Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXIX, Number 30, 19 July 1901 — Page 1
This text was transcribed by: | Dorothy Stocking |
This work is dedicated to: | For the People of Hawaii |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
Hoopukaia na kakahiaka Poalima a pau.
@UKE XXXIX—Helu 3. HONOLULU, POALIMA. ULAI 19, 1901. NA HELU PAU 2869
HUAKAI A KE KAMAHELE.
Ike ia Kaleponi he Aina Anu.
Kulu na Waimaka no ke Aloha i ka Aina Hanau ana i Haalele iho ai.
O kela malalo iho na hoike ana a Neva Kanaulu, kekahi o na keiki hana o keia keena i holo aku no Amerika e hana ai ma ke keena pa’i palapala me Wakinekona. Ke pa’i aku nei makou i kana leka me ka manao lana e lilo ana ia i mea e hoikeike ai ia kakou i na mea hou a ka malihini e ike ai i kona hiki ana aku ma Kapalakiko.
San Francisco Iune 14 th , 1901.
Haalele makou ia Honolulu i ka hapaha i hala o ka hora 11, a i ka hora 12 ponoi i haalele mai ai ke pailata ia makou mawaho o ka boe bele. A i ke kaa pono ana makai o kuu home e kau kehakeha mai ana imua o ko’u maka, a huli ae la au e nana i ke kaupoku o kuu home e kau kehakeha mai ana imua o ko’u maka, a hu ae la no hoi ke aloha no ka aina me ka ohana. (Ina ooe kekahi e friend aole e paa kou waimaka oiai oe e paialewa ia ana e na ale ahiu o ka moana no ka aina malihini i maopopo ole ka home) kaalo mawaho ae o Kaimanahila, huii aku la good-bye i ke one hanau a au aku la ka ihu o ka mokuahi no ka moana. Nui ka aleale o ka moana mawaena o Honolulu ame maluna ae o ka moku o Keawe. Ke hele la ka lola ana a ka mokuahi Ventura a pa ka palekai i ka ilikai, nui no hoi ka ma’i o na ohua.
Ma ka hora 6 o ke ahiahi pau ka ike ‘na i ka ae kai o Hawaii me Kona mau kuahiwi, a i ka wa a ka la e iho aku ana i ka ilikai, o ke ao aina e kau ana maluna o Haleakala i Maui, me@ke ao aina maluna o Maunakea i Hawaii ka ko’u mau maka e hoohialaai ana: nani ke nana aku ma ka moana. Oia no oe o ka mea e i maoli mai ana no i kamahele e hoi, e hoopau ka auwana ana Aohe paa o ka waimaka no ka hoomanao ae i ke a’o aina. Mahope au o ka hope o ka moku a hiki i ka nalowale ana o ka aina me ke ao opua mai ka ike aku a ko’u maka a huli ae hoi no kahi moe i hoomakaukau ia no’u.
Ma la po, pa paukiki mai ka makani me he ia e hookiokio ana na kaula likini, luliluli inoino ka moku i o a lanei, nui ke anuanu o ka po, aohe hiki ke moe ia po a ao wale no mai ia kakahiaka ana ae ua malie kaloe ka makani ame ka moana, aole oni o ka moku, e like me ke komo ana o ka moku i ke awa o Kou, pela iho la no ke ano o ka holo ana ma nei moana, pii hou aku la au no luna o ka oneki e nana a e kilohi hope hou aku i ke ao opua o kuu one hanau. He nele nae ka mea i halawai mai me ka ike a ko’u maka. O na ao kaalelewa wale iho no o ka moana ka’u e ike ana, piha au me na hoomanao ana he nui no ia mau aemoku a’u i haalele aku ia mahope.
Ma ka auina la o nei la ua halawai makou me kekahi moku kalepa e holo aku ana nolaila me kona mau pea hele a opuopu i ka makani.
