Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXIX, Number 15, 12 April 1901 — Ka Laha ana o ka Ma'i Lepera ma Lahaina, a me ka Manao o Dr. Rev. D. Baldwin no ia Ma'i-He Ma'i Lele anei, a i ole he Ma'i Kuuna paha? [ARTICLE]

Ka Laha ana o ka Ma'i Lepera ma Lahaina, a me ka Manao o Dr. Rev. D. Baldwin no ia Ma'i-He Ma'i Lele anei, a i ole he Ma'i Kuuna paha?

:E ka Nupepa Kuokoa e:—Aloha oe:— I Eoluolu oe e ae īnal ia*u i kekahl manawa o ka kakou elele pookela no keia kumumanao ano nul e kau ae la maluna ka roa*i hoi nana e kano nei i kekahi hap&nui o ko kakou lahui e hookaawale aku mai ka noho pu ana me ka ohana ma ka huakupapau kanu ola o ka Panalaau o Kalawao, elike hoi me ka hooholo ana o na Loea kau kanawai o ka H. H. ISS4 o ke au o ka noho Moi o Kamehameha L Ma ka M. H. ISB4. e noho ana o Naea kekahi alii kiekie o ka Aina me Kekelaokalani kana alii wahlne a mal ko laua puhaka mai I hanau mai ai o Ema Kaleleonalani kekahi o ko kakou Moi-wahine kaulana loa o ko, kakou Aina Aloha—Ae kamalii loa ana au ia manawa no na makahikl I ka umlkumamakahi a e kaalo mau ana hol au ma ia alo alii me ko'u mau makua» ma ke ano he mau kahu no ka mea kiekie Kaleieonalanl. e noho ana ma ka Home 0 Lanikeha, ka Helau hoi o na alii Aimoku e hoolulu ai ia mau la, a e noho pu ana no ka Moi-Kauikeaouli, Kamehameha 111 ia manawa. Ia manawa no, ike aku eei au i ua alii Naea nel I ke ano o kona ano opehupehu no hol na papailna a he ano e maoli no hoi i ko'u nana aku, nolaila, I ko makou hol ana. 1 kauhale, ninau aku nei au i ko'u makuakane ea, heaha hoi kela ano ma'i o ke Alii Naea? Pane mal la ko'u Papa. heaha hoi* Akahi no Hoi kakoo

a fke la. A me he ia. ua Uke pu no ka ike ole o ki ohana aUi, roe iwo- makou iloko oia mau la. aka. o ka u-a me ka malu e noho mumu'.e ana ke alo alii—A o ka makamua ioa iho U no ia o ka laha ana. a me ka olii ana ae o Keia ma'i ma L&halna nei, a ma ko'u manao koho vrale a puni no paha ka Pae Aina —aka, ina lse mau poe e ae i ike ma kou wahi I loko ola manawa, a mamua paha. hoihoi mai no mau ia—A ma ka M. H. 1549. ua hu mai la ko'u iml naauao ana he halekula anean® hapalua o ka Paona o Lahaina. he hookahi hapawalu mile paha ma ke kua aku o ko makou halekula ke kaawale, e noho a|ia kekahi kanaka ano koikoi no ma fea noho ana. a he Karistiano oiaio ma na ano a pau ma ka Ekaresla o Wainee e noho kahu ia ana e Rev. D. Baldwln, o ke Koalakal kona inoa oiai no iloko oia makahiki e kaalo mau ana no oia ma ke alanui o ko makou halekula me kona kino aoo maikai no, aole he mau hlohiona o ka ma'l maluna ona. aka, i ka nee ana o ka manawa o ka M. H. ISSO, aia hoi, ua ike ia'ku la na hiona upepehu, manunu, a ano like no hoi me keia a kakou e Ike pu nei, a o ka Helu 2 iho la kela o na ma'i I laha ma lAhaIna nel—a ia manawa i lohe mua ia ai ka Inoa he ma'l Pake o keia inoa, mai na pake kamaaina e noho ana ia manawa, oiai wahl a lakou ma Kina i laha nui loa al kela ma'i, aole laau e hiki al ke hoola, hookahi no laau, ke loaa kekahi ia ma'i, he mokuola iloko o ke kai a he oki poo, a ke kanuola iloko o ka luahohonu no ka maka'u ia olaha nui ' kela ma'l, a o ke kanawai iho la la o Kina wahi a na pake. A iloko mai o ka M. H. 1851, ua puka hou ae la ua