Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXIX, Number 23, 7 June 1901 — Page 6
This text was transcribed by: | Debbie Tom |
This work is dedicated to: | Christopher Neal |
NUPEPA KUOKOA, IUNE 7,1901
Leone Noela
Ke Kaikamahine a ke kanaka
Mah ai
(Nana ma ka aoao 4.)
"He mea pono e hoohalike no au ia'u iho elike me ka ke Akua mea i hana mai ai ia'u."
"Ua hana mai ke Akua ia oe a lilo I wahi maka onaona." ana i hawanawana k uai. Alaila noonoo iho la oia iaia iho no, aole ka oia i like me na kaikamahine e ae a pau. Ia wa i kuemi hope ku ai oia (Leone) me ka awiwi loa a me ke ano hookano ; aohe mino aka ma kona mau lehelehe, aohe hoi he aka hoomahie ma kona mau maka.
"E pono oe e kamailoi mai ia'u e like me kou kamailio ana i kekahi me iloko o kou poai pono-i e kuu Haku," ana i olelo aku ai me ke ano haakei. "Oiai nae ka hopena i hana ia mai ai ia'u he kaikamahine na kekahi kanaka mahina ai, ua hana ia iho la au e like me ko'u wa i hanau ia mai ai."
"He moiwahine," wahi a ka Haku Sanadoa i keakea mai ai i ka Leone kamailio ana. Noho iho la laua ilalo malalo o kekahi kumulaau oka nui, me na pua nani e halii ana malalo o ko laua mau wawae. Ua piha o Leone i na noonoo maikai: ua hoiliili ae la oia i kekahi mau lala o na pua nani e ulu mai ana mamua o laua a paa ae la iloko o kona mau lima, a e paani hoonanea ana hoi kona mau manamana lima keokeo me ua poe pu liiliii keokeo la; alaila olelo aku la oia: "Ua hoomaopopo au," i olelo aku ai oia (Leone) "aole hookahi lede-iloko o na poai alii a pau-e hiki ke hele wawae pu me oe mawaena o keia ululaau i keia auina la welawela ino. He mino aka ka mea i ike ia aku ma kona (Haku Sanadoa) helehelena opiopio a olelo aku la ia" "Aole o'u hoomaopopo heaha kau mea e kahea ai e pili ana no na rula o ka hoolauna pono ana: me ko'u manao oiaio, aole loa oe e ninau mai ana ia'u. Aole au i hoomaopopo. Ina i halawai au me kekahi, elike hoi me kou oluolu i kahea mai nei i ke ano o ko'u kulana ma keia oia ana i ka po nei a kaua e noho ana ma ka aoao o ka halewilikahawai e nana aku ana hoi au ia oe e like nohoi me oe e nana mai la ia'u. alaila ua hike koke ia'u ke hoomaopopo. oia ka'u e'noi aku e helewawae pu me a'u a e kamaililo pu me a'u i na wa like ole a pau."
"Ua makemake au e ike i ke ano o kou noho ana." i ninau aku ai'o Leone. "Ua ike au i ka noho'na o ka poe hune a me ka nohona o ka papa-waena aka. o ka noho'na o ka poe hanohano oia ka'u i makemake ai e ike."
"E ike aku ana oe i kekahi ia. e hiki mai ana," wahi a ka Haku Sanadoa i pane aku ai ia Leone me ka nahenahe loa. "Mai noho oe a inaina mai ia'u ina e hai aku ana au ia oe i kekahi manao maikai. oia hoi kela: iloko o ke ano o ka noho'na o na poai hanohano a pau aole loa au i ike i kekahi mea e like me oe. Aole keia he olelo ma ke ano e hoomalimali aku ana ia oe. aka, o ko'u manao maoli no ia a'u i noonoo ai i ka la mua loa a kaua i halawai pu ai."
"Pehea oe i manao ai e ike aku ana au i ke ano o kou noho ana i kekahi la?" i ninau aku ai o Leone. Na kou helehelena ponoi no e hoike mai la i ka mea oiaia, oia hoi, ua kupono oe no ke mare ia aku." wahi a ka Haku Sanadoa i pane aku ai ia Leone.
A eia hoi ka Leone i olelo aku ai: "Ma kahi e hookuene pono aku ai kuu puuwai. oia a ua nei ka'u e mare aku ai."
(Aole i pau.)
KA AHAOLELO O KAKOU.
Na Mea Ano Nui o ka Huakai a ka Elele Bekale.
Kue nui ia ka Hookawale ana i Haawina Kala no ka Malama ana i na Koa o ka puali o Honolulu Nei.
Oiai ua hoi mai ka Elele Bekale maikana huakai aku nei i Kapalakiko e hui me ka Peresidena no ka hoopau ana ae ia Kiaaina Dole a me kekahi mau hana e ae a na Home Rula i makemake ai e hana ia ua nui na kanaka makaikai i hele ae i ka Hale o na Lunamakaainana e hoolohe i kana mau olelo a me na mea hou o keia aina ana i hele aku nei. Ua manao loa kekahi poe e olelo mai ana oia ua pau o Kiaaina Dole a he Home Rula ma kona wahi aka aole pela. Ua haawi mai ka Peresidena o Amerika i kekahi mau olelo a'o maikai loa ia Bekale oia hoi mai a olelo aku i na Lunamakaainana e hoopoina i na mea i hala a e hana i ka hana no ka pomaikai a me ka holomua o ka aina. E noho hoaloha na Lunamakaainana me na poo aupuni i hiki ai ke hanaia ka hana me ka maikai. Penei kekahi o kana mau olelo:
"Oiai au ma Kapalakiko ua hui a kamailio pu au me ka Peresidena a me kona mau kuhina. No ka ma'i o Mrs. Makinale ua hiki ole iaia ke ike i kekahi mau kanaka i hele ae me kekahi mau hana ano nui. Aka, ua hiki i ko oukou komike ke hoike aku ia oukou ua hoolohe mai oia i na olelo a ko oukou komike a ua olelo mai oia e holo mai ana oia i Hawaii nei mamua o ka pau ana o kon kau e nana pono i na hemahema a me ne kuee ma Hawaii nei. Ma o'u nei ua hoouna mai ka Peresidena i kona aloha nui ia oukou a me na kanaka a pau o keia mau paemoku.
