Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXIX, Number 37, 6 September 1901 — Page 6

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

6 NUPEPA KUOKOA, SEPATEMABA 6, 1901

 

NA HAIOLELO O KA LA.

Nui ka Mahaloia o na

Olelo Naauao a T.

McCants Stewart.

 

Loheia ka Leo o ke Kaula o ka

Hoole Waiona e hoike ana i ka

Leo o ke Ola i ka Lehulehu

(mai ka aoao 1 mai.)

             I ka hiki ana mai o keia huakai nui i ka hale alii ua haawi ia he mau wahi minute pokole loa no lakou e hoomaha ai a hoomaka koke no na haiolelo o ka la. O ka mua loa o na haiolelo i hoolauna ia mai i ke anaina e Mr. Thomas Idving, ka luna nui o na haiolelo, oia o Lorrin Andrews. Penei kekahi o kana mau olelo:

            "E Mr. Lunahoomalu, na Hoamakaainana, na Lede ame na Keonimana-O keia kekahi o na la nui loa, a kaulana hoi iloko o ka moolelo o na aupuni nui apau. Aole keia he la e hoomanao ana i ka la hanau o kekahi kanaka nui o ka aina, aole hoi e hoomanao ana i kekahi mea nui i hana ia e kekahi aupuni i kekahi manawa, aka, ua oi ae la mamua oia mau la apau loa, oiai he la keia e hoike mai ana i ka oiaio o kela olelo kaulana he aupuni o Amerika no na kanaka, i kukuu la e na kanaka, no ka pomaikai hoi o na kanaka a pau loa. Mamua o ka loaa ana mai o keia la he nui na ano like ole o ke kanaka hana i ike ia. O ka mua loa a kakou i ike ai i ke kanaka hana oia no ke au naaupo, i ke au i komo ole mai ka malamalama ame ka ike a kakou e ike nei i keia mau la. Ua hana ke kanaka, mahi i ka aina a loaa mai na hua ai e ola ai. He au nohoi ia no ke kanaka ikaika. Kanu na kanaka ikaika ole i ole i ka ai a nui a mai kahi e mai no ke kanaka ikaika a kaili ia ae la. Aohe meanana e paa mai ka lima pakaha o keia poe. Pau ia hiki mai ke au o na kahuna. O na kahuna ka nana ma na mea apau loa a ua kukuli aku na kanaka imua o kiaou. Ua manao maoli no kekahi poe he mana ko lakou leo. Ua lilo na kanaka i kauwa kuapaa na keia mau kahuna mamuli o ko lakou ike ole ame ko lakou mau manao kuhihewa. Pau ia hiki mai ke au o na alii. Aia ia lakou ka mana apau loa, a aia nohoi ia lakou ke ola o ke kanaka. Ua hana aku na kanaka i na hana apau no ko lakou mau pomaikai a aohe mea ana e hiki ai ke kapa aku nan a ponoi. Ua pololi ka ohana i kekahi manawa, ua pepehi ia malalo o na kauoha a na alii, ua kaili ia ae na mea maikai a waiho ia iho ka opala na na kanaka hana. Aohe mea nana e hoeueu mi ana i ke kanaka hana e imi nona iho. Pau ia hiki mai ke au o na kaua. Kii wale aku na aupuni ikaika a kaili mai i ka waiwai o na Aupuni Nawaliwali. Lawe pio ia mai na kanaka lehulehu mai na aina i pio a hoohana ia ma na hana oolea me ka uku ole ame ka loaa ole ia lakou o na home maikai ame na mea e oluolu ai keia noho ana. I ko lakou manawa e hana ole ai i ka makemake o na haku ua pepehi ia aku lakou e likemenaholoholona. Ua noho kauwa aku kekahi lahui malalo o kekahi. Ua hala aku kela mau au like ole a i keia manawa ua pii ae ke kanaka hana a hiki i kona ku like ana me na Alii o ka aina. Ua pii ae ke kanaka hana mai ke kulana haahaa a noho iluna o ka noho Peresidena o na Repupalika. Ua pii ae oia ma ke kulana haahaa a i ke kulana kiekie loa. O Aberehama Linakona kekahi o na kanaka hana, mai ke kulana haahaa loa mai a i ka noho Peresidena kiekie loa o Amerika. Ua hoike mai oia i kekahi moolelo o kekahi amala e ku ana a hana i kekahi o na Lunakanawai kiekie o Roma oiai oia e hele mai ana me na kukini mamua e kahea ana e hookaawale i ke ala no keia kanaka hanohano i koho ia e na kanaka. Ua ku ae keia Amala a kahea aku me ka leo nui, o makou na kanaka a no makou o Roma, e hookaawale i ke ala no na kanaka o ka aina. O keia ke kulana o ka aina i keia manawa, ke hookaawale ia nei ke ala no ke kanaka hana a hele maalahi aku oia ma o a maanei. He la hauoli opiopio loa keia aka e hiki mai ana ka la e hiki aku ai ka nui o kona mau makahiki ma na kanaka i akoakoa mai e ike i keia la. E hiki mai ana ka manawa a kakou e kaena aku ai o kakou kekahi i hooikaika e malama i keia la nui, i keia la hauoli, i kona wa bebe. Hauoli kakou i ka hookaawale ia ana i la no kakou."

