Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXIX, Number 37, 6 September 1901 — Page 1
| This text was transcribed by: | Mary Deguzman |
| This work is dedicated to: | julia deguzman |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
Buke XXXIX-----HELU 10. HONOLULU, POALIMA, SEPATEMABA 6, 1901. NA HELU APAU 2875
Ua malamaia ka La Hauo'i o n Kanaka Hana mai ka Puka ana
o ka La a ia na Hora Koliuliu o ke Aumoe.
--------------------------------------
Ua Paikau na Kanaka
Hana me na Kaa e
Hoike ana i ka
Lakou hana.
-----------------------------
Na Haiolelo Maikai, na Lealea
Like Ole ma Kapiolani Paka,
ka Hulahula Nui ma ka
Hale Paikau i ka Po a
me na Lealea e Ae.
-------------------------
Ua kipa mai a hala aku la ka la hauoli o ke kanaka hana, ua lealea ia hoi e ia mai ka puka ana o ka la i ka hikina a i ka nopoo ana o ka la i ke komohana. No ka lua o ka manawa, ua malama hou ia keia la i hookaawale ia e ke aupuni nui o Amerika i la no na kanaka hana o ka aina, ka iwikuamoo hoi o ke aupuni, e hauoli ai. Ma ka nana ana o keia ka la oi loa ae mamua o na la hauoli lehulehu, he la e kahea mai ana i na haku hana e haawi aku i kona mau kanaka hana, na kanaka nana e hoowaiwai nei ka hana, e hauoli a e hoomaha. E like me ka hiki hookahi ana mai o kala la i ka makahiki, pela no ka nui o kkona ohohia ia. Mai ka puka ana o na kukuna malamalama o ka la i ka hikina, a hiki aku i na hora koliuliu- o ka po ua hauoli ia, a hoi aku la ke kanaka hana i kona wahi moe e hooluolu ai no la hana mamua ona. Ua hui aku no kanaka hana me ko lakou mau haku hana a hookahi ka hauoli like ana, ua iho mai na kanaka kiekie a koikoi o ka aina mai ko lakou mau noho kiekie mai a noho kiekie mai a noho like me na kanaka keia moku ua iho mai na lede hanohano a hookahi ka hulahula pu ana me na kanaka hana o ka aina, ua hui hauoli na kanaka like ole a poina ia na kulana like ole.
Ua hele ae na pake me ko lakou mau maka e haka pono ana maluna o na kaa nunui me keia mau hoohiwahiwa like ole, ua nana aku ko lakou mau maka i na koa me ka lakou mau pu e hulali ana i ka malamalama o ka ia, ua ike aku lakou i na alii koa maluna o ko lakou mau lio e holo ke ana ma o a maanei. Ua ike aku lakou i na hae like ole e welo mai ana, na kanaka me ko lakou mau lole maikai e maki ana, a ninau ae la lakou, "Heaha la hoi ka manao o keia mau mea apau loa a'u e ike nei mamua o ko'u alo?"
He mau hora mamua o ka makaukau ana o ka huakai e maki ua piha o mua o ka Hale Paikau ame ka pa alii, ame ma huina alanui e maki aku ai ka puali nui. Ma ka nana aku ua hele mai, mai na elemakule a i ka poe pepe i luna ke alo, e hou hele ana ma o a maanei e ake ana o ka ike lihi aku, ua lohe la aku ka leo uwe o na bebe e hoike ana i ko lakou huhu no kalohi loa o ka huakai, ua lilo ka wela o ka ia i mea ole i na kanaka. O ka meawale no e kali ia ana o ke kani mai o ka leo o ka bana Lahui e hoike mai ana elae ka huakai. Ua lohe la aku la ka leo o na keiki a na Haku hana e ninau ana, owai o keia poe ka kakou poe, ua lohe ia aku hoi ka leo o na keiki a na kanaka hana e ninau ana, "E mama aia i hea o Papa?" He mau tausani lehulehu i haalele aku i ko lakou mau home a hele mai e ike i keia paikau nui.