"Aole o ka Peresiden wale kei hoolohe mai ka olelo a ko oukou komike, aka ua hoolohe pu mai kona mau Kuhina. Ua kue nui lakou i ka haawi ia o na aina lei alii i ka poe kakaikahi. Makemake lakou e mahelehele liilii ia keia mau aina a e haawiia i ka poe lehulehu.
" O ka mea i hala ua hala ia, wahi a ka Peresidena Makinale. E hana i ka hana no ka pono a me ka pomaikai o ka lehulehu. Mai hana i na hana e poino ai ke aupuni. O kanaka he kanaka no ia aka o ke aupuni he mea ia no ka lehulehu.
"Ua noi mai ka Peresidena e olelo aku ai ia oukou e hana kakou i ka hana no ka pomaikai o ka lehulehu a mai hoolilo i na mea i hala i kumu no kakou e hana ole ai i ka kakou hana me ka holomua. E noonoo kakou i na mea a pau e loaa mai ai ka pomikai ia Hawaii nei."
O keia maluna ae kekahi o na olelo pokole a ka Elele a he mau olelo maikai. Ua a'o mai nei ka Peresidena iloko o kona ike nui ma ia mea he hookele apunui e hana i ka hana noonoo ole i na mea i hala. O ka pomaikai o ka lehlehu oia ka mea nui oiai na ka lehulehu oukou i kohe aku e hana ia hana. Mai hoolilo i na enemi o ka wa i hala i mea nana e hooholo hope i ka oukou hana.
Aole i kamilio mai ka elele no na mea e pili ana i ka hoopau ia o Kiaaina Dole, aka ua lohe mai makou mai kekahi wahi mai i hiki ke hilinai ia aole loa oia e pau ana mai keia wahi mai. Ua ike ka Peresidena i ka ike a me ka naauao o na hana a Kiaaina Dole a aole loa oia e hoopau wale mai i keia kanaka hana pololei i ka hana me kekahi kumu nui ole..
O kekahi mea ano nui o ka Ahaolelo oia no ka hoonele loa ia o na koa i ka haawina dala. Ua lawe mai ke komike i ka lakou hoike e hoonele loa ana i keia keena o ke aupuni. Ua hoike mai lakou aohe he waiwai o na koa i keia manawa oiai aia no na koa Amerika ma Waikiki, ua hiki loa ia lakou ke malama i ka maluhia o keia Teritori. He hoike loihi keia e hoike mai ana lakou i ka hoopau kala o keia poe i ke au o ke aupuni Repubalika iho nei o kakou a me ka manawa i hookahuli ia ai ka noho Moi. He komo wale iho no ka keia poe i ka lole a maikai hele e hooio ma o a maanei aohe wahi hana i hanaia.
Hookomo mai o Emaluka he olelo hooholo e ninau pono ia ka Loio Kuhina heaha la kona kumu a i ole o kona hope hoi e hana ole nei i ka hana imua o ke komike imi pau ahi a aole e hai i ka poe o waho e hana i ka hana i hiki ia laua ke hana Hooholoia.
Oiai ua hoi mai nei o Bekale a ua lohe ia kana mau mea hou ke hoohoio ia nei na hana o ka hale imua.
Na Wahi kuai Suaipa.
No kekahi manawa loihi ka nana pono ana ia o ka poe kuai suaipa ma Kakaako e ka makai kiu kaulana D. Kaapa a hiki i ka Lapule nei akahi no oia a hoomaka i kana hana. Ua ike ia o ka manawa maikai loa keia e loaa pono ai ke kolohe a ua pololei ia mau manao ana.
He eiwa poe i loaa aku a he elima o keia poe he wahine. I ko lakou lawe ana ia aku imua o ka Lunakanawai me ko lakou mau kino maikai ua olelo mai la ka Lunakanawai ua manao oia he maikai loa ke ola o keia poe no ka inu i keia wai oiai he maikai ko lakou ola kino a pau loa.
Iloko o hookahi lumi ua loaa aku he ewalu barela i piha i ke suaipa. Ua manao wale ia no ua hiki aku i ka ekolu haneri ka nui o keia mau kalani suaipa i loaa aku i na makai.
O ka inoa o keia poe i hopu ia oia no o Saddie Muller, Kaiona. Kapehe. Kamoa a me Kalahookahi (o keia na wahine), a me Papoko, Kamawae, Eleneke a me Makanoe.