O ke kolu ame ka ha o na la he malie wale no, koe wale no e pii mau ana na degere o ke anu i kela ame keia po ke moe iho, a ma ka lima o ka la ma ka moana oehuehu mai la na ale kupikipiki o ae la ka moana a i ko’u hoi ana e moe ma ia po, ua hoomanao ae la au i na hoaeae a na kini o kuu aina.
“Ehuehu Halemano i ka lau lehua. I kanu no i na pua i kukaniloko, aloha ka leo o ka wai i ka i mai e anu maua, ‘Anu ma ke kua hu’i ma ke alo, Koekoe ka po hoa ole ke moe, eha ka iwi aoao i ka oni hookahi.
A ma ke kakahiaka nui o ke ono o ka la, ua ala ae la au ma ka hora 4:15 oiai e pii paukiki ana ka makani, e lola ana hoi ko makou halelana io a ianei a kiei aku la ma ko’u pukaaniani, ike aku ia au i ka halekukui kaa lelewa mawaho pono o ka ipuka gula o Ka@eponi nei, e uiuiki ana iloko o ka moe o nei aina. He owaka ae a nalo aku. Ua kau ia neia halekukui iluna pono o kekahi puu pohaku ma kahi o 18 mile mai ka ipuka gula aku o Kaleponi. Ua kaalo pono mawaho o ua hale ipukukui la i ka hora 5 o ke kakahiaka. Kaalo mawaho o ka hale ipu kukui mua ame ka ipuka gula i ka hora 5:30 a maiaila makou i halawai ai me na paliaka. Kau lakou iluna, o ka hoomaka koke iho la no ia o ka holo ana. O na haleipukukui elua i hoike ia ae la he kiekie ko laua kupanaha o ka hana ia ana, e kakaa mau ana laua e like me ke kaa ana a ka huila i ka makani. Nalo aku apau a mai ana, a ua hiki hoi ke ikeia ko laua wena ula iloko o 30 mile mai ko laua wahi i mo-ku ia ai ma ka moana. Nui ka nani o ke hana ia ana i wahi e pakele ai na ola o k@ lehulehu.
Hora 6:15 kaalo i ka ipuka gula. I ke aku la i na pu nunui i kau ia ma kela ame keia aoao o ke awa a ka moku e hookomo aku ai. Me na papu ma kela ame nei aoao. Nani no ke nana aku.
Maanei i kuhikuhi ia mai ai au i kahi i piholo ai o ka mokuahi Rio Janeiro he wahi hoi ia aole i kawa loa mai ka aina mai eia nae ka mea kupanaha aole loa he loaa iki o ua mokuahi ia. No ka lepo no kekahi o ke kai ma keia wahi, ua like loa no me ke kai o ke awa-lau o Puuloa.
Kau mai ke kauka o ka moku i ka hora ewaiu no ka nana ana i na he mea kekahi o luna o ka moku. A mahope o ka 9:30 pili i ka uapo.
He nani ka nanaina o ke kulanakauhale o Kapalakiko nei, na hale he nunui a oi aku kaupoku ke kiekie iluna me na luhiehu like ole a ke akamai kamana i hana ai. He kakaikahi loa na wahi hale i hana ia he elua kaupoku, ke kiekie o ka nui he ekolu eha, ahiki i ka umikumamalima hale ke kiekie iluna o ke aouli. Nui ka nani.
O ke alanui makeke ke alanui kanaka loa o nei kulanakauhale, e hele ana iuka, e iho ana i kai, ke nana aku oe ua hele a paa pono ke alanui, me na kaa alahui hao e holo ana i o a ia a nei, me ka piha pono i na ohua. Nani na mea kuai o na halekuai like ole o kela ame keia ano a ka maka e nana ai. Ua like pu no nae ke kumukuai me ko Honolulu ma kekahi mau mea kuai, aole no he emi e like me ka haanui a kekahi poe.
