Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXIX, Number 16, 22 March 1901 — Mookuauhau Elua O HAWAII. [ARTICLE]

Help Learn more about this Article Text

Mookuauhau Elua O HAWAII.

K walho kakou \ na 1H na ko iakou m«u makaua ka hanai ana ia laua, me ko laua pulama mau ia. E hoio ae ko kakou nana Jna Laukahikupua ke kilo Hoku. Lanaaholoa k*? a!i! ai Moku. me Pokiikeana ke kaaia wanana a me Hoou.'u lahui kanaka. Ptia o Laukahikupua me Pokiikeanahulu ke kiloh! a nana pono ae la iaua 1 na i-a!a o ka lewa nuu ma na wanaao kiioh) akaialo ana ko laua mau maka noil ma na wahi a pau o na pala i«<fva o na Hoku hiki kakahlaka nul ma n.i wanaao apau, k<> Ikp n«l na kilokilo n j au oia no ka pukana Hoku loa. Ua ne* mal l o Lauluaiii makuakane o I>aukahikupua a olelo mai la I na keiki alil ia'Lanaahaioa. me Pokiikeana».ulu auhea oukou e au kama n!M m« kuu kanaiua ole, e nana p/.lolpi nukou I ka'u kuhikuhi. O k*'& Hoku e kau mal la ma ka aoao Hiklna o ka Hoku loa o Kahela ia Hoku o Kahela he Hoku makaalnana J;> #• .h'-I»» ana kMa Hoku I ka maiama o Tkuwa a pau kela malama, pau ka he'<» ana (o Kuale) Kahela. nalpwale o Kun!" puka ma! o Kumukoa'u ka Hoku o (H!!inehu) o HlUnehu I ka pukana Hnkuloa o ka la o Mauli. e hele ana o Kumukoa a pau kona mau la, nalo oia Hoku makaalnana. O Wewehl ka Hoku makaainana e e h«>?e ana I ka malama o Hllinenama <• like no me ke ano mau o na Hoku makaainan n puka mau ana i ka Hiklna Hokuloa. ua hoomaka o Wewehl e hele ma kona mau la a pau na la o Hlllnama pau kona hele ana, E noho mau ana na kllokllo Hoku i na Wanaa'o a pau o ka po no ka nana ana ! na pono o ka noho alii m<* na ma- | kaalnnna, no ka mea aia ia lakou ka| pono a me ka hewa. ka make a me leē, ola o ka noho ana lahui, o lakou no na pukana e lawelawe ana me na mea eha ole. o ka ikp a ko lakou mau maka ka Inkou mea kaua. Puka mal la o Pauahi. kekahl Hoku niakaalnana 1 ke kakahlaka nul, ua kie' | kle ae ka Hokuloa malalo Iho o Pauahl j ua hele o Pauahl I ka malama o Ka'u- ■ lua pau ia malama nalowale ia Hoku! makaainana I ke kakahiaka o Maull, 0 ke kakahlaka la huna ka maka ola . Hoku I ka !a pau o Kaulua, nalowaie loa. Puka mul la o Kaulla I ke kakahlaka nul o ka la mua o Ikilki o Hllo ia kaka- j hlaka, un hele o Kaulla ma kona mau kaknhlaka ela no na kilokilo lanl Hoku ke. nana nel. ua olelo la la au kahiko, ° ka hana mau no la oia poe o ka nana 1 na pn me na la, a huli ka makahiki ■ pau ka hele ana a Katflla I ke kakahlaka pau o Ikllki. Hoea kakou I ke kulana no iakou ka Moolelo, e uwlla aku ana no na-Hoku inahopo. nia kakou maluna o na kelki nlli e n:\na nku a! pehea aku nei la laua. ua Ike la na keikl alll ua nunul Ilke laua ua makaukau no hol I na hana ;i na makau me ko laua eleu llke i ka iaua. olhana pakahi iho. I*ft hoomoe la ae la laua I na plli wahine e llke me ka makemake o Lanaahaioa. me Pokllkeanahulu ua moe ae la no hol o T<anakuaealoa I kona mua kaIkuahlno Iho no la Keaopolpukalanl, hul laua ma ka makemake o na lil me na Kahuna Hooulu lahul. e Ka—pa— pa—pa no hol, hul me Kaoleonalanl, kona kaikuahlne mua ponoi Iho no la. ī T a ao mau no nae na elemakule alil I ka laua mau kalkamahlne e malama I ka noho kane a wahlne ana, ua Hoolohe no ka laua mau kelki 1 ka leo o ko laua mau makwa, ua tke ia no lakou, he poe alll oluolu loa lakou, aole i ka huhu, I ka olelo ino Iho la lakou noho ma!kal ana. TTa Ike lii o Lanaahaloa e kokolo ana me ke kookoo, make koke mal 1a no la o ke ft!ll 1 kahl hoolel na koa, poiwa maf nel no hol ka elemakute Pokllkenna hulu, ke alll kahuna Hooulu lahui a kilokllo pololel, o ka loihi o ke ola ana o kela mau aIH o Lanaahaloa ekolu hftnerl kanaono kona mau makahlkl o kona ola nna o ke '111 kahuna hol o Pokilkennahulu. eha hanerl kanaono no makahikl o ko laua ola ana a nalao, aku la Pati ko lnua palena. i MOKUNA XXXIII. i O T«nnaahaloa ke allio Ka—pa—pa-pa I ka Hooulu Lahui o Kalelkupua ke j Kllokllo Hoku. HooiHna 1a ko noho alll ia Lanakua- j eahaloa ke kelki hope a Lanaahaloa., me ka Pa-~pa— pa—pa kona Hoolllna, alil Hooulu lahul. ua iiuokoa kela mau alii mal ka niana nui mai o ko laua i mau makua mal o kela mau alii. he oluoHi o na oluolu loa walpahe ka laua kukai olelo ana me ko laua mau kalkuaana nlll. nolalla. plplll paa. ke oloha 0 ko laua mau kalkuaana la laua. Olelo ae la o Ka—pa—pa—pa la Lana- j kuaehaloa, e Lanakuaehaloa, make-1 make au e Hooili aku kaua i na pono noho ana mai o wahe me na kaulana Alna malama o ko kaua mau kaikuaa* na, ua ae iYiat ia o Lanakuaeahadoa 1 kela leo a kona kahūna hoike pololei, me ke kuikul ole iho hol ua kaana pono' aku la laua ia mau pono ia lakou, i malkai ka walhona o na noonoo o ko. laua mau hanau mua. | O ka mua iho Lanakuaehaīoa, ua.; walho aku la o Ka—pa—pa—pa, o Ha-; loakalnnimea ke kaulana Alna. ka mua ekoiu aku no la o ke alll o Lanakuae-; haloa. ol«lo aku la o ka Ka—pa—pa—pa { ia Haloaakalanlmea o oe ke kaulana. Aina o maua ko oukou mau pokil, he{ kaulana alna oe, me na kalkuaana o« kakou na oukou la e nana mana tvah!; a pau o ka Aina. j la oe Kamalualil ke walho aku nelj au la oe ka make o ka noho alil a me; ke o!a o kakou a pau. o kakou llke apau > loa la oe la wahi haawl au ia. oe hej kulana maluhia kou a me ka make «1 hikl mai ana maluna o ka Aina, m« ko ] kaua mau kaikuaana. ua a pono mal la ka elemakule kalkuaana o Poklike- i anahulu, ua pono t o ko kakou ka aoao Ikaika. Ua tawe mai la na kaikuaana o ua mau alil opio nei i ka mana hooponopono no*ko lakou noho alll ka huna hoi ala ta lakou ka make a me ke ola ma ka malama apa I ka maluhia ona 11! m« ntf makaainana a puni o Kuaulil. r ke au hooponopono kaulana Alna o na kai kuaana o Lanakuaaehaloa no ka pono a me ka pomaikal o ka noho ana lhul. ia ame ka pomaikal o ka noho ana lahuU ia Haloakaianlmea • kau ana I ka oielo kauoha 1 kona mau kaikuaana alli e kakoo ana ma ka o ko lakou mau alli opio, Ua ku mai la nn papa alli elua a hoapono mal la I na aiu elua, I ka waiho ana mo i ko lakou mau wiw rrīim o ka maopopo an* U o ka noho ana