Aole ma Kakaako wale keia mea e kuai ia nei me ka laikini ole, akaa aia ma na wahi a pau o keia Kulankauhale. O Palama kekahi wahi nui loa o keia ano mea lapuwale a he mea kupono e hopuhopu ia lakou a pau loa. O keia kekahi kumu nui nana e huki nei i keia lahui iloko o ka ona lama a me ka make. Ua hooinu ia na keiki a kakou i keia mea i ko lakou wa liilii a i ko lakou ulu ana ae e lilo ana lakou i poe inu lama me ka noonoo ole. Mahalo nui loa makou i ka hana a na makai a e kokua aku ana makou ia lakou ma na mea hiki ia makou ke hana no ka hoopau ana i keia hana lapuwale.
Ma ka heluhelu ana i na nupepa a me ka ninau pono ana i na kanaka kuai laau ua olelo mai lakou o ka laau. Pain-killer, oia hoi ka laau hoomake eha ka laau kuai nui loa ia no ka eha like ole, no ka hoopaa lepo a me na ma'i e ae. O ka nui o ke kuai ia o keia laau ka mea nana e hooia mai ia oukou ka nui maoli o ka maikai. Montreal Star. E nana pono ina laau okoa ae. He hookahi wale no laau hoomake eha oia ka laau a Perry Davis. He 25 keneka ko ka pahu liilii he 50 keneka ko ka pahu nunui.
O Kina me na Mana Aupuni.
WAKINEKONA, Mei 29.-Ua loaa mai ka lohe mai kekahi wahi mai i hiki ke hilinai ia ua ae na Pake e uku aku ina mana aupuni he 450,000,000 kala ma ka lakou ano kala, ua like hoi ia me $37,000,000 ma ke kala Amerika. Ua manao ia e uku ia aku ana keia kala mamua o ka pau ana o Mei aka aole i loaa hou mai nei ka lono e hooia mai ana i keia mea. Ua kauoha aku na Mana Aupuni ia Kina e uku mai i keia mau kala mamua o ka pau ana o ka mahina o Mei a ina aole e uku ia mai ia manawa e kaki ia ana o Kina he $1,000,000 no ka la hookahi mahope aku oia manawa no ka malama ana i na koa o na mana aupuni. Ua ike o Kina aohe ana hana pono e ae e hana ai, aka o ka uku wale aku no i keia koi mamua o ka hala ana o keia manawa i olelo ia maluna ae. Aole i maopopo ke ano o ka aelike i hanaia mawaena o na mana aupuni a me Kina aka ina e uku ia ana keia koi a lakou e hiki ana ke hooko ia kekahi mau makemake o na Pake.
Ua haalele mai ke alakai nui o na Mana Aupuni oia hoi o Kauna Von Waldersee, he Kelemania, a ua hoi aku oia no kona aina. Ke koho hou ia nei i alakai hou no lakou. aka aole i kokua aku o Amerika i ke koho ana, no ka mea ua kauoha ia aku nei kona mau kea @ mai a he mau wahi koa kakaikahi wale no ke malamala ana ma keia wahi. E haawi ia ana keia mau koa malalo o ke kauoha a keia alakai e koho hooia aku ai. Ina e nui loa ka pilikia ma keia wahi a ike ke Kanikela he mea kupono e kokua e kauoha ia ana lakou e kokua malalo o ke alakai ana a ko lakou mau alakai ponoi.
Maluna o ka mokuahi Ventura i holo aku ai no Amerika ko makou hoahana. J. New Kanaulu. Kekahi keia o na limahana loihi ma keia keena; ua aneane paha e piha ka umikumamalima o na makahiki ana i hana hoomanawanui ai me ka loaa ole o kekahi kula. Ua lawe aku oia he wahi makana hoomanao mai kona mau hoahana aku.
Hoolaa Halepule o na Kelemania.
He Makana na Paulo Isenberg a me
J. F. Hackfeld i ka piha ana o
ke Kanalima Makahiki o
ka Hui o Hackfeld.
Ma ke Sabati i hala i hoolaa ia ai ka halepule o na Kelemania ma ke alanui Beritania. Kekahi keia o na wahi halepule maikai loa i kukulu ia ma keia kulanakauhale. O ke kala i kukulu ia ai keia hale mai ka hui mai no ia o Hackfeld ma. O ka makana ia a na poo o keia hui, Paulo Isenberg a me J. F. Hackfeld, i ka piha ana i ke kanalima o na makahiki o ke ku ana o keia hui keia Okakoba i hala aku nei.
O Rev. W. Felmy ke kahunapule o keia halepule. O kona hiki ana mai nei no ia mai Kelemania mai no ka lawelawe ana i keia hana ano nui mawaena o kona lahui. He kanaka naauao oia. Ua hoolauna ia oia i kona anaina e Rev. Hans Isenberg, kekahi o na Kelemania haipule waiwai o keia mau aina. Aia ma Kauai kana hana, aka ua holo mai oia e kokua ina hana o keia la.
He nui na kanaka i hele ae a i ka wehe ana ia o ka puka o ua wahi luakini uuku nei ua piha koki i na kanaka i makemake e ike i ka nani. He uuku wale no keia wahi luakini aka, he maikai ka hana ana ia. O kona mau puka aniani kekahi o na puka aniani maikai loa ma na luakini o keia kulanakauhale.
Ua kono ia kekahi o na kahunapule mai na halepule mai a pau o keia kulanakauhale a ua hele ae kekahi o lakou. Oiai ma ka olelo Kelemania ka haiolelo a ke kahunapule o keia halepule ua hiki ole ke maopopo. Aka o ka haiolelo a Rev. W. M. Kincaid, ke kahunapule o Kaukeano kekahi o na haiolelo maikai loa i hai ia mai. "Makamake au e hoike aku i ko'u mahalo," wahi ana. "no keia kona i loaa ae ia'u e hele mai e hui me oukou a ke haawi aku nei au ia oukou i ke aloha o ka luakini a me na hoa o ka Luakini o Kaukeano. He mea na kakou e mahalo nui ai ka hiki i na kahunapule a me na kanaka o na luakini like ole ke hui a hoomana like ma ka luakini hookahi. He hookahi haneri makahiki i hala ae nei he mea hiki ole ia ke hana ia. Aole i like ke ano o ka hoomana ana ia manawa me ko keia manawa. Ua lohe paha oukou i ka moolelo o kekahi wahi luahine i olelo e hoohui ia na luakini a pau malalo o ka luakini hookahi a i ka ninau ana ia aku ma ka luakini hea la, ua olelo mai oia malalo o ka luakini ana e hoomana ana oia hoi ka Babetisa. Ke makemake nei kakou e like aka ua makemake kakou e hoi mai ka poe okoa a hoohalike me ka kakou hana ana aka aole kakou i makemake e hoohalike aku me ka lakou a pela no hoi lakou. Aka ke ano like mai nei i keia mau makahiki. Ke ano pau aku nei ke ano hukihuki.
Ua maopopo ia kakou i keia manawa o na hoku nunui oia hoi na Planets mai ka la mai no ia. He mau apana i lele mai ka la mai a kau aku i kalewa. Ke kaapuni mau nei lakou i ka la ko lakou makuahine me ka hookui ole. Ua like ko lakou hele ana. Ua ana ia ko lakou mau wahi e noho ai a eia lakou ke paa nei maloko oia poai. He mea pono ia kakou e na kalikiano, me ka nana ole ina like ole mawaena o ko kakou mau manao. ke poai puni aku me ke aloha mawaho o Iesu oia hoi ka la nui nana e hoomalamalama nei keia ao.
"Ua lohe paha oukou i ka ili ana o kekahi moku nui. Oiai na ohua e hoao ana e like me ka mea hiki ia lakou ke pae mai i ka aina ua ike ia aku la kekahi waapa hoopakele ola i ka puka ana mai. He eono haneri ka nui o na kanaka o luna o keia moku a mamuli o ka hoopakele ana a keia mau kanaka i haawi i ko lakou ola no ka hoopakele ana i keia mau ola ua pakele mai ka hapanui o lakou. I ka pau ana o ka lakou hana maikai ua ike ia iho la he kahunapule ko lakou hookele waapa a he lala keia mau kanaka wiwo ole no kekahi mau hoomana like ole. Aka, ua hana like aku lakou no ka hoopakele ana me ka nana ole i ko lakou like ole ma ka hoomana a hiki i ka pau ana o ka lakou hana maikai. Pela kakou e pono ai aole e nana ma na hoomana, aka e hoolei like aku i ka laina o ke ola i ka poe iloko o ka pilikia a e hoopakele like mai ia lakou. E ike mai ana ka Makua Lani ia mau hana maikai a e haawi mai ana hoi i ke kalaunu o ka lanakila i kela a me keia i hana i ka hana.
"Ia oe e kuu hoahana, ke kahunapule o keia wahi luakini nani, ke haawi aku nei au i ke aloha o ka Luakini o Kaukeano a ke pule nei hoi e holomua kau hana ma keia kihapai hou i kaa aku malalo o kou malu. Me oe ke aloha o ka Makua Lani a mau loa"
Maikai na mea a pau i hana ia ma keia la koe wale iho no na mea i hana ia ma ka olelo Kelemania, ua maopopo ole i ko oukou mea kakau. Ua himeni ia no na himeni ma keia olelo. Aia paha a a'o aku ko oukou mea kakau i ka olelo Kelemania i hiki ke lohe aku i na olelo maikai mai ko lakou kahu mai.
MAMUA AKU O KA HOONAAUAO.
Mamua aku o ka ike a lohe ana hoi o ka poe i hooonauaoia, ua loaa mua ka laau Kikapu Ilikini, he Aila hoola, e hoola ana i na palapu o na ano like ole. Ua hoolaia ka akiaki ana a na ehaeha he lehulehu, a ua ola hoi na hu'i e ae a pau, a ua loaa ka maha mau i ka Ili Ulaula. Mamua aku o ka lohe ana o ka poe naauao, ua loaa mua keia laau i na Ilikini o ka waoakua, a oia iho la no ko lakou hoola iloko o na poino he nui. A mai ka wa mai i loaa ai i ka poe naauao, ua lilo keia laau i mea nui loa iloko keia au hoola ma'i. Aole loa kekahi laau e ae i like me keia ka lapaau ana i na ma'i i manao nui ia e poino ana. Noiaila no i kaulana pono ai ka Aila Kikapu Ilikini, he laau hoola mai ka honua mai,a he hoi mai loko mai o ka honua ka mea nana i hoola ae i na popilikia a pau o ua kino nei a ka honua i hoopuka mai ai.
Aia no keia Aila Hoola ma kahi o ko oukou mea kuai laau, a loaa wale no i ka mea hue. Mai lawe i ka laau waiwai ole, a mai poina i ke kuai i ka laau pololei, oia hoi ka Aila Kikapu Ilikini (Kickapoo Indian Oil). O Hobron Drug Co., na Agena no ka Kickapoo Indian Remedies.
KA BANA HAWAII.
Aneane Kanakolu Ma-
kahiki ko Berger
noho ana i Poo.
He Punahele i na Hawaii, na Kama-
aina a me na Malihini-He Nui
ka Minamina ke Pau ka
Bana no ke Dala Ole.
O ka bana Hawaii kekahi o na bana maikai loa, wahi a ka poe i kaapuni i ka honua. Ua hiki loa i keia bana ke paani mai ina himeni i ike mua ole ia e lakou me ka pololei loa, e hoike ana hoi i ka maikai maoli o ko lakou a'o ia ana e ko lakou alakai. I ka Lapule o ka pule i hala, la elua o keia mahina, i piha ai ka iwakalua-kumamaiwa o na makahiki o kona noho ana ma ke ano he alakai no keia bana kaulana. Ua paani oia i ka wa e holo ai o na moku, ina la nui o Hawaii nei, i ka hoolewa o na Alii o kakou, i ka mare hoi o na kanaka hanohano o kakou nei, a me na wahi maa mau. Ua like keia bana me kakahi wahi bebe kolohe iloko o ka home e hoohauoli mau ana i ka manao o kona mau makua me kana mau kolohe hale ole. Ina e kaili ia ae keia wahi bebe mai ka home mai ua mehameha koke ka home, aohe lohe leo ia, o ka noho kukule mai no a na makua ua lilo aku ka mea nana e hoohauoli mai i ka home. Ua like loa keia bana i keia Teritori me keia wahi bebe i ka home. Ina e pau ae ana keia bana no ka loaa ole o ka haawina kala no ka hooholomua ana i ka hana mai ka Ahaolelo mai e nele ana o Hawaii i ka bebe hauoli, e mehameha ana ka home a lohe leo ole ia. E nele ana na opio a me na makua i ka wahi maikai e hoohala ai ina ahiahi a me na auina Lapule. E mehameha maoli ana keia wahi kulanakauhale.
I ka wa e noho alii ana o Kamehameha V. ua noi ia aku i ke aupuni Kelemania e hoouna mai i alakai no ka bana ma Hawaii nei. I keia manawa o ko Berger hoi ana mai no ia nai ke kolu mai o na kaua ana i hele ai. No ka ike ia o ka nui o kona ike ma na mea kani a me kona kupono i alakai no kekahi bana ua hoouna ia mai oia i Hawaii nei. I kona hiki ana mai ua ike iho la oia aohe mele lahui o keia mau paemoku. Hooponopono koke oia i himeni lahui me ke kokua mai o na "Lii a oia ko kakou mele lahui "Hawaii Ponoi." O keia mele kekahi mele i aloha nui ia e kakou e like me ke aloha o na lahui a pau loa i ko lakou mele lahui. E hele wale no na Amerika a i ko lakou wa e lohe ai i ko lakou mele lahui hemo koke ko lakou papale a hoolohe aku i ka leo e mele ana i ko lakou ele lahui. Pela no hoi na Pelekane a me ia lahui e ae. I keia mau la ua nalo aku ko kakou mele lahui a ua lawe ne kakou i ka mele o kekahi o na lahui pookela o ke ao nei i mele lahui no kakou. aka aole loa e poina keia mele i ka puuwai o na Hawaii oiaio. E ola mau ana oia a hiki i ko lakou hoi ana i ko lakou mau wahi moe, a e a'o aku ana lakou i ka lakou mau keiki e nana aku me na maka i piha i ke aloha i keia, ko lakou mele lahui.
No umikamamalima makahiki oia ka mea hookani okana o ka Halepule o Kawaiahao me ka uku ole. Aole oia i hana aku no ka uku ia mai, aka no kona makamake e loaa ne mele maikai e hoonani aku ai i ka Mea Mana Loa. I kekahi mau makahiki i hala ae nei ua kukulu ia i bana ma ke kula o Keoneula no ka hoonaauao ana aku i keia mau keiki. Kekahi keia o na bana maikai, a e lohe mau ia ana ka olelo o na kanaka i ka maikai o ka bana o Keoneula. No elima makahiki oia ke alakai a'o hineni o na Kula Aupuni o Hawaii nei. Oia ka mea nana e a'o nei ka bana o ke Kula o Kamehameha, kekahi o na bana maikai ma keia kulnakauhale. Hooikaika nui oia ma kana hana ina manawa a pau loa. E ike mau ia ana kona wahi kino uuku e holoke ana ma o a maanei. Ua hoohanohano aku oia ia Kamehameha V., Lunalilo, Kalakaua, Liliuokalani, Repubalika o Hawaii. a i keia manawa ia Amerika. Ua hoohauoli aku oia ina koa o keia Aupuni nui o kakou mamua o ko lakou hele ana aku e hanu i ka ea o ka pauda a na Pilipino. Ua hoolealea aku oia ina malihini i hele mai e makaikai i ka nani o Hawaii a hoi aku lakou me ke kaena aku i ka nani o keia mau paemoku. Oia ka mea nana e hoohauolli aku na ahamele manawalea no na hana pono. Ua hoihoi aku oia i na Alii o kakou nei i ko lakou mau wahi moe me na mele a lakou i aloha. Oia ka mea nana e hookani ka pila o na keaka a pau loa i hiki mai i Hawaii nei, a eia wale iho nei no ka loaa ana o kekahi poe okoa. Oia hookahi me kana bana ka mea nana e hooala nei keia wahi kulanakauhale mai kona hiamoe mai.
He nui no na poe e kue nei iaia, aka ua hoomanawanui oia ma kana hana me ka pane leo ole mai. Ke olelo nei kekahi mau Lunamakaainana i ka nui loa o ka haole e hookomoia nei iloko o ka bana, aka, aole ia hewa no Berger. I ka anawa e ike iki ae ai o kekahi poe kanaka a loaa mai kahi kala o ka ona aku la no ia a hiki ole mai ina manawa hoomaamaa a me na manawa paani i kekahi manawa. Aole oia wale, aka he nui ioa o lakou i haalele mai i ka hana me ke kumu maikai ole. Ke olelo nei kekahi mau Lunamakaainana i ka maikai ole o ka ae ana ia o na keikamahine e himeni ma na ahamele akea, aka, manao makou oia kekahi o na mea maikai loa iloko o keia bana. He nui loa na kanaka i hele mai e hoolohe ina himeni maikai a me na malihini pu nohoi kekahi. Aole i himeni ia na mele maikai ole, aka o na mele maikai wale no.
Ina manawa a pau e weheia ai na ahamele ma Makee Ailana e uku mau ana o Berger mai kona paleke ponoi ae i ka uku kaa-hapaumi o na keiki a me ka uku o ke kukui no keia mau ahamele lehulehu.
Aneane loa e piha ke kanalima-ku-mamahiku o kona mau makahiki, aka ke nana aku iaia oia mau opiopio no. Ua hoao mai oia e hana ina hana maikai ina manawa a pau loa. Mamuli o kana mau hooponopono ana ua koe mai kekahi o na himeni kahiko o Hawaii nei me na leo mele.
He mau manawa kekahi o keia bana Hawaii i hele aku ai ina aina haole a hoike aku hoi ia lakou he bana maikai ko Hawaii nei i hiki ke hookuku me lakou ina manawa a pau loa. I kekahi hele ana o Lunalilo i kona home ma Kailua ua noho aku ka bana malaila no aneane ekolu mahina.
Ua aloha nui ia keia haole hooikaika e na kanaka, na kamaaina, na haole, na malihini a me na poe no a pau i ike iaia a me kane mau hana maikai. Ke manaolana nei makou e mau ana kona noho ana e lawelawe i ka hana ana i lawelawe ai no keia mau makahiki loihi. Me Berger ke aloha pau ole o ke Kuokoa, a e ola loihi oia a lohe na mano e hiki mai ana i ka leo aloha o ka bana. ka bana kaulana hoi o Hawaii.
MAI MAKE KEKAHI KOA,
Loaa i ke Kaula Hao
Moku o Oregona
Nalowale ka
Heleuma.
He Kanaka koa i kokua ia Lukanela. Hobson i ke kaua Mawaena o Amerika me Sepania a Paapio i na Sepania - Pakele Kona Ola i keia kaula hao.
I ke ku ana mai o ka moku kaua Oregona e ku ana o J. E. Murphy e nana i ka hoolei ana i ka heleuma oiai oia ke poo oia hana. I ka hookuu ia ana o ka heleuma a aole i haule pono ilalo ua moku pu kekahi apo hao a lele mai ke kaula hao a ku keia haole. Lele oia iluna a i kona haule hou ana mai ilalo ua ku kona poo i kekahi paipu ea a puka. Kahe mai ke koko a manao ia e make ana oia, aka i ka nana pono ana ia e ke kauka ua olelo mai oia aole i nui loa ka pilikia a e ola ana no oia.
Kekahi keia o na heleuma nui loa a aole i ike ia ua hemahema kekahi o keia mau apo hao. Ke hoao ia nei e loaa hou keia heleuma oiai o ka heleuma maikai loa keia e paa ai ka moku i na manawa ino. Ua luu aku ko lakou mea luu aka no ke ano lepo o ka wai ua hiki pono ole iaia ke ike i ka wahi e waiho nei o keia heleuma. E hoao hou ana oia mamua o ko lakou haalele ana mai i keia awa.
O keia J. E. Murphy kekahi o na kanaka koa loa i aa e hele pu aku me kela lukanela koa lua ole o Hobson e hoopahu i ka moku o na Sepania oiai lakou e kaua ana ma Sanatiago. I ka manawa i kahea mai ai o keia lukanela i ka poe i aa e hele pu me ia ma keia huakai i maopopo loa e pau ana lakou i ka make o keia kanaka kekahi o na kanaka mua loa i aa e hele pu aku me ia. Paa pio lakou i na Sepania a hoopakele ia mahope mai. Ua pakele oia ina poka a na Sepania a mai make nae ho i ka heleuma o ka moku ana i aloha ai.
Akahi no a hiki hou keia moku kaua kaulana i Hawaii nei. Kona holo hope loa ana mai i Hawaii nei i ka makahiki 1899. Mai ia manawa mai a hiki wale no i keia makahiki akahi no oia a hiki hou mai i o kakou nei. Ua pau aku ka hapanui o kona mau koa a me na alii koa i ka hoololi ia maluna o kekahi mau moku okoa aku.
I ka Lapule nei he nui na lede a me na kanaka i hele aku e makaikai i keia iliohae o ka moana. Hoikeike ia mai lakou i na pu ikaika o keia mokukaua a me ke ano o ko lakou hoohana ia ana.
Loaa ke kino Make o ka Pake ma Ainahau.
I ka hora eono o ka Poakahi nei i malamaia ai kekahi kiure kolonelo no ke kumu i make ai kekahi Pake i loaa aku ma Ainahau, Waikiki.
Mai ka olelo mai a na hoike ua ike ia ua hele aku keia Pake i ke ahiahi Lapule e lawaia iloko o kahi kahawai kokoke ia Ainahau a ua komo loa aku ma ka wahi hohonu a no ka ike ole i ka au ua hiki hou ole iaia ke puka hou mai. Kali kona mau hoa a o kona hoi ole mai ua hele mai la e huli. Oiai e keia wale no ke kio wai hohonu kokoke i kona wahi noho ua hai ia kekahi kanaka e luu e nana ina oia i lalo. Ua luu aku keia kanaka a loaa aku la ke kino make o ua Pake nei e waiho ana. Ua huki ia mai eia a hiki i luna a hoihoi ia aku ia i kona hale. Hoike ia mai ka lohe i na makai a kii ia mai kona kino e kolonelo ia.
Mai ka olelo ike mai a na hoike a me kona loaa ana aku iloko o ka muliwai ua maopopo loa ua make oia mamuli o kona poholo ana iloko o keia kiowai oiai oia e lawaia ana.
O Charlie Kalua ka mea nana i luu a loaa keia Pake. Ua nui kona maka'u ole i ka huli ana a loaa a huki mai i ke kino make o keia Pake iluna a kokua i ka lawe ana aku iaia a hiki i kona hale.
He Kue nui i ka Hula Kui
I ka Poakahi nei i ku ae ai o Ben Haaheo a me Frank Lops imua o ka Lunakanawai Apana e hoike i ke kumu o ko laua pilikia. Ua hoopii aku o Ben Haaheo i keia Pukiki no ka hoeha iaia. O ke kumu o keia eha oia no ka hula kui, kekahi o na hula kaulana loa o Hawaii nei.
O ka wahi i noho ai keia Lops me kana wahine ua kokoke loa i ka wahi e noho ana o ke kaikuahine o Ben Haaheo. I ka Lapule nei ua haawi ae keia kaikuahine o Ben Haaheo i kekahi ahaaina. Ua kono ia mai la ua Ben nei a hele aku la ilaila e hauoli ai. Ua puka mai oia ma ka lanai a hoomaka e hula kui. Oiai oia e hula kui ana ua puka mai la o Mrs. Lops iwaho o kona pa a ike i keia kanaka e hula kui ana. I ka ike ana aku o Ben i keia wahine ua noi aku la oia e komo mai e inu pu me ia, aka ua hoole mai la keia wahine. Ua lele koke aku la ua Ben nei a komo iloko o ka pa o keia wahine Pukiki a hoomaka aku la e hula i keia wahine e hui mai me ia ma keia hana maikai. Ua maka'u loa keia wakui imua ona me ke ni pu ana aku hine a hoomaka oia e uwe. Ua lilo aku la ua Ben nei i ka ikaika o ka wai o kona mau waimaka a poholo ana iloko o ka pa o kona kaikuahine. Malaila oia i kuupau hou aku ai i kona ike hula kui imua o kekahi anaina uwe ole ke ike mai.
I ka hoi ana mai o ke kane a keia wahine Pukiki ua hai aku ia oia i kona hoao ia ana e a'o i ka hula kui e Ben Haaheo a me kona hoole loa ana oiai aole oia i manao ua hiki iaia ke hula e like me ka Ben hula ana. Hoike pu aku la hoi oia i kona uwe ana a me ka holo ana o ua Ben nei a poho iloko o ka pa o kona kaikuahine. I ka lohe ana Lops i keia ua nui loa kone huhu Aole hiki iaia ke hele aku e pepehi ia Ben iloko o keia hale nolailia ua uumi oia i kona huhu a me ka maalea ua kono aku la oia ia Ben e hele mai i kona hale e hula kui pu ai me ia. Ua olelo pu aku la oia he wahi mea inu kona o ka hale a ua makemake oia ia Ben e hele mai e inu pu me ia. No ka makemake loa o Ben i keia omole a me ka ike hou aku hoi i kana haumana hula kui ua ae aku la oia i keia noi.
I ko laua kaapono ana aku ma ke kahi wahi maikai ua loaa mai la ua Ben nei i kekahi mau "kui," aole ka hula kui, aka he ano kui okoa no keia. Ua manao o Lops o ka manawa maikai ia e a'o mai ai ia Ben i kekahi ano kui okoa ae. Kue nui o Ben i keia ano kui a lawe aku oia i kana kue imua o ka Lunakanawai Apana.
Ua hoolohe mai la ka Lunakanawai i ko laua mau pilikia a kue nui oia i ke a'o ana ia o Ben i keia ano kui hou Olelo mai la oia aole oia ka hana kupono a Lops e hana ai. Ina oia i kii i palapala hopu no Ben me nei ua apono ka aha iaia. A i ole ina i loaa pono mai o Ben e kuu pau ana i kona ike kui imua o kana wahine e ahona iki paha ia. Aka, i kona hoi ana mai ua pau ae ka niniu ana o ua Ben nei a nolaila ua kupono ole kona kono hoopunipuni ana aku me ka manao e hoeha ia Ben. Ua like loa ko ka Lunakanawai manao me ko Ben a ua haawi ia keia Pukiki i kekahi hoopai ikaika no keia mau hana.
O kekahi mea aka loa oia no ka manawa i ku ai o Mrs. Lops e hoike imua o ka aha. Ua ninau ia mai ia oia ina oia i ike i keia kanaka ia Bea Haaheo a ua ae aku la oia. I kona noi ana ia mai e kuhikuhi aki i keia kanaka ua nana oia a puni ka hale a puni hou a kokoke oia e hoole aku i ka aha aole oia i ike i ke kumu a'o hula kui ana a akahi no oia a ike aku ia Bei mahope o kekahi kanaka okoa.
Ua hiki ole ia Lops ke uku i kona hoopai nolaila ua hoopaa ia oia ma ka Halewai.
Haalele na Paele ia Maui
Ma ke Kinau o ka Poaono o ka pul@ i hala i hiki mai ai no ke kulanakauhale nei he 32 Paele mai ka mahiko mau o ka Onamiliona ma Maui. O na Paele mua loa keia i laweia mai i Hawaii nei no ka hana ana ma na mahiko. Ua noho lakou ma keia mahiko no kekahi manawa loihi a hiki wale no i ka loaa ana o na kuee mawaena o lakou a me keia lahui imihala mau ia lakou. Peneka hoomaka ana o keia pilikia.
He mea maa mau i na Kepani ka hele e piliwaiwai i ka po a hoi mai me ka puukala i ke aumoe. Ua ike mau na Paele i keia mea a i kekahi po ua pee iho kekahi o lakou me ka ike ole ia ma ka wahi e hoi mai ai o na Ke pani i ka po. Oiai oia e pee ana ua hoi mai la kekahi o keia mau Kepani piliwaiwai me ka puu kala. Ua lele aku ia ua Kiabolo Eleele nei me ka ma nao e kaili ae i ke kala mai keia Kepani mai, aka, he Kepani ike keia i ke hakaka a ua nui ino loa kona ikaika Kulai ia ua Paele nei i lalo a pepehi ia e ke Kepani a eha. I ke ao ana ae ua olelo aku oia i kona mau hoa i kona hanaino ana ia e kekahi Kepani me ke kumu ole a mai ia manawa mai a hiki i keia manawa ua nui ke kuee mawaena o na Paele a me na Kepani. E hoao mau ana kekahi e imi i ka mea e poino ai o kekahi. O na Paele ka mea pilikia mau. Ike na Kepani i ko lakou kii malu e aihue i ka moa i ka po pau i ka hai ia i ka Lunanui a poino no na Paele. Pela ko lakou noho kuee ana a hiki i ka hiki hou ole ana ia lakou ke noho pu.
Kahea na Paele i kekahi halawai mawaena iho o lakou a hooholo lakou e haalele i keia wahi a hoi mai i ke kaona nei. Kau-mai lakou maluna o ke Kinau a no Honolulu nei ka pahu hopu.
I ko lakou ninau ana ia aku i ke ano o ko lakou malama ia ana ma keia mahiko ua olelo mai lakou he maikai ke lakou malama ana ia. O ka lakou mea makemake ole wale no oia keia mau Kepani. Ina e kipaku ia na Kepani a pau loa mai keia wahi aku ua ae loa lakou e hoi hou a hana. aka ua nui ino loa na Kepani a hiki ole i ka mahiko ke kipaku aku ia lakou. Nui ka hauoli o na Kepani i ka pau ana mai o keia poe i ka hele a koe aku lakou.
He poe ano e loa no keia. I ka hele mua ana mai a hiki i Honolulu nei mamua o ko lakou holo loa ana aku no Maui holo malu kahi kahunapule o lakou me kekahi kaikamahine. Huli mai ka ipo aloha a ua kaikamahine nei a loaa a mai moku kani a-i o ua wahi kahunapule nei i ka pahi umiumi. Hooponopono ia ia hemahema a pua a holo aku lakou no Maui. I ka hiki ana ake nei i laila nalowale mau ka moa a ka poe mea moa a e ole na Iapana aole e ike ia keia poe kolohe. Ua kaulana ka Paele i ka ono i ka moa a nolaila e nana pono i na moa a oukou oiai eia lakou me kakou i keia mau la. O ka pouli mua iho hui pu mai me ka pouli o ka po aohe oe e ike aku a mo-a ko wahi moa iloko o ka ipuhao a na Paele.
KA MEA E PAU AI NA PILIKIA
O keia ka manawa kupono e kuai ai i ka laau no ka eha ka opu, koleia a me ka hoopaa-hi a Chamberlain. Ua maopopo loa e loaa mau ana na kokua mai keia laau mai i ka wa e loaa ai o ka pilikia, a pakele kou hele i ka po e huli laau. O keia ka laau maikai loa no na pilikia o ka opu o na keiki me ka poe oo. Aole pono e nele kekahi ohana i keia laau. Loaa ma ka wahi o Benson, Smith & Co.
Ua malama ia no ka ia hanau o @ Moiwahine Vitoria ma Enelani e @ke me ka malama ia ana i kona wa e oia ana. Ua hele aku kana keiki ma na wahi maa i ka hele ia e ka Moiwahine i keia mau la.
I ke kakahiaka Poalua nei i loaa aku ai ke kino make o ka Pake na@ i malama ka pa o Ema Hall Lehui kona.
I ke kakahiaka o ka Poalua o ka malama ana i keia wahi a ua aloha ia e ka poe i ike iaia Loaa aku aha e moe ana iluna o ka papahele o @ wahi lumi ua make. Aohe mau mea e hoike mai ana ua pepehi ia oia.