ma'i nel i kekahi kaikamahine hapahaole, e noho pu ana no me kona makuahlne o Miss Emma Freema kona inoa, a o ka helu akolu iho la ia 0 na ma'i a pela iho la ka pii liiiii ana mai a hele i ka palahalaha loa ana ua iilo iho la ia i nune nui na ko Lahaina poe kamaaina a me na haole kamaaina mi. aole no nae i lilo keia ma'i i mea kauia ka weli uka, o na ninau e ulu mailoko ae o ka nōonoo o na kauka a me ka poe naauao oia mau la, heaha ke no o keia ma'i, he ma'i lele anei, a mal hea mai la i loaa al? O na ohana 1 i keia ma'i, ua pilikia mao'i no ka noonoo, a he ku no hoi i ka mokumokuahua o ka naau. Ma ka M. H. 18 67, he kumukula ka'u oihana no ka halekula o Halealoha. a oiai au e noho kumukula ana ma ia kula, ua kau aku la ko'u manao a me ko'u hoohihi maluna o kekahi haumana kaikamahine no o ka'u kula, me k?. manao i kokoolua kaikuahine ma ke he u'l a he maeamae na heleihelenp ke nana aku. a h* opiopio loa 'no. k«i inrkfhiV' 1"m. Mirakl 16, ! ua h' ' i 'a ī' • v ';a Berita 1 maeniao c :ca ni.tr»'. I. >k;thi mahina mahope iho o ko maua hoohui ia ana 1 ua opuu mai la ka hua mua o ko maus« • mau la opio, a I ka hala ana o Eono mahina, ua nana aku la au ina hiona " o ka'u alil wahine ano olohe mai ana ke nana aku, a manao iho la no hoi 4 ka noonoo he olohe hapai keiki keia, ' a e kamailio mau mai ana oia ia'u, he keu hol ko'u manao. kohu maneo o ke /ona moa, a e wauwau mau an|t oia, a 1 hala he mahina liookahi mahnpe iho o kela maneo ana, aia hoi, i nana aku ko' L hana ma kona kino. mai ka poohiwl a • na kapuwai wawae, e kau ana na pohai ka hauliuli, keokeo, ulaula a puni ke • kino, a puka malalo o na kapuai—Auwe • ka mea kaumaha a me ka ehaeha o ka i naau, a maopopolea iho la no ia'u o ua ma'i pake nei keia a ma kahi olelo ana l hoi ia mau la he maialii. O ka mea oi nae o ka pilikia o ka loaa o ka maku- • ahlne i keia pilikia a o ke keiki hoi l iloko o ka opu, a heaha la ka hana pono e hana ia? Ua- imi koke Iho la au i l makuahine i walu okoa e hanal ai i ka - maua bebe kanaukahi ola mau la o ka - ehaeha. A i ka puni ana o ka manawa > ua hanau mal la he wahi bebe u'iku a ka launa ole mal a he Awa paha ia » ma ka elelo ana he keikikane nae ua uul olakA lilo i kanaka nui a Ikaika ma i ka hana a i ka piha ana o ka 18 ma- . kahiki me na mahinakeu elima ua mare oia i ka wahine. Hookahi no'makahiki o ka noho mare ana, ua puka mai ia no / ua mai nei o ka makuahine, a ua noho pee no hoi me na hoohanaia ana me na laau Hawaii a'u I maopopo ole aku ai, t a hikl i ka puka lanakila ana, me ka i manao kanalua no nae, oiai mahope iho i no ola oluolu Iki ana, ua pauaho koke : mai la no I keia ola ana. > \ Ka manao o Dr. Rev. D. Baldwin no keia ma'i. I ka manawa i holo palahalaha loa ae ka laha ana o keia ma'i ua ninau ia no ka manao o na Kauka ; haole a pau a pela pu no hoi me Kauka i Baldwin. • ? Eia ka manao o Kauka Baldwin. o ' keia ma'i he koko ino, mailoko mai o 1 na ma'i pala kaokao, i laha mai n t Sela moku okohola, I launa ma ke ano hookamakama me na wahine aole keia - o ka ma'i lepera o ka Iselaela I ka wa kahiko. Aohe no boi he ma'l pake, a 'pela pu no hoi ka manaoo Kauka Chas. Band ua olelo ola he koko Ino, i loaa ole i na kauka kanaka Hawali o ke au , kahiko, a