            Nui ka paipai ia o na olelo maikai o keia haiolelo a i pau wale no i ka hoolauna ia mai o Mr. T. McCants Stewarts. He kumupopoio kaulana keia i ka haiolelo a oia nohoi kekahi o na haiolelo akamai loa ma keia kulanakauhale. Penei kekahi o kana mau olelo:

            "E Mr. Lunahoomalu, na Hoa'makaainana, na Lede ame na Keonimana-Oiai he keiki wau na kekahi Amala, e hana ana ma kona hale hana, a oiai ua kokua wau iaia ma keia hana i ko'u wa opiopio, ke manao nei wau ua hiki loa ia'u ke hui aku me oukou, e na kanaka hana o ka aina, ma keia la hauoli. O ke kanaka hana ke kahua ame na pou kakoo, ke olona hoi o ka noho'na aupuni. O ke kanaka hana ka iwikumaoo o na aupuni, a he mea maikai e hoohanohano ia lakou. O ke kanaka hana ka mea nana e hoohanohano ae ka noho alii o na alii, o ke kanaka hana ka mea nana e hapai ae ina Peresidena o ke kanaka hana ka mea i makaukau e haalele iho i ka home me na mea aloha a hele aku e paio i na enemi o ka aina. O na alii koa e holo ana maluna o ko lakou mau lio nani, o na lole nani o na hale hulahula, o na home nani o na ona miliona ame na mea nani o keia ao apau loa he mea ole ia i ke kanaka hana, ua oi loa aku kona makemae mamua o keia mau mea a pau loa. I ka ninau ana ia aku o Konelias owai la kana mau mea makamae loa ua hopu iho oia i kana mau wahi keiki a pane aku la, "O keia ka'u mau mea makamae loa." Ina e ninau ia aku kekahi alii a i ole kekahi Peresidena e hoomalu ana i kekahi aupuni nui owai ia kana mau mea makamae loa, ke manao nei wau e hopu iho ana oia i na kanaka hana o ka aina a pane ae, "O kela ka'u mau mea makamae loa."

            O ke kala he mea nui ia, aka mamua o ka hiki ana mai o ke kala ua hiki mua mai ke kanaka hana, a na ke kanaka hana i imi aku ia mea a loaa. I keia manawa ke ike nei kakou ikekahi mau kanaka kakaikahi i nui ino ka lakou kala a maopopo ole i ke ahi o lakou ka lakou mea e hana ai me keia mau kala. O ka hana maikai a lakou e hana ai o ka haawi i kekahi o na puka mai ka lakou mau kala mai i ka poe nana i hana ka hana. Ma kela wahi ua hoikeike mai la ka mea haiolelo i ka olelo kaulana a kekahi mau kanaka haku mele kaulana o ka wa kahiko e hoike ana i ka mana o ke kanaka hana. Ua komo aku la oia i na pilikia i loaa i ke kanaka hana, ka hoomaka ana e pii ae iluna, ka paio ana me na kanaka waiwai a ke paio nei noikeia mau ia. Ua hoikeike mai oia i ka moolelo o ka hana ma Europa ame kekahi o na aina kahiko loa o keia ao, ka pilihua ame ka ehaeha i loaa i na kanaka hana a i keia manawa ua aneane ikou e kau ae maluna o ke kaa. O kekahi mea nana e paa nei i hope ka holomua o Enelani oia no ka loaa ole i na kanaka hana ka palekana ame ka maalahi o ke alahele. Aole i like ka noho ana o na kanaka hana malaila e like me ko Amerika. Iloko o ka makahiki 1882 ua ike la na wahine me na lole nahaehae, na kane me ko lakou mau lima ikaika, ame na keiki e hooikaika like ana e hana i ka hana e holomua ai ka aina. I kela manawa ke ike nei kakou o kela aupuni kekahi o na aupuni nui loa ma ke ao nei. O ke kumu ua haawi ia aku i makana ke kumu kukulu o ke kanawai, oia hoi ka Ke ola ana, ka nohono kuokoa, ame ka keakea ole ia o kona ala ma ka imi ana i na mea e pono ai keia noho ana.

            Mamua aku nei o keia manawa ua kapa aku kakou i kekahi kanaka i hiki aku kona waiwai i ka $10,000 he kanaka waiwai aka i keia manawa ua hiki aku ka waiwai o na kanaka waiwai o ke ao nei i ka $500,000,000, a ua hiki hoi ia lakou ke hoolilo aku i $100,000 i kela ame keia la. Aka iloko no o keia mau waiwai nui i loaa aku ia lakou mai ka lima hana aku o ka lakou mau kanaka hana aole lakou i haawi mai ia ikou i kekahi o na pomaikai o keia hana koe wale no o ko lakou mau wahi uku pule. O keia ke kumu a kakou e ike nei i na kanaka hana e haalele ana i ka hana a koi ana e hoopii ia ae ko lakou uku mamua o ka ae ana e hoi hou i ka hana.

