hala ae nei ua makemake ko Hilo poe e kono mai i kekahi hui kinipopo o Honolulu nei e hele aku e hookuku me ko lakou mau keiki kinipopo i ka la Makahiki hou, aka mamuli o kekahi mau kumu i ike ole ia ua loli hou a noi aku @a lakou i ka hui kinipopo Maui.  Ua noonoo ko Maui mau keiki i ke kulana o ke kahua kaua, a ua manao lakou e hoi lanakila mai ana, a nolaila ua ae aku lakou i ke kono.  E hoomaka ana ka lakou paani ana i ka hora ekahi o ka auwina la.  I keia manawa hookahi no e heihei ana na lio, a ua lawa na maka o ko laila poe i na mea maikai e nana aku ai.

            Ma keia Kinau aku la i haalele iho ai ko Maui mau keiki i ko lakou wahi a holo aku e paio.  O keia malalo iho ka inoa o na keiki o ka hui o Maui:—L. R. Crook, Dr. Boote, W. H. Cornwell Opio, J. Garcia, A. Garcia, J. Gates, T. Kruger, J. Jackson, Geo. Cummings, T. Rickards, J. Pahia, F. P. Rosecrans, ame S. Keliinoi.

            Nawai ana la ka lanakila o laua?

 

He Palapala Noi Oki

 

MAKEMAKE O KEAWE (w) E HOOKAAWALE IA MAI IA OLE PAU (k) MAI

 

            Ua komo aku ka palapala noi oki a Keawe (w) mai kana kane Olepau mai.  Iloko o kana palapala noi oki e hoike ana o Keawe ua mare ia laua e ka Makua Paleka i ka la 23 o Iulai, 1896, a ua noho maikai laua ma ke ano he kane a he wahine a hiki i ka mahina o Aperila 1897.  Mahope mai o keia manawa ua haalele mai @a o Olepau i kana wahine, a ua hoi hou aku kana wahine me kona mau makua i loaa ai ka mea nana oia e malama mai i na mea e pono ai o ke@a o@a ana.

            Iloko o ke@a mau makahiki loihi o ko laua kaawale ana aole loa i malama mai kana kane iaia, a ua huli aku oia i kona mau makua wale no no ka malama ana mai iaia.  Ua makemake oia e hookaawale ia ka berita e paa ana iaia i keia kanaka, a e hiki aku hoi o Oolepau imua o ka Aha e hoike i na kumu ina he mau kumu kekahi e hooko ole ia ai o keia noi oki.

 

Mai Make o Frank Mello

 

HOOUNAIA MAI KEKAAAI OMOLE KOPE I KOLOHEIA

 

HOOUNA IA MAI KEKAHI OMOLE KOPE I KALOHE IA

 

            Ke manao nei o Frank Mello o ka oihana Kelepona ua hoao aku kekahi kanaka e hooinu iaia me kekahi laau make, a no ke kumu hea la, aole i maopopo iaia.  Ia laua me kana wahine e hana ana i ka po Poalima, a hiki aku i ka hora umi kumamakahi oia po, ua hiki mai @a kekahi mea mawaho a kikeke mai @a i ka puka.  I ka hemo ana aku o ka puka a@a hoi e ku mai ana kekahi pake kalaiwa kaa me kekahi omole kope ame kekahi ope palaoa, a olelo mai la ua haawi ia mai @a@a e lawe mai a haawi i ka keiki hana maloko o ke@a lumi.

            Ua manao a@ la oia he hana kupaianaha loa keia na kekahi kanaka a wahine paha ka hoouna ana mai i mea ai nana i ke aumoe me kona kauoha ole aku, oiai no nae ua lehulehu ka manawa ana i kauoha aku ai i kekahi o kona mau hoa hana e hele aku e kuai i mea ai nana oiai oia e paa ana i ka hana i ka manawa hana loa o keia keena.  Ua manao ae la no oia he makana keia mai kekahi hoa’loha maikai mai a hoomaka ae la o@a e inu i keia kope.  Oiai ua pololi loa o@a ua nahu iho la oia i kekahi apana palaoa nui a inu aku la i ke kope mahope aku me ka manao e moni aku aka i ke komo ana mai o keia kope iloko o kona waha ua ike iho la oia aole i maikai loa, a he mea okoa kekahi ua hoohui ia me keia kope.  Me ka eleu ua hoopuai hou mai @a oia i ka palaoa me ke kope a hoolei aku la, me ka olelo pu ana aku i kana wahine i ke ano o keia kope.

            Ua makemake mai @a kana wahine @ ike pu i ke ano o keia kope a oia kekahi i hoao pu mai.  I ke komo ana no iloko o kona waha ua ike iho la oia i ka oiaio o na olelo o kana kane a lele hou iwaho.  Ua manao koke ae ia laua ke hoao ia nei laua e hooinu i kekahi laau make e kekahi enemi.

            I ka Lapule nei ua waiho ia aku la keia hihia imua o ka Hope Maikai a ua haawi ia hoi keia kope i ka Mea Nana mea ai o ke Aupuni e imi pono ina he laau make kekahi i hoohui ia me keia kope, a i ole paha @a he mau aila wale no paha ame kekahi mau mea oia ano i hoo ia e kekahi o kona mau hoa’loha me ka makemake e hoopuiwa iaia, a e loaa hoi kahi mea e aka ai.

 

O Lobikana ka Lunakanawai Ekolu

 

HAULE INO KA INOA A KA ELELE WILIKOKI I MAKEMAKE AI

 

Makemake o Peresidena Rusewela I Kanaka Ike a i Kanaka Kuokoa ke Noho Ma Keia Noho Lunakanawai

 

            Wasinetona, Dec. 15.—O Luna Hooiaio Okana J. Cal Ewing, Clarence Crowell ame R. E. Reva@k o Okalana, Kaleponi, ua hoea mai lakou i Wasinetona nei i keia la.  O Crowell oia ka Lunahoomalu o ke Komite Republican County.  Ua halawai lakou me Lunamakaainana Metcalf ma ka po nei.  O Lunamakaainana Meecalf hoi ua hui aku oia me Loio Kuhina Knox ma ka la inehinei no ke kumuhana e pili ana i ka hookohu ia o W. J. Robinson o Okala@a, ma kahi o ka noho lunakanawai i hoohakahaka ia o Honolulu.

            He kulana ikaika ko Robinson o ka lawe ana ae i ke@a noho a ua loaa iaia he mau kakoo ia ana e ko Honolulu poe.  A no Edgar Caypless ke ano nawaliwali loa aku la oia.

            Ma ka hoea ana mai la a ka moku-ahi Peru mai Kapalakiko mai ua lawe pu mai la oia he mau hoike tlegarapa mai Wasinetona mai, no ka la 18 o keia mahina, e hoike mai ana:  O ke kulana Lunakanawai Ekolu no ka Aha Kaapuni Ekahi o ke Teritori o Hawaii ua haawi ia aku la e ka Peresidena ia W. J. Roginson o Kaleponi.  O ke kulana ke@a i ke@a i manao loa ia e loaa ana ia Edgar Caypless malalo o na hooikaika ana a ka Elele, aka mamuli o ka nui o na hoa’loha o Robinson ua loaa aku la iaia ka lanakila.  Ua hoohikilele ia o Sam Parker, Wilikoki ame Caypless no keia inoa a me he la, e ku@ aku ana o Elele Wilikoki i keia hookohu.

            O ko Peresidena Rusewela kumu nui wale no @ koho ai iaia, o@a no kona makemake ana i kana makaukau ke lawe ae ia noho.  O Lunamakaainana Metcalf kekahi mea hooikaika loa ia Robinson, a ua kakoo pu mai iaia he kanaono kumamalua mau lo@o o ka Papa Lo@o o ka Apana o Alameda.

            O kekahi kumu haule o Capless oia kona manao ia ke lawelawe nei oia i na hana kalaiaina a oiai ua makemake ka Peresidena i kanaka kuokoa ka Lunakanawai ua koho koke aku la oia ia Robikana, he kanaka ike, a he kanaka kuokoa hoi.

 

He mau Hora ka Pule ana

 

KALI MAI KE KAHUNA KAKOLIKA A MOLOWA I KA LOIHI PONO OLE O KA PULE

 

            I ke ahiahi Poaono nei ua komo aku la kekahi wahine Pukiki iloko o ka Hale pule Kakolika a hele aku la a kokoke i na noho mamua, kukuli iho la hoomaka e pule.  He hana maa mau no ke@a i kekahi o lakou a nolaila ua hookuu mai @a no na kahuna iaia e pule, e hoike aku hoi i kona mau manao imua o ka Makua.

            Hala ae na minute lehulehu, a oia mau no kona kukuli ana e pule.  Hala he mau hora a oia mau no kona pule ana.  Hiki i ka hora eiwa o ka po oia mau no kona kukuli ana e pule.  Ua hele mai @a kekahi kahuna maikai a hoike mai la iaia o ka hora eiwa keia o ka po, a ua loihi hoi ka pule ana.  He hana maikai ka pule ana i ka Makua aka aole ma ka loihi o ka pule e loaa ai na pomaikai.  Malia paha ke kali mai la ko ka hale poe iaia, a ke haohao mai la hoi no kona hoi ole aku.  Ua oi loa aku ka maikai e hoi o@a a hele hou mai i kekahi manawa okoa aku.

            Aole he ae mai o keia wahine @ nee ae mai kona wahi e kukuli ana, ua hoomau aku la no oia i kana hana, me ko noi ana mai e ae @a aku oia e hoomau no i ka pule ana aku i kona Akua.

            “Ua lawa iho la no paha hoi ka pule ana i keia ahiahi, a he mea maikai e hoi oe a kekahi manawa hele hou mai.  Ua hiki mai i ka manawa e pani ia ai o ka puka o ka luakini, e oluolu oe e hoi a kekahi manawa aku,” wahi a ke kahuna oluolu me ka hoao ana e hoopau ae i kona mau noonoo inoino.

            “Aohe o’u home,” wahi a ke@a wahine, “a o ka Luakini wale no ko’u home.  E ka makua maikai e oluolu mai oe ia’u a noho no wau maanei.”

            Ua hiki ole i ke Kahuna maikai ke hoole aku i kona makemake oiai he hele helena kona i piha i ke kaumaha a ua hookuu aku la no oia iaia e noho no iloko o ka luakini.  Ku aku la no nae oia e kiai pu ma kona aoao.  Pela kona pule ana a loaa paha iaia ka maha, ku ae la oia iluna a hele aku la.

            Ah!  Aia he maha ma ka pule, aia he Mea nana e lawe aku na kaumaha apau ao, a o ka mea e huli aku ana iaia e loaa no ka maha.

 

HE LAAU MAIKAI LOA NO KE KUNU

 

Pakele ke Ola o Kekahi Wahi Keiki Uuku

 

            He mau wahi hoike uuku ka’u e pili ana i ka Laau Kunu a Chamberlain.  Ua hoopakele mai keia laau i ke o@a o ka’u wahi keiki uuku a ua manao wau aole i hiki ia’u ke mahalo a oi aku no keia laau.  Ua ku@i wau he omole o ke@a laau mai @a A.E. Steere, o Goodwin, S. D., a i ko’u hiki ana aku i ka hale ua aneane e pau ka hiki ana iaia ke hanu.  Ua haawi aku @a wau i keia laau elike me na kuhikuhi i ke@a ame kela umi minute a hiki i kona luai ana mai, a ua manao loa wau e umia-make ia ana oia.  Ua puka mai a huki ia e makou ka @ @ @ kona waha mai.  Ua maopopo loa ia’u ina aole wau i kuai i keia omole laau me nei aole loa e oia ka’u keiki ma keia ao i keia la.  Joel Demont, Inwood, Iowa.  @ loaa keia laau ma ka Hale Kuai Laau o Benson Smith & Col, na Agena o keia Laau.

 

I ka Ahaaina na Ona Hale

 

Pau kona Hale Kela Lole i ke ahi i ka po Poalima

 

Loaa Aku ka Puka o Hope Aole i Laka ia, a Manao Wale @a no ua Ho-a ia Keia Ahi e Kekahi Enemi a ke Huli ia Nei.

 

He elua ahi o ka po Poalima o ka pule i hala a nui ka hana a na keiki Kinai Ahi @a po.  I ka hora eono o ke ahiahi ua ike @a kekahi ahi ma kekahi hale hana naaukake mahope mai o ka hale kuai Bibi o Wala ma, a mamua o ka hiki ana mai o na keiki kinai ahi, ua pio e keia ahi i kekahi poe i komo aku a hoohana i ka iliwai e moe kokoke ana i ke@a ahi.  Aohe poino i ike ia.

I ka hora 11:30 mai oia po ua loaa hou aku ka lohe i ke Keena Kinai ahi no kekahi hale pauahi ma ke kihi o alanui Moi me Maunakea.  Me ka eleu nui ua holo mai @a lakou a hiki i keia wahi.  Ua loihi loa ka a ana a ke ahi mamua o ka haawi ana ia aku o ka lohe, a no keia kumu ua nui na ukana i pau i ke ahi, a o na ukana i koe iho ua poino aku @a hoi i ka wai.  Ina i lohi iki aku na keiki kinai ahi me nei ua loaa kekahi mau hale e pili mai ana i ke ahi, a nui ka hana, aka me ko lakou eleu, aole i loihi ua pio ke@a ahi.

O ka mea pilikia aole i ike ka ona nona keia hale ua pau kona hale i ke ahi a hiki ia wanaao.  Ua hele aku oia i kekahi ahaaina mawaena o na pake o lakou, a iaia e nanea ana i ka hoonuu i na mea maikai, ke a ia nei kona hale kela-lole e ke ahi.  O L. K. Cheu Kee ka inoa o ka ona o keia mau waiwai i hoopoino ia iho la e ke ahi.

Mamua o ka hiki ana aku o na keiki kinai ahi i keia wahi ua hiki mua aku la o Kapena Paka, a e like no me kona eleu a makaala ma kana oihana ua hele koke aku la oia e nana i na puka apau o keia hale.  Ua loaa aku la iaia aole i laka ia ka puka mahope o keia hale, he mea kupanaha loa hoi k@a oiai he makaala loa na pake i ka laka ana i ko lakou mau hale mamua o ko lakou haalele ana.  Aole oia i ike i kekahi kanaka iloko o keia hale, a aole hoi i holo mai kekahi mea mai loko mai, aka o ka loaa ana aku o keia puka aole i laka ia, ame ka hoike ia ana mai i ka hora umi aku no ka haalele ana mai o ka @na o keia mau waiwai, he mau mea ia e hoike mai ana malia paha he hana keia na kekahi enemi o keia pake.

Mamuli o ka nui loa o na wahi i a @a, ame ka pouli o loko i ka uahi, ua maopopo ole ke kumu i a ai o keia ahi.  Ua manao kekahi poe ua hoohemahema keia pake i kana a@ana, a ua haule kekahi lanahu me ka a no ma kekahi wahi kokoke i kekahi mea e kokua ana i ka a ana, a oia ke kumu o keia a ana, aka aole he maopopo loa.  Laki na hale kokoke i ka pakele ana mai keia poino mai.

 

MA KE KAUOHA

 

HOOLAHA WAI

 

            I kulike ai me ka manao o ka pauku I o ka Mokuna XXVI o na kanawai o 1886.

            Ke hoike ia aku nei kela ame keia e lawe ana a i ole ia, e uku nei i ka uku wai, e ohi ia ana ka uku wai no ka manawa e pau ana i ka la 30 o Iune, 1902, ma ke Keena wai, (Honolulu Water Works) mai ka la ekahi aku o Ianuari 1902.

            O na uku wai e loaa ole mai ana i keia keena mamua o ka pau ana o umi kumamalima @a mahope o ka manawa i haawi ia e ke kanawai, e kaki ia he u@ kaulele.

            O na @ ole ia mai ana i ka la 15 o Februari 1902, (Kanakolu la mahope o ka manawa i kauohaia e ke Kanawai) e kaili ia no ko lakou mana-wai me ka hoike mua ole ia aku.

            Aia ka Keena Wai ma ka lumi malalo o ke Kapikala (Hale-alii).

 

ANDREW BROWN,

Luna Nui o ka Oihana Wai.

Honolulu, Dec. 20, 1901 (5888).

Dec. 27.—Jan. 3-10—)

 

Hoolaha Mana Hookolokolo

 

HOOLAHA HOOPONOPONO WAIWAI

 

            Oiai, ua hookohu ia mai ka mea nona ka inoa malalo iho i Lunahooponopono no na Waiwai apau o Kealohapauole Makahi (k)k i hala, o Waialua, Mokupuni o Oahu, ke haawi ia aku nei ka lohe i ka poe, he mau koi aie ka lakou i ka mea i make, e waiho mai i ka lakou mau bila, me na hoike moakaka o ko lakou oiaio, i ka mea nona ka inoa malalo iho, iloko o eono mahina mai keia la aku, a ina aole e lawe ia mai iloko o keia manawa e lilo ia mau koi aie i mea ole, a ke kauoha pu ia aku nei kela ame keia i aie i ka mea i make, e uku koke mai ia’u ma Waialua, Oahu, a i ole ia M. K. Keohokalole, ma ke Keena o Kapiolani Estate, Kaupalenaia, Honolulu.

 

A.S. MAHAULU,

Lunahooponopono o na Waiwai o Kealohapauole Makahi.

Dec. 19, M. H. 1901.

(Dec. 27 Jan. 3-10-17.)

 

MA KA AHA KAAPUNI O KA APANA ELIMA

 

Ma ke Keena no ka Hooia Palapala Hooilina

 

No Na Mea e Pili Ana i na Waiwai o J. W. Lota o Hanalei, Kauai

 

            Ma ka heluhelu a nana pono ana i ka palapala noi ame ka hoike o na waiwai a W. G. Smith, Lunahooponopono Waiwai, o na waiwai o J. W. Lota, e noi mai ana e nana pono ia a e hoapono ia kana hoike, a e kauoha ke@a aha e mahelehele ia na waiwai i koe iho ma kona lima, mawaena o kela ame keia mea i kuleana, a e hookuu ia mai o@a ame kona mau hope mai na

 

———

 

KOPA HOOLA-ILI

 

            Aole mea i oi aku ke kupono ma ka malama ana ina keiki liilii mamua o ka hoauau pinepine @a, me ka lawelawe n@ ana i ke kopa maikai.  Aole he kupono na kopa holoi lole no na bebe.  He mau mea a@i ko loko o ia ano kopa.  O kona lawelawe @a ana he mea @ e ulu mai ai na puupuu.  Ina he holo@a na wahi e@ ame puupuu, he mea ia e hooi ae ai i ka poino.  Aohe he mau mea hoopo@ a maikai ole iloko o ke Kopa Hoola @.  E hoemi mai no ia a e hoopau loa no hoi i na puupuu; a oia ke kopa maikai loa no ka hoomaemae ana ina palapu no ka mea, aia maloko ona kekahi mau mea lapaau nana e hoola.  Aole loa @ loaa kekahi poino o ka @ mamuli o @ kopa.

            Ua oi loa aku kona waiwai no ka lawelawe ia ana iloko o ka wai auau @ na bebe.  E holoi i ke poo o na bebe me ke kopa Hoola Ili, a aole loa e loaa @ kekahi poino mamuli o na puupuu ma ke poo a i ole ia na mea o@a liilii i pili i ka poe opiopio.  Mamuli o k@na ano laau, ua hoopau loa @a a pale loa @a aku na ano mai lele he nui.

            O ke Kopa Hoola Ili oia ka mea maikai loa no na kanaka makua.  O kona lawelawe mau ia ana ka ma@ e loaa ai ka helehelena maikai a e hoopalupalu a hoomaikai i ka ili.  He pomaikai ke ola mamuli o kona lawelawe ia ana.  Mamuli o kona hoao ia ana e maopopo ana no i kela ame keia mea noonoo i kona ano maikai maoli ma ke ano he kopa lapaau ame auau.

            He 25 keneta wale no ke kumukuai a e loaa no ma ka halekuai o KA HUI KUAAI LAAU O HOBRON Mea Kuaii Laau Kukaa a Kuai Liilii.

 

———

 

pilikia e ili mai ana mamuli o keia hana ma keia hope aku, ma kona ano he Lunahooponopono Waiwai.

Nolaila, ke kauoha ia aku nei, o ka Poaha, ka la 30 o Ianuari, M. H. 1902, i ka hora umi o ke kakahiaka, imua o ka Lunakanawai o keia aha, a maloko o ke Keena Hookolokolo o keia aha, ma Lihue, Mokupuni o Kauai, oia ka manawa ame ka wahi e kauoha ia nei no ka noonoo ana i ka mea i hoike ia maluna ae, a o kela ame keia mea i kuleana e hele ae i ka hora ame ka wahi i hoike ia a hoike aku i ka Aha i na kumu, ina he mau kumu kupono kekahi e hooko ole ia ai ke@a palapala noi ame ke@a hoike, no ke@a mau waiwai, a e lawe mai hoi, ina ua ike, i na hoike kupono e hoike ana i na poe i kuleana i ke@a mau waiwai.

 

            Kakauia ma Lihue, Kauai, i keia la 19 o Dekemaba, 1901.

 

            Ma ke Kauoha a ka Aha

 

H. D. WISHARD

Kakauolelo

Dec. 27—Jan. @-10

 

Hoolaha Hooko Moraki

 

HOOLAHA HOOKO MORAKI AME KUAI

 

            I kulike ai me ka manao o kekahi palapala moraki i hanaia mawaena o Elia Awihi ame J. Alfred Magoon i ka la 1 o Feberuari, M. H. 1898, a i kakau kope ia ma ke Keena Kope o ke Aupuni Oahu, ma ka Bube 174, aoao 353, 354, ame 355, ke hoolaha@a aku nei e hooko @a ana keia moraki mamuli o ka uha’i ia ana o ka aelike oia hoi ka uku ole ia mai o ke kumu paa ame ka ukupanee i ka manawa i aelike ia, a i ka hooko ana @a o keia moraki e kuai kudala @a aku ana na waiwai apau i paa ma keia palapala moraki ma ke Keena Kudala o Will E. Fisher, Honolulu, ma ka Poaono, ka la 11 o Ianuari, M. H. 1902, i ka hora umi kumamalua o ke awakea oia la.  O na waiwai i paa ma keia palapala moraki ua hoike ia malalo @.

            No na mea aku i koe e hui aku me Thomas I. Dillon, Loio ma ke kanawai, Magoon Block, kihi o Alanui Alakea ame Kalepa, Honolulu.

 

J. ALFRED MAGOON,

Mea Paa Moraki

 

1. Na kuleana apau o Elia Awihi, i oleloia, (oia no 2-14) i ke Ahupuaa o Hileaiki, Kau, Hawaii, i hoike piha ia ma ka Palapala Sila Nui 7@, kuleana 7715.

 

2889 (Dec. 13-20-27—Jan. @)

 

HOOLAHA HOOKO MORAKI AME KUAI

 

I kulike ai me ka manao o kekahi palapala moraki i hanaia mawaena o Dibble K. Ilae ame J. Alfred Magoon, i ka la 10 o Aperila, M. H. 189@, a i kakau kope ia ma ke Keena Kope o ke Aupuni, Oahu, ma ka buke 1@, aoao 124 ame 125, ke hoolaha@a aku nei ua makemake ka mea paa moraki, e hooko aku i keia palapala moraki mamuli o ka uha’i ana ia o ka aelike, oia hoi ka uku pono ole ia mai o ke kumupaa ame ka uku panee i ka manawa i aelike ia a i ka hooko ana ia o keia moraki e kuai ia ana na waiwai i hoike ia ma keia moraki ma ke Keena Kudala o Will E. Fisher, Honolulu, Oahu, i ka Poaono ka la 11 o Ianuari, M. H. 19@, i ka hora umi kumamalua o ke awakea oia la.  Na waiwai apau i paa ma keia moraki ua hoakaka ia malalo ih@.

            No na mea aku i koe e hui aku me Thomas I. Dillon, Loio ma ke kanawai, Magoon Block, kihi o Alanui Alakea ame Kalepa, Honolulu.

 

J. ALFRED MAGOON,

Mea Paa Moraki

 

1. Na kuleana apau o Dibble K. Ilae i oleloia ma kela mau apana aina ame na pono o luna o ka aina e waiho alama Aala, i hoike piha ia ma ka Palapala Sila Nui 17@, Kuleana @.
2. He hookahi hapakolu kuleana i mahelehele ole ia iloko o kela apana aina e waiho a@a ma Mapulehu, i hoike piha @a ma ka Palapala Sila Nui @, Kuleana @.
3. Na kuleana apau o Dibble K. Ilae i oleloia iloko o kela apana aina e waiho a@2 ma Kamaole, Kula, Maui, i hoike piha @a ma ka Palapala Sila Nui Kuleana 4@.
4. He hookahi hapa-kolu kuleana i mahelehele o@ ia iloko o ka Ili o P@ ma ka Ahupuaa o Mapulehu, @ no kela apana aina i hoike @a ma ka Palapala Sila Nui @, Kuleana @.

 

@ (Dec. @-@-@—Jan. @