O ka hora ewalu o ke kakahiaka ka manawa i hoomakaukau ia no ka hoomaka ana e hoomakaukau no ka huakai, a o ka hora eiwa ka manawa i manao ia ai e makaukau ana na hui a pau no ka hoomaka ana. Aka ua lohi ka hiki ana mai o kekahi poe, a mamuli nohoi o ka nui maoli o ka hana i ka hoomakaukau ana i keia huakai, .aolei hoomaka e nee a hiki wale no i kau wahi o ka hora umi. Ua lohe ia aku la ka leo o ka Bana Lahui a ike ia aku la ka nee ana mai o kekahi puali nui. O ka mea mua loa e loaa ana i ka ike o ka maka, oia no na makai kauilo me ko lakou mau lio e lelele ana ma o a maanei.. He hiehie maoli no ko lakou kulana ke nana aku, a ke mahalo nei makou i na Lunamakaainana i ka hoopau ole ana i keia mau makai e like me ka kekahi o lakou i manao ai. Mahope pono mai o keia mau makai kaulio ua ikeia aku la ka Ilamuku nui o ka la me kona mau ukali. Ua koho ia keia Ilamuka e na kanaka hana mai waena mai o lakou a ua hoohanohano ia aku oia. He lio nui eleele kona me na lipine nunui e weio ana ma o a maanei. Ua oi loa ae kona hanohano ma kona ukali ia ana ma na aoao e kekahi o kona mau hoa hana. I ka pau ana o keia o ka mea hou e loaa mai ana i ka ike o ka maka oia no ka BanaLahui. He waiwai ole paha ka haanui wale ana aku no i ka maikai o keia bana oiaiua kamaaina ia mea la kakou apau loa, aka o ka makoue puana ae oia ko makou leo mahalo i ko lakou hoomanawanui i na hana o keia la. Mai ke kakahiaka a hiki i na hora o ke aumoe ua hana ia e lakou. Mahope pono o ka bana ua ike la aku la o Mr. T. McCanta Stewart ame Lorrin Andrews, kekahi o na haiolelo o ka la. E noho ana keia mau keonimana me ka hanohano nui iloko o ke kaa i hoomakaukau ia no laua.
O kekahi mea maikai loa paha o keia la oia no na koa Amerika me ko lakou mau lole like ame ka lakou mau pu hinuhinu i makaukau no ke ku ana aku imua o na enemi o ka aina. He hiehie maoli no ka kulana o keia mau koa oiai lakou e maki like mai ana. E like me ka haa'i ana mai o ka nalu pela ka like o ko lakou mau wawae oiai e maki like ana, a i ka wa e kauoha ia ai ka laakou mau pu e hookuu i lalo, me he mea 'la he hookahi no pu i haule iho a ku iluna o ka lepo paakiki o ke alanui. ina i ike oukou ia lakou me ko lakou Okeia mau koa mahope pono aku o na haiolelo o ka la. Mahope mai o keia mau koa ua ike ia aku la ke Kaula o ka hoole waiona, Francis Murphy ame kona kokua ma Hawaii nei. Franklin Austin. O keia mau keonimana kekahi o na heiolelo o keia la nui. Ua ike ia aku ke Kaula o ka hoole waiona e mino aka ana ma o a maanei oai oia e lawe la ana e kona lio. Ua hoohauoli ia kona naau i ka ike ana mai i na kanaka ana i haawi ai i kona oia ame kona ikaika no ko lakou pono ame ko lakou pakele mai na umii mai a ka wai hoomalule kino. a oiai oia kekahi o na kanaka hana ikaika ola ua nui loa kona hauoli i ka loaa ana o keia ia e hui pu mai ai oia me na hoa 'hana.