Hiamoe ma la po a ao ae hele au e makaikai ma na alanui o ke kulanakauhale.
Ua kipapaia ma kekahi wahi me na pohaku uinihapa, a ma kau wahi ua hamoia iho o luna o ke alanui me ka puna kameki, ua hanaia hoi a laumania, koe no ke akuaku o na kaa ke holo maluna o na uinihapa i hana ia maluna o ke alanui, nui ka hanakuli.
E kani mau ana na bele o na kaa alahao mawaho o kela ame keia hale me ke kulikuli, mai ka hora 5 mai o ke kakahiaka a ka hora 12 o ka po. Hiki ole ka poe akahi a noho ma nei kulakauhale ke hooma@ hana kulikuli.
E haawi mau ana he keaka ma na hale keaka i kela ame keia auina la, a pela nohoi me ka po, a kani ka hora 12 pau. He hookahi kakini paha a oi aku ka nui o ia mau ano hale ma Kapalakiko nei, a e piha mau ana no hoi i koonei poe puni hele nana keaka. Lohi no kau komo ana iloko o ia mau wahi nele i ka noho ole, aia wale no me ka eleu e loaa ai kahi kupono ia oe ma na wahi apau au e hele ai. Ua hele makaikai aku keia i a eono paha o keia mau ano hale, i ike i ka nani o ia mau hana.
Hiki au ma ka hale hookolokolo o keia wahi, a ike i koonei mau ano o ka laweiaweia ana o na lawehala. He eha ka nui, o na lunakanawai nana e hookolokolo na lawehala liilii. (i like ke ano me na lawehala a Lunakanawai Wilikoki e hookolokolo ai ma Honolulu a ina hookahi aole loa e pau iki ana i ka hookolokoloia, no ka mea ma kahi o haneri lawehala’i kela ame nei la. Maikai no ke ano o ke kaupaona ana a nei mau luna kanawai maluna o kela ame keia lawehala. Aole hoopilikia wale aku.
O kekahi mea kupanaha a’u e ike nei maanei, e puka ana ka la i ke kakahi- (E nana ma ka aoao @)
[top of pg, 4-column cartoon: O keia Konela Mazuma maluna ae oia no ka poe e hoao ilaika nei e loaa ke Kau Kuikawa i loaa hou ia mau kala a lakou.]
PAUAHI MA KALIHI.
Aneane Elua Kaukani
Kala ka poho.
No ka Ae ia o na Keiki e paani me ke ahi ke kumu o ka Pau i ke ahi.
Mawaena o ka hora ekolu ame eha ua lohe ia ka oeoe pau ahi. Ua ike ia hoi na kaa kinai Ahi e holo pau kiki ana no Kalihi ma kai mai o ka Halepule Kakolika. O Gus Gordes ka mea nona ka hala a ua ike ia kana wahine e uwe ana no ka pau o na pono apau loa o ka hale, na wahi lako hale hoi a laua i hoo manawanui like ai me ka ilihune a hiki i ka loaa ana. Aole hookahi wahi pono hale i pakele mai ka alelo manamana mai o ke ahi. Aole i inisua ia keia hale nolaila aole e loaa hou mai ana ia laua kekahi home. Ua hiki aku ko laua poho i ke kaukani a oi, a aneane loa no i ka elua kaukani.
No ka loihi loa o ka wahi a ke kaawai i holo aku ai ame ka ikaika o ka makani ua aneane e hiolo ka hale i lalo mamua o ka hiki ana aku o ke kaa. A o ka wai aku ia mea pilikia. Ua hui koke kekahi poe me na pakeke wai aka aole i loaa mai he wahi pomaikai.
Ma ka laua hoike mai o ke kumu i pau ai o ka hale i ke ahi oia no ka paani a ka laua mau keiki me ke ahi. Nui na kanaka i hele aku e ike i keia pilikia nui. He manawa loihi mai keia manawa aku a laua e hoao hou ai e houluuiu i na loaa a hiki i ka manawa e paa hou ai kekahi hale i like ka maikai me keia.