-oia lahui. ua lawelawe la. na pono kauHke e Kamaloalii. me Haloakalanira?a. , ua kauiike ko laua malama ana f ko ;lakou pono me ka mea oie nana e pani ko laua aianul Hooponopono Aina. Eia hol na Akua liilii k* hokake mal nei lluna o ka Alna. ka Moo moe wai. ke kuna moe loko, ke kuhl aku nel na kanaka maoii he kanaka no keia poe Akua e hele pu nei me ke kanaka ike |mal la I na kaula.Hoouln lahui. ua pau ,la lakou i ka hoholo o pau iakou i ka jjmake i na kaula Hooulu lahui me k» kaula kUokilo ka Leikupua. \ Ike au a na* hoahanau o Lanakuaea.haloa me Ka—pa—pa—pa e noho aiii ,ana laua me ka laua mau kuleana pa(kahi oia na noho alil «iua, ke alii o .Lanakuaeahaloa o Ka—pa— pa—pa ke alii kahuna Hooulu lahul, «a olelo ae o ka Pa pa—pa—pa. e ao na makaainana i ka lakou mau hapuu kane me na kaikamahine I mea e pono al ka noho ana. | K ao nei o Ka—pa—pa—pa i kana johana kelki I na pono Hooulu lahui na kaikamahine hoi I na hana kupono ,i na wahlne li pono no ka noho a kane a wahine ana, ua hoolohe ia ke a'o a ko lakou makua, ua noonoo iho la ko [lakou manao kflo na keiki kane me na .kaikamahine. | He au I lke ole la no ka manawa, ua hoike hou mai ke Akua o Kane me Kanaloa Keliipookapuhunaikeaouli. i a Ka—pa— pa—pa—pa ke kaula wanana ;0 iakou ka mea I ike i ka wehewehe ana |o na mea huna a ke Akua I waiho mai jai i na kaula. I l*a noho na 'lii me ka oluolu maikai, jua ike ae la ke kaula oiaio o ka Pa—pa |pa— pa i na ouli lani. ua ku lou Iho ]k jkona Poo ilalo a loihi me ke kuiu no o >ka waimaka ua Ii!o ae la kona kino i jHaalulu. na ka ae la na wahi a pau o jkona klno 1 Haalulu no ka ae la na ;wahi a pau o kona kino pi.me kona-mau lala ua haule a kalua ka Moalli kahuna mai kana hope puhaka aku kahi hilahila. I keia manawa e ulu punl nei ke lii kahuna Hooulu lahul ua lalau ae la ola me ka uwe ku—o leo nui ana O; ke 111 kahuna ua hiki ole i na kaikuaa- ! na ke kii mai. ua aa mai la o Kuli'aaikanakn e kli mal e hopu la Ka—pa pa—pa olelo mal ke kahuna nui o kual- 1 moku ia Kuliaaikanaka.imai hookokoke i nku kakou ma kona aio r ala ka hanu ke ola o ke kanaka ia Hooulullunalke- j aouli ka laau palau a Ka—pa—pa—pa i I kona all! ia Lanakuaeahaloa he make . he make eia la a popol mai i ka Aina. : he hoopa'i nul keia. e—i aku i ke kolu o ka ua mau mamo. aloha ino. I E kuu alli lani Kuumilimill kuu pula kaumaka o oukou e a'u alli, ina lloko o ko kaua au nei, e ku nowau e paio a hikl I ka make ana o kakou. eia i ka lahul ekplu o ka kakou n|p.u mamo, ela no nae he mea no nana ma ko ; ka lahul aoao, o lakou na koa e hikl ke j | palo aku me kaikalka kupua, alaila, J jpakele mai ke kau wahi hunahuna! lahul. i ! Ela na lii ke ike aku nei ia Ka—pa—! ;pa—pa ke akua iiilii mal la keia ulukui mua lalau iho la o Ka —pa—pa —pa —pa | ke alii i kona malo Hooulu lahui a ole- j jlo ae la ma ka kakou olelo i ike ole aku 1 jai folelo kumu). i j Ku pel Ke—kp—ku mi—ka Lai—lu a-i j jlu—•ku—ma-^l—ka. u—me Ku—na au I ipe—. Kuaauli mal e Kulua la—ka Mai j !ku Wei—loa Kaue—lu —ku. a—ku kau—! jka. al—ku—la. ohu—e kawili kumu ke u—lala laila Nai—he a— I—munlwa ko , ne—o —lo—pa mu—ku oi—ka leu— ma! (unuhiia ka olelo kumu malalo iho.) | Kuhl i ka Ho'ulu ana I ke ka- i naka maiuna o ka lepo o Hawaii, Maui Molokal Lanai, Kahoolawe, Oahu Kaual a Nlihau me Nihoa, he mea nui ke kanaka ia makou. o keia mau lalna j kahaina o na olelo kumu, a koku i ike j ole la maluna.) | I ka oluolu maikai ana iho o ke'Hi | kahuna o Ka—pa—pa—pa, uo olelo ae la ] oia l na lil me ka oluolu. e, e na alii e j e noho mai nei eia ia kakou ka oluolu |a me ka pomaika! o kela ola ana, e i aku i ka kakou mau pukana lahui ekolu e loaa ai ka ehaeha, ame ka make e kau mal ana maluna o lakou. Ua loiht no ka noho ana o na lii me ko oluolu maikai. ua ku'l lua mai la ka pohaku hekili ua oili mai la o Lakaahaloa mailoko mai o KepoopoMpukalani ka iwakaluakumamakahi o ka laua mau hapuu alii, me Lanakuaeahalooa 011l mal la no hoi ka ke lli kahuna" manokomai o Kealelani kahea ia kona inoa o Ka —i —e —i —e, ka Iwakalua kumamaono o na kelki a Kealelani me Ka—pa— pa—pa—pa ua lawe ae la ua papa alii ia lakou ■ ka hanai ana o Lakaahaloa me Kaiele na lii opio, me ka malama ia o ko laua maluhla ihi kapu alii. K a'i ae ko kakou nana ana la Kalelkupua ke kilokllo Hoku. me Ka—pa—pa pa ka Hooulu lahui kilokilo pololei eia laua ke kllokilo nei I na pala paa o ka lanl, me h& mau maka ala ko laua no kekahi manu kilo I'a. I'a wae pono ae la laua i na Hoku kupono no na hookomokomo ana i na Hoku kaawale 1 helu ole ia e ka poe kilolani. me ka noi au o Ka—pa~pa pa ma hoonohonoho ai I ke kahi mau i Hoku. no ka pono a me ka pomaikal j o na hanauna hope aku. j O Holoholopinaau ka Hoku Aina e\ kaahele ana keia Hoku raa kona alanui j hele 1 na po apau o ka mahlna o Ikuwa • me kona Hoku alakai me Oma'o, eia| ke nana nei na kilokilo» i ka Hele haa -1 heo o keia mau Hoku. iloko o ka Hooilo j a ka lapau o Ikuwa nalowale o Haloho- j loplnaau me Oma'o nalo ia mau Hoku' Aina. Ua puka mal la o Kawa'unuiaola 1 , la mua o Wilinehu. ua hele ho o Ka-1 wa'unulaola a hikl I kona mau la pau kona hele ana me kona hoopomaikai la no e kona mau makaainana ua nalowase iho la o KaWa'unuiaola. Puka mai la o Hoku hookele Waa, ka Hoku a na poe Hook«1e, e nana ka Hoku a na poe Hookele e nana ae ai j e like me ko iakou. ike Holo moana, pela 1 malama ia ai na Hoku Hookele Waa he uml kumamakolu, oia no na Hoku Alna i olelo I ma loko o kela Moolelo kuahaua. | Holoholopinaau, Kawa'unuiaola Ho,ku Hookele Waa Hokukauopae» Hokul■kawealanl; Hoku Hookeleale, Hokukau kamalama Hokuukall alil Keaiakaa iNapeha, Ululoa, Kawae Hoku kau Opua. O keta ae la na Hoku I makemakela e na kilokilo HMoku no ka pono a me ka pomaikai o ua hanauna hope aku a kau mai no la kakou i ke au hou pela t moakaka loa al l kekahi poe o kakou e noho mal nel he mea hol « hoomaopopo iho al na mamo a kakou e noho mal nei me ka maopopo ole la kakou, me ka po« hou e noho mkl ntL O kela na Hoku kaulana loa I ka poe Hookele waa, e hele ana lakou 1 keU la keia la oiokp o ka Mahlna na po m pau o ka mahlna i olelo ia Ikuwa. HiUnehu, Kaulua, Ikilki Welo Mah<*.