He nui na mea e olelo ia nei no ka hui o na Hana Piula, no ko lakou hoohaunaele maau ame ko lakou makemake mau e hoopii ia ae ko lakou uku, aka mau aahu maikai, ame na mamalu Iapana liilii e paale ana i ka ikaika o ka ia, me nei ua hoopau ae oukou i ko oukou kou manao huhu ia lakou. He nani ma oli no ke nana aku. I ko lakou kaalo ana aku ma kela aoao ua ike ia aku la la mua loa o na kaa me na mea hana e hoikeike ana hoi i ka hana a na keiki hana nila. I luna o kekahi kaa i hiki la e ka lio ua ike ia aku la kekahi mau mikini hana ma ka lakou hale hana, a ma ka aoao o keia mikini e kuku ana na kukui o na wai hooluu kike ole. O ka mea mua nana e hoike i ko lakou kokoke mai oia ka leo o na bele lehulehu e kani ana. He mau bele keia i hookani ia e ka uila e like me ka hookani ia ana o ka bele o be kelepona.
Mahope pono o keia mau mea hana i ike ia aku ai na keiki hana uila. Ua hele ae kela ame keia o lakou me kekahi kookoo a i luna pona o keia kookoo ua ike ia aku ke kukui uila. Aole i ho-a ia keia kukui aka ua ike ia aku na wai hooluu like ole o kela ame keia wai hooluu o ka hae Amerika
Mahope mai o keia mau mea nani a pau loa ua ike ia aku ia na kanaka kamana halle o kakou. O keia mau lima hana ka mea nana e hoonani nei keia kulanalauhale me na hale nani, a o lakou hoi ka mea nana e kukulu nei na punana o na ohana lehulehu E likeme ka hemo ole o ka ai i ke kanaka. pela ka hemmo ole o na kamana ikelaa me keia kulanakauhale e nee nei imua. Ua hele mai lakou me ko lakou mau lole like, koe nae hoi ua poina na hamale ma na pahiolo a lakou. Mahope pono mai o lakou ka hui o na kanaka palaina puna, a mahope mai o lakou na kanaka hoomoe uinihapa. Ma keia wahi i apu pono iho ai na kanaka kukulu hale o na ano like ole. I maikai no ka hale i ke pena ia , a nolaila ua ike ia aku la kekahi hale iluna o kekahi kaa ame na kanaka e pena ana i keia hale. Ua hana ia keia hale mai loko mai o ka lole keokeo a mamua o ka pau ana o ka huakai ua paa loa keia hale i ke pena ia. O ka mea aka loa ia oia no kekahi mau kanaka maluna o na ekake me na pookii mahope pono o keia hale. Maopopo ole i keia mau ekake lo laua kumu i lawe ia mai ai iloko o keia kuali nui e kokua i ke pena ana i keia hale, aka ua nui ko laua aka ia. Ua lohe mai makou o na ekake no keiao kekahi o lakou e hele ai i kahana i ka manawa e loaa ai o ka hale i waho loa aku o ke kulanakauhale nei. Mahope pono o keia mau mea na kanaka pena. Mahope aku o lakou ke kaa maikai o Schuman e hoike ana i kana hana. Oiai ua ano lohe ole ia aku leo o ka bana lahui no ka manao looa ua hookomo ia mai la ka bana Pukiki am keia wahi.
I mea e hoike mai ai i ko ke kai poe, ua ike ia kekahi moku kia kolu iluna o kekahi kaa i kuki ia e na lio maikai. He nani keia moku ke nana aku oiai oia e holo ana iluna o ka aina. Maluna o kona kia mua ua ike ia aku la ka Hae Aloha o Hawaii, a mahope o ka moku e welo ana ka Hae o Amerika. Maluna o kekahi mau hae e welo ana ka o kekahi mau aaupuni like ole. O keia hoikeike ka heul elua o ka maikai, wahi a na komie nana o ka la. Mahope pono o keia moku ua ike ia aku la na keia me ko lakou mau lole like. Hauoli lakou i ka hui ana mai me ko lakou mau kaikuaana hana ma ka aina i keia la hauoli.
