Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXIX, Number 28, 12 Iulai 1901 — Page 1
This text was transcribed by: | Pualani Steele |
This work is dedicated to: | Kihei De Silva |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
Hoopukaia na kakahiaka Poalima a pau.
BUKE XXXIX--Helu 28 HONOLULU, POALIMA, IULAI 12, 1901. NA HELU APAU 2887
AOLE NA'U, NA JORDAN.
Ua like me ka Manu Okalika ka huna i ke poo iloko o
ke one me ka manao o ka nalo ia.
LOAA PONO KE KALOHE.
Ka hana a na Malihini
imi Oihana Aupuni.
Ua Maopopo loa o Lunakanawai
Humphreys ka mea nana e Hoao
nei e hoohui ia kakou me
Kaleponi.
Me ka nupepa "San Francisco Chronicle," kekahi o na nupepa nui loa ma Kapalakiko, ua ike iho makou i keia malalo iho:--
Iune 24:--Ua hiki mai i eia kulanakauhale a eia ke noho nei ma ka hokele "Palace" o Lunakanawai Abram S. Humphreys. Oia kekahi o na enemi o kekahi poe ma Hawaii, a i kona ninau ia ana aku no keia mau mea ua hoole mai oia aole ona makemake e kamailio no ia mau mea. Ma mua o kona holo ana mai nei ua Malama la he Kiule imi o na Lunamakaainana a hoopai ia o Walter G. Smith. Luna Hooponopono o ka Advertiser, no ka hoike wahahee, a i ka manawa i malama ia ai kona @ihia ua lawe mai kona mau loio he mau olelo hoino i ka lunakanawai a hoopai koke ia lakou e hele mai imua o ka lunakanawai a hoike ae i na kumu e hoopai ole ia ai lakou no ka hoowahawaha i ka aha, aka, mamua o ka hiki ana ka hoopau ia ua hookuu ia lakou e ke Kiaaina Cooper.
Mamua o ka holo ana mai o ka moku ahi Kina ua piha ka uapo i na kanaka koikoi o ka aina ame na lala o ka Ahaolelo @ hele ae e ike iaia. Ua haawi ae lakou i na lei a hiki i ka like ana o keia lunakanawai me kekahi mala pua e oni ana mao a maanei.
I ka hele ana aku o ka mea kakau nupepa e hui me ia i ka po nei ua hoole ma oia aole ona makemake e kamailio no na mea pili kalaiaina. No ka mea e kamailio ia nei no ka hoohui mai ia Hawaii me Kaleponi ua olelo mai oia penei:--
"Aia ke hana ia nei keia hana, a ua kokua nui wau i keia hana. Ua manao wau o ka hana maikai loa e pau ai ka pilikia ame na kuee pili aupuni ma Hawaii, oia ka hoohui ana me Kaleponi. O keia wale no ka hana kupono e hana ia ai i pau ai keia mau mea nana e hoopaa nei i ke kulana holomua o ka aina. He pomaikai keia no Kaleponi a he pomaikai no hoi no Hawaii. Ma keia e loaa ana ia Kaleponi hookahi hou lala no ka ahaolelo, a e loaa ana hoi ia Hawaii ka pomaikai o ka mana koho o @.000 kanaka ma Kaleponi nei. E loaa ana i ka Teritori o Hawaii he kulana paa a kulana ikaika, e loaa ana ia lakou ka pomaikai o ka aha kiekie o keia Panalaau me kona olelo hooholo lehulehu no kanalima makahiki i hala ae nei.
I kona ninau ia ana aku ina he mau kue kekahi i keia hana ua olelo ae ola: "Ina he mau kue kekahi ke manao nei wau ma Kaleponi nei he kue uuku wale no a ma ka Teritori e loaa mai ana na kue mai ka poe mai e noho mana nei ma na hana aupuni ame ko lakou mau kokua. Ua manao wau o ka makemake o ka hapanui o ka hoohui aku me Kaleponi i pau ae ai keia mau kuee mawaena o lakou. Aole wau i ike i kekahi kumu kalaiaina maikai no ka hoole ana i keia hana. O ka ka Ahaolelo wale no o ka hooholo mai me ka ui mua ole aku i keia poe e noho nei ma Hawaii a o ka pau ae la no ia, oiai ua ae ia ma ke kanawai e hooponopono ka ahaolelo i na Teritori.
