Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXIX, Number 22, 31 Mei 1901 — Page 1

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

Hoopaiia o Hakuwela; Kini ame Balu no ka Hoowahawaha i ka Aha.

________

 

HOOKUU KOKE IA E KA HOPE-KI-AAINA COOPER NO KE ANO OLE O KA HOOPAI IA ANA O KEIA MAU LOIO KAULANA LOA MA NA AHA O HAWAII NEI.

________

 

Aole i loihi ioa ae nei ua hoopai ia o Ka’aina e ka Lunakanawai Humphreys no ka hoowahawaha i ka aha, a o keia hoi ua hoopai ia he ekolu o na loio kaulana ioa mo Hawaii nei no keia hewa hookahi no.  Nui na hana kupaianaha e hana ia mai nei ma ka aha kaapuni o Honolulu nei.  Akahi no a ike ia keia ano mai kahiko loa mai.  Mamua ua maluhia ka noho ana o ka aha ame kekahi o na kamaaina o ka aina nei.

                I mea e maopopo ai ia aoukou e o’u mau makamaka heluhelu na kumu nui o keia hoopa’i ia ana o keia mau loio no ka hoowahawaha.  I ka aha e pai’i aku ana makou i ke ano o ka hoomaka ana mai o keia pilikia a hiki i ka wa i puka mai ai ka olelo hoopa’i.

                O ke kumu nui loa o keia kuee oia no, ma ka manao o ka mea kakau, na kuee mawaena o ka nupepa Advertiser ame ka Nupepa Repupalika.  O ka nupepa Repupalika ke hoopuka ia nei malalo o ke alakai ana a ka lunakanawai o ka aha kaapuni, pela ka olelo mai a ka poe i ike.  A o ka nupepa Advertiser hoi ke hoopuka ia nei ia e Kakina ma.  E kue mau ana keia mau nupepa i kekahi iho no o laua.  Ua hele aku keia mau kuee a hiki i ka nui loa ana.  O kekahi kumu huhu loa paha o ka Lunakanawai oia no ke pa’i mau ia o kona kii me ke ano hoohenehene.  No kekahi manawa loihi keia mau hana kuee e ikeia nei aka aole i loaa i ka Lunakanawai ka manawa e hoike mai ai i kona manao no keia mau hana.  Kahau mau ka nupepa Repupalika i na manao no keia mau hana.  Kakau mau ka nupepa Repupalika i na manao kue i ka Advertiser a pela no hoi ka nupepa Advertiser i ka nupepa Repupalika.

                I ka noho ana iho nei o ka ahaolelo he nui na mea i olelo ia maloko o na nupepa e pili ana i ka lawe o na lunamakaainana i ke kala kipe.  Olelo ae kekahi mau nupepa he mea kupono e huli pono ia keia mau mea a ina ua lawe io keia poe i ke kala kipe he mea pono no e hoopa’i ia ka lakou hana i hapa ai.  Aole he mea i hana ia a hiki i ka puka ana mai o ka olelo a ke Kiaaina o kekahi kumu nui o kona hoole ana i ka ae ana mai e haawi i kau ku i ka wa ola no ka nui o kona lohe mai i ka lawe o na lunamakaainana i ke kala kipe.  I ka lohe ana o ka Lunaka nawai kaapuni i keia mau olelo mai ke poo mai o ka Teritori ua kauoha koke oia i kana makai e ohi i mau kiule no ka noonoo ana i keia mau olelo ame ka imi pono ana i ka olalo ame ka olalo ole.  Ua kupono keia mau mea a pau loa i ka manao o ka lehulehu aka, o ka mea wale no i kue nui ia he poe wale no keia i ikeia i ke kokua i na Lunamakaainana a he poe’ no hoi i pili i na hui kuai waiona o Honolulu nei kekahi wahi manao nui ia mai laila mai ka kipe.  Ua manao kekahi poe aole i maikai loa keian kiule a aole e imi pono ia ana ka aiaio.  Aka, aole i hoolohe ia mai ko lakou leo e ka Lunakanawai a hoomaka keia kiule e noho.  Nui na kanaka koikoi o ka aina i kahea ia e hele imua o keia kiule no ka hoike ana aku i ka lakou mea i lohe ai.

                Mawaena o na hoike mua loa i kahea i na kii ia mai ka Lunahooponopono o Nupepa Advertiser a lawe ia aku i mua o ke kiule.  Hoopai ia oia no ka hoike hoopunipuni a hemo mai malalo o ka pela ia ana e Kakina.  I ka Poaono o ka pule i hala ua hiki aku keia hihia imua o ka Lunakanawai kaapuni no noonoo ana i ka hewa ame ka hewa olelo keia Lunahooponopono.  OHakuwela.  Kini ame Balu na loio o ka Lunahooponopono Kamika o na nupepa Advertiser.  Mamua o ka hoomaka ana a ka aha i keia hihia, ua ninau aku o Kini ina e noonoo ana ka aha i keia hihia.  Ua pane kikoola la mai la oia me ka ninau pu ia mai ina i makemake ka aha e pane aku i ka manao o ka ninau ana aku i keia ninau?  Pane aku ia o Kini ina i mnao ka aha e noonoo i keia hihia he palapala noi kana e makemake nui nei e heluhelu mai.  Kahea ka aha ia Kamika, ka Lunahooponopono o ka Nupepa Advertiser a ua like no hoi ia me ka olelo ana mai e noonoo ia ana keia hihia.  Ia manawa ola i ninau mai ai ina he palapala noi kekahi e heluhelu koke ia aku ia manawa.  Hoomaka o Kini e heluhelu i keia palapala mai.  O ka manao nui o keia palapala ola no ke noi e lawe ia keia hihia no kekahi Lunakanawai okoa e noonoo oiai ua manao ka mea i hoopii ia ua huhu keia Lunakanawai Humphries laia a ua hiki ole hoi iaia me kona huhu ke haawi i ka olelo hooholo pololei ma keia hihia.  E hoike ana ka mea i hoopii ia i kona manawa i ike ai i keia Lunakanawai Kaapuni, ko laua noho hoaloha ana, ke noi ana mai o ka aha i kona kaikaina e lilo i kakauolelo no ka aha ina e hoopau keia Lunahooponopono i kona hue ana iaia ma na kolamu o kana pepa.  Hoole aku oia ia no keia wahi i kona kaikaina me ka manao o ka lunakawai oia ka mea e pau ai o ka hoolaha ia ana o kona kulana ame kana mau hana, aka, ua oi loa aku kona hoino ia e like me ka nui o kana mau hana i ikeia.  No keia kumu hoopau ia keia kaikaina mai kela wahi aku a pau pu me ko laua noho hoaloha ana.  Kue aku kekahi i kekahi ma na kolamu o na nupepa elua i olelo la maluna ae.  Mai ia manawa mai a biki i keia manawa ko laua noho kuee ana a ke mau nei no ia ano kuee, a nolaila ua manao ola aole e loaa iaia ka noonoo maikai ia ana o kona hihia e ka Lunakanawai i kue iaia.  O na olelo i huhu loa ai ka Lunakanawai oia no na olelo e wehewehw ana i ke ano pilikino me kana mau hana ino.  I ka helu helu ana ia o ka palapala a hiki i waena konu, ua papa mai ia ka Lunakanawai iaia aole e heluhelu hou aku Noi mai la o Kini e hai aku ka aha i ke kumu o kona papa ana mai aole e heluhelu hou ia aku keia palapala oiai ua manao oia he palapala kupono keia no ka pono ame ka pomaikai o ka mea ana e ku nei e hoopakele.  Papa loa mai la ka Lunakanawai me ka olelo pu ana mai aole ona makemake e loho i na olelo o keia ano imua o kona alo, Hoopaakiki loa aku no o Kini a makemake oia e hai mai ka aha i ke kumu nui o kona ae ole ana e heluhelu ia aku keia palapala i maopopo ai malaila ka pono ame ka loss o ka noonoo maikai ia ana o keia hihia.  No kekahi manawa loihi ko laua olelo ana aku o kekahi i kekahi a hooopau o Kini i kana olelo ana mai i ka Hanohano o ka aha.  Ia manawa i kauoha koke aku ai o Humphries, ka lunakanawai kaapuni, e hele mai lakou imua o ka aha a hoike mai i ke kumu e hoopai ole ia ai keia poe loio no ka hoowahawaha i ka ana.

                I ka hoia i olelo ia ai maluna ae hiki mai la keia mau loio me na palapala e hoike ana i ke kumu e hoopai ole ia ai lakou no ka hoowahawaha i ka aha.  O ka manao nui o keia mau olelo, a palapala noi hoi, oia wale no ka makou e hoike aku.  E olelo ana lakou aole lakou i hoowahawaha i ka aha aka ua lawe mai lakou i keia palapala no ka pono ame ka pomaikai o ka lakou mea i hele mai ai e imi i kona pomaikai ame ka hoolohe ia o kona hihia e kekahi mea i paa mua ole kona manao huhu ame kona manao hoopai’i.  Ua nana pono loa lakou ina olelo o keia palapala noi mamua o ko lakou lawe ana mai i keia palapala imua o ka aha a ua hookomo lakou ina olelo wale no e hoike ana ua paakamanao huhu i ka Lunakanawai Humphries e hoopai ia Kamika, ka mea i hoopii ia a no ia kumu ua manao lakou he mea maikai e lawe ia aku keia hihia imua o kekahi lunakanawai huhu ole a i loaa ole hoi na manao kue i ka mea i hoopii ia i loaa ai iaia ka manao pololei o ke kanawai no na mea e pili ana i keia hihia.  Hoike mai lakou aole he mau manao ino i loko o keia palapala a lakou i lawe mai ai imua o ka aha.  Aole lakou i hoowahawaha i ka aha aka ua lawe mai lakou i na olelo ike a lakou i manao ai he mau olelo ia i kupono no ka pomaikai ame ka pono o ka mea i hoopii ia.  He ekolu o keia mau palapala i lawe ia mai.  Hookahi mai ka loio hookahi mai i makemake ia e hoopai no ka hoowahawaha i ka aha.  I ka pau ana o keia mau olelo hoomoakaka i ke kumu o ka lawe ia ana mai o keia mau olelo imua o ka aha ua ku mai ia ka Luanakanawai Humphries a olelo mai la:

(Nana ma ka Aoao 6.)

 

Loaa ka Hoike.

________

 

Coerper ka Mea nana i Hoike ia Kakina i ke Kipeia o na Lunamakaainana.

________

 

HOOKAHI KAUKANI DALA KE NOI A KEKAHI LUNAMAKAAINANA NO KONA KOKUA ANA I KEKAHI BILA I MAKEMAKE NUI IA E HOOHOLO IA I KEIA KAU.

________

 

                Ua maopopo ia oukou e na melemaka heluhelu o keia nupepa ka lawe ana ia o Kakina imua o ke Kiule Imi Kipe me kona olelo ana aku ua lohe mai oia mai kekahi mai o na kanaka i lawe aku i ka lakou hihia imua ona no ka noonoo ana i ke kipe ia o na Lunamakaainana.  Koi ia oia e hoike aku i keia inoa aka ua papa mai keia kanaka i lawe aku i ka lakou hihia imua ona aole e hoike i kona inoa.  Koi ia ola hoike i na inoa aka ua papa mai keia kanaka iala aole e hoike i keia mea oiai he hana kana i manao ai e hane a ina e lohe ia ana kona inoa e ko ole ana kana mau mea i makemake ai e hana.  No keia kumu ua paa mai o Kakina i kona waha a hiki i ka loaa ana mai o ka ae mai keia kanaka i lawe aku i kana hihia imua ona.  No keia mea ua hoopai ia o Kakina no ka hoowahawaha i ka Aha a eia kona hihia imua o ka Aha Kiekie i ka manawa a ko oukou mea kakau e kakau nei i keia.

                ‘ I kumu e loaa ai ia Kakina ke kuleana e hoike ai i ka inoa o keia kanaka i hele mai iaia ua Telegalama ia aku oia e hele mai i Honolulu nei a ma ke Kinau o ka Poaono nei i ku mai a! o J. L. Coerper mai Hawaii mai a  akahi no a hiki ia Kakina ke hoike ae i ka inoa o kana mea i olelo mua ai i loko o ke Kiule.

                Ha ka olelo hoike a Coerper i hoike ia imua o ka nokari o ka lehulehu e hoike ana oia ua holo mai oia ma Honollu nei i ka manawa e noho ana ka Ahaolelo a noi aku ia lakou e kokua me ka wehewehe pu ana aku i na pomaikai e loaa mai ana i na kanaka e noho ana ma keia wahi ina e loa ana keia alahao.  He pomaikai nui i ka aina ame na kanaka.  Ua ninau mai la keia mau Lunamakaainana ia’u “Hoaha ana kahi pomaikai e loaa mai ana ia’u?” “Heaha kou manao?”  ‘Ka manao au ie hookahi kaukani ka waiwai io, ina oe e haawi mai i hookahi kaukani aiaila e ko ana kou makemake.”

                Noonoo oia no keia mau olelo a ike iho la oia ua nui loa keia mea i noi ie mai iaianolaila ua manao ola ua oi aku no ka waiwai o ka hele ana i kona ioio oia hoi o Kakina, a ninau pono aku iaia no na mea e pili ana i ke kuai liilii ana no i na aina i biki ai ia lakou ke hana i ka lakou hana i makemake ai e hana.  Oiai oia e kuka ana me kona loio ua hoike aku la oia iaia i ke noi ana mai o kekahi Lunamakaainana iaia e haawi aku i hookahi kaukani kala alaila hooikaika oia e puka kela bila.  Makemake koke o Kakina e hoike ia keia hana i ke akea aka ua papa aku au iaia no ka mea he poe kekahi mawaena o keia mau Lunamakaainana I punahele i na kanaka o Kona ame Kau a ina lakou nei e papa aku ana i keia mau kanaka aole e kuai mai i ko lakou aina la’u e poino ana ka hana a makou i makemake nui ai e hana.  O keia ke kumu nui o ko’u papa ana iaia aole e hoike aku i keia mau olelo a hiki i ko’u hoi ana e nana i ka hiki ame ka hiki ole o keia hana i manao ia e maua e hana.  I ko’u hoi ana aku nei ua hana au i kau hana a ua maopopo ka hiki ame ka hiki ole a i ka loaa ana ae nei o ka lono e holo mai no Honolulu nei ua hele mai nei au me ka makaukau no ka hoike ana aku i ka mea i hana ia e like me kau i ike ai.  Ke ae pu aku nei no hoi au ia Kakina e hoike aku i ka inoa.”

                Akahi no a loaa kekahi mea e hoike mai ana ua noi aku na Lunamakaainana iaia e kipe mai ia lakou no ke kokua ana i ka lakou bila i makemake nui ai e holo.  Mai ka hoomaka ana mai o keia Kiule e noho a hiki i keia la o ka maka mua loa keia o na ike i kokoke iki aku i ka hoike ana mai i ka lawe ame ka lawe ole o na Lunamakaainana i ke kala kipe.

                Ke manao nei makou o ka makemake nui o na kanaka a pau o keia aina oia no ka hele ae o na kanaka i manao ua hiki ia lakou ke hoike mai i ka lawe io o na Lunamakaainana ame ko lakou lawe ole paha i ke kala kipe.  Makemake na kanaka e ike i ka oiaio o na olelo e olelo ia nei i ka lawe o na lunamakaainana i ke kala kipe.  He nui na poe i olelo i ka Lawe o na Lunamakaainana i ke kala kipe a heaha la ka hoi ka mea e noho mai nei i kuono a hele ole mai e hoike i ka oiaio ame ka oiaio ole o ka lakou mau olelo.  Ina ua lawe io keia mau Lunamakaainana i ke kala kipe he makemake makou ka lahui e ike?  Ina aole i lawe heaha ka mea olelo wale iho no-  He nui ka poe e lawe ia nei imua o ke Kiule aka aohe i lohe ia aku kekahi o lakou e hoike mai ana ua ike maopopo loa oia i ka lawe ana o na Lunamakaainana i ke kala kipe.

________

 

                Ua makemake ia na poe a pau i make make e komo i na heihei o ka la 11 o Iune e lawe mai i ko lakou mau inoa ame ka inoa o na lio i makemake ia mamua ae o ka la ewalu o Iune.

________

                Ua hoole kekahi o na iala o ka hui bana aole e puhi i ka la hoomanao o ka Uhane Hemolele ma ka Halepule Hakolika no ka uuku ka o ka uku a o ka poe no i ae o lakou kai la.