ua loli ke au o ka noho ana 0 ka lahui me na malihlni a ulu mai ai keia ano ma'l. I mea e hoola ai i ka i o keia mau kauka a oial o Chas. Band e noho ana ma Waikapu, Maul 1 ka M, H. 1870* ua holo aku au a me ka'u wahine e ike (aia no ka ma'l o ka'u kaikamahine he puka ma ke kua- . o kena kuli ua hiki ole i na kauka haole o Lahaina ke hoola l kela ma'i, a ia kauka Band hoi, he mea ole ia, o ka lau o ke pohe e ulu nei ma na alanui, oia iho 1& ka laau a ola wale no ! iloko o ka pule hookahi. Ia makou I hikl ai i kona Home no keia pllikia, ' nana pono mai la oiaf ia'u a pane mai la ke manao nel au. aole e hala he iwakalua mak&hiki ma keia hope, e loaa no oe I ka mal pake e laha nei. -Pani aku nei au o ka ma'i no ia o ka'u wa- ! hine a make i Kalawao. Alaiia nona mai la? Pela no aka. nana , aku nei au ia oe he koko ino ma koui Wno. | Ninau au iala, aole au laau e hana' 1 e haawl mal he laau hoomaemae koko | no ma na hale kauka o Lahalna, Sakipalala, e hoao no oe, maiia s»aha o loaa ka maikai ua hoa no ! ka lawe ana ia kuhikuhi, aka, aohe no i hiki aoie 1 hala e-hiku makahiki mahope mal o ka wanana a keia kauka. ua pii malle ae. la ka puupuu nul ma kona mau wawae' elua aole he like me ka puupuu meeau ke ae ka papaa ua poopoo ino loa Iho la nolaHa kau kaweii mai la kahi 'manao me na ninau iho e hele paha 1 ke 'kauka? e hele paha i ka mea Ske i ka 00 koholua o keia au kahiko, ninau au 1 ka hoakuHi o ka po anu. Pehea au e ke Aloha? E hele oe ia Nahe (w) ua lohe au he akamal ola 1 ka 00, i ke i ke kakahiakanui ae o kahi la, o ko'u ho«x»aka oo ia e hele e noi i kona olu-1

oiu. auaaemaioiaa hoomaka no hana oo ia*u. ma ke one mal<*> o Onehali be wahi ia ma Pahoa. Lalhalna ma ka aoav> kUkina Hema aku o ko u Home e noho ne! ma keia oo ia ana ou ua Hke ke koko. m, ke koko o ka Wpwi pah» » la me pahi ma ka ai ka ke p. i ke one ua paakiki a ulinh itw\ a uu ane maule no ka nui oke kok».> e *v. ~ ana, elike me ka nui ona puka kalu « l pahupahuia ekolu manawa i hanaia. me ka hoaio ana elua la pahu hou. ao.e ; i hala elua pule, oke ola mat la ; no ia , o keia mau puupuu. me na pukapuka hohonu aleale. —A o ka pau no ia o • ko'u pilikia, a hala he uml makahikJ mahope o keia ola ana. pil hou ka puu- ; puu, a kii hou ia Mrs. Kaminamlna <w> , a Hanare Kanana o makou no o Lahaina ekolu no hol manawa ana i oo al. i o ka pau ioa no ia a hiki i keia la. no- ? Hla he koko Ino maoii no. a ina aole i ; 000 ia, ina paha ua ko &a wata**a a kauka Band o Waikpu i'u. A i mea paha e hoolaio loa ia ai keia manao o ! kauka Rev. D. Baldwin. ua ik- -ei a kakou i ka manao o Hon. W. O. Smith { 1 hoike akea iho nei m« Vi Pf \ namu, e oielo ana aole keia he ma i' pake, a ma'i leper&, un n':i na hoola o keia manao o kauka Rev. P. Bldwin, he koko ino keia mai. mamuii o ka laha. ana mai o kela mVj Pa*ai . kaokao hoi i kela mau la kaMko o 50 makahlki i haia aku la, a i rr.ea e hooiaio loa mai al I keia manaohai, ua nalo l . a ua pau loa kela ano ma'i Palaa kao- j kao ma Hawii nei a ua nalowale loa ! ■ Eia hou, he ma'i lele anei keia, a i | ole he ma'i kuna anei? He -mea hoo } hoohihia a pohihlhi no keia ma ko'u j pane pololei a o ka maua kahikolu | wale no kai maopopolea i keia mea, aka, he mea pono no nae ia kakou ke | hoao ma ka mea hiki i ko kakou noo- j noo, no ka mea, o kakou no kekahl īala , o ke ke Akua ike olai, \i.a hana 1& k&* kou, ke kanaka, ma kona ano, a m& ka hewa o ka hana a ke kanaka i kaawale ai kakou i k plli ana aku iaia. Ma kekahi hapa o ko'u noonoo, he ma'i lele no keia, penei au e hoomaopopo ai. ; aia ma Kilolani, Lahaina kahl o ka loaa ana o ka'u wahine 1 keia ma'i, he Home kela e pili pu aia me Halealoha a o ka Home hoi ia o Senaotoa Mm. White i keia manawa, a o ka Home hoi 'o ko'u makuakane e noho ana me ka ohana aia ma Makila he hookahi mlle 'ke kaawale no ia kaawle no, ua loaa iho la kekahi keikl opiopi a ko'u kai'iuahine ohana i kela ma'i o Mahina Ha- i nare kona inoa Iloko pono-i keia o ko'u | pa, aole ike Iho, ua loaa aku la he ka-; naka i aneane e 60 makahiik e pili pu ana kona hale me ko'u pa, o Kane kona inoa, aole i liuliu lho, ioaa iho la o Kupa (k) ko'u kaikuaana ohana pili loa, Iloko no kela o ko'u pa, aole iliuliu iho, pau loa iho kana mau keiki, o Pauole (k) Beke (w) Piimaunaliilii (w) oke hookahl ka wahlne, a ua pau loa *>Jceia poe o Lahaina nel e noho maila i Kalawao, a he nmn'awa loihi mahope 'mai, ua loaa hou iho no he mau keikikane iho no na kuu mau kaikuahine ;ohana, o Ninau Hanare, me Kaanaana kahua, ua make e kekahi a o Kaana'ana kai laweia aku i Kalawno iloko o kela o ko'u Pa e noho nei. Eia hoi kekahi mea hooia he ma'i lele no, a he kuuna paha ma kahl olelo ana. O David Kaaoao (k) me Robert. M. Kaa,oao no Olowalu laua, o ke kaikunane ]o ko laua makuahine oia kahi ma'i ka,hiko loa ma Olowalu, ua make no paha ia ma Olowalu, ua laweia mal paha i Kalawao, ua polna loa ia au, loihi loa kela manawa o ka make ana, a e noho ana o David & Robert Kaaoao me na klno ola maikai, aka, lele malla no nae keia ma'i maluna o keia mau keiki ' maikai a makou, a laweia I Kalawao, a eia o L. M. Kaaoao ke ola maikai mai nei, a ua hala mua kona kaikuaana D. , aloha no na keiki lulana o na hana ' pono a ka Haku a me ko laua mau makua aloha I hala ma o. O keia Tt. M. Kaaoao no ka hoa Aleha pill loa, ! o ke Kahunapule maikai a maua ka Rev. S. K. Kamakahlki, oial no o R."v. ;M. Kaaoao e noho ana no i Olowalu, ua lele aku la ua ma'l nei ia Rev. S. K. Kamakahiki a ua ike eukou e ko Halawa poe iaia, me oukou ia I nolio pu i maanti a hookui mni la 1 kē'.a ila ar.a | aloha no kuu kahunapule, a hoa hai- i hai olelo o ke kuU welt»wela o Kuia- ! naokalai. j A ma kekahi nana ana, ua hiki no Ke hookanalua :e ka a«»le be! ma'l lele. O mikona Kalalklnl keki'ni ,o na ma'l kahik; loa o Lahalna, mamua paha ia, a i ole mahope m3i paha o j Koalakai, ua loaa kahl mau kelki aj pau koe hookahi keikikane, a me k&; |Wahine, aole I piH iki ka ma'l i kana , wahine a hiki i ka make ana o kaia ,kur.e. a mahope mnre ou j kane hou o Davld Kamaiopiil, & mal ko laua puhaka mai I hanau mai he k*ikl!;ane hookahi, me elua kaikamahine, Sam Kamaiopili Mrs. E. S. Boyd, Mrs. K\x'amoo Kaai, aole pili mal keia a pela kou kalkuaana ohana Kupa, loaa ia me na keiki a pau, koi ka wahino o Alualu, ua kaukoo pu aku ola me na koiki no ka Panalaau o Kalawao, a uhl I ko laila lepo iaia. Aloha no kuu ohana Aoili hou aku. ! D. KAHAULELK). k Lahaina, Aptrila 8, 1901.