? - 'mut Mahoehojve Naaa. H!n&aka*iamrt - Hinaakaia'iki o na. ma!»ma keia I komo y ai na a kakoa 1 ike ae la. I > I keia hoonohonoho Hoka ana o n& kiiokilo o Kaleikupua m« Ka—pa—pa i pa ua ike ia aku la na keUd aiil. upii , ae )a ko lakou kulana me ke kilaklla līmaikal m» ka hiehie o na hiehie olelo t ae la o Ka—pa—pa—pa i kona alii la ; Lanakpaeahaloa e kuu Haku e Lanaku i aeahaloa ua nul na'Hi a kaua e hoohul i Ino laua me ko laua mau kaikuahine. » Ua hoohui (a ae la o Lakaahaloa me kona kaikuahlne ponoi no o Haallpoalii . o Kaieie no hoi ke kahuna Hooulu lahul [ me Kalelealilonalani ke mua Iho no la o Kaieie ua hui like ae la no na Hi me ka meamea o ko lakou noho ana, i ka manawa i hul ae ai o na UI opio. aole no ī loihi aku ka noho ana o na 'Ul. Kokoke mal !a ka make ana o Lanakuaeahaloa me kona alii kahuna Hooulu lahui no,o ke ola ana o keia mau alii o Lanakuaeahaloa ekohi haneri me kanalwa makahlki o kona ola ana o Ka pa—pa—pa ekolu haneii me kanaiwa kumamalua kona ola ana ua lolhi no ke ola la'e'a. MOKUNA XXXIV. Nohoalii o Kaahaloa o Ka'le'le elua ke kahuna Hooulu lahul. O Keku- .! puaalil'ke'kllo. O Lakaahaloa ke alii e nsho ana ma ke poo o kona lahul kanaka, o Ka'ie'le ke kahuna Hooulu lahui me Kekupua|alli ke kilokilo Hoku oiaio mai ka po mai ke kaikuaana eha ae no la o Ka'i--e'ie ua Ilke ka noho ana o kela poe alii ( ekolu. ī ke au noho alii o Lakaahaloa ke alii me ka pulama la e kona lahui kanaka ia lakou I na lii nui mai ka po mai. ua makaukau loa na makaalnana no ko lakou noho ana, me ka oluolu no ,o na papa Kaula na kahuna. j O Ka'le'le elua ke kahuna nana I hoikeike hou ae ia Kekupuaalii ke kilo •Hoku I mea hoi e moakaka ai na holke ;o ka manawa ua hull a holo ae la ke kilokilo Hoku Kekupuaalii olelo ae la 'o Kekupuaalii ia Ke'ie'ie e, e KaMei'e kuu alii kahuna Hooulu lahui ua ike ju, a kolu mahina ka nalowale loa ana 0 Paumakua, kekahl Hoku alii, ka makua alil o ka ohana Hoku hou aku.. s Ua ninau ae la o Ka'ie'ie elua ke kl- . lokilo pololei, ua ike mua au ia mea, alua ae Ia no kaua, e nalo nohol ka mea ;e ike ana, ua hanau l ke wale ia no ktfu .e ko kakou mau makua, nolaila, e paa ko waha e kua ana, ma keia mua aku, nau e wana ae keia mea huna a ke Akua. * 1 j Ua loihi loa ka noho hanau ana o na j alii me na kahuna ua ike ae la na kaula me na kilokilo o Ka'ie'ie elua ua hooma opopo no oia i ka lua o ka ouli lanl, oia ka nolowale ana o Paumakua ka Hoku alii, me keia ouli lani e hoike nei, eia ka ehiki mai ana he kaula nui mai kona . Aina mai o Kumuhonua. Ua wanana ae la o ke Kupualii i ke alo alii o Lanakuaeahaloa he malihlnl he malihini —e, eia la ke au mai nei i ke kai loa o na moana kai .uliuli, ua! Ininau ae la o Lanakuaeahaloa ke alii.' T He malihini, ; e Kekupuaalii, nohea jmai o wai kona Ālna, owai ka inoa oia imalihini olelo ae la o Kekupuaalii. no mal keia malihini o Pae- • ka«mana kona inoa. i 1 He mau 1 mahope iho mai ua paej j mai la o Paekaumana ma Kauai, Wa-' tilua. no Paekaumana kela kapuai o Malohu'a e waiho la malalo iho o Ka- 1 ikihaunaka ka Heiau a Kawelo. i | noho ana kekahi'kaula i uka o KaiJpuhaa, o Kaipuhaa no kona inoa ua iike o Kaipuhaa ke kaula nui o "Wailua- 1 nuiahoano. eia i kai kekahi kaula nui | i hui pu ia me'ke Akua, ua hopu ae la' |o Kaipuhaa i ka Puaa, me ka Awa lau * ka I'a ula i lolii malie ia no ia oihana. j Ua iho mai la ka elemakule Kalpuhaa t ike mai la oia I ka pi'o o ke anuenue I , malihini i kai o Walio, olelo ae la o' |Kaipuhaa he Akua ka keia Kaula, ua i 'iho pololel mai la ola maluna o Mauna- j kapu a }ho i ke one o Walio, noho ana! o Paekaumana i ke Hale kapu alii o j Manokukalanlpo, kupunakane ekolu o ' Maookalanipo. / I Ua ike mai nei na koa me na lil I ka' elemakule Kaipuhaa ke kahuna oiaioj 0 na 111 o Kaui, ike aku nel o Kaipuhaal ia Paekaumana, ua hapai ae la o Kal-'j puhaa I ka pule ka hoahoa I ke aku ia Kane me Kanaloa Kepookapuhunaikeaoull. • O Kane ke Akua Nui. O Kanaloa kona lua. O Kepookapuhunaikeaouli kelli. Puka mal makou ke kanaka. Mai o ka pou kahl. la wau o*Kaipuhaa ke kaula. He mohai he alana he ihu Puaa. Eho ali aku ana I na Akua. Ta Paekaumana ka Aumakua. Ke Akua I hele mai Kahiki. Ke Kaula nul i punl ka moku. E hull mal oe e Paekaumana. ta ka Awa Mo'i alli. Ela ka I'a Ula ka I'a kea. A—mau e mau—e Hl—ne A mama a mama ua noa. L?a hookuu aku la o Kaipuhaa i kai Puaa, ua eku aku la ka Jhu o ka Puaa 1 ka lepo mai waho a komo no Hoko o ka Hale alii. Ei(t« no o Paekaumana ke noho mal nei me ke alii, eku eku hou no ka Puaa ji ka moena hele pololei aku nel a ke : :a!o o Paekaumana moe Iho nel ka Puaa •ma ke a Paekaumana ua hopu iho nel {o PaeKaumana, a hal ae nel I na Akua llike roe Hawall nel 1 ka Puaa. J Ua Ike o Kaipuhaa i kana Puaa, no |ka n<ake pono o kona mau wawae o ka hele ana mai, ua hoolohe aku la [na mea a pau I ka pule a Paekaumana ,ke kaula malihini ua hapai ae la ola I īkekahi pule ka hoahoa no kona Aina 'hinau. i Q kumuhonua ke alli. j Lolomehanl • ke kahuna, i Wala ka pukana Akua. 1 K'i lua ka Ike 1 na moku. O Kane o Kane ke Akua. Na Kanaloa aku ke kahuna. O Kepoohonaikeaouli—e Na kumu kapu Akua. Ike ka paa I!\fna ilalo. O ka Puaa ai alil—e. E alana e mohai la'u nel. Ia oe ka pukana olelo. Olelo aku ke kahuna. Ui olnau t» aiiL Owai ke kupu ea. O na kaula n&i moku no. maoa no e ola. A amoku—e Amama amama. ua noa. > I kela pule a Paekaumana, ua ike . mal la na m me na kahnne e noho ana i i ke alo alii, me ka iakoo Ike ole, o • Paekaumana o Kaipahaa no kal > ike i kela mallhlnl. Ua olelo ae la o Kaipuhaa i ke alo alii e na lii me ka kahmna, eia i ko kakon ' alo kek*M aiil kahuna kiekie loa I oi ae i ihaluna. o ookou e na iii o Paekaumana » keU he JPukar~oa aUt mai keia mal ka . po mai o Waioalalo kon* one hanau. o . kumuhonua ka Aioa.

I ( I ka lohe ana o na alli i keia ieo a ko > lakon kanla wanana ua pii mai la ka ;maeefe iloko o ko lakou haupo no PaeI 'kaumaoa ua mihi iho la lakou kauoha i ! ae la ke alii o Manokukaianipo i kona i mau kahana ponoL iī o'u poe kahuna. e Uwahlnul, me ka >. O'o, e Hopu ka Uma I ka Puaa Hiwa i-ka Awa lau e uhau aku kakou I ka i |makua alii I maa liii mal na Akua nui, II i ka kakou mau hana naaupo ana, aia .'maluna o oukou e na ka-huna keia »;heTra aole o oukou nana p*>no mai ia [ kakou. I Ua kulu iho ia ka waimaka o Manokukalanīpo ke alli me ka uwe ana ae > i ka maka'u i ka make i ke Akua, ua . ( kena ae la o Manokukalanipo ia kaipuhaa e hoihoi aku I ka lakou malihini i ; ka Hale kapu Akua. ; Ua hoi aku !a o Paekaumana na i . ka Hale kapu Akua me na kahuna. na kilokilo kuhikuhi puuone, me na kakajolelo o Kaipuhaa ke poo. kahuna nul, ]ma ke kauoha a ke alit j He wa lolhi ka noho ana o Paekauma [na ia Kauai, me ka malkai ua hanau jmai la o Wailuanui. ke keiki hope a Manokukalanipo ke aiii mai loko mai l o Holoholoku ke alii wahine, ua olelo ae ;la ia me he la he la kapu Akua, na •Paekaumana i hai ka hapuu alii hou i ike Akua ua Ike mai la na lani ke hele e la ka Pohaku hekili ana kolokolo l ka honua pio ke anuenue ka ua koko ka onohl ku honua. | I ka mao ana ae o keia mau onohi, ua walho ka la'e mai la na paia lani je hoike mai ana el aku he kii he alele na Kal'eie ke kahuna Hooulu lahul, ua