Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXIX, Number 28, 12 July 1901 — Page 2
| This text was transcribed by: | Waimea Williams |
| This work is dedicated to: | Ka Lahui |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
NUPEPA KUOKOA. IULAI 15, 1901
2
MA KE KAUOHA
MA KE KAUOHA.
He hoolaha ia aku nei ua koho ia, ia kkkkeia a. a Mr. John A. Maguire i lala no ka Papa Alanui o Kona Akau, ma ka wahi o Mr. J. C. Lenhart i waiho mai.
J. H. BOYD
Luna Nui o na Hana Aupuni
Keena o na Hana Aupuni
Honolulu, Iulai 5, 1901. 12-19-26.
Ke hoolaha ia aku nei ua kono ia no inoa malalo iho no ka Papa Alanui o Hana, ma ka la ekahi o Iulai , 1901:
MESSRS. R. J. McGETTIGAN, Lunahoomalu: M. H. REUTER, Lala.
J. H. BOYD
Luna Nui o na Hana Aupuni
Keena o na Hana Aupuni, Honolulu, Iulai 2, 1901.
Iulai 5. -12.-19
HOOLAHA AINA AUPUNI
I ka Poaono, Aukate la 3, 1901, i ka hora 12 awakea, ma ke keena o E. D. Balauwina, Hilo, Hawaii, e kuai kudala ia aku ai he 4.2. eka o ka aina aupuni ma Olaa, apana C. o ka pa @7.
Kumukahi haahaa loa: --$75.00 o ka eka.
Kuai ana: --Kala Kuike ma ke Gula.
No na mea aku i koe e hele ae ma ke Keena o ke Komikina o na Aina Aupuni, Honolulu, a i ole ma ke Keena o E. D. Balauwina, Hilo, Hawaii.
EDWARD S. BOYD.
Iulai 1, 1901. Komikina o na Aina Aupuni.
(3times)
Iulai 5, -12.-19
TERRITORI O HAWAII.
Keena o ka Puuku, Honolulu, Oahu.
Hoopau noho hui o ka Royal Hawaiian Hotel Company, Kaupalenaia.
Oiai, o ka Royal Hawaiian Hotel Company, Kaupalenaia, he hui i kukula ia a e ku nei malalo o ka mana o na kanawai o ke Teritori o Hawaii, ua hooka i ka manao o ke kanawai i na mea e pili ana i ka hana, ua lawe mai i ka lakou palapala noi i keia keena, no ka hoopau ana i ko lakou noho hui ana, me ka palapala i kauoha ia ma ke kanawai a e hoolilo ia nei i hapa no keia.
Nolaila, ke haawi ia aku nei ka lohe i na kanaka a pau I kuleana mamua i keia Manawa, ma na ano a pau e pili ana i keia hui, e lawe ia main a kue no ka ae ana ia o keia noii keia keena i ka la 30 o Aukake, 1901, a i ole mamua mai, a o kela ame keia kanaka i makemake i lohe ia no keia e hele ae i ke keena o ka mea non aka inoa malalo iho, ma Kepikala Hale, Honolulu. I ka hore 12 m. o ka la i olelo ia maluna ae, e hoike i na kumu, e ae ole ia ai keia noi hoopau hui.
WM. H. WRIGHT.
Puuku Teritori o Hawaii.
Honolulu, Iune 27, 1901.
June 23, July 5, n12, 19, 26, Aug. 2, 9, 16, 23, 30.
KUAI AINA A KA MEA HOOPONOPONO WAIWAI.
Ke hoolaha ia aku nei, malalo o ka mana i loaa mai kekahi kauoha mai a ka Aha Kaapuni mai, o ka Apana Elima, ma ka la 19 o Iune, 1901, no na mea e pili ana i ka waiwai o J. W. Lota, i make, o Hanalei, Kauai, e kuai ia aku ana e ka mea nona ka inoa malalo iho, ma ke kuai kudala i ka mea koho kiekie loa, ma ka Poaha, Aukake 1, 1901, i ka hora umikumamalua o ke awakea, ma ka Hale Hookolokolo ma Hanalei, Kauai, na kuleana a pau loa, mana paa, ame no waiwai a pau loa o ka mea i make, i, a e pili ana, i na aina i hooakaka ia malalo iho, ma Hanalei, Kauai, a i hoike ia ma ka buke o ke aupuni R. P. Helua 6461, L. C. A. He 5@7:
APANA 1.
Hoomaka ma ke alanui aupuni e pili aia i ke kihi N. W. o ka pa o Kawaihui a holo aku mag:
N. @4˚ 30’ N. 300 kapuai ma ke alanui aupuni:
aupuni:
S. 61˚ @0’ E. 156 kapuai a hiki i ka loaa ana o ekolu omole i kanu ia penei :.
N. 54˚ @0’ E. 32 kapuai a hiki i ka loaa ana o ekolu omole i kanu ia penei :.
S. 26˚ @0’ E. 100 kapuai ma ke kuleana o Kealaike;
S. 56˚ @0’ W. 41 kapuai ma ke kuleana o Kealaike;
: S. 20˚ 00’ E. 325 kapuai a hiki i ka hoomaka ana o ka pa hau;
S. 74˚ 00’ W. 169 kapuai ma ka pa o Hekekia;
S. 40˚ @0’ W. 141 kapuai a hiki i ke kumulaau i olelo ia he kihi N. E. o ka pa o Kawainui.
N. @4˚ @0’ W. 295 kapuai a hiki i ka hoomaka ana.
I huiia he 4.3 eka.