O ka helu ekahi o ka maikai o na hoikeike o keia la oia no na hoikeike a ka poe hana hao. Ua lawe mai lakou i kekahi mau ipuhao nunui e hoike ana lakou ka mea nana e hana nei keia mau ipuhao nunui nana e hoomo'a nei ka kko nana e hoowaiwai nei ka aina. E lohe ia ana ke kakani o na hamale a na kanaka hana o keia mau ipuhao nunui i kahi e loa. He kaumaha maoli no keia mau mea i lawe ia mai aka ua lilo la i mea ole i ko lakou makemake e hoikeike mai i ka lehulehu i kekahi o ka lakou mau hana. Ua hoikeike mai na hale hana hao elua i kekahi o ka laua hana.
Mahope pono o keia mau kaa ua ike ia aku la keia mau kanaka nana e hoonee nei na mikini nunui o na moku a me na hale hana e ae, a me na kanaka nana e hoolilo nei ka hao o mea waiwai e maki like ana me ko lakou mau lole like. He hiehie maoli no ko lakou mau kulana ke nana aku oiai lakou e maki like ana. Mahope mai o keia ua ike ia na kaa wai momona. na ku kalewa kanake, he mau kaa lawe paupu, ke kaa o Mr. Burgess e hoike ana he hiki iaia ke hana i na iliwai kahiko a pau ko lakou mau pukapuka liilii.
Mahope pono o keia ua ike ia aku ia kekahi hale nui iluna o kekahi kaa e hoike ana i ka hale hana bia inu o Honolulu nei. Ua ike ia ka maka o kekahi o na kanaka e haka pono ana ko lakou mau maka iloko o keia hale me ka manao he wai no ko loko. Pena ia iluna o keia hale lole ke kii o keia hale hana bia. Mahope aku o keia hale he kaa me Sanata Claus, ka haaole maikai e hele mai ai i ka la Kalikimaka e haawi i na makana i na keiki. I kela ia ua haalele oia i kana hana maa mau a he haawi bia kana hana. O keia ke kanaka punahele loa o keia la no ka mea i kela ame keia wahi e hoomaha ai ua ike ia oia e hookena ana i ka makewai o kekahi poe.
He kaa lawe leka mai mahope o keia a komo mai na kaa hana o Lui ame Kuke. He iwakalua-kumamakahi kaa o keia hui i komo ae iloko o keia la nui. He manawa loihi e ku ai e helu i keia mau kaa a hiki i ko lakoiu pau ana. O keia ka nui loihi loa ilojo o ka huakai. Mahope mai o keia ua ike ia aku ke kaa o A. Harrison. a i luna o keia kaa e kakau ana kekaahi mau umeke maikai i hana ia ma keia hale hana papa he mau kaa no Lui ame Kuke ka hope loa. Mahope mai o keia he mau kaa no kekahi poe makaikai e nana ana i keia huakai nui. O keia ihio ia la hoike piha o keia huakai nui.
Hoomaka ka huakai mai ka Hale Paikau mai, ma ka alanui Likeke, alanui Moi alanui Papu, alanui Beretania alanui Victoria. alanui Kapiolani, alanui Moi hou a hiki i ka Hale Alii a malalia i ku mai ai ke Kiaaina, Kenelala Breckenridge ame kekahi mau alii koa hanahano e ae.
----------------------------------------------
(E nana ma ka aoao @)
-------------------------
KA LA HANAU O KA MOIWAHINE LILIUOKALANI
-------------------------------
Kanaono - kumamakolu
Makahiki o Kona
Hanu ana i na
Ea Oluolu o
Hawaii aloha.
------------------------
Nui na Kanaka i hiki ae e Ike Iaia a e Haawi aku i ko lakou mau Hoomaikai----Na Ahaaina a me na Poe i Konoia e hui mai ma ka Hoonuu ana i na Mea Maikai.
--------------------------------
Ma ka Poakahi o keia pule, ka ia i hookaawale ia i la hauoli no na kanaka hana o ka aina, ka ia ia hanau ia ai kekahi o na alii wahine kiekie loa o Hawaii aloha,. Ka Moiwahine Liliuokalani. Iloko o ka makahiki 1833 ka la elua o Sepatemaba, ua hauoli ka aina i ka ike ana ua loaa hou ae la ia pua alii. He mea maikai paha ia makou e hoike iki aku i ka mookuauhau e llike me ka mea i loaa mai ia makou mai ka poe ike mai.