ike la aku la kekahi waa alil e iho pono mal ana a pae i ka nuku wai o Hauola I WailOa. I ka hoio ana mai o Ka'ie'ie, e kli mai ia Paekaumana, ua hanau mai la 0 Kaleleonalani ke alli wahine i kana hapuu alii hou o ka Iwakaluakumamaha o ka laua hapuu me Ka'ie'ie, ua kahea ia iho la ke alii o Lakaahaloa 1 ka Inoa o Kaikilauea. Ua hanau mai la no hoi o Haalipo alii ia Pauaholoa kana kelki iwakaluakuma maono me Lakaahaloa ke alii,, ua lilo mai la ka hanai ana o na lii i ka lahui alii, o ke ano mau no ia o ia lahul kahiko, o ka like no o ko lakou hanai ana i ka lakou mau alii, i He maikai a oluolu ia piau lahui kanaka, ma ka noho ana me ko lakou .mau alii, me ke mea ole nana e »hoonaueue ka noho ana, a hiki i ka hoi ana mai o Ka'ie'ie mai Kauai mal me 'Paekaumna ke kauia alii. I Ua lilo mai la o Paekaumana ia Ka'ie'ie no ka mea aole e hiki ke paa ia e na lli o Kahai ua hiki maoli aku ke poonui o ke alii kahuna eia laua i na moana e au nei me ko laua mau waa kupua. i Aia hoi kekahi kupua ke hele mamua 'o ka ihu o ko laua mau. waa ua olelo aku la o Paekaumana ia, KaMe'le he kupua moana o ka kaua mau waa o t Uhumakaikal. j Ua ike aku no kakou ma ka moolelo 0 Kaweio ia Uhumakikal, aole no kakou i hoohewahewa e na makamaka heluhelu moolelo no keia kupua, he Ino nui mahope mal, he olalo ua hlkl koke ,mai la k ino nui maluna o ka moana ! mawaena o Kauai me Oahu. | Nanao koke Iho' la o Paekumana 1 na lao iloko o kana Hoke mana a lu aku ( la mawaho o ko laua nel mau waa, ua 1 hoolili a'e la ka 'lao me ka Nehu ka piha ua hul ae la mau i'a ekolu, ke Haluku u'la ma'o a maanei o na wa o Paekaumana me Ka'ie'ie, ua lai malie Iho la ke kai. } Hele waho ae nei na waa malalo Oahu a mawaho o Molokai, me Lanai ja hikl malalo o Kahoolawe pii hou na Iwa iluna a hlkl I Kohala waho, ua ma!lie ka makani o kahi makani nel no. ( Ua • ike mai la no o Kekupuaalil i keia kupua hookaha I kona mau Haku ,ua malama no nae ke Akua la laua a jhiki pono i ka hale kapu alii, me kapu |Akua ua hele aku la na waa mawaho Jo Kohlaloko, no Waipio ka Ihu o na iwaa I ke awa pae hewa hao aku la na |mano kanaka i ka hapai ana i na waa kau iuka o kailiili maloo, ua lawe la ,aku lo o Paekaumana e na kahuna ilo/jko o ka hale kapu Akua, me ka mailama o na kahuna nui ia Paekaumana ke kaula. Eia o Paekaumana ke pulama la nel e na alii me na kahuna, hooulu lahul, ua maikal ko lakou noho ana me ka holopono ua olelo ae o Ka'le'ie ke kaula hoopono I kona mau hoa kahuna e hoomanao oukou no na la hai Akua hooulu alii. i pono al ko kakou noho ana. Olelo ae la o Lakaahaloa la Kupaualii kona ai puupuu nui (he puuku ia kakou) e hoomakaukau ia I Papaaina nul no na 'lli me ka malihin» alil Paekaumana ua olelo aku la o Kupaualii i ke alli ua makaukau mua na mea ai, ua hooponopono koke ia ka papa alna, ua a'i na mea a pau aole, mea koe paupono na'ono o PHlanl. Ua hi ae la o Paekaumana i na alii īopio ia Pa'uaahaloa me .Kailikllauea na alil i kaulana no ka noho alii hope aku o ka lahui kanakolu kumamakolu ua hal pono ia aku I na Akua nul la Kane me Kaneloa Kepookapuhunaikeaoull na Akua, mana loa. | Eia na lii ke mau ae nel ka nui me ke kanaka malkal, o ka nau ao a me ka noonoo maikai kekahi o na"lit, 0 ke ao no kana papa kahuna ua makaukau loa laua ma na iliHi kone olelo ua iehla maoll no ma ka olelo aha, oia no ke ano kaka olelo. * O ka hoolohe no i ka leo o na ai'o ana a na kahuna, ma na Ike like ote, me ka mau no nae o ko laua aapo I na huaolelo a'o a na kahuna, o ka paanaau o pule hooulu lahui pela 1 al na 1H e hoohui ia na lani ,alll me ko laua ma*i knikuahine. !' Ua hoohui ia o Pauahaloa me Paekapualil kona mua iho no ia ua hoao ae lā na 'Ui oplo. e hui hoao no hoi o Kalkilauea me Kekelaokalani ka mua iho !no o Kalkllauea he mea maikai ra ia lahui ka hul ana me ia ano ofa au Kahiko. |. Lawe ae la o Paekaumana iaia ka ;malama ana o na knmalki ali!. ma ke |kauoha o Lakaahaloa me Ka'le'le ua iho no laua ua kokoke ma! ko laua ( mau la ma ka aoao i elemakule loa i • hlki aku ko'lan mau makahik! I ka e|kolo haneri makahlki o LakaaMloa. a :make akn 1a oia me kona maluhl». j He ulna poha an no ka heklli o ka |Qw«a ua ka ua kahe ka wai ula ua > make aku la o Ka'le'ie ka makua hoo- [ ulu lahui I ka elua ana o kona maa v makahlki na like no na ola ana o keia I man alii 1 Ua nu! ke ku makena ana o na īli l'me na makaalnana, no ka make ana o i ko lakou mau makua alll noho Iho la- > kou me ke kaumaha !uudluu Hanale! i i ka TTa Nut • A MOKTTNAXXXV. M O Pauaihaloa ke a!fi o Kalkllaueā ka Hooulu Lahul o Kawailani ke kllokUo.

? O Paoahaioa ke alii kanakolu kuma« 1 eaakolu mahope mai o ke kal a kahina» " lil me Kahulnaaimalama o ke kaaakolu 1 kum3makoiu lahui kanaka no la o Kal--1 kilaueo, ke kahuna hooulu lahui a kilokllo pololei. me kawailani ke kilokilo 1 Hoku. ka nana ouH sani ana. 1 I ke au noho alll o Pauahaloa me ko--1 na alii kahuna hooulu lahui o Kaikiīa- * uea o Kawailani ke kilokllo Hoku roe 1 ka nana ana i na ouli lani o Paekau--1 mana ka makau lahui na kaula me na 1 kilokiio kuhikuhipuuone na kakaolelo. Ua a'o no o Kalkllauea i na 'lii me - na makaainana e mahi e lawal'a ku- * kulu Hale. me na pono a ke kane e 1 hana ai i panp ai ka noho ana o ke ' kane me ka wahlne me na ohana a f keiki o na wahine hoi a'o no lakou l ke kuku kpa nanala moena. Ua ike iho nei o Kaikilauea ua h«x>ko 1 ia kona makemake o na kahuna a'o no hoi o na kahuna a'o no hoi i ka lakou »'mau keiki I ka puie hooulu I.a me na pono ola oihana ua makaukau loa lakou L ma ka lakou mau hana pakahl. 1 Pela no na kaula me na kaula kuhikuhipuno»»e. na knka «lelo na kilokilo [ Hoku n?*»a oull lanl he like wale no la- i ! kou uā na hema. ka poe kalal j waa nohol. kahl olona. j 1 Ua eleu »e H lakou no ka lakou mau ! ! hana pak«**l iho me ka makaala ia o > keia leo a'll aoie I kunu aole i kunu- ' kunu ia e n* mea apau. na ma halona'lil me ke Akua. Eia no na Ili na kilokilo iani i ka hoi- [ keike ana oull lanl, e kau mau mal nel > ma na paia lan! ela o Kawallanl ke kllo ■ Hoku e e au mau alii ei aku i ka kakou 1 mau pua kela hoike oulilani. 1 Ke ike nei kakou o Kumuhonunlani 0 Kumuhonuaiakea. me Kumuhonua i ilalo na Hoku Akua ua hele iakou a . pohina eleele i kauahi mau a na Hoku . holke ouli o Kane me Kanaloa me Kepookapuhunaikeaouli Kaniaukapualii na Hoku akua ikaika loa ma ka hoike . ana i na ouli o ka manawa. E hoike mau ana kela mau Hoku Akua iloko o kela mahina keia mahina a Hull ka makahikl me ka hoomau hoomanawanui ho o na kaula na kilo kuhikuhipuuone kakaolelo me t»n kahu na hooulu lahui i ka nana ana i ke au , o ka manawa. Ua wanana ae la o Paekaumana he mea weliweli .ka hoopai a ke Akua maluna o keia lahui uuku. i like ka helu na me pai pe pau—la komi—e. ia kakou hoi pakahi a pau loa. o keia olelo a Paekaumana me ka oiaio wale no e like no me V.e ano mau o na kaula mai ka i po mai. Eia hoi o Kaikiiauea ke kulou nei kona poo ilalo. me ka uwe leo nui ana no ke aloha I na mamo hope loa, ua naauauwa mau ola, me ke kaniuhu ana na la a pai#pela no na kilokilo a kakaolelo kuhikuhipuuone na kahuna hooulu lahui hookahl no ia haawina like i na mea a pau. i, I keia nune ana o na mea a pau no ( ka polno elli Iho ana