"Aole he mau kumu maikai a'u e ike nei no ke kue ana i keia hana. Ua like no ka hoolilo ana mai ia Hawaii i Kalana no Kaleponi me ka hoolilo ia ana o Long Ailana i hapa no Nu Ioka. Ina e holo mai ana i ka Ahaolelo o ka ae wale aku no ka Kaleponi. Ina e hui ana me Kaleponi e loaa ana na Kalana liilii. Ua makemake loa kanaka o Hawaii e loaa ka noho'na kalana. Ua hooholo mai nei ka ahaolelo i kekahi kanawai kalana aka ua kinai ia e Kiaaina Dole.
"Ke pii ikaika ae nei ka makemake o na kanaka ma hawaii i ka hoohui ia o Hawaii me Kaleponi a he elua o na nupepa nui ma Honolulu e hoomaka koke aku ana e hookomo ma ko laua mau ko lamu i ka maikai o keia hana i ike pono mai ai na kanaka. Ua maopopo ole ka manawa e lilo ai o Hawaii i panalaau e like me ka mea i makemake ia ai, a nolaila o ka hana maikai loa o ka hoohui ana me Kaleponi a loaa mai ka noho'na paa, a maluhia e like me ko laila. E holomua ana ka aina a e hauoli ana na kanaka ina e holo ana keia hana."
E noho ana ka Lunakanawai Humphreys, Mrs. Humphreys ame ka laua kaikamahine bebe ma Kapalakiko nei no kekahi manawa a holo loa aku no kona home ma Misisipi, a mai laila loa aku e holo loa aku ana oia @ ka makaikai ma na kulanakauhale nui o Amerika.
O keia maluna ae na olelo i pai ia maloko o keia nupepa. Ke hoole nei na hoa'loha ame na nupepa a keia wahi Lunakanawai aole nana keia i olelo eia nae ka mea apiki loa ua like loa keia hoike me ka hoike i kakau ia ma kekahi nupepa ana e olelo nei oia ka pololei. Ina oia ka pololei alaila ua pololei like no me keia mea i kakau ia ma keia nupepa. O kekahi mea nana e hoike mai ana i ka oiaio o keia mau olelo oia no ka ike mau ana ia o kekahi mea kakau o keia nupepa i hoouna ia mai nei i Hawaii nei no kekahi hana e hele mau ana me keia lunakanawai i na manawa a pau loa. Ua maopopo loa ua hoike aku oia i kona mau manao iaia a nana ponoi no keia i kakau.
Ke olelo nei kekahi poe he mau hana haku wale iho no keia na kekahi mau nupepa namu o keia Kulanakauhale a aohe he oiaio o keia mau mea, aka ua maopopo loa he oiaio no. Ke kokua nui nei kona mau hoaloha i keia hana. O kekahi keia o na hana ekaeka loa a keia poe malihini imi oihana e hoao mai nei e hana. Ua manao lakou ma keia hana ana e lilo mai ai ka lawelawe ana o na hana aupuni maanei iloko o ko lakou mau hoa'loha ma Kaleponi a mai ia lakou mai a i keia poe a aia i hea ka kakou? Ina kakou e puni aku ana o ko kakou hopena ia. O ko kakou hoohalike ia mai no ia me na Paele. Kaili ia ae ko lakou mana koho a heaha iho ka kakou? E ku like e na pulapula o Hawaii a paio aku i keia hana pakaha i ko kakou aina.
Ke olelo mai nei keia poe o ka hana keia e pau ai o Kiaaina Dole ame kona mau hoa'loha e lawelawe nei i ka oihana aupuni ma Hawaii nei. Malia paha he oiaio kela, aka, ina e pau ae ana o Dole owai mai ana ma kona wahi? He malihini i ike ole i ke aloha ia oe, ke kanaka Hawaii, he malihini me kona mau hoa'loha lehulehu ma waena o na haole, a ia wai ana na hana aupuni? Ia lakou a he neo ka kakou. Ua oi aku ka maikai e wahi malie ia no ka hana iloko o ka poho o ka lima o Dole, he keiki hanau no ka aina, i ike i ke aloha ia kakou, na kanaka, mamua o ka haawi ana aku iloko o ka lima o keia poe aeahaukae. Ua oi aku ka maikai o ka poe mikanele e noho nei maluna o na oihana mamua o na poe haukae a kakou i maopopo ole. Nolaila e na makamaka, na makua, na hoa'loha mai puni i ka hana a keia poe e hoao mai nei e kaili ae i kahi hanu hope loa o keia mau paemoku a haawi aku ia Kaleponi.