MA BAFULO.
Maloko o na Nupepa haole ua ike iho makou i ka hoolei ia ana o W. J. Bryan, ka hoa holo Peresidena o Makinale, i ka lei e Lile, kekahi o na kaikamahine huia o kakou i holo aku nei ma Bafulo. Ua haawi aku keia kanaka nui o Amerika i kona mahalo kiekie loa no keia hoo hanohano ia ana ona e keia wahine Hawaii. Ua komo aku oia e ike i na hana a keia poe o kakou a maona ala ua huki ia mai he nui a lehulehu o na kanaka e komo pu mai e ike i ka lakou mau hana.
KU O. W. RATHBURN I KA PU
Ki ia e kauka Carter no ke komo hewa i ka Po.
Ku ma kuekue Lima a Puka ma ka Poohiwi—Mama ke Kalohe i ka Holo.
I kekahi mau la aku nei i hala ua hoopii ia o W. Rathburn no ka moekalohe me ka wahine a Kauka Carter e noho nei ma Makao, Oahu. I mea e pakele ai mai ka hele ana mai imua o ka aha hookolokolo ua haalele oia i ka pela. Ua makemake keia kauka e oki i kana wahine aka no kekahi mau kumu i maopopo ia laua ua hoololi hou oia i keia manao ona.
Mai keia manawa mai a hiki i kekahi mau la i hala aku nei ua ike mau keia kauka i kekahi mea e komo mau ana iloko o kona pa i na hora o ka po. A oiai he wahi mehameha loa ko laua i noho ai ua ano hoohuoi oia i keia malihini makaikai o ka po. I ka po lapule ua hooholo oia e ku kiai a hiki i ka hiki ana mai o keia malihini. Ua hoi oia ma kekahi kihi o kona hale a noho me kana pu panapana i piha i ka poka. Ua hoomaka oia e puhi paka, a mahope noonoo oia ina e ike mai ana keia Kinowailua o ke kuluaumoe i ka a aku o kona ipupaka e holo ana, nolaila ua waiho oia i kona ipupaka a kali aku me ka hoomanawanui o ka hiki mai o keia kino pohihihi. Aole i loihi loa kana kali ana ua ike aku la oia i kekahi mea i ke komo ana mai. Ku iho la oia nana mao a maanei a pau nee malie mai la i ka wahi kokoke i ka hale. I keia manawa i kau aku ai ke kauka i kana pu panapana a ki aku la oia. No ka makani ame ka pouli ua halahu aku la kana poka. Mamua o ka hiki ana i keia Kinowailua ke holo ua haawi hou aku la oia hookahi huaale i koe. I keia hana ana ua lohe aku la oia i ka leo uwe no ka eha a me ka mama nui ua hoomaka aku la keia kaiohe e holo. I ka maalo ana ae ma ka malamalama o ke kukui ua ike aku la oia aole keia he mea okoa aka o William Rathburn, ka Lunakanawai mua o Kahuku. Ua maopopo loa ae la kana hana i hele mai ai. Aole i makemake ke kauka iaia e hele mai e hoowalewale i kana wahine a nolaila ua hewa oia no keia hana ana. I ka ike ana o ke kauka ua ku keia kanaka i ka pu, ua kelepona koke mai la oia i ka makau nui. Hoike mai oia ua ki ia eia o William Rathburn i ka pu no ke komo hewa iloko o kona pa ika po. Aole oia i ike oia keia a hiki i ka holo ana. Ua makaukau oia e haawi mai iaia iho i ke Aupuni ina i makemake ia.
Ua ku aku o Rathburn ma kona kuekue lima a puka ka poka ma kona poohiwi. Ua manao ia e oki ia ana kona lima e ke kauka no keia eha i loaa iaia. Nui ka pilikia no ke kii i ka ha’i. Ua haalele aku oia i kana wahine maikai a hele mai e hoowalewale i ka ha’i. Ua lawe ia oia imua o ke kanawai aka aole i lawa ia a’o ana, a i keia manawa ua ku i ka pu. Pehea ana la? E lilo ana paha keia i mea e a’o ai iaia a i ole e hana hou aku ana no paha oia?
No kekahi manawa loihi i ku kiai ai keia kauka i keia Kinowailua e komo mau nei iloko o kona pa. Mamua aku a keia ki ia ana i ka pu ua ike, ke kauka iaia iloko o ka pa a i ka manawa i ninau aku ai owai kela ua hoomaka koke oia e holo me ka mama nui. Na keia mea i hooia loa mai he manao kalohe kona i hiki mai ai a hoomaka hou ke kauka e kiai iaia me ka manao e ki aku iaia i ka pu i lohe ai kona pepeiao hookuli. Nolaila i kona hiki hou ana mai o ka leo o ka pu ka mea nana i ninau aku iaia. I ka lohe ana i ka leo o ka pu, ua puiwa loa, i ka lua o ka pu hui ka waha i ka uwe a mama ka wawae i ka holo.
Ka la Eha ma ke Kahua mai.
Ua loaa mai ia makou kekahi leka e hoike mai ana i na mea @hana ia ma ke kahua ma’i i ka ia eha o @ulai. Ua noi mai ka mea kakau e hookomo piha aku makou aka no ka hiki ole e lawe mai ana makou i na mea ano nui. Ua lulu kala lakou no ka lawelawe ana i na lealea o keia la nona ka huina i hiki aku i ka $83.10. He 18 heihei like ole o kela ame keia ano. Heihei lio, kukini, heihei au, hukihuki kaula, a pela wale aku.
Ke manao nei lakou e malama i ka la i huki ia iho ai o ka hae Hawaii a huki ia ae ka hae Amerika. Makemake lakou ia kakou e kokua aku. Ina he mau kokua kekahi no keia la, oia hoi kekahi la iloko o keia mahina ae e hauoli loa ana makou i ka hoouna ana aku ia lakou.
PEPEHE IA A MAKE LOA.
Loaa aku ka Kino make i loko o ka Nahelehele.
He Pake Kanu Kalo no Manoa—Aole i Loaa ka Mea Nana i Lawe Kona Ola.
I ka Poakolu o keia pule ua loaa mai ka lohe i ka Halewai ua loaa aku ke kino make o kekahi pake ma ka wahi kokoke i ke kula o Punahou, maialo mai hoi o Pauoa, i kekahi wahi keiki, Hawaii. Ma ka hoike a na kauka ua ekolu a i ole eha la o kona waiho ana mamua o kona loaa ana aku. Aole i loaa na kanaka, a kanaka paha, nana i lawe kona ola.
Ua lawe ia ke ola o keia pake ma ke ano hoomainoino loa. Ua hili ia kona poo me ka hamale a i ole kekahi mea like meia, hou ia i ka pahi mao a maanei o kona kino, paluku ia kona poo me ka pohaku a i ole kekahi mea like meia, a he nui na hana hoomainoino i ike ia maluna o ke kino o ka mea i make. Ua poalo ia kekahi maka a hemo loa i waho. I ka hiki ana aku o ke kakauolelo hou o ka Papa Ola ma keia wahi ua hiki pono ole ke hoekokoke loa aku no ka ikaika loa o ka ea. Ua loaa aku nae iaia he mau pepa, he wahi hapaumi i koe iho iloko o kana wahi waiho kala, ame kekahi mau mea liilii ano ole. Ma ka manao aku ua lawe ia kana kala apau loa a koe keia wahi hapaumi, no ka ike ole ia ana paha.
I ka hora umi o ka po Poakolu i kii ia aku ai kona kino make a lawe ia mai i ka wahi nana o ka Papa Ola. Ma ka hoike a ke kauka ua ike ia ka nui maoli o na hana hoomainoino i hana ia maluna o ke kino o keia pake. Ua manao wale ia no na kekahi pake no o lakou i pepehi iaia. I kekahi mau la aku nei i hala a hiki i keia manawa aia he kuee nui mawaena o na pake holoi o keia kulanakauhale. Ua noi iho nei na kanaka hana e hoopii ia ae ko lakou uku a ua hoole ia ka lakou noi. Malia paha ua kokua oia i kekahi o na poo o kekahi o kei amau hale holoi a oia kona kumu i hoomainoino ia ai e na pake. Aole nae i maopopo kona mea nana i pepehi a hiki i keia manawa.
Ma ka hoike a kekahi mau pepa i loaa aku e waiho kokoke ana i kona kino ua ike ia he mahi ai kana hana ma Manoa iloko o ka Mahina o Mei. Aole i maopopo o kana hana no paha ia i kona manawa i make ai a i ole he hana okoa ae paha kana e hana ana. E huli pono ia aku ana keia hikia.
KA HALE LEKA.
E hemo Aku ana i ka Po me ka Ao.
He Ekolu mea nana Leka no ka Po, Hookahi o Lakou e ala mai ka hora Umikumamalua e hiki i ka hora hope.
No kekahi manawa i hala ae nei ua ike o L. Kenake o ka Hale Leka i ka poino maoli o kekahi poe i makemake e loaa koke ka leka mahope o ke ku ana mai o ka moku. Ina e ku mai ka moke i ka auina la, a i Waikiki ka hana a kekahi kanaka, i ka pau ana o kana hana, hoi mai a hiki i ka hale, auau paha, a hele mai e kii i kana leta ua paa ka hale leka a hiki ole ke loaa ka leka. I ke kakahiaka aia no oia a aia mamua o ka manawa, a laila hele mai e kii i kana leka i ka hora eono alaila hiki. No na wahine ame ka poe hana i ke kaona ua hiki ia lakou ke kii i ka lakou leka i na manawa apau a lakou e makemake ai. I mea e pau ai keia pilikia ua noi aku nei oia i na poo o keia oihana ma Amerika e ae mai iaia e wehe i ka hale leka a ao ka po. Ua loaa mai nei ka haina e ae mai ana laia e hana e like me kana i makemake ai.
Ke a’o ia nei he ekolu poe o loko o keia keena i ka hoonohonoho ana i ka leka ame ka haawi ana i ka poe kii mai. E waiho ia ana na leka i hoomaka mai ka “A a hiki i ka L” ma kekahi puka, a o na leka mai ka “M a hiki i ka Z” ma kekahi. O ka poe e hoomaka ana ko lakou inoa me na hua mai ka A a hiki i ka L e kii ana lakou i ka lakou leka ma keia puka, a pela nohoi na poe ma kekahi puka ae.
Mahope o ka hora umikumamaiua he hookahi wale no mea nana e haawi ka leka. Ua hiki loa i keia kanaka ke haawi i na leka mawaena oia manawa a hiki i ka hora eono o ke kakahiaka hiki mai ka hapanui o na lima hana o keia keena hana nui.
He hana maikai loa keia a e pomaikai ana ka lehulehu mamuli o keia hana maikai. Aole o na kanaka hana wale mawaho aku o ke kulanakauhale ke pomaikai ana aka o kakou no apau loa. Ina e ku mai kekahi moku i ke ahiahi a makemake ia e loaa koke ka leka ua hiki loa ke kii ia aku ia po no a loaa mai. Ina paha he mau nu hou ano nui kekahi i manao ia ua hiki loa ke loaa mai i keia po no i hiki mai ai. O kekahi keia o na pomaikai i loaa ia kakou ma ka hui ana me ka aina makua.