maluna o ka īahul ua olli palanehe mal la o Pipoahaloa 'mailoko mai o Paekapualii o ka Iwa,'kalua kumamaono o ka laua kamalel me Pauahaloa hao aku la na lii kaluina hooulu lahui ia lakou ka hanai ana o ke alll opio. J Oili mai Ia nohoi ka Kekeiaonalani hapuu ali#hou me Kaikilauea kona kaikunane kane, kahea iho la o Paekaumana I kona Inoa o Paekaumana elua ;o ka Iwakalua kumamawalu keia o na |keikl a Kekelaonalani me Kaikilauea lilo ae l£L no I na lil kahuna ka hanai o jna lii oplo elua. I O Paekaumana me Wailehua na makua alii hooulu lahui I hanai ina pua alii hou ia Pipoahaloa me Paekaumana me ka maluhia ka hanai ia ana o na iii :no ka like ole o ko lakou noho ana me jna makaalnana, J Ela na lii o £auahaloa me kona mau ipapa alii ke ike nei I na hana a ka lajhui alli kahuna me ka maopopo ole o' ,na hana e ike ia iiel ua olelo mai la o j jPihenuiahaloa ia Pauahaloa me na j papa alii e e kuu pokll alil e Pauahaloa 1 eia na lii ke kanikanlplhe aloha nei i ka kakou mau mamo hope loa. Ua ku—o Leo nui ae hei na lii a pau loa no kane me kanaloa wahine o na alii ua ku mal o Kauhl—ke ke -alii wahi aloha no kakou eia wau o Kauhi-Ke-kalani ke 111 opiopio me kuu laau kupua Kaikookumulanieleele o ka moku. Ma keia ka hoohoa ana o Kauhi—ke- , alii opiopio ia'o pono ia e kona kupuna ka AHhikaua nul o Pele o Kauhi—kejalii kekahl e komo ana i kekahi kaua .hull amahi kekahi komo ana i ke kaua huli amahi o Hawaii nei. j Ua a ano oia oia kekahi koa e komopu ;ia hooili kaua weliweli no ke aloha no ji ka aina kona one oiwi* i hanau ai e >kokua no la ma kahi o na makaainana .me kona ka'u lua ole. ,j Eia wau.o Kauhi—ke moopuna elua ja Kuliaikekaua, eia au maluna o kuu aina hanau, me na kupua a Akua e kojkua ana ma ka'u aoao o ko'u i'o maoli no ia me ko'u koko. no Hawaii nej wau he kupp'no ka Aina aloha.. | Eia "o me Pipoahaloa. ua ,nunui a kakala' o ka wahine wale aku , jno koe, me ko lakou makaukau piha I . na mea kaua, he oi kelakela laua. na {kupueu.me ka ikaika kupanaha ma ke ano kanaka. j No kekahi mau la toih! loa ua makemake na alii me na papa kahuna e ,hoohui ia na lii opio me na kakuahine alil no o laua o ka laua mau pill alo no ,la I mea no laua e pono af. me ka mau j fnō o ka uwe o Kaikilauea me i 'no ka hoopal e kau mai ana ihaluna o ka laūa hapuu alii. I Ua olelo aku o Paekaumana ekahl; ke kupua I hele mai kumuhonua mai na'u e huna na alii opio ] a hul alli me ka lah'.il kahuna a pau ua ike mal la na elemakule alii o Pauahaloa me Kllauea ua pau ae la ko laua kanmaha e nalo la ana ka laua mea nloha he keikL , TTa hoohn! ia o Paekaumana opin ->,»• j Kaleleonalani ke aIH wnhlne o ka muaj iho no la o Paekaumana opio hui no j hol o Pipoahaloa» me Kalanikalanialii ; ka mUa iho no !a o Pipoahaloa. o Pae- , kaumana ita makna alli nana e hookue- . kue pono kana mau alii. i; t ka ol pono ana iho o Pipoahaloa ke i.alH Paekaumana ke aIH kahuna ■ |opio maluna o ko laua noho alll, o kela i mau alli na 111 kanakolu kumamaha o |na iahu! kanaka Iho la no la maloko o t. keia moolelo a hiki mai nel l ka hoopai i ,la ana o ka lahul hope aku ola ka hiku -■ia ana o ka hohua me Hawaii nel. i| ' t MA'UNA XXXVI. (MOKUNA XXXVI. O .Pipoahaloa ke alil e komo ana lloko * o ka ehaeha o Paekaumana ka hooulu * lahui. Ka luku la ana o keU lahui. * 1 ke au noho aiii o Pipoahaloa u»e * Paekaumana opio ke kahuna hooulu lahul ua pulama mai la na kauia me na kahuna hooulu lahui me ko lakou noho * ana me ka hoike ma«t ia o n» alli iani vjke mea a lakou i mee uhane mua ole

ai, e hiki mai ana he hoopa'i nui maluna o lakou. Eia ka hoakaka ia nei na maka o nd maka o na kupua malama alii mt- na , makaalnana, ua o kalakala ae la ka hufu o Kamapuaa ke kupua eu o Hawaii ke Kae'ae'a o ka la hooili kaua ( nui, ke hiki mai ia manawa. { Eia iho no hoi o Puapaulenalena me 1 Limaloa ke konohiki o Mana, ua like ko iaua mau maka me kekahi imu ahi | enaena i pa umi ia ko laua īkaika, ke heie e la o Kauai a Uke me ke koko, a uwe no hoie na kupua ma ilunu Kauai o Iwa me Kaululaau eia iaua 1 ko laua mau moku aina o Maui Molokai l<anai, Kahoolawe ua makaukau iaua no ka la hooili kaua nui. 0 Kana me Kauhi-kekaiam alii e ia laua ke hookala nei i ko iaua mau ikaika kupua aoie kupua e aa mfei īa laua ke miio ia nei na kino pauku lino 0 laua iiihau awe pumai'a o ka—na, me na mea ikaika a pau ioa 1 hui up ia me ke alii Kepookapuhuna»keaouii ke aiii. Ua ike na kahuna hoouiu ianui mt na kaula a pau no keia mea kupanaiia, ke Pa'imalau me Kaauv>aa a.a.ua Ke hehi mai nei i na ae kai o weia uwu pae moku, o keia na waa kaua mua o Holaniku i hoouna mua īa mai e kaikooaiii o ka moku. X keia ike ana o na lii o Pa'uahaloa me Kaikiiiauea i Kaauwaa Alaua me ke Paianalau, ua kulu iho la ko iaua mau waimaka no ke aloha i ka laua mau hua. He keiki me na makaainana a puni ka Aina. Lla make like iho la na lii iloko o ko laua mau la kanikoo o na makahiki o ke ola ana o Pauahaloa eiima haneri inakahiki Kaikiiauea eiima haneri makahiki me elua makahiki ua Kupilikii na alii me na kahuna a pau no ka make ana o na makua alii ko lakou kakoo ikaika no ka paa ana i ko lakou maluhia. Eia jia ohana alii ke noho nei me ke kaumaha. Ike iho la nei o Paekaumana, ua kokoke x mai ka hanu hope o Hawaii ike like ae nei na kaula me na kahuna o Paekaumana kekahi e ike nei no Halaniku e hoomakaukau mai nei ina o ka honua <• pakaha ai i pono no lakou. Eia no Paekaumana ke liuiiu nei no ka la\vt ana aku i kana mau alii opio me na mea a Paekaumana i makemake ai ua loihi wale no o Paekaumana i kona mana nui, a lawe aku la i ke Aupuni hun:i. i kumu honua ka Aina, i ike ole ia e na kupua ua nalo aku la na lii me na kahuna iloko o ka wa pokole. Ila ha'oha'o na lii i ka nalo honua ana o ke aHi me ke alii kahuna me kekahi hapa o ka lahui alii rne na kahuna hoouiu lahui ike iho nei lakou me ke kaumaha ua olelo ae na lahui elua pehea ia kakou e noho makua ole nei. Ua ku mai la o Kauhi—kekalani ka eu Hookalakupua owau ko oukou makua e ka iahui e make like kakou, 'e ku wau ma ko oukou aoao me kekahi mau hoa kupua o makou ko maukou poo nui o Kamapuaa, o Paupualenalena ke kama eu liio o Kauai. Ua lawa ka ikaika ma ko kakou aoao wahi a Kauhi —ke ke kupua opio, eia na 'liike liuliu nei ke hoomakaukaii nei ka poe ale alo laau maka ihe lau meki me ka pololu na mea eha a pau. Ke ike ia nei ka ulapu o ka moana 1 like me ke koko o Kawauniaola ka Hoku hookeie waa ua puka mai la laua me ka hoike ana mai el ae ke au mai nei i ke kai na kaiii Aina mua loa o Hawaii nei me ka hiiahila ole. Ua hoike.mai o Kaohulanialii ka hokuloa nia ka kakou olelo ana eia iho na Holaniku ua koko ke mal i na moana kal o keia mau pae moku me ka nee malie ana mai o na waa kupua a pae mai i ka aina. Eia na kupua o keia mau pae moku ke kiei a holo aku nei maluna o na kupua o Holaniku ua lele ae la o KamaPuaa a kau pono iho la iluna o ke kuahlwi o Kaala Oahu, o Puapualenalena ka Ilio kupua oKauai kaupono iho la oia iluna pono o Kaala i ka piko pono o ke kuahiwi o Waialeale. Enana ae kakou i ke kaikamahine hookala kupua o Kilauea e'u mai la i ka luku wale ia iho no e ka ae'a haukke oiai, ua hilinai na makaainana mahope 0 keia lahui e puie ai, koe no na kahuna hooulu lahui he poe makemake ole 1 na hoomanamana. Ua ke na ae la o Pele ia kuilaike kaua kona alihikaua m/i e kipaku aku i na Holaniku ua kokoke. loa ,na Holaniku e pae mai i ka aina, me na kupua ikaika loa o kaiklialiinulokamoku ke poQnui o keia huakai kaili aina, me kona mau koa kupua. 