            Ua makemake nui loa oia e ike i kekahi kanawai e kauoha ana i na kanaka waiwai apau loa e mahele i kekahi o na kala puka i loaa ia lakou mamuli o ka hana a na kanaka hana me na kanaka nana i imi a loaa keia kala. Ua hoike mai la oia i kekahi mau hale hana ma Amerika ana i ike i ka mahele pu i kekahi hapa o ka lakou loaa me na kanaka hana, a aole i ike ia kekahi poe hana ma keia hale hana e kue ana i ko lakou mau luna hana a e koi ana paha e hoopii ia ae ko lakou uku. Ua koho ia he kanaka mai waena mai o na kanaka hana e nana i na buke o ka hui a e ike mau ana lakou i ka nui o na loaa mai, na hoolilo ame ke koena, oia hoi na kala puka. Ua manao oia i na e hana na hale hana apau loa i keia hana maikai aole loa e loaa na pilikia a kakou e ike nei i keia manawa. I keia manawa ke paa nei na haku hana, na poe waiwai na lakou ke kala e hoohana ia nei ika imi ana i ka waiwai, a ua hoonele loa ia na lima hana i ka lakou hapa o keia mau loaa. Ua manao oia ina e mahele like ia e pomaikai ana ka hui i ka loaa o na kanaka e hooikaika like ana, a e pomaikai ana hoi na limahana i ka loaa mai o kekahi o na hua o ka lakou hana. Ua makemake oia e like ke kaulike o ka loaa ana oia mea he kala me ka like o ka loaa ana o ka ea a kakou e hanu nei. "Pololei," wahi a ka Lunahoomalu o ka Hale Ahaolelo, Mr. Akina i pane ae ai. Ke manao nei oia e hiki mai ana ka la e loaa ai kekahi mau kanawai e kauoha ana e hana ia keia hana o ka mahele like i na loaa, e loaa ana hoi na lunakanawai maikai na lakou e mahele pono mai ka manao o na kanawai, a e pau no auanei na haunaele a kakou e ike mau nei. Aia me Kapalakiko kekahi haunaele nui mawaena o na kanaka hana me ko lakou mau Haku hana mamuli o ka ae ole ia o ke koi a keia poe nana i hoowaiwai keia mau hui e hoopii iki ae i ko lakou uku. Aole loa e pau ka like ole mawaena o na haku hana a hiki i ko lakou mahele like ana. He loihi loa keia haiolelo a e piha loa ana ka pepa a kakou ke hoike piha ia aku nolaila e hoopokole ia ana.

            I kona pau ana ua ku mai o Austin. Aohe no he mau mea ano nui loa ma kana haiolelo. I kona pau ana ua ku mai o Francis Murphy, ke kaula o ka hoole waiona. Ina e ninau ia na kanaka owai la ka helu ekahi mawaena o keia poe haiolelo e hoike mai ana lakou o ka keia elemakule.

            "Na Lede ame na Keonimana-He la nui kela ea, oia, he la nui no kakou apau. He kanakolu kumamakahi makahiki i hala ae nei, ua haalele aku wau i ka waiona ame kona mau ina a hoomaka e hana no ka pono ame ka pomaikai o na kanaka hana ame na kanaka apau i komo aku malalo o keia umiiikaika. Mamua aku o keia manawa, e hele ana wau i ka hana me ka hoomanawanui a i ka wa e loaa mai ai o kahi kala ua holo koke i ka hale inu lama a haawi na ke kanaka waiwai, a o ka hopena oia hana, ua ike aku wau i ka wahine a ke kanaka waiwai iloko o ka lole kalika a o ka'u wahine, ua ike mau wau iaia iloko o ka lole kalakoa. I ka manawa e kau ai keia wahine a ke kanaka waiwai iluna o ke kaa hapaumi ua ku koke he iwakalua kumamalima kanaka opiopio e haawi i ko lakou noho, aka i ka manawa e komo aku ai ka'u wahine aole hookahi i kua e. Nolaila e malama i ka oukou mau wahi kenikeni a mai hoolei wale na ke kanaka waiwai. Na lakou mai no a ke hoihoi hou aku nei no kakou ia lakou. Kukulu i wahi hui liilii mawaena o oukou a hoohana i ka oukou kala. O ke kala oia ke koko o ka waiwai, ina e lana ole ke koko a holo ma o amaa@ ei make ke kanaka, pela no ka hana. E hoohana i ka oukou mau wahi loaa ma na hana e hoomahuahua ae ai. I ko oukou manawa e waiwai ai mai pi i ke kala. Ua hiki loa ia'u ke olelo ae aole he moe pono o Morgan ame kekahi mau haole waiwai e ae i olelo ia iho nei. Ua lilo loa ko lakou noonoo i ke kala i na manawa apau loa. Ke mahalo nei wau i ka Makua Lani no ka hiki ia'u ke hiamoe maikai. Ua hiki ia'u ke hoi i ka po a moe e like me ka maikai o ka moe ana a kekahi wahi bebe. Owau kekahi o na kanaka hauoli loa ma keia ao. Aole o'u nana ma na aoao ehaeha o keia ole ana aka ma na aoao maikai, na aoao hauoli. Eia kekahi e a'u mau keiki, mai pi i ka oukou kala i ka oukou mau wahine. E haawi i wahi kala ma ko lakou pakeke e hoolilo e like me ka lakou i makemake ai. I kekahi manawa oiai lakou e hele ana ma na alanui makemake paha e inu wahi kolowaka, (waimomona) ua loaa kahi kenikeni e kuaa ai. He mea nui keia.