APANA 2.
Hoomaka ma ke ke kihi N. E. o keia mai ka palena pau o kekahi pa hau a holo aku mag:
S. 20˚ E. @87 kapuai i ka palena pau o ma ke alanui aupuni:
S. 64˚ W. 502 kapuai ma ke alanui aupuni:
N. @1˚ W. @60 kapuai a hiki i ka wahi i olelo ia ke kihi o ke kuleana o Kawainui;
N. 26˚ E. 306 kapuai ke kuleana o Kawainui;
N. 74˚ E. 169 kapuaia hiki i ka hoomaka ana.
I hui ia he 9.6 eka.
Kala kuike, no ka mea kuai no hoolilo o ka palapala kuai, a aia ka pono o keia kuai ana a apono la e ka Aha Kaapuni o ka Apana Elima.
Kakauia ma Lihue, Kauai, Iune @@, 1901.
W. G. Smith.
Malama Waiwai o ka Waiwai o J. W. Lota, i make.
2@@6—4ta—June 28, July 5, 12, 19
HOOLAHA.
Ke hoolaha ia aku nei, ua haalele mai i keia la o War Yee i ka Hui o Lin Sing Wai, e lawelawe ana i ka oihana kanu Laiki ma Mokuleia, Waialua, Oahu, a ke ae nei ia Wong Mow Leong o Mokuleia e komo Ii keia hui o Lin Sing Wai i olelo ia maluna ae.
LIN SING WAI & CO.
Na L. A. KONG.
Iulai 9, 1901. 12-19 26.
HOOLAHA HOOKO MORAKI.
HOOLAHA HOOKO MORAKI AME KA MANA KUAI.
I kulike ai me ka manao o kekahi moraki i hana ia mawaena o George Washington Smith ame Elizabeth K. Smith, kana wahine, o Honolulu, Mokupuni o Oahu, i hana ia i ka la 28 o Iulai, 1900 a i kakaia ma ka buke o ke aupuni ma Honolulu nei, Liber @15, Aoao 436;
Ke hoolaha ia aku nei ka mea paa moraki e hooko i keia moraki, no ka uhaki ia o ka aelike, oia hoi ka uku pono ole ia ana mai o ke kumupaa ame ka ukupanee;
A ke hoike pu ia aku nei, i ka pau ana o ekolu pule mai keia la aku, e kuai ia aku ana no waiwai i olelo ia ma keia moraki ma ke kuai kudala, akea, ma ke keena kudala o James F. Morgan, ka mea kudala, ma Honolulu, ma ka Poaono, la 27 o Iulai, A. D. 1901, i ka hora 12 o ke awakea o keia la.
Kakauia ma Honolulu, T. H. Iulai 3, 1901.
JOHN EMMELUTH,
Mea paa moraki.
O ka aina i olelo ia ma keia moraki oia kela:
1.—Hookahi hapa kuleanaiI mahelehele ole ia iloko o kela aina i hoike ia ma ka R. P. 7103, L. C. A. 7364 ia Kekaliwahea ma Keauhou, Kona Akau. Mokupuni o Hawaii, he 3 eka ka nui.
2.—Hookahi hapa kuleana i mahelehele ole ia i ka aina i olelo ia ma R. P. 4497, L. C. A. 85559 Apana elua, ia C. Kanaina, ma Mananaiki, Ewa, Mokupuni o Oahu, he 24 hapa 100 eka ka nui.
Iulai 5, -12.-19
KOMIKINA O NA AINA AUPUNI
I ka la 10 o Aukate, 1901, a mahope aku oia la, ma ke keena o E. D. Balauwina, Hilo, Hawaii, e hiki no ke loaa, malalo o na mea i olelo ia ma ke Kanawai Aina o 1895 a i hoomau ia ma ke “Kanawai no ka hooponopono ana i Aupuni no ka Teritori o Hawaii..” ka mana kuai hoolimalima , i hoakaka ia ma ka Hapa VIII o keia Kanawai Aina.
Na aina apau i lilo ole ma Olaa Puna, Hawaii, ma ka 3 mile a hiki i ka 9 mile o ke alanui hou o Olaa.
Waiwai o ka aina mai ka $1.00 a hiki aku i ka $12.00 no ka eka.
Hookahi no hapa aina no ka mea hookahi.
KA POE I AE IA E LAWE I KA AINA.
Aia a piha ka 18 makahiki, ma ka aina a i oleua lawe i na pepa e hoomakaukau ana iai e lilo i makaainana no
KE ANO O KA MANA KUAI HOOLIMALIMA.
Manawa: --Iwakalua, kumamakahi makahiki.
Uku hoolimalima: --Ewalu pakeneka o ka waiwai o ka aina, uku ia i kela a me keia hapa makahiki.
E noho ka mea hoolimalima maluna o ka aina mai ka makahiki mua a hiki i ka makahiki elima, me ka haalele ole.
E mahi ka mea hoolimalima a hiki i ka pau ana o na makahiki mua ekolu he elima pakeneka o ka aina, i ka pau ana o elima makahiki, he umi pakeneka, a e malama i ka aina mahi ia o umi kumulaau i ka eka hookahi.
E pa ia an aka AIna hanai holoholona.
Aole hiki ke haawi ia keia mana hoolimalilma i ka mea okoa aka me ka ae ole o ka Komikina o na Aina Aupuni, aka ua hiki ke hoihoi hou ia i ke Aupuni.
Ina i kaili ia a i ole hoihoi ia mai keia mana hoolimalima, e kau hou ia no i waiwai hou no ka aina, a i na e lilo hou keia aina, e uku no ka mea e noho hou aku ana ma ka aina no na hana hoomaemae i hana ia, a o ke kala e loaa mai ana mai ka aina mai e haawi ia no i ka mea i noho mua ma ka aina.
KO ANO O KA KUAI ANA.
I ka pau ana o ekolu makahiki hoolimalima. Ua hiki ke loaa i ka mea hoolimalilma, ka palapala kuai e hoolilo loa ana i keia aina, i kona manawa e uku ai a pau ka waiwai i kau ia no keia aina, Kumukuai, a ina ua mahi ia he 25 pakeneka o ka aina, a hooko pono hoi ina mea apau i makemake ia oia e hana.
No na mea aku i koe e hele ae ma ke Keena o ke Komikina o na AIna Aupuni Honolulu, a i ole ma ke Keena o E D. Balauwina, Hilo Hawaii.
EDWARD S. BOYD.
Iulai 1, 1901. Komikina o na Aina Aupuni
Iulai 5. -12.-19
HOOLAHA.
Ke papa ia aku nein a kanaka apau mai ka hele ana me ka ae ole ia maluna o ka aina o ka mea non aka ino malalo iho ma Kona Akau, Mokupuni o Hawaii, a oi loa aku no nae na apana aina I ikeia ma Kaumalumalu, Hoiualoa ame Kaupulehu.
J. A. MaGUIRE.
Huehue Kona Akau, Hawaii, Iune 1, 1901.
Me ka Oiaio loa,
THEO H. DAVIES & CO., LTD.
(Kakau inoa ia)--
H. H. WODEHOUSE.
(3 months.)—Iune 7, 14, 21, 28. –July 5, 12, 19, 26—Aug. 2, 9, 16, 23, 30.
HE KOKUA I KA WA PILIKIA
I ka wa wela o ka aina e loaa mau ana na keiki liilii i ka ma’i a he mea pono no e kuai koke i ka Laau a Chamberlain, no na ma’i like ole e loaa mai ana. I kekahi keia o na laau maikai loa a he mea pono e malama ia ma na home apau loa i kokua no ka wa pilikia. Aole makou e hoike aku ana i keia i kuai ia ka laau aku he mau olelo kokua keia no ka poe e loohia ana i na pilikia a maopopo ole ka laau e loaa mai ai o ka oluolu. He mea maikai loa e molomo ia kela laau ma na home apau loa i kokua no na pilikia like ole e hiki mai ana. E loaa no keia laau ma ka hale kuai Laau o Benson Smith & Co., an Agena no Honolulu nei.
I ka poalina o ka pule i hala i pau ai ka hale o Mrs. Helen Alexander ma Makawao. Ua pau pu me ka halekula i kula ia ai o na keiki o ke Kula Hanai o Haleakala mamua. Ua hele ka mea nona ka home ma na aina e a waiho ia ka hale ma ka malama ana a kekakhi kauwa pake. Ua a ke ahi ma kekahi opala i puhipuhi ia e keia pake. Ua pakele mai ka pono hale.
NUPEPA KUOKOA
No ka Makahiki - - $2.00
No Eono Mahina - - 1.00
@
@
@
@
@
@
@
@
O NA OLELO HOOLAHA A PAU E HOOUNAIA MAI ANA NO KA HOOLAHA MALOKO O KEIA NUPEPA, E HOOUNA PU MAI ME KA AUHAU, A I NA AOLE, AOLHE NO E HOOKOMOIA.
O na Dala a pau o ka Pepa nei e hoouna pololei mai I ka HAWAIIAN GAZETTE COMPANY,
HOOPUKAPUKA E KA
HWAIIAN GAZETTE CO.
Hookomoia me ka Hale Leka o Honolulu, Panalaau o Hawaii, ma kea no mea o ka Papa ELua.
A. W. PEARSON, Luna Nui
D. KANEWAINUI,
Lunahooponopono.
Honolulu, Oahu
POALIMA IULAI 12, 1901.
Ua lohe mai makou ua olelo aku o Wilikoki o ke kumu o loaa ole nei ke keiki kupono e komo ai i ke kula koa ma West Point, Amerika, oia no ka haahaa loa o na mea e a’o ia nei na keiki ma Hawaii nei. Aole keia o ke kumu pololei. O ka oiaio maoli oia no ka hookuu akea ole ona i na keiki apau loa e hoao no keia wahi a o ka mea kiekie loa o na pakeneka oia ka mea i hoouna ia. Ke haawi nei no oia i keia wahi i na punahele kakaikahi a lakou a o ka hopena ua hiki ole ia lakou ke komo ma keia kula no ka hiki ole ke loaa no pakeneka kupono e komo ai. He hana kaikai ole keia no ka Elele i hana ai. O kana hana maikai o ka haawi like i keia wahi hanohano i makemake nui i kela ame keia i makemake e hele aku ilaila a o ka mea i kupono oia ke mea e hoouna ia. He nui na keiki ma Hawaii nei i hiki ke komo i keia kula aka aole lakou i haawi ia mai i keia wahi e hoao.
Ke ano Amerika loa mai nei na pake o kakou. No ko laou ike i ke noi o na haole e hoopii ia ae ko lakou uku a i ka manawa e hoopii ole ia ai haalele i ka hana ua manao iho nei na pake holoi o kakou he hana maikai keia na lakou e hana ai. Aole oia wale ka lakoui i Hui no lakou “Union”, e like me no na haole a lohe mai makou he umikumanalima kala ka uku komo iloko o keia hui. O ka poe e hui ole mai ana me lakou e hoao ana lakou e hoopau aku iaia mai ka hana mai. Eia nae ka mea apiki i ka hoao ana iho nei o ua poe pake nei e haalele i ka hana ua loaa koke no ka poe e komo ma ko lakou mau wahi. A ma keia wahi i hu ae ai ka aka. Hele aku nei keia poe e hookuke ae i keia poe pake i komo ole mai i ka lakou hana a kahea ia na makai e kokua. He keu aku ka eleu o na pake o keia manawa.
Ma keia hana ana a lakou ua manao ia no e pii mai ana ka uku holoi o na lole o kakou. Ina e ike mai ana na Kepani i ka nui o ke kala e komo mai ana lakou e hana i keia hana a o ka hoka loa mai no ia o ua poe pake nei e hoao mai nei e hoopii ae i ka uku holoi o na lole o kakou.
He olelo maa mau no kakou na kanaka, ina e kukule ae ana kekahi o kakou i kehaki wahi hale kuai a hana kuokoa paha nona iho, i poho ana keia hana. Ina he hui na kanaka e kukulu ana e poho ana, oia ka olelo mau. No keaha la ke kumu? He aha la ka mea e hiki ole ai i na kanaka ke hana i kekahi hana me ka holomua. He mau ninau ano nui keia na kakou e noonoo ai. Ma ko makou hakilo ana a nana pono ana i na hana o ka manawai hala ua ike makou ia keia mau mea: Kahiki ole i na kanaka Hawaii he hoomanawanui i no loaa liilii. Ka ai uhauha ina loaa me ka nana ole ia mua aku. Ina he hui, ka hukihuki ame ka apuka o kekahi o na alakai. Ka ike ole i ka hookele ana. Ka imi nui ole i na mea e holomua ai ka hana. A he nui a lehulehu aku kekahi mau kumu e haule pahu mau ai ka kakou hana. O keia no ko kakou mea e noho aku ai malalo o na haole ame na lahui e ae.
Ke nee aku nei kakou imua, ke komo nui mai mei na lahui like me kela a mau ana no ko kakou nele a mahope hiki mai ka nele ame ka pilikia. E huli kakou i ka hana e loaa mai ai ka kala a hooholomua aku ia kakou iho. Hooala i na hana liilii a hoao ma na ano apau e hoonui ae a hiki i ka loaa ana o ka waiwai.
Ua maopopo loa na kahi Lunakanawai Humphreys keia hana e makemake nei e hoohui ia Hawaii nei me Kaleponi. Ua hoao iho nei oia ma na ano apau e lanakila maluna o kona poe enemi a no ka hiki ole ua manao oia o ka hana pono loa ana e hana ai o ka haawi ana ia Hawaii nei ia Kalepono a malia o hooko ia mai kekahi o kana mau hana nui i hooikaika iho nei oia no ka hoao ana e hoopau ae ia Kiaaina Dole. Malia paha ua makemake oia e lilo i Kiaaina no keia Teritori. No ka hiki ole o keia makemake ona ua hoao oia e hooponopono hou i aka oihana hookolokolo i lilo oia ka Lunakanawai kiekie. Ua haule pahu no keia hana ana i like me ka mea mua. Hoao iho nei oia e hoopoino aku i kona mau enemi ma ka hoopai ana ia lakou no ka hoowahawaha i ka aha aka ua hiki ole aia no he mana i oi ae mamua o kona a hookuu ia no keia poe hewa ole. Haule hou no keia hana ana. Hoao iho nei oia e hana i bila kalan i hiki ai i na kanaka Hawaii ana e hoopunipuni nei he hoaloha nona ke koho mai iaia no keia ame keia oihana ana e makemake ai aka ua hoka hou no oia. Ma na hana ano nui ana i hana iho nei ua haule pahu mau kona mau manaolana a nolaila o ka hana kupono loa oia ka haawi ana aku iwaho a malia o loaa mai iaia no kokua mai waho mai a loaa kekahi o kana mau mea e manao nui loa nei. Ua makemake oia e hoohoka ia Dole ame na kamaaina maikai e kue nei i kana mau hana alunu. Ua makemake oia e kukuli aku kakou imua ona ma kea no oia ka haku o keia mau aina liilii o ke kai. Hiki mai oia ma Hawaii nei he wahi kuewa. Ma Hawaii nei oia i hoohanohano ia ai a maanei oia i hoomalimali mai ai ia kakou me ka olelo mai he hoaloha eia ka he enemi i loko o ka aahu o ka ho’aloha. Ke manao aku nei kalou iaia he hoa’loha aka ke hoike mai nei kana hana ke hoao nei oia e haawi aku i ko kakou wahi kulana lanakila hope a hoonalowale ae i ka inoa kaulana o Hawaii. Ke hoao nei e kaili ae i ka mana koho mai ia kakou ae ma ka ae ana aku e lilo aku malalo o na kanaka lehulehu ma Kaleponi.
Ina kakou e lilo ana malalo o Kaleponi, pau ka ahaolelo, pau ka hooponopono aupuni ana o kakou, hoao mai kela poe e kaili aeiI ka mana koho o kakou, nalowale ka inoa o Kawaii a lilo kakou i wahi kalana wale no ma kuono, mai Kaleponi mai e hoouna ia mai ai na luna aupuni, a pau loa n a hana aupuni ma ko lakou mau lima, hoohalike ia mai kakou me na Paele o ka hema. E ae ana auanei kakou e kau mai kela mau haawina maluna o kakou? E ae ana auanei kakou e hoolilo aku i na pomaikai i loaa ia kakou no kekahi mea i maopopo ole ia kakou? Mahalo makou i ka Hale o na Lunamakaainana i ko lakou kue ikaika ana i keia hana hoohewale. Ke a’o wahahee mai nei keia wahi haole ia kakou he mea maikai keia no Hawaii nei pau ae keia poe haole mikanele, aka aole oia i hoike mai ia kakou i ka poino o mua aku. Ua oi aku ka maikai o ka poe mikanele, mamua o kana hana ekaeka e hoao mai nei e hana. I mea e maopopo loa ai kona nana ole i ko kakou pomaikai ua olelo ae oia e hoohui ia o Hawaii nei me ka ui mua ole ia mai i na kanaka oiai ua lokahi ka hapanui o na kanaka naauao a holomua o ka aina mahope o keia hana. Ke a’o hou aku nei no makou e nana pono kakou i na haole malihini o keia ano. O ka mea kupono wale no e nanakee aku ia iakou i ko lakou manawa e hoomalimali mai ai. Mai ae e lilo aku malalo o ka lakou mau hana maalea aka e nana no ka pono, ka pomaikai o Hawaii aloha i na manawa apau loa a waiho ia lakou e hoaa ana a hiki i ko lakou hoi hou ana aku i ko lakou wahi i hele mai ai. O na haole maikai ko kakou makemake a o lakou ka kakou e apo aloha aku.
AUHAU LOAA MAKAHIKI
Ke komo nui nei na pepa hoike o na loaa makahiki o na Hui, ame kela ame keia kanaka e loaa nei na loaa makehiki i oi aku mamua o Eono Haneri kala. He elua pakeneka ka auhau, a he nui maoli no keia ke noonoo ae oe. Ua lohe ia na hui nui ame kekahi poe waiwai e olelo ana e lawe ia ana keia kanawai i mua o ka ahahookolokolo e hoao ai ke ku i ke kanawai ame ka hiki ole ke ku. He nui na mea e manao ia nele hiki ai ke hookahuli ia ka mana o keia kanawai. O kekahi o keia mau kumu oia no ka auhau papakolu i kekahi manawa. Ina he aina kou me ka hale i hoolimalima ia i waho a ua oi ka loaa makahiki mai keia wahi mai mamua o ke kaukahi e uku pakolu ana oe i aka auhau no keia wahi. E uku ana oe i aka auhau o na waiwai paa, oia hoi ka aina, ame na waiwai lewa, oia hoi ka hale ame no lako hale, a uku pu ana oe i ka auhau no keia loaa makahiki. Ma ka nana aku aole i pololei keia kanawai. He ukana koikoi keia i kau iho maluna o na kanaka waiwai. Nolaila he hoao nei lakou e lawa ia keia kanawai imua o ka aha hookolokolo e nana ia ai ka hiki ame ka hiki ole ke ohi ia o keia auhau.
Aole o kei a wale ke kumu nui e kue ia nei aka o ka ike ia o kau hana, kau mau loaa, a pela wale aku. E hoike ana oe i ka luna auhau i ka nui o kau loa makahiki, kou puka, na waiwai i loaa mai ia oe mai kou mau makua mai a ohana paha, a pela wale aku. Ina e hana kekahi kanaka ma kekahi wahi hana hoopukapuka aole ona makemake e ike i aka nui o kona puka e hana nei ma keia hana. Aole ona makemake e hoike wale mai i ka nui o kona mau hoolilo. Olelo mai paha oukou o ka luna auhau wale no ke ike ana i keia a pela wale aku, he mea oiaio paha ia aka aole no i makemake ia kekahi kanaka mawaho aku o ka mea e lawelawe ana i ka hana hoopukapuka e ike i ka holomua ame ka holohope paha o kana hana.
Aole no e loaa an aka hapanui o kakou i keia kanawai aka aia no he nui o kakou i hiki ke auhau ia ma keia kanawai. He kanawai keia i manao ia e hooili aku i ke koikoi o na auhau maluna o ka poe waiwai, ke poe i manao ia o lakou kai hiki ke uku pono i na auhau oiai he nui ka lakou kala. He maikai keia kanawai ma ia ano aka, he maka’u nei makou aole e paa aia keia kanawai. E imi mai ana na kanaka waiwai i ko lakou pono e like me ko kakou imi i ko kakou mau pono i na manawa apau loa.
HOOLALA HOOHUI AINA
He nui na mea i ike ia i keia mau la e hoola mai ana i na hoolala ana a Lunakanawai Humphreys, Tom Fitch ame A. V. Gear, no ka haawi ana aku ia waho i ko kakou hanu oia.
I ka la mua loa no o keia wahi Kunakanawai i ku aku ai ma Kapalakiko ua hoomaka koke oia e kamailio no na mea e pili ana i ka hoohui ana ia Hawaii me Kaleponi, a keia wale no kana kumu manao i makemake e komo ma na nupepa Kapalakiko. I ka la 24 o Iune ua kakau ka lakou mea e uku nei ma Wakinekona i kekahi leka i like loa ka manao, ma na ano a pau me ka mea i puka mai ma ka nupepa a Gear, “Evening Bulletin,” ia la hookahi no. E nana ae kakou i keia, ua hiki auanei i kekahi mau kanaka like ole, hookahi ma Wakinekona, Amerika,, a hookahi ma Honolulu nei ke kakau i kekahi mau manao like loa, i ka la hookahi, ina aole i loaa mua aku na kauoha? Ke manao nei makou aole loa e hiki. Ina ka kanalua nei kekahi poe i ka hana pakaha a keia poe, o keia ka mea maikai loa nana e hoopau ae keia kanalua.
Ua manao makou aole i like aku ke ino o keia wahi Lunakanawai me ka ka “Advertiser,” e hoolaha mau nei, aka ke ike nei makou ua oi loa aku kona ino oiai, me kona alelo pahee a me kona ano maalea ua hoao mai oia e hoike ia kakou he hoaloha oia no na Hawaii, eia nae ke hoao nei oia e haawi aku, e kuai aku me ko kakou ike ole, i ko kakou aina ame ko kakou mau pomaikai.
Ke apono nei makou i ka hana naauao a ke Hale o Na Lunamakaainana i ka hooholo ana i kekahi olelo hooholo kue i keia manao hoohui, aka, mai oi loa aku paha ka maikai ina lakou i hooholo i kekahi olelo hooholo kue ina hana a keia wahi haole Lunakanawai maalea. He mea ia e hoike aku ana ia waho ua hiki ia kakou ke ike a kue i na kanaka o keia ano, e hoao mai ana e hana ina hana e poino ai kakou..
Ke manaolana nei makou, no ka pomaikai o ka Lahui Hawaii, e lawe ae ana na Senatoa i ka olelo hooholo a ka Hale e moe nei ma ke pakaukau a hooholo me na olelo moakaka loa e hiki ole ai ke hoomaopopo ole ia.
Ke hoao nei na hoahana o keia wahi Lunakanawai o Fitch ame Gear, e hooili aku i ke koikoi o keia hana maluna o Prof. Jordan, ka haole i hele mai nei e nana i na i’a o Hawaii nei, aka he nui na mea e hoike mai ana ua hoolala mua ia keia hana mamua o kona hiki ana mai, a ua hoao keia poe e hooili i ka hewa maluna ona i ka ike ia ana ua like kona manao me ko lakou nei. Mai Kaleponi mai o Jordan, a he makaainana hoi nolaila, Ua ike oia he hana keia e pomaikai ai lakou, aka ke ike nei kakou he ino no kakou. Ke nana mai la no oia i ko lakou pono, a he mea pono e kue aku kakou no, ko kakou pono iho.
KA MOKU O NUUHIWA
He umikumamalua mau aina i ike ponoia ma ka Pae aina o Nuuhiw. Aia lakou ma ka aoao hema o ka Poaiwaena a ma ka moana Pakipika hema no hoi.
Eono mau moku i noho ia e kanaka eia na inoa, o Nuuhiwa, o Uapou, o Uakuna, o Hiwaoa, o Tahuata, ame Fatuiwa. Eia na moku kanaka ole o Aiao, o Fatutaa, o Tahatuiti, o Fatunu, o Mohotani a me Molunao. Ua ka paia keia mau moku a pau “Ka Pae Aina o Nuuhiwa,
mamuli o Nuuhiwa ka mokupuni nui e like me ko Hawaii nei kapaia ana “Ka Pae aina Hawaii.
O Nuuhiwa no ka moku nui oia Pai aina, iemi iho malalo o Kauai kona nui o Hinaoa kekahi moku Keeanae me Honomenu, ma Maui me Halawa, me Molokai, me ko Kalalalu hoi ma Kauai.
O ka ulu no ka ai nui ma ia Pae aina a pau mai o a o. E like me kakou ma Hawaii nei, e ola ana i ka “poi kalo” pela no makou ma Nuuhiwa i ola ai i ka “poi ulu” ekolu no hua ana o ka ulu ma Nuuhiwa i ka makahiki hookahi. No laila, i olelo ai, “He kau hua ulu mau ko Nuuhiwa.” He olelo oiaio no keia, a ua ike makou ka lahui kanaka. He ano like loa no ka lahui kanaka o ka Paeaina o Nuuhiwa me ko Hawaii nei, ma ka nana’ku i ko lakou mau helehelena he ano ikaika no hoi ko lakou mau kino a me na lala, no ka holoholo paha ma na pali a me ka pii maluna o na laau ulu me na laau nui, i loaa mai ka ai me ka lakou ulu, i hanai ia a maikai oia ke pili e uhi ai maluna o ka hale a ua malu pono no.
He poe aahu kapa no ko Nuuhiwa lahui kanaka, i like loa no me ko Hawaii nei. He hume malo ko na kane me na keikikane. He kakua pau hoi ko na wahine me na kaikamahine mai loko mai no o ka wauke ko lakou aahu me na lala ulu opiopio. Ua kanu wauke no lakou a malama a hana no i kapa a i malo, e like me ko Hawaii mau wahine i hana ai ma ka “laau kua” me ka i-e kuku”. Pela ko makou ike ana ia makou i pae mua aku ai i ka makahiki 1853. Aole i like me na Pae aina o Gilibati ka ilihune maoli o ka moena lauhala ame ka kuelu lau nui oia wale iho la no ko lakou mau aahu.
He poe Akamai no I ka lawaia, i like me ko Hawaii nei, me ka upena kekahi ame ka aho no hoi a he nui wale aku na ano hana e ae o ka Nuuhiwa i like me ko Hawaii nei.
Eia kekahi mea nui a he pono ke hoakakaia maanei. He lahui kanaka kuokoa loa no ka lahui kanaka o ka Paeaina o Nuuhiwa. E noho ana kela mea keia mea ma kona kuleana aina iho, mai kona mau kupuna mai a mai na makua mai, a he ha ku wale no na mea a pau maluna o ka aina, no laila, haunaele wale ka aina, aole maluhia Nui ke kaua kaua pinepine powa aihue pepehi kanaka aole paha hewa i hana ole ia e lakou i olelo ia ai e Paulo ma Roma 1:29-31.
Ua olelo ia ma ka makahiki 1842 ua lawe ke Aupuni o Farani i ke hoomalu ana i ka Pae aina o Nuuhiwa malalo o kona malu. O ka mokupuni wale iho no o Nuuhiwa kai hoomaluia e ko Farani.
A o na mokupuni e ai, aia no i na kamaaina o ka aina ka hana e like me ko lakou makemake.
He nui no na misionari mamua iho ao i ka ao i ko Nuuhiwai i ka Euanelio a ke Akua. Ua hele mua no misionari Beretania me kekahi mau kumu kanaka malaila no Tahiti, a ma ka mokupuni o Tahuata, a hooikeika lakou i ke a’o aole hiki no ka malu ole o ka aina, a ua hoi aku i Tahiti.
Ma ka makahiki 1833 Iulai 2 ua holo aku na misionari mai Honolulu aku nei, o Rev. W. P. Alekalekelo, Rev. B. W. Pareka me Rev. R. Limaikaika me ka lakou mau wahine a ma ka la 13 o Augate pae aku la lakou ma Taiohae ke awa ku moku maikai loa o lakou e kekahi aill elemakule, o Hopekona inoa.
Ua noho lakou ma Nuuhiwa, a hana no, a hala kekahi mau mahina ewalu paha, ua waiho aku i ka hana a ua pau lakou i ka hoi hou mai i Hawaii nei, ma ka makahiki 1835 hoao hou ko Tahiti mau misionari Beretania me kekahi mau kumu kanaka maoali Tahiti ma Tahuata no ka lakou hana, hooikaika no ma ke a’o ana ia lakou i ka olelo maikai a ke Akua, a hala elua paha makahiki a hoi aku la no i Tahiki.
KASTOL
O KE KASTOL ka inoa o kekahi AILA HOONOHO maikai loa i ka kaukauia me ka maemae loa e ka ai ke inu me ka pakui ole. Ua pono no na meteria o ke ola iloko aila. He hiki loa i na keiki liilii ke @n@ me ka hakalia ole, a he oi aku ko lakou makemake i kela laau ke loa aku no ka like me ka hono.
O ka lepo paa kekahi mea nana e hooulu mai i na mea inoino ai o ke keko. Ina e nele i ke koke maemae, aole loa e hiki i kekahi mea ke manaolana no ke ola loihi. Oia iho la no ka mea nui no ke ola kino. O ke KASTOL ke mea nana e hookaawale i na mea paakiki a pau o ka naau. I na loaa kekahi lanakila i na paahana i hookumu mua ia iloko o ke kino, alaila, e ikeia auanei ka holomua o ke ola. Pela iho la e hoopihaia ai na mea i hoopoino ia e ma mai. He elua ano o na omole KASTOL e kuaiia nei, he omole 25 kenata a he omole 50 keneta.
Hoomakaukauia i ka Hui wale no
HOBRON DRUG CO.,
King & Fort.
Ma ka makahiki 1842 hoao hou no na kumu misionari Beretania elua. Hookahi kane me kana wahine, a hookahi mea wahine ole. Ma Tahuata no ko lakou hoomaka ana i ka hana. Hoike aku i na kamaaina o ka aina i ka olelo maikai a ke akua i mea e ola ai ko laou mau uhane. A a’o aku no hoi ia lakou ma na mea e pono ai o ke kino i ka noho ana i keia ao. Ua hoolohe mai no kekahi poe i ka lakou ao ana, me ka manao he hana maikai keia, ha kana a ka misionari. A he makahiki okoa paha ma ia hope mai hiki mai la kekahi moku manuwa Farani nui me na’lii Farani no koa, ne mea paahana ma Tahuata. A ua lawa i ka hooponopono o ka aina ma ka mana o ke Aupuni o Farani. Kukulu na halepohaku, na halelaau na hale papaa na haleukana hoomaikai na alanui hana ka papu kaua. Aia nae ma keia moku manuwa Farani kekahi mau misionari Kakolika i holo pu mai, a noho mai lakou ma Tahuata a a’o mai la i ka lakou hoomana.
O ke alii o ka manuwa Farani, haawi makana aloha aku la oia i ke alii o ka aina i ka pu ka pauda me ka poka ka paea.
Nui ka hauoli o ke alii me kona poe kanaka i ka loaa wale mai ia lakou o keia mau waiwai me ke kumukuai ole.
I iho la ke alii me kona poe kanaka eia ka ka hoomana oiaio, o ka hoomana Kakolika ke hoomana me ka waiwai aole ka hoomana Beretanie hoomana ilihune.
Ua hele no na kamaaina o ka aina i o na misionari Beretania a hoike aku e like me na mea i haiia maluna nei. Hoike okoa aku no i ko lakou ma menao imua o na misionari Beretania me ka olelo aku, e , eia ka ka hoomana oiaio o ka hoomana Kakolika pule ia Maria ia Iesu ia Petero ia Paulo i ka ka uhane Anela a pela aku. Eia hoi he hoomana waiwai ka homana Kakolika he nui ka pu ka pauda ka poka a me ka paea. Haawi wale mai no ke alii moku Farani i keia mau mea me ke kumukuai ole Pane aku la ka misionari Beretania ia lakou me ka hoakakalea ana aku.E auhea oukou oia mau waiwai i makana waleia mai ia oukou poe make mahope e ike oukou i ka oiaio o kuu olelo ia oukou. Aole hoolohe mai na kamaaina i ke a’o a na misionari Beretania. Hahai lakou ma ke a’o a na kumu Kakolika, a ma ke alakai ana hoi a na’lii o ka moku manuwa Farani. No ia mea, ua waiho aku na misionari Beretani i ka hana ma Tahuata a ua pau lakou i ka hoi aku i Tahiti a ma na Pae aina o Samoa.
A mahope mai, kuee kea lii moku manuwa Farani me al’lii kamaaina o ka aina me na kanaka. He kaua nui ka hope o keia kuee mawaena o na’lii Farani me na kamaaina o ka aina. Ua auhee aku la na kamaaina o ka aina a noho mana mauna. O na hale o na kamaaina ua lilo ia no na’lii Farani. O Waitahu oia ke awa ku moku maikai loa o ka mokupuni o Tahuta Maanei i ku mua ai no moku elua o Kapena Kuke i ka makahiki 1777 maikai no, no na moku manuwa a me na moku nunui e ae e hiki no ke ku na moku nunui he kanalima i ka manawa hookahi. He wai maikai no hoi waipuna mai ka pali mai.
He one hoi kahi e pae aku ai ke waapa.
He hapalua mile paha ke akea o keia awawa o Waitahu, a ua puni i na jali.
Ua lilo iho la keia awawa holookoa i kahua kakua no na koa Farani me na kamaaina o ka aina. O na’lii koa Fafani ka nui o ka poino he hapa ka make o na kamaaina.
He aina nahelehele o Waitahu paapu i na laau ka hau, ke kukui a na laau e ae. O ke kaua a ko Farani ke hele e kaua aku i na kamaaina. Hele hoike no. Hookani na pahu, hookani me na mea kani hele like na koa me na’lii koa, me ko lakou mau aahu piha o ke kaua me na mea kaua. O na kamaaina hoi ua pee lakou ma na aoao o na pohaku a ma na wahi nalo a kokoke mai na koa Farani kipu aku ia, a make kekahi mau alii Farani. No ia mea nui ka ino ma ka aina aole maluhia a mahope mai haalele ko Farani poe ia Tahuta. Ua lawe lakou i ko lakou kulana hooponopono aupuni ma ka mokupuni o Uapou.
Akahi a hooiaia ae la na kamaaina o Tahuata eia ka he oiaio ka olelo a’o a ka misionari Beretania o ka pu me ka pauda, me ka poka a me na mea kaua, o ko oukou mau lua kuapapau no ia.”