1 ka manawa o na holaniku i pae ai i Hawaii nei ua hanau mai la o Puaiki ke lii kahuna mai loko mai o- Kaieleonalani ka Iwakalua kumamaono o ka laua hapuu alii me Paekaumana elua puka mai la no hoi o kuaiiloa ke alii mai ka puhaka laahia mai o Kalanlkalaniaiii o ka Iwa kalua kumamaono o ka laua mau hapuu aiii ua hanau ia keia mau alii ma'kumuhonua. E waiho aku kakou I na lii opio e hanai ia ana e na kupua e hoi mai ko kakou olelo ana i Hawaii nei ua ike o kana ikeia poino o ka lahui Hawail ua hoopuni ae la ke kupua kana i kona kino kau'.a kaee ua hiki aku' la ma luna o keia mau moana kal mai Hawaii aupuni pelaloa a puni keia mau pae moku. , He mea paakiki loa ia i na eueu o Holaniku ua hohola aku la ke kino o kana hihi pe'a i kaili kai he mea paakiki ioa i na kupua ke hoano mai ua pahu'a loa ko lakou ikaika, ua huki mai ia na waa maluna o ke Kaee. Ua pae pono mai Ia na waa o Holanlku mai Hawaii a puni keia mau pae moku, ua luku koke ia iho la na kanaka e na Holaniku ua hikl wawe o Kamapuaa me Puapualenalena ka mu'ka ana iho i na kupua Oahu me Kauai. TTa lele mai la iaua no Molokai me Lanai Maui, ua moni iho la laua ia mau kupua pau no l ka mu "kiki ia na Iwl e lele ana laua nel no Hawaii e hooili ana no ke kaua a Kuliaikekaua me na kupua ua hou hewa 'o Kuliaikekaua i na e loihl Iho no o Kamapuaa me Kuapualenalena pau no Iwi o Kuliaikekaua i ka nukiki ia e na kupua o Holaniku e like me Kauhl—ke Iwa kaululaau ua pau ko lakou mau io i ka mama ia e na kupua o Holaniku. Ua uhai aku la o Kamapuaa me IPuapualenalena ia Niuloaawaihiki me KulHo\pa na kupua o Kahikiku, o ko laua hele loa ana ia mai Hawaii aku nei a naiowale loa iaua ua haule iho ke Akua o Holaniku o Kukailimoku ua malama ia oe e kekahi kaula nui e Mah'iu. He koena keia kauia na ka make o na wahi kanaka ua Kakaikahi loa a puni keia mau pae moku aole i ike ia o na kino make o ka lahui aloha ino

ka make i ka ai wale ia iho no o ka lahui i make me ko lakou hewa i kau mai ai keia hoopai maluna o ka Aina. Eia i> Paekaumana ke hakiio nei ia Hawaii nei me kon. k ike ana mai ua pau ioa o Hawaii i ka luku ia ui liuliu hoomakaukau ae la o Paekaumana no ka hoi ana i Hawaii me kona mau alii me na mea a pau a no ilawe aku ai no kona Aaina hanau. I I ke po o Kaloa kukahi o ka malama b Kainea, kaaona ia kakou, ua iiului pau mai la o Paekaumana i na mea ana i lawe aku ai no kumuhonua poina ka ike noho ana i Waipio i ka nana ana ae o Paekaumana ka elemakule aole kanaka o ka aina ua pau loa i ka luku ia ua kuiu iho la kona mau w;aimka no ke loha i na makaainana i ka luku wale ia. Ma keia ho ana mai o na alii mai kumuhonua mai o ke kaula nui e a'o ana i kona mau alii e malam i n alii me na makaainana aole i pau e kana \a'o ana i kana mau lii ua kui lua- mai' la na pohaku hekili a owaka ka uwila ua ka ua kahe ka waikahe nei ke Olai ua iilo aku ia ka hanu o Paekaumana." | Ua make o Paekaumana ka makua nui o na aiii i ka ehiku haneri o kona 'mau makahiki o kona ola ana a make 'aku la oia I loko o kona kapu alii kieikie ua ku pinai ae la ka leo o na alii lua kauoha ae o Paekaumana opio me {pipoahaloa ke alii, e huna kele loa ia ka makua alii i ka naio ana o Paekaumana ekahi ua pau ae la ke kaumaha o na alii elemakule o Pipoahaloa me Paekaumana eiua. Ua hoohui ia ae ia na iii opio i ko laūa mau kaikuahine no ua hui ae Ia o Puaiki me kona haku mua iho no me Polakililani o Kuailoa no hoi me Kalanikai ua maemae na lii i ka hui ana a kaikunane kaikuahine ana. ia na lii ke hoouiu hou nei i na makaainana me na alii a puni ka aina pela no o Maui Molokai Lanai Oahu Kauai a Niihau, ke pii hiki wawe mai nei ka ulu ana o ka lahui kanaka me na lii na makaainana. Olelo ae nei o Paekaumana elua i kona alii ua hui na kamalei a kaua e aho e hooili mua no kaua i ko kaua mau nohona alii maluna o ka kaua mau alii na iaua no ia e hooponopono aku ko laua noho ana alii me ko laua mau ohana alii. l'.Ua ae aku la o Pipuahaloa i ka leo <> kona ali: kahuna ua poni ia iho la o Kualiloa i alii maluna o na alii me Puaiki i alii kahuna hooulu- lahui ua holo like i na kahuna ka hoolaa ana i

mau alii kiekie no ka aina. Ua hiW mai la ka hopena o na alii Haapuea mahope iho no iia make aku ia iaua 1 ka ia hookahi i ika eha haneri 0 ko laua mau makahiki o ke ola ana.- . MOKUNA XXXVII. Noho aiii o Kualiloa o Puaiki ke Kahuna hooulu lahui o Papaelani ke Kilokilo Hoku. I kau noho alii kanakolu kumamaiima o Kualiloa oia no ke alii .e kahi o keia hanauna lahui i luku ia. ai e na Holaniku, 1 pau ai keia lahui i ka nalo wale pakele keia mau alii ia Paekaumana kupua hanau iaua l kumuhonua ino ka aina pa haohao o ke Akua i noho ai. 1 E kilohl iho ka mea hoopaa a heluhelu |i keia Mookuauhau e ike ana kakou ia iPualki ka hooulu lahui hope me ka pule I hoouiu iahui. Pule hoola aiil me na imea hooulu o ka honua me na'l'a o ke kai na hiea e pono ai ka lahui ua hapai ae la o Puaiki i keia pule na ko lakou laina poloiei mai a kanalua mai a hiki ia Paekaumana. NaHi kahuna ia. Kanaluakea. Ke kaiakea. Moanaakea. Maluhonua. Nalu hookoku. Nalu hoomana. O manamanakea. •O Kawaihāwaii. O aniani. O 11. j O aniani 11. j O anianinuikukaaiku. [ O Kukulaniokoa. j Heuaeluna. Heuaeialo. , Heunakelekele. - j OPilikaakaa. Heuwilanuimakeha. Naloiioma. Aikanaka. f " Aikapule. Aikapoio. O Kapoio O Kaieie. O Kekuamoeipo. ' . O Paao. I ON-na. ' • ( Ololio. j O Kuwaikahe. I O Pokiikeanahulu. 1 o Ka—pa—pa—pa. I O Ke'ie'ie. ' i O Kaikilauea. . O Paekaumana. \ j Elu ma uka. ! Heulu ai. Kulu makai. ! He ulu I'a. Eulu i wana. j He ulu oia. | He ulu kanaka. j He ulu alii. i A mana ua noa. I I kaa-ma-ma ana o keia plle a Puaiki eia kona alil ke ike nei i ka pule a kona a'lii kahuna hooulu iahui oleio ae ia o Kualiloa ke alii i kona mau kahuna pom&ikal kakpu i ko kakou ka- . huna oiaio ua paa no ko kakou noho .aiii ia Puaiki ke alii kahruna. * } Ua kauoha ae ia o Puaiki i na kaHuna e a'o ia na kamaiki hope i ka pule hooulu lahui o na alii no hoi e a'o no i ka lakou oihana hooponopono noho alii pela no hoi na kaula na kilokilo kuhlkuhipuuone me kakaoielo e alaila ike kakou a hapai I keia oihana laahia i ,pono ai ka kakou mau mamo hope loa. j He wa loihi ioa o ka noho ana o na papa alii ua kui ke maii la ka leo paapaalna o ka heklli ua olapa mai la ka leo' nei o keolai ua oili mai la o Puanui ke aiii hooulu lahui mai ka puhaka ilaahia mai o Poiikailiiani o Kaiwakakumamawalu o ka Puaiki mau hapuu alii. Mahope mai ua hanau mai la o Kalanikai i ka laua hapuu ālii hope, o ka Iwakalua kumamaono o ka Kualiloa: ua lawe ae la ka lahui alii na iakou ka | hanai ana o na alii opio elua. I Ua kahea ae o Puaiki i kona mau | kaikuaana ia Paekapu Paekualii na ka-1 huna nui e hele mai laua e palaia ae | i na lii opio ua hele mai la iaua e papa i na alii ua poni ia iho la na lii opio iioko o ka Hale kapu Akua o Kane me Kanaloa Kepookapuhunaikeaouli ne Akua. ' Ua noho mehameha ka lahui me ka uuku ua hoike ae o Puaiki i kekahi j olelo koikoi ia Kawaunualii ko laila