            Makemake wau ia oukou e imi i ka naauao. E ike oukou i ka houluulu ana ame na haawina e ae ma na huahelu. O ke kanaka hupo aole hiki iaia ke ike i kona manawa e kikiki ia mai ai. Hele mai ka mea halekuai me kakahi bila loihi a olelo mai, "Ua aie oe he emea kala no ka mea ai, a he emea kala no ka lole no ko wahine ame na keiki," a o ka mea wale no i loaa iaia, "Aole i maopopo iaʻu, ua aie iʻo paha wau ia oe aole paha," nolaila e imi i ka naauao. Aole laa ka waiwai ia Morgan ina aole ona nauo. E hoonaauao i ka oukou mau keiki, oiai he nui na kula aupuni i keia mau la a ua hiki loa ke hoonaauao la lakou me ka nui ole o na lilo. He oiaio na mea i olelo ia iho nei no ka loaa ole o na pomaikai he nui elike me ka nui o na pomaikai he nui elike me ka nui o ka pomaikai i loaa aku i na haku hana, i na kanaka hana i keia manawa, aka ina oukou e imi i ka naauao, a ku like e hiki mai ana ka manwa e loaa ai ia oukou keia mau mea a oukou e imi nui nei. "Pololei," wahi a kekahi i pane ae ai. "Ae no ka hoi paha, he plololei kaʻu mau mea apau i olelo aku nei ina wau i manao aole he pololei aole loa wau e ku maanei a haiolelo aku ia oukou. O kekahi kumu poino loa no o na kanaka hana oia ka malama ole i ko lakou kulana ame ka lakou mau wahi kenikeni. Ke loaa mai no na wahi kenikeni i ka Poaono o ka hele koke aku la no ia e inu a i ka ona ana ike akuoe e ku mai ana i ke kihi alanui e paa ana i ka pou. Ike aku i kona aka iluna o ka paia hale olelo @ "E hookaawale aku oe e kena @aka." O kekahi mea nana e huki nei ia Pelekane i hope oia no ka nui loa o na kanaka hana inu i namea inu ikaika malaila. Ua papalua la aku ka nui o ka poe inu ma Enelani mamua o ko Amerika a oia no kekahi kumu oi ae o ka hoomua o Amerika mamua o lakou.

            He nui na mea i olelo ia iho nei no Kanagi, kela Amerika wawai loa e haawi nei i kana kala ma o a maanei. I kona hiki ana i Amerika nei mai Sekotia mai he wahi keiki ilihune, aohe kamaa o ka wawae, aka mamuli o ka ike ame ka hooikaika ma ka hana ua lilo oia kekahi kanaka waiwai loa ma ke ao nei i keia la. O ka oi loa o na kanaka hana oia o Aberehama Linekona. Oiai oia e hana ana ma kana wahi hana haahaa io ua nana aku la oia i k moe kalohe mai a ka aina, ua nana aku ia oia ia mua, ua nana aku la oia i na mauna e pii ae ana maluna o ka ae kai, a e like me ko lakou pii ana ua hooholo iho la oia e pii ae. Me ka nui o ka hooikaika ua pii malie ae la oia ahi ki wale no i kona lilo ana oia kekahi o na Peresidena i aloha nui ia o Amerika. Ma keia wahi ua maloo ka puu o ka haiolelo a kii ia i omole waimomona nona. Ua hoomaka hoi aku oia e kamailio no ka hooponopono ana ia o na hana ame ko lakou mau uku kupono e like me ka mea i hoomoakaka ia e kekahi mau haiolelo mamua iho ona, a i ka pau ana ua kauoha mai oia e wehe i na maka  a nana aku la mua."

            I ka pau ana o kana haiolelo ua noi ae oia e himeni ia "Kuu aina hanau e." Na Mr. Stewart i puana keia himeni, a hui mai ke anaina. Mahope o keia ua haawi ia he ekolu huro apau na hana o ke kakahiaka.

 

NA LEALEA O KA AUWINA LA

He Elima Tausanki a Oi

i hiki aku ma Ka-

piolani Paka.

 

Na Heihei'like ole-Holo na Wahine

Momona-Haule hou ka Hui

Hoku i ka Honolulu ma ke

Kinipopo.

            I ka hora elua o ka auwina la ua hoomakaia na lealea ma Kapiolani Paka. Mamua o ka hiki ana ae i keia hora ua piha ka hale i na kanaka. Ua hiki aku paha ka nui o na kanaka i hiki ae ma keia kahua i ka elima kaukani a oi aku no paha. He 25 heihei i hoomakaukau ia no keia la a ua hiki aku ka nui o na kala makana i haawi ia i ka $435.00. Mawaho ae o keia heihei ua ike ia he heihei kaa lio. He heihei pili keia mawaena o na ona nona keia mau lio a ua laki ka lehulehu i ka ike wale ana i keia heihei. O kekahi mea nui loa oia ka hukihuki mawaena o na kanaka hana. Ua lilo na keia ina kanaka pena. Hukihuki na palaina puna me na hana hao aka aole i ike ia ka laua hukihuki e na lunakanawa.