KA I'A NUI.
Ua hoike ae o Kapena Kamikana o ka Malulani, oiai kona mau ia ano koke iho nei e holoholo ma na awa o Kona me Kau ma ko ka Mauna Loa wahi, ua ike aku la oia i kekahi manu e noho hoolai ana iluna o kailikai maluna o kekahi mea ana i manao ai he pauku laau. I ka wa nae a ka moku i hookokoke loa aku ai, ua ike maopopo aku la oia me kana ohenana aia ka manu iluna o ka lala o ka ia nui--he mano--kahi i noho ai, a e nee malie ana ua i'a la imua e like paha me ka makemake o kona kianoa.
He iwakalua kapuai ka loa o ua i'a nui la ma kana hoomaopopo aku. Ma kahi he umi anana o ka moku mai ua i'a ia ua lele aku la ka manu a nalowale ka mano, a no kekahi manawa ua ike hou aku la oia i ka i'a nui i ke oku ana ae i ka ilikai, a kau hou aku la ka manu iluna o ka lala. Mawaena o Hoopuloa me Hookena i ike ia ai.
(Mai ka elele Hawaii.)
Ke moe nei ka Hon. William C. Wilder ma kae o ka lua kupapau i keia la. I ka Poalua nei kona loaa ana i ka ma'i, a mai laila mai ka pau ana o ka lohe ame ka ike a hiki i keia la. Oia kekahi o na kamaaina o kakou. Ua hanau ia oia ma Canada iloko o ka makahiki 1835, ua like ia me 66 makahiki a hiki i keia manawa. He Amerika kona mau makua. I kona wa bebe loa ua haalele kona mau makua ia Canada a hoi mai no Nu Ioka. I ka piha ana o ka eiwa o kona mau makahiki ua haa lele lakou ia Nu Ioka a hoi mai no Geneva, III. Maanei oia i hoohala ai i kona mau la opio a hiki i kona kanaka makua ana. Maanei no hoi oia i hoonaauao ia ai. Aole i like ke naauao i loaa ia manawa me ko keia manawa. Ua a'o oia i ka pena hale, ka hana a ko na makuakane e hana ana ia manawa. Ua hana oia ma kela hana a hiki i ka puka ana o ke gula ma Kaleponi a hoomaka oia e hele e hoao i kona laki. Aole i loihi ua hoi hou aku oia me kekahi o lakou i hele mai ai me ka nele. Ua hoi hou no oia i kana hana mua mamua o kona hele ana. I ka makahiki 1861, ua kahea mai o Linekona i mau koa no ke kaua kuloko. O Waila kekahi o na koa mua loa i haawi aku i kona inoa no keia hana. Hele oia i ke kaua a hiki i ka pau ana ua koho ia oi ahe Kapena. Ua komo oia iloko o kekahi mau kaua he nui, a hiki i kona nawaliwali ana ua hiki hou ole iaia ke hoomau aku. Hoi oia ma kona home a i kona oluolu ana ua hoomaka hou oia i kana hana mua i hana ai mamua o ke kaua ana. Iloko o 1869 na loaa mmai la iaia kekahi leka mai kona kaikuaana e noho ana ma Hawaii nei ia manawa e holo mai no nei. Iloko o 1896, he 32 makahiki i hala ua hehi mua loa oia i na lepo o Hawaii. No elua makahiki me ka hapa ua hana oia maluna o ka mahiko o kona kaikuaana a mahope mai ua poho keia hui a pani ia kona mau ipuka. No ka nele ika hana ua hoi hou no oia i kona home ma Geneva a hoomaka hou no e hana i ka hana pena. Iloko o 1873 ua kauoha hou ia aku oia e kona kaikuaana e holo hou mai e kokua iaia i ka lawelawe ana i ka hana kuai papa. Hana oia ma keia hana a hiki i ka pii liilii ana ae o ko laua waiwai. I ka make ana o S. G. Wilder, kona kaikuaana ua lilo na hana apau loa ma kona lima. Ua komo kona kaikuaana iloko o ka hui moku a kakou e ike nei i keia manawa a me kekahi mau hana hoowaiwai e ae he nui. Malalo o ka lawelawe ana a W. C. Waila ua holomua ka hana a nui ino ka waiwai i loaa mai. He kanaka hoomanawanui oia ma ka hana a he naauao kana mau hookela ana apau loa.
He Demokalaka oia mai kona wa kamaili mai a hiki wale no i kona make ana aku la. Oia kekahi o na alakai o keia aoao kalaiaina i ka holopaloka ana iho nei o kakou nei, aka aole oia i lawelawe ikaika loa i ka hana mamuli o ka olelo a'o a kona Kauka. Oia kekahi o na kakoo ikaika o ka hoohui aina, no ka mea ua manao oia o ka mea ia e loaa mai ai o na pomaikai lehulehu i ka aina.
Eia me ia kona ohana apau, a he hookahi wale no keiki i koe aia ma Hilo. Ua telegalapa ia ak unei oia e holo koke mai a ua manao ia e hiki mai ana oia i keia la.
HUI KEAKA MA KA HALE MELE HOU.
Ke paani nei kekahi hui keaka maikai loa ma ka hale mele hou i keia mau la. O kekahi ke@a o na hui maikai loa i hiki mai ma Hawaii nei. He kupono no nae ka hapanui no ka poe ike i ka olelo haole. He mau nanea kekahi i hiki i ka poe ike ole i keia olelo ke nana aku a ike i ka maikai. He maikai na himeni, maikai na hoolealea ana, a maikai pu nohoi me na keaka. He hookahi kala ko lalo, ekolu hapaha ko na noho o luna a he hapalua ko luna loa. Ua emi kela no keia keaka maikai loa. He nui na keaka like ole e hele mai nei aka he maikai ole ka hapanui o lakou. Ua olelo ae ka poe i hele mau i keia mea he keaka o kekahi kela o na hui keaka maikai loa i hiki mai ma Honolulu nei. Piha mau ka Hale Mele Hou i kela mau po e keaka mai nei. Aole lakou e noho loihi ana ma Honolulu nei Ua loha mai makou he hookahi wale no pule pau. E holo loa aku ana lakou no Ausekulelia i keia pule ae.
KA MOKU C. D. BRYANT.
Mai pau loa keia moku
i ke ahi i ka Kakahiaka Lapule.
Manao wale ia no na kekahi o na
kela o keia moku i puhi i
ka moku i ke ahi a @a
hopu ia lakou.
Oiai ke kulanakauhale e hiolani ana i ke kakahiaka lapule o ka pule i @ala ua lohe ia aku la ka oeoe pau ahi. Komo wikiwiki na kanaka i ko lakou mau aahu a holo aku e nana i keia ahi. Ua ike ia aia maluna o ka moku C. D. Bryant ma ka uapo o Burua ma. Ike ia aku ka uahi i ka puka ae mamua o keia moku. I loko o ka manawa pokole loa ua hiki mai la ka puali kinai ahi a hoomaka koke lakou e hana i ka lakou hana. Ua makemake ia e iho i lalo e nana pono ai i ka wahi ikaika loa o ke ahi aka ua nui ino loa ka wela ame ka uahi a hiki ole ke iho aku i lalo. No ka maopopo ole o ka wahi o keia ahi ua ike ia o ka hana pono wale no o ka hoopihai ka moku me ka wai a hiki i ka pau ana o keia ahi. Ua hoomaka koke ia e pauma ka wai iloko o keia moku aka ua hiki ole i keia mau iliwai o ka Hui Kinai ahi wale no ke kinai i ke ahi iloko o ka manawa pokole. Oiai keia poe e hana ana e like me ka mea hiki ia lakou ua ike ia aku la ka moku kolo Fearless i ka nee ana mai me ka eleu nui. I ka hiki ana mai o keia wahi moku i ka wahi o ke ahi ua hoomaka koke lakou e pauma mai i ka wai iloko o keia moku. No ka lohi loa o ke komo ana o ka wai ua eli ia i mai lua ma ka aoao o keia moku i hiki ai i ka wai ke komo mai a me ka wai pauma ia aku ua hikiwawe ka piha ana o ka moku. Elima hora mahope o ka hiki ana mai o ka puali kinai ahi akahi no a pio keia ahi. Ua emi iho ka moku i lalo no ka piha i ka wai a hiki i ka piholo ana o naukana i a ia e ke ahi ilokoo ka wai. Nui ka mahalo ia o ka puali kinai ahi no ko lakou eleu ame keia wahi moku kolo i hele mai e kokua i keia moku i loko o ka pilikia. I ka pau ana o ke ahi ua noho mai no keia wahi moku kolo e kokua i ka pauma ana i ka wai a pau mai loko mai o keia moku. Aole i pau ka pauma ana o keia moku i ka wai a hiki i ka hora ehiku o ke ahiahi a mahope aku oia manawa ua moe mai no keia wahi moku ma ka wahi kokoke i keia moku i a hou ae no ke ahi i koe aku ua hiki ke kokua koke mai. He hana maikai kela a kela kapena moku ame kona mau paa hana malalo mai ona. Nui ko lakou mahalo ia.
O ke kamana o keia moku ka mea nana i ike mua keia ahi. I ka hora elima o ke kakahiaka ua aia mai oia mai kona wahi moe mai a ike aku nei oia i ka uahi i ka puka mai mai ka puka mai o mua o ka moku. Ua holo koke aku oia e nana i kela uahi. I kona kiai ana iho maluna o keia lua ua wela kona helehelena i ka ikaika o ke ahi a holo koke aku oia e hooala i ke Kapena a i loko o ka manawa pokole loa ua puka mai ia ke kapena a hele aku la e nana i keia pilikia. I ko laua ike ana ua pau ka moku i ke ahi ua kelepona koke ia i ka hui kinai ahi e hele mai e kokua. Iloko o ka manawa pokole loa ua hiki mai kela hui eleu. Ma ka nana aku ua a kela ahi mai na hora mai o ke aumoe a hiki i ka wanaao. Ua nui loa ke ahi i ka manawa i hiki mai ai ka puali kinai ahi.
I ka ike ana o kekahi o na kela o keia moku ua pau ko lakou moku i ke ahi ua kii koke lakou i ko lakou mau wahi lole a haalee i ka moku. Ua kahea ia mai lakou e hoi aku e kokua i ke kapena ame na alii moku i ke kinai ana i keia ahi aka aole lakou i hoolohe mai i keia leo kauoha. He nui na kapena o na moku e ku kokoke mai ana i lohe i ka hoole ana o keia poe hoohewale i ka leo o ko lakou mau poo i ka manawa pilikia o ka moku a ua lilo kela i mea huhu loa no lakou. O ka hana pono a na kela o ke kokua aku e kinai i ke ahi a aole o ka haalele i ka moku i ka wa o ka pilikia. Ua hopu ia keia poe kela no ka hoole i ke kauoha a ko lakou poo i ka wa pilikia o ka moku. Aole keia wale no o keia poe aka ua manao wale ia no na lakou keia hana i pau ai ka moku i ke ahi.
Mamua o ka hoi ana o na poe apau o luna o keia moku e moe i ka po ua pani ia kela lua mamua o ka moku. I ka manawa i holo mai ai ke kapena e nana i ke ahi ua hamama keia wahi. Aia malalo pono o keia wahi he mau pahu Whiskey a na manao wale ia no i kii keia poe i keia lama a haule paha ka kukui a i ole ka ihoiho paha a pau ka moku i ke ahi. O ka mea i manao loa ia ai ua kii lakou i ka Whiskey oia no ko lakou ona apau loa i ko lakou manawa i haalele mai ai i ka moku. Ua kahiohio like lakou apau loa. Aole i maopopo ko lakou wahi i inu ai a nolaila ua manao loa ia ua kii lakou i kela lama a oia ke kumu i pau ai o ka moku i ke ahi.
Ua hiki aku ka waiwai i'o o ka ukana i pau i ke ahi i ka $20,000. O ka mea maikai loa ua inisua ia ka hapa nui o keia ukana. I ka Poakahi nei ua hue ia mai ka ukana o kela moku apau loa i kula. Ua papa loa ia ka pii ana aku o na kanaka iluna o ka moku oiai ua makemake ke kapena e pau keia ukana i ka lawe ia i ka aina. Aole i maopopo ka nui o ka poho o ka moku aka ua nui maoli ka wahi i a ia e ko a@i.