kaulana Aina e helu ia na lahui kanaka i maopopo ka nui o na makaainana. Keahele aku la o Kawaunuialii ma na moku eono o Hawaii' ua haawi ia aku la ka helu kanaka i na Haku Alna a puni o Hawaii pela i hoouna ai o j Puaiki ia Kaumukapualii e holo i Maui | Molokai Lanai Kahoolawe Oahu Kauai 1 Niihau, ua waiho ia ka helu i na haku Aina a puni ia mau pae moku. Ua olelo ae la ka papa alii me na lii kahuna i ka naauao o Puaiki i ka he*u ana a puni keia mau pae moku he niea na kakou i ike ole ai me ko kakou mau kupuna no paha, aole no i maopopo ke ia ano hana ia lakoi:. He wa loihi mahope mai ua hai ia mai la ka lohe i na lii ia i Kauai o Kaukumukapualii ua hoouna ia mal ka iohe ua maikai ka papa helu kanaka a Kaukumukapualii ua maopopo loa na >vahi kauna kanaka a puni na pae tina. Helu lahui elua. Oleio kumu. Kuauii, Hawaii. Kulua, Maui. Maika, Kahooiawe. Weiloa, Lanai Maulu, Moiokai. ! Ohu'e Oahu. j Kawili, Kauai. j Kunuu, Niihau. O keia ka helu lahui mua' loa o Ha- j waii nei i hoonoho ia ai e Puaiki ke kahuna hooulu lahui mahope iho o ka luku ia ana e na Holaniku ua hoike moakaka ae o Puaiki e helu mai ia ka iahui kanaka a hiki i ka lahui hope loa oia ka mea e maopopo ai ka helu lahui. I E kala īliai e na makamaka heluhelu Mookuauhau o keia moolelo e oleio mai paha auanei oukou ia'u i kuu hoike ole aku i na lahrui mamua aku o keia kai a Kahunamalama me kahinaiii aole no i loaa mai ka helu na lahui mu i au, e hiki ai ke hoike aku. 1 Ua ike ia na keiki alii, ke pii kilakila ko laua U'i o ka makaukau no nae i na mea hoohana. na iawa no me na oihana. e ae e pono ai ko laua noho ana 0 ka oi ioa aku no o Puanui ka makua ma ka pule hooulu lahui me ka ike i na mea kaua i a'o ia ka oihana kaua i makaukaua na lii i ka hakaka. ' Olelo ae nei ke alii kualiloa i Puaiki kojia ali kahuna hooulu lahui me na alii a pau ua nunui na lani a kakou e aho e hoohui ia laua me na alii kaikuahine no ua ae ia keia olelo o na lii me ke ka'u lua ole iho o na lii i hoomakaukau ia. Ua hoohui ia o Puanui nie Pakaaiana ka mua iho no o Puanui o na kahuna ka mea nana e hooulu i na aiii o Paekapualiioa me kona mua iho no me Holanikukalani i ka hui ana o,na alii opio ua heie mai na kahuna nui me-na kaula na kilokilo kuhikuhipuuone na kaka.olelo na lakou i hoohui na alii me ka iike mai-o na Akua hooulu lahui, Kane Kanaloa me Kepookapuhunaikeaouli. j Ua ike mai na Akua nui i ka hui ana ( o na alii opio ua hoike mai lakou i ke ;aloha ke ua nei ka ua kui ka pohaku olapa ka uwila nei ke olai ke amaamau nei ka pohaku hekili ke uwe nei na elemakuie alii o Kūaliloa me Puaiki no ke aloha i ka laua mau hapuu i ka hui ana ae me ka naaupo aole i ike i na hana o ke kino kane a wahine. | Ua make iho la o Puaiki ke kahuna 'hooulu lahui i ka elima heneri makahiki make no hoi ke alii Kualiloa-i ka elima haneri o kona mau makahiki ua nai no ke kaumaha o na papa alii ua uwe lakou a hiki i ka hopena. | MOkUNA XXXVIII. j ' Noho alii o Paekapualiloa o Puanui ke kahuna' hooulu lahui o Keliilani 1 ke kilokilo. 1 I ke au noho alii o Paekapualiloa imaluna o kona mau o kana moku eono Hamakua Kohala Kona Ka'u a me Puna Hilo, ua ike ia o Paekapualiloa ke alii me Puanui ke kahuna hooulu lahui o ke liilani ke kilokilo Hoku. Ua ike na lii me na kahuna a pau i ko lakou mau alii ua Pulama mai la lakou i na lil ekolu ia ia Paekapualiloa Puanui me Keliilani he kilokiio Hoku oia kaikuaano no ia o Puanui ke lii kahuna hooulu lahui. Mahope mai ua olelo ae o Puanui i na alii me na lii kahuna e malama ia ka noho alii ana o na lahui me na makainana i pono ai ka iioho maluhia ana o ka poe ilihune me ka poe waiwai he mea kaumaha hoi ka noho nele ana o kekahi makaainana. Olelo ae la o Puanui e kanu ia ka uala ke kalo kauhi ke ko, o ka laau hooulu lahui no ia e ulu hou ai ke kana ka a piha hou. ka aina i ke kanaka o ka pule hooulu lahui no hoi kekahi e na kahuna hooulu lahui e pono ai e piha hou no ka Aina i ka lahui. Aole hoole ana o na lii me'na maka- [ ainana he leo mana ko Puanui keiki • a Puaiki ia'o pono ia ma na ano e pono | ai ka Aina me na alii ua hooko wale ia no ia leo o Puanui me ka eleu na makaainana i ka leo kauoha i pane ia mai ko lakou mau pepeiao. O na alii hoi kekahi e hoolohe nei i !keia leo hapai no ko lakou mau pono aole alii e hiki ke hookuli ā ku'e aku i kela leo maikai e a'o ia mai la i na olelo, Oleio me ka pomaikai aole e mea Pale i ka olelo oiaio a ko lakou makUa hooulu lahui. Eia o Puanui ke lawe mai nei i ka olelo kauoha a kona luau'ialii ia'o mai ai iaia e maiama i na pono aiii me na lahui ka mahi ai lawa I'a Kukulu hale Kalai waa Kahiolona Hale Ihe kalal palololu laau palau na mea e pono ai Ika noho ana. O na alii wahine me na wahine a pau kuku, kapa kapala Puakai Pua hala mahuna na hana oia ano.ke nala Jmoena lau kumu kahi kumulua a hiki j i ka elima kumu, moena makalii moena ( 0 moena ahu ma Koloa o na pono oia oihana ike iho la o Puanui ua ms.lcauikau na mea a pau. Ua kauoha ae la o Puanui i na papa alii me na lii kahuna na makaainana a puni ka Aina me na alii e kil—ha ia na olohe a'o hauna laau Palau Pololu 0 o Ihe laumeki ka pikoi ka maa pohaku na mea eha a pau e kalal ia na waa kaua kaulua iaukahi kia-loa na pono" oia oihana. E a'o ia ka haihai ka lua ka lele pali ka lele pa ke lele hale na mea pili ma ia mau hana e make ai o ka hoapaio eia na lii ke nel I ka olelo a'o j a Puanui ua hoolohe o Paekapualil^a 1 ka olelo a kona alii kahuna o Puanui i mea e paa ai ka Aina me ka lahui. . Ua nui ka hauoli o na alii i na hoike o Puanui i na mea e po no ai ka Aina me ka lahui kanaka eia ke liuliu hoomakaukau nei na mea a pau no na hana e pono ai ka Aina ua kukala akea ia na moku aupuni ua hooko wale ia no ka olelo aole e pale ia. Olelo ae la na alii he mea maikai ke a*o kupono an'a o ke 'lii kahuna i ko laua mau alii me na papa alii kehuna pela no na makaainana a puni ka Aina ua haawi like mai iakou i na mahalo na ke a'o a ko lakou alii kahuna hooulu

lahui eia na mea a pau ke makaukau nei no na hoohana ana. Aole lakou i ka e i keia leo hoolanalana a ko lakou aiii oiai he olelo pono ia a me ka pomaikai e loaa mai ana ma ko lakou hooloha ana- ua ike no lakou he mea pono ka olelo a kp lakou alii kahuna hooulu lahui ua hilinai aku na lii me na makaainana ma kana ole)o ana. He wa loihi ka noho ana o ka lahui me ka oluolu maikai o ko lakou hoonanea ana me ka olelo mau o na lahui alii kahuna no ka naauao a me ka noonoo o'Puanui ua olelo ae na kahuna nui oia ke kanaka i hoolohe i ka leo o kona makuakane hoopono. Uā olapa mai la ka uwila ma na paia 0 ka lewa lani ke lalapa hele e la na alelō manamana o ka uwila me ka paa ole mai i ke kaohi ia mai ua kuilua mai la ka leo o ka hekili ua ka ua kahe ka wai nei ke Olai lu honua. Ua oili mai la nk aliī opio i ka wa hookahi o Pualoa ua hanau mai la oia mai'loko mal o Pakaalana o Nieiopakaalana ua puka mai la no oia mailoko mai o Holanikukalani kona makuahine alii, hookahi wa i puka like mai ai mau alii ua Hlo aku la i na papa alii ka hanai ana o na alii opio. j O Pualoa ke keiki umi kumaihawalu a Pakaalana me Puanui o Naoio paka'alana ke keiki umi kumamawalu o