            Oiai keia mau heihei e heihei ana ua hoomaka ke kinipono mawena o ka hui Honolulu ame ka Hoku. Ua piha ka laua wahi e paani ana i na kanaka. Ua hele ke kokoke o na kanaka a he hookahi wale no anana mai ka pahu mai. I kekahi manawa kuhihewa ka nei o lakou kekahi paani. Ua kaa ka hapanui o na kanaka e nana ana i keia paani ana mahope o ka Honolulu. Ua ike ia keia ma ko lakou mau leo uaua. Ua haule ino loa ka Hoku. I ka hoomaka ana no hele ino ka Honolulu. Penei ka paani ana:

Honolulu….    6 2 0 0 1 2 4 2 0-17

Hoku……...3 0 0 0 1 0 0 5 3-1@

 

Ua hala na la ike o ka Hoku i ke kinipopo. O ka lua iho la keia o ko lakou haule ana i ka hui Honolulu. Ua hiki ke hoomanao ia o ka Hoku ka helu ekahi i kela makahiki i hala.

 

KA HULAHULA I KA PO

Piha ka Hale Paikau i

na Kanaka.

 

Nani na Hoonani o loko o ka Rumi

-Maikai ka Leo o ka Bana-

Hula ia a hiki mai na

Hora o ka Wanaao.

            I ka hora 8:45 ua hoomaka ka hulahula i ke ahiahi. Ua piha keia hale hulahula i na kanaka mai ke kiekie a hiki aku i ka haahaa loa. I luna o ka papahele ua ike ia aku he mau paa hulahula lehulehu e hula like ana i ka manawa hookahi. Ua hiki pono ole ke hula oiai ua hele a piha pu keia hale nui. O kekahi mea paha hoi nana i hoeueu loa ae na poe makemake hula o ka maikai maoli no o ke kani ana o ka pila a na keiki o ka bana lahui. Mai na kela moku a i na kanaka hanohano o ka aina hookahi ka hula like ana. Ua ike ia na keiki a ka poe hanohano e hula ana me na keiki a ka poe haahaa, ua ike ia na wahine a ka poe hanohano e hui ana me na kanaka lima hana. Ua like keia me ka Iubile e hiki mai ana i ka manawa e moe pu ai ka liona me na hipa, a e alakai ai na keiki a kanaka i na holoholona ahiu. Aole i pau ka hula ana a hiki i na hora o ka wanaao.

            Maikai na hoohiwahiwa o loko o keia i @e paikau. Ua ike ia na hae Hawaii ame na hae Amerika e lulu lima ana. Ua ike ia na hae o na aina aau e welo like ana e hoike ana hoi i ka noho like o na lahui like ole e noho nei ma Hawaii nei.

            Ua hoi aku na kanaka ame na lede e moeuhane i ka lakou mau mea i ike ma keia la, ka la hauoli nui i hookaawale ia no ke kanaka hana.

 

Ki Pu Weliweli

            ma Waialua.

            (Mai ka aoao 2 mai.)

a mai ia manawa mai a ka pule hope iho la o Iulai ua hele aku la oia no Honolulu malalo o kekahi kauoha e pili ana i ka hihia hookolokolo waiwai, a i kona hoi ana mai he mau hana ano e kana i hana mai ai a he ku maoli no hoi i ka hilahila ke nana iamai, nolaila ua pii wela ae ko'u aloha iaia no ke kaawale ano ole ana me ke kumu ole, a pii ae nohoi me ka inaina lua ole iloko o ka naau, a hoao e kuko i keia hana a'u e hana nei, no ka mea, okahana mau ana me kia, oia hoi ka hoowalewale ana mai a aloha alaila imi apa hou e, he hana hewa loa ia, ua like me ka @a apo maunu a nele i ka maunu ole nana kee mai la i ka makau ua like me keia nolaila ma keia ke a'o aku nei au i na wahine apau o kela ano ame keia ano ke ike mai la oukou i ka hopena awahia a ke aloha i halii iho maluna o kekahi kane a oukou e manao nei he hana maikai na oukou ka hoowalewale ana i kela kanaka keia kanaka a puni hei ka manao ma na ano a pau, a ma keia olelo a'o no hoi a'u e a'o aku nei ia oukou e na wahine he hana hilahila a hoohilahila nohoi i ko kakou ano ka hana i keia hana hewa loa.

            Aole no hoi i keia wahine a'u i aloha ai he wahine ano hupo, he wahine keia i hoonaauao maikai ia i na kula naauao a i noho hoi me na kane kupono i hala aku i ka make mamua ae, a ma keia hana ana ua hiki loa i na poe a pau i ike maka i keia hana, ke olelo mai he wahine hoowalewale i'o no a pau hoano-e ae, oia hoi ka hoonohonoho akua a lawe mai hoi i na kapulani o ka ekalesia Katolika aole nae i malama i na kanawai oia oihana a he paa mau hoi ia ano kulana iaia a hiki wale i keia wa a'u e hana nei i keia hana kalaima eleele, i ole ai au e hoouluhua hoi ia ame ia, mamuli paha e hoohenehene mai ana paha ke ao holookoa ia'u ma keia hana ana a'u e like me keia, mamuli paha he wahine no e loaa hou aku ana no ia'u, aka, hana e nae au i keia hana puuwai eleele.

            Ae he mea oiaio ia he mau la poio ko'u e ku nei aka he opio au iloko o na ia he puuwai paaakiki, a ma kekahi ano, he opio hoi au i loko o na makahiki he 26-a oi, oia hoi he ekolu mahina.

            Hanau ia ai iloko o Mei 28, 1875 ma Mokuleia a o ko'u mea hoi i aloha ai aia oia ma kahi o kanaha makahiki, a he kamalii nae kana hana, ke a'o aku nei u i na wahine i hiki na makahiki ilaila ame na wahine i emi mai na makahiki malalo oia, mai hana i keia ano hana o loaa iho auanei keia haawina e like me keia, ina e makemake i kekahi kane e lawe ae a e noho me ka hauoli, alaila e lilo auanei ka wahine i papale alii no ke kane.

            Me keia mau olelo a'o a'u ia oukou e na wahine ke hooki iho nei au maanei, me ke aloha no oukou e Ewa ma a e na wahine no hoi.

            Hanaia e a'u a kakau ia e a'u i keia la 29 o Augate, M.H. 1901. (Sila)

KEALOHAPAUOLE MAKAHI.    

            Malalo iho o keia e noi ana oia ia A.M. Brown ame Andrew Cox e nana pono i kona mau waiwai e hooili ia ia Poina ame Hoopii kana mau keiki. Ua hooili oia no Mrs. Nakoana kekahi, ka mea nana oia i malama. Malalo loa o keia ua kakau iho oia. "Ua make au mamuli o ke aloha."

            Malalo aku o keia ua kakau iho oia i kekahi leka i ka Makai nui ame na Lunamakaainana e a'o aku ana ia lakou e hana i kekahi kanawai no ka pono o ka noho maikai ana o ke kane ame ka wahine ma keia mua aku. Ua hoike pu ae oia ua make oia no ke aloha a ua noi ae hoi i ka makai nui e kanu pu ia laua me kana mea i aloha ai ma kahi hookahi.

            Kupanaha ka nui o kona aloha no keia wahine i aneane e kupono i makuahine nona. Ua mau aku kona aloha a hiki i ka make ana makemake hoi oia e hoomoe like ia laua ma ka wahi hoohookahi, a hui aku laua iloko o ka lua kupapau. Ua ike no oia he hana weliweli kana e hana ana aka ua hiki ole ke pale ae oiai ua hoopapale ia kona manao e ke aloha no keia wahine.

 

Rudolf Rasenedile

(Mai ka aoao 4 mai.)

            Lawe ia aku la keia leka a hooleiia i kekahi wahi e loaa hou ole ai. Ua loaa mai ka Virgie leka, aka aole i lawe ia aku i ka Haku Opio. Ua heluhelu ia keia leka e keia kaikuahine a puhi ia i ke ahi. Kali aku ka Haku Opio o ka loaa mai o kana leka, a kali mai no hoi o Virgie i kana leka. Haohao ka Haku Opio i ka loaa ole aku o kana leka aka manao ae la oia ua ma'i loakana wahine i keia manawa oia ka mea e loaa ole aku nei o kana leka. Haohao o Virgie i ka loaa ole aku o kana leka aka manao ae la oia ua ikaika loa ka ma'i o ka makuahine i keia manawa, a ua lilo loa kana kane i ka malama i kona makuahine oia ka mea e loaa ole mai nei ka leka. Hoomau no laua i ke kakau ana i ka laua leka aka aole he loaa iki i keia mau leka i kekahi o laua. Ua hanau mai la he kaikamahine ma Uu Ioka a kapa ia aku la kona inoa o Virgie ka inoa hoi o kona makuahine e like me ka ka makuakane i makemake ai. He wahi bebe puipui a maikai ke nana iho, a ina i ike ka Haku Opio i kana kaikamahine me nei ua nui loa kona hauoli. Kali aku la o Virgie o ka hoi mai o kana kane aloha e ike iaia a me ka laua bebe aka aole hoi mai, aole no hoi he kakau mai, heaha la keia? I kekahi la ua loaa mai la kekahi leka iaia mai ke kaikuahine mai o ka Haku Opio a peni ka manao o keia leka:

            Ladana, Enelani, Iulai 18……………..

            My dear Sister:

            Me ke aloha ame ka naau i piha i ka minamina ia oe, ke hoike aku nei wau ia oe i ka hana lapuwale a kuu kaikunane. Ua mare oia la oe ma ke ano kalohe wale no, oiai ua hoopalau mua ia oia i ka wahine mamua o ko olua hui ana. I kona holo ana mai nei, a oluolu ae nei o Mama ua mare ia oia ia Makarika, a eia laua ke noho nei me ka hauoli. Ua hoike mua mai oia ai'u e mare kaloha ana oia ia oe, a hoouna pu mai i kou kii. Nui loa ko'u aloha ia oe a no keia aloha ke hoike aku nei wau ia oe i keia nu hou kaumaha i ole ai oe e kali hewa mai iaia. O ka hana pono loa au e hana ai o ka hele akuimua o kekahi aha hookolokolo a noi aku e hookaawale ia oe mai keia kanaka lapuwale mai. Aole ou makemake e hoino i ko'u kaikunane aka ua hana oia i ka hana ekaeka, a he m@ea pono ia'u e @kua i ka mea iloko o ka pilikia. Me ke aloha nui nou, owau no kou hoa'loha maikai.

Lede Linetona.

            I ka heluhelu ana o Virgie i keia leka, ua like me kekahi kui e houhou ana i kona puuwai. Eia ka o keia kanaka ana i manao ai he kanaka maikai aole oia he kanaka aka he diabalo, ua kaili aku oia i ka puu kala nui i waiho ia mai no kona ola a he mau wahi kaukani kala wale no kei waiho ia mai nona ame ka @ kaikamahine. Ua ike no ka hoi oia he aloha o koa no hoi kana pehea la oia i hele mai ai e hoowalewale a lilo wau iaia. Hapai ae la oia i kona lima a paa ma kona maka a hoomaka iho i oia e uwe me ka leo nui:

            "Oh, Will, Will, pehea la oe i hana mai ai ia'u me keia? Heaha no la hoi kou mea i hoike mua ole mai ai ua aloha oe i kekahi mea okoa a e haalele mai ana oe ia'u a hoi aku iaia? Ua kuhihewa wau ia oe he makua maikai no keia mua aku, aka he e hoike ia mai nei e kou ohana ponoi he diabalo oe maika po mai, a i hana ino wale iho nei no oe ia'u a me kou inoa maemae a hoi aku i kou aina hanau e mare i kau mea i makemake ai. Ina ke ola nei kuu makuakane aloha, e huli aku no oia ia oe a hoopai aku ia oe no keia hanaino au i hana mai nei, aka, ua hala aku oia a ua waiho mai hoi ia'u iloko o kou mau lima aloha ole. Oh! Will, aloha ole no hoi oe ia'u!"

            (Aole i pau.)

 

NA HOEHAEHA HOMAINOINO.

            I ke au kahiko i ka wa aole i komo nui mai ka malamalama o ka olelo a ke Akua, o kekahi ano o ka hoopai a hoomainoino ana i na kanaka oia ke kukulu i pou ikaika ma ae kai, i ka wahi kokoke i ka poina nalu a hauhoa i ke kanaka i makemake ia e hoomainoino i keia pou. Ua hoopaa ia oia ma keia wahi i ka wa kai maloo a i ka pii ana mai o ke kai ua ike aku oia i ka make i ka nee pu mai. Ua hiki ole iaia ke alo ae oiai ua paa kona mau wawae. E like me ka pii ana mai o ke kai pela ke kokoke mai o ka make iaia. Ke olelo mai la paha oukou e na makamaka heluhelu, he ku maoli kena mau hana i ka mainoino. Ae, he oiaio ia mau mea. Eia nae hoi kekahi. E nana i ke kane i paa ma kana hana iloko o na keena, a e nana hoi i ka wahine e hana ana ma na keena, ua like oia me kekahi o keia mau kanaka i hoopaa ia i keia pou. Ua hiki ole iaia ke haalele i kana hana a loaa mai kela ma'i, hoomau no i ka hana, loaa hou mai keia ma'i hooma'u no i ka hana, a pela e pii liilii ae ai a hiki i kona lilo ana i kanaka nawaliwali a hiki ole ke hana hou i na hana e pono ai. E nana ia oe iho i keia manawa a e ike no oe i ka oiaio o keia mau olelo. Aole auanei i moe ole kou po? Aole auanei oe i loaa i na ehaeha? Aole auanei he keokeo o kou alelo? Aole auanei he ono ole mai o kau ai? O kela kekahi mau mea nana e hoike mai ia oe i kou kokoke aku i keia pou e hoopaa ia ai kou oia. He hookahi wale no ala e pakele ai oe mai keia pilikia mai oia ka inu ana i ka Laau Sagwa. O keia ka laau hookahi nana e hoopakele nei he mau tausani iloko o kela ame keia manawa a pau loa. Aole i nele ka loaa o ka oluolu mai keia laau maikai mai i huli ia e ka noeau o na Lilikini. Na keia laau e hoomaemae ke koko, ka wai o ke ola, a i ka maikai ana o ke koko, ua hiki ke loaa ka mea nana e hooikaika i na lala o kou kino a hiki hoi i lakou ke lawelawe i na hana i hoomakaukau ia na lakou e hana ai. I loaa no ka ikaika i ka loaa i ke kino na mea ai maikai a i ono no hoi na mea ai i ka maikai o ke ola kino. O keia Laau Sagwa, ua hana ia mai loko mai o na aa laau, na lau laau, ame kekahi mau laau e ae i huli ia e na Ilikini no kekahi mau makahiki loihi a ola ke kumu maikai loa o keia laau. E hoao i keia laau Sagwa a e ike no i ka maikai maoli.

            O Hobron Drug Co., na Agena no keia laau ma na Laau Kikapu ma Hawaii nei.

 

UA PAU KA WELI I KA NOHO HUKI NIHO.

 

            HE HIKI KE HUKI A HOOPIHAIA NA NIHO POPO ME KA EHA OLE malalo o na paahana ana o keia au naauao e kapiliia ai i ka io o ka papa niho. Aohe hanaia i ka laau hoohiamoe.

            O keia wale no kahi huki a @ niho ma Honolulu nei i loaa na PAAHANA I HOOPAAIA me na mea e ae e hiki ai ke huki, hoopiha a hoopaa i p@ gula a puna paha e hiki ole ai k@ ke ano e mai ka niho maoli ae @ paa no ia no umi makahiki malalo o ka hoopaa ana, me ka LOAA OLE O KEKAHI HUNAHUNA O KA EHA H@POE WALE NO I HOONAAUAO A HOOKUU MAIKAI IA na poe lawelawe, he poe i lawelawe mua ma keia oihana mai ka 12 a i ka 20 makahiki, a he loaa @ ke poo o na mahele like ole o ke@a oihana. E kipa mai io makou nei, a e ike no auanei oukou i ka oiaio o ka makou e hoolaha nei. E hoike mua aku no makou ia oukou i ka nui o ko oukou lilo i ka wa e NANA MUA AI ME KA UKU OLE.

            PAA NIHO KU'I       $5.00

            NIHO GULA 5.00

            HOOPIHA IA ANA ME KE GULA           1.00

            HOOPIHA IA ANA ME KE DALA            .50

            Ua lawa ko makou inoa i ka hooia ana i ka maikai o na hana a pau.

NEW YORK DENTAL PARLORS,

            Room 4, Elite Building,

            Alanui Hotele.

            HE MAU WAHINE NO KAHI NO KA WAHINE.

            8 a.m. @ m

 

The Hawaiian Realty and Maturity Co., Ltd.

            Na Lunanui:-L.K. Kenewela-Peresidena, W.J. Robinson-Hope-Peresidena, L. Ahlo-Puuku, P.H. Burnette-Kakauolelo.

            Ke haawi aku nei ka Hawaiian Realty & Maturity Co., Ltd. i ka lehulehu i kekahi hana maikai loa no ka malama ana a hoululu ana hoi i na wahi kenikeni i kela ame keia mahina. E kukulu no makou i hale nou a hoopuka i $200 ma kou inoa, a haawi aku makou ia oukou i 75 mahina e uku mai ai i keia mau dala, me ka loaa pu aku o kekahi mau pepa no lakou ka waiwai pakahi he $50, ua like ia me 19 mahine e uku ia ai o ka pepa hookahi, alaila kaa keia mau dala. He elua wale no au dala e uku ai i kela ame keia mahina a i ka pau ana o 75 mahina ua uku ia e oe he $150, oiai no nae, he $200 i loaa aku ia oe.

            He 45 apana aina i kupono no ka kukulu hale a makou i keia manawa.

            No ka mea aku i koe e hele ae i ko makou keena.

           

THE HAWAIIAN REALTY & MATURITY COMPANY LIMITED.

Maluna ae o Kakela ame Kuke.

            Alanui Moi.

            Aia kekahi Keena o makou ma Hilo. O M.E. Silva ko makou Agena.

 

Ka Moolelo a pau iloko o hookahi hua olelo e pili ana no ka laau.

PAIN KILLER

(Laau Penikila)

            Mai ia Capt. F. Loye, Keena Makai Helu 5, ma Montreal:-"He lawe mau makou i ka laau Pain Killer a Perry Davis no na eha o ka opu, rumakika, anuanu, ame na ma'i e ae e loaa nei i na kanaka malalo o ka makou hoomalu ana. Ua hiki loa ia'u ke olelo ae o ka laau maikai loa keia e malama ai ma ka hale."

            Hiki ke inu maloko a hamo mawaho.

            Elua ano 25 keneta a me $0 @ keneta

 

MA KE KAONA.

Ka Huaale Kikala Haneenee a Doan

ma Honolulu.

Ua kamaaina keia laau i ka poe apau loa e heluhelu mai nei i na nupepa o Honolulu nei. I ka lohe mua ia ana nui ka pihoihoi o na kanaka. I ka hala ana o kekahi mau pule akahi no a ike la ka oiaio o na mea i olelo la no ka maikai o keia laau. O na laau apau loa i ike ia ka maikai e kakou he mea maikai no e malama ia ma ka hale no ka wa e hiki mai ai o ka pilikia. Ina oe e ninau i na kanaka o Honolulu nei, "Heaha ka Laau maikai no ke kikala haneenee" e hoike ia mai ana ia oe o ka Huaale Kikala Haneenee a Doan."

            O Mr. Chas. Comey o Clyclomere kekahi o na kanaka i hoao i keia laau a ike i kona maikai. Penei kana olelo: "He kalaiwa kaa wau no kekahi manawa loihi. He hana hele keia i ka anu ame ka makani, a e pii mau ana iluna a iho mai ke kaa mai. Ua loaa wau i ke kikal haneenee. Iloko o ko'u hooikaika e loaa mai ka oluolu ua hoao wau ka laau like ole he lehulehu aka aole i loaa mai ka oluolu ia'u. Aole i loaa ke kumu o ka ma'i i keia laau. Ike wau i kekahi hoa'loha no ka Huaale Kikala Haneenee a Doan a hele koke wau i ka Hale kuai Laau o Hollister Drug. Co., e kuai i hookahi pahu. I keia pahu no ua loaa mai ia'u ka oluolu a hiki i keia manawai."

            E loaa no keia Huaale Kikala Haneenee a Doan ma na Hale Kuai Laau a pau loa. He 50 keneka ko ka pahu. O Hollister Drug Co., na Agena ma Hawaii nei.

            E hoomanao i ka inoa o keia lau i loaa ai ka oluolu. He hookahi no laau maikai loa oia ka Laau Kikala Haneenee a Doan (Doan's Backache Kidney Pills.)