O Umialiiloa (k) noho ia Piikea (w) hanau mai o Kumaiae (k) : O Kumaiae noho ia Kunuunuipuwalu (w) hanau mai o Makua (k) ; o Makua (k) noho ia Kapohelemai (w) loaa mai o I (k); o I noho ia Kawalu (w) hanau mai o Ahu (k); o Ahu noho ia Kaowi (w) hanau mai o kapaihi (k); o Kapaihi noho ia Umiuiaikaahumanu (w) hanau mai o Heulu (k); o Heulu noho ia Ikuaana (w) hanau o Keaweaheulu (k); o Keaewaulu noho ia Ululani wahine hanau mai o Aikanaka (k); o Aikanaka noho ia Kamaiwahine (w) hanau o Keohokalole (w); o Keohokalole (w) noho ia Kapaakea hanau mai ka Moiwahine Liliuokalani. Mak aoao o ka makuakane penei kahi mea i loaa mai: Noho o Kalaninuiamamao (k) ia Kapaihi (w) hanau o Kaolanialii (w); o Kaolanialii (w) noho ia Kanae (k) hanau mai o Alapai (w); o Alapai (w) noho ia Kepookalani (k) hanau mai o Kamanawa (k); o Kamanawa noho ia Kamokuiki (w) hanau o Kapaakea (k)k; o Kapaakea (k) noho ia Keohokalole (w) hanau mai ka Moi wahine Liliuokalani. He alii kiekie o Umialiiloa no Hawaii. a he alii kiekie no hoi o Kalaninuiamamao no Hawaii no,
Ma keia ua ike ae la kakou ua puka mai oia mai kekahi mai o na ohana alii kiekie loa o Hawaii. Ua oi loa ae ko lakou kiekie i ka noho ana o ka Moi Kalakaua ma ka noho alii, a kau mai ia hanohano maluna o ko kakou Moiwahine i na makahik i hala aku nei.
Mamua o ka puka ana o ka ia ua hiki aku na makamaka me ka lakou mau hookupu like ole. Ua hele ae kekahi me na mea ai i hoomoa mua ia, a hele ae hoi kekahi me na mea ai e oia ana no. I kapo e i ike maka i keia mau hookupu ua kulu iho ko lakou mau waimaka no ka hoomanao ana i na la i hala aku na ia hoi e noho ana na alii o kakou. Uak li aku keia poe i hele aku me ka lakou mau makana o ka aia mai o ka Moiwahine aka aole oia i aia koke mai. I ka hoomak ana e puka mai na kukuna malamalama o ka la ua hoomaka koke aku la lakou e olioli. Ua oli ia aku kekahi mau mele ka poe ika ia hana, he mea maa no paha keia i ko kakou mau alii kiekie. I ka lohe ana mai o ka Moiwhane i keia mau leo oli ua aia ae la oia mai kona hiamoe mai, a hoomanao ae i hoi o keia ia nani me kona mau kukuna malamalama e hoopumehana ana i ka honua, oia kona la i hanau ia ai he kanaono kumamaono makahiki i kaahope aku nei. Hauoli wale ke aia ana ae a hoomanao ia la hauoli.
I kona puka ana mai ua ike mai ia oia i ka lehulehu i akoakoa aku e haawi mua i ko lakou aloha ame na hookupu aloha iaia i keia la hanau. O na hui mua loa i hiki aku imua o kona aol oia ka hui Aloha Aina ame ka hui Hooulu Lahui. Ua haawi aku lakou i ka lakou maau makana like ole. Mai keia manawa a hiki wale no i ka noho ana i ka aina kakahiaka ua mau ke komo ana mai o na kanaka e ike i ko lakou Moiwahine.
Ua hele ae ka Bana Lahui i ka kakahiaka mamua o ko lakou hele ana i na oia la. Ua hookani aku lakou i kekahi o na himeni punahele i ka Moiwahine a penei ka lakou mau himeni i mele aku ai:
------------------------------------------- -------------
(E nana ma ka aoao @)