Ho'lanikukalani me Paekapualii ua maikaika hanau ana a na Pua alii ua ike mai na Akua nui o ka po mai o Kane me |Kanaloa Kepookahunaikeaouli ke Akua kilo Hoku a hooulu iahui. ! Ua waiho ia ae ka hai ana aku i na lAkua nui e na papa kahuna pela i ike ia ai na lii nui oia au ma ka palaia ana 1 na hale kapu Akua ua kaph ia iho la na alii o Nioikapuopakaalana me Pualoa. I Ua maikai wale no keia ano hana i na lii oia au poeleele, me ka mea ole nana e keakea aku lina paha o ke au piki nei o kakou, he huhu loa lakou o mau ka pii ana o ka lahui. I Eia na lii o ka Aina ke kilokilo aku nei i ka hana a ko lakou mau kahuna . hooulu alii hooulu lahui hooulu i na !mea e pono ai ka lahui kanaka a puni 'ka Aina, he mea ia na lakou i ike ole jai o ra Hi kahuna wale no. Ua mahalo no nae lakou no na hana l'maikai.a'ko lakou mau knhuna m« 3 na kapu Akua' kapu alii kapu kahuna kapu ilahui kanaka ua puili mai no lakou i na pono i loaa. mai ia lakou me ka pomāikai nui o ko lakou noho ana ma ia Oihana. I I ke au koko ia o ka laki o ke au o ka mana\Va ua olelo ae no o Uuanui kp alli o na kahūna ua pomaikai ka lahui jia. kakou na aliii noonoo i mea e pono ( ai o ka lahui me na mea a pau a kau aku i ka kakou mau moma. j Aia hoi kekahi alii nui ua hiki mai o Paipaikukalani ke alii o Maui hikina |Hana Kauiki ua holo mai oia maluna o kona waa Kialoa me eono o na mau ■ kanaka hoe waa i mahuka mai o Paipaikukalani i ka maka'u i kona mau |makaainana me kona hoa aina kona ' kanaka ponoi no ia.ua makemake lakou !e make o Palpaikukalani no koha hewa • pepehi wale i kana mau keiki he'lwa- ■ kaluakumamaono. Oia ka Haku o na kahuna Hoouluilahui o Maui he mea nui ke kanaka ;wahi a lakou ma ka hooulu ana e fnake Ike alii hoo-na-i-ko-lai kanā hua alii ( nui o. Kalanikuihono mai no ia alii. | O keia pepehi keiki ke kumu e mako ''al o Paipaikukalani ua lohe fho la oia •e mmke anq, ia ua holo aku la oia i' Hawaii kumumoana e pakele ai i kona ,holo ana mai i Hawaii e imi ai i kona ola, k« nana mai la ke kāhuna hooulu lahui ia Paipalkukalani i keia holo huna ana i Hawāii. Ua kena ae la o Kailikai ke'kahunā hooulu lahui i kona mau hoe waa, ua makaukau koke mai la na waa i hakalia i ka olelo ana ua kāuoha ae la o Kailikai ke kahuna i kekaulana aina e holo pu laua, ua ae mai la o Kahookeleaiakamanu ka Hoku aina o ke alii 'me kona mau kanaka o ke Kailamuku nui iho la no ia o ke alii Pa'ipa'ikukaiani. Ua holo aku la ko lakou mau waa ma ka moana o Alenuihaha me'ko laua mau kanaka 'o ole'a ma hakaka ana me ka mea ole nana e ke'ake'a mai 'me ke alil wahine o Kalanlkauleleiaiwi ke kapu alii nui me kona waa kaulua me kona Puloulou aliiinui no me ka pepe alii hou o ka iwakalua ku mamahiku ia o ka laua kamalei. Ike māi la o ka Paiahuaalii ke'lii o Kohala loko i keia waa alii me ka Puioulou alii e kau ana maluna o kapola waa kaulua ua pae aku la ka waa o ka lanika'uleleiaiwi i ke.awa pae o Kohala ioko Milolii me kona kahuna kaalihikaua kaulana aiha.. Ike man n'ei ke alii . o Kohala loko o Pa'upa'ukaikoo hookipa aku nei i na lii o Maul me ka pumehana ua hoomakaukau ia mai nei na mea ai ono o ka papa aina a nā lii o na oho a pau o ka puu e hoohewahewa ole ai ke moni aku, i ka ma'ona ana o ke alii me na mea a pau. Ua ninau mai la ke kamaaina alii 0 Pa'ipa'ukaikoo ke aliii Jie huakai nui keia e ke alil ua olelo akp la o Kailikai ;ke kahuna hooulu lahuiShe huakai nui jka makou i hele mai nei i Imi mai nei ] makou i ke alii pepehi keikl ia Pa'ipa'ijkukalani eia no ke lii wahine o Kalani' |kau a nei na mamo alii ua pau wale ino i ka pepehi ia he Iwakalua kumamaono koe keia alii opio a laua nei e hii ia nei. ,/ * * . Ike iho la makou na kahuna hooulu : lahui i keia mau hana menemene ou a ke makou alii Pa'ipa'ikukalani ua makemake makou e pepehi iaia oia ka makou i uhai mai nei mahope o kona meheu eia la ita i hea kona wahi i holo mai ai o Hawaii o ke lii wahine nei o j Kalanikauieleiaiwi. I Olelo aku la ke*aiiii o Kohala i ke alii kahuna ua lohe mai makou aia i Waipio kekahi aliii maiihini olelo uwa'lii 1 la he kaua nui ma ka Pueokahi, Hana Maui ua hee wae ka aoao o Uwa'lii I la oia ka Hawail nei e hoomakaukau nei no ke kii aku i kona hoa paio e kaua. I ka lohe ana o ke alii wahine Kalanikauleleiaiwi ke alii aole ana hoa paio e ae o wau nei no o kana wahihe i puka aku ai na mamo alii he lehulehu wale mai a mua aku. 1 Olelo aku nei o Kalanika'uleleiawiwl me ka waimaka e kihe'ahe-'a ana ma kona mau lihllihi maka me ka leo kaumaha ke alil i olelo aku ai ke alii o Kohala ia Pa'upa'ukaikoo, eia wau o! Kalanikauleleiawii ke waiho aku nei au I i ko'u ola alii me ko'u mau kanaka ma I ka poho o ka lima o ke alii o Hawaii j e pepehl iho ia makou e waiho aku l na makaainana o Maui. j Ua kaumaha iho la ke alii o Kohala , o Pa'upa'ukaikoo ua kauoha koke ae' la ke alii o Pau'paukaikoo i kona mau koa lkaika ia Muliwaa me eleulani, kahiluku Mokuola o lakou ke hele pu 1

me Pa'upa'ukaikoo me na kanaka koa ; ona me ke ka'ulau ole. j Ua olelo iho la ke kamaaina o ka liale ' o Pa'upa'ukaikoo i ke alii ia Kalani- , ka'uleleiaiw i nie kona kahuna ine kaalihikaua e noho lakou e malama i ke alii wahine e pepehi akn a make loa ' aole lioola he kipi oia. Ua hoike ka huakai a ke alii Pa'upa'u kaikoo me' ka wili ilia a ka puahiohio iloko o kaulua ua noho aku la lakou j no ka wa pakole aole no i li'uli'u iho j ana lakou nei i ka pali o Waipio me ko ka'u ka'u iua ole iho o Pā'upa'ukaikoo ku ana i ka puka o ka hale alii. Ike mai la nei na koa me na alii o Paekapualiloa me Puanui ke kahuna hooulu lahul i ka hiki ana aku o ko laa kanaka hoopono o Pā'upa'ukaikoo me • na koa ikaika olelo mai la o Puanui ke kahuna hooulu lahui i ko laua kaulana i Aina eha. | EPa'upa'ukaikoo heaha keia huakai | nul eko maua kanaka u e kipi j anei he hoohalua ae he upu mai i ko kakou alii e make ea e hai mai e hooko koke ia aku ro mo ka ap aku nei o Pa'upa'ukalkoo ae he kipi he hoohalua eia ma ko olua alo e a'u alii. O Pa'ipa'ikukalani ka pepeN ka-n'-\ eia ke noho nei ma ko kakou alo a!M e kuu mau haku he pepehi "iamo alii aiē ke alii wahine la ke noho nei n--e a'u me kona a mkuanaka ke alii wahine 0 Kalaninuikauleleiaiwi me kona kau maha i* ka pau anao ka laua mau kelki he Iwakalukumamaono i ka make i ka lima menemene ole i ka laua mau alii ua koe hookahi hapuu e hanai nei kona makuahine alii. Ua pii mai la ke kunahihi o ke alii o Paekapuliloa no ka lohe ana i ka leo a kona kanaka hoolohe i ka malama j maluhia ua olelo ae o Puanui ke lii kahuna ke ike e la wau i kela oleln au e ko maua.alii ua ike wau ua hai mai la oe i ka mea oiaio ua ike mua au *i keia alii. 1 Ua kena ae la o Puanui ka waha mana ia ua waiho ae la o Puanui ia Pa'upa'ukaikoo e hopu ia Pai'pa'ikukalaniaiwi ke lii o Maui ua paa iho la ke alii lima koko ua olelo o Puanui aia a hiki mai o Kalanika'uleleiaiwi me kailikai ke kahunā hooulu lahui. 1 Kiina ia ke alii wahine nie Kaiiikai me ke kaulana aina me na koa ikaika loa mahope iho na hiki mai la ke alii 0 Kalanikauleleiaiwi ke alii wahine e nolio ana i Waipio me ka ehaeha no kana kane me 'ke aloha no hoi ia Pai'pa'ikulani kana kane. • Ua noho ke anaina kuka no ke alii Paipaikulani e hooholo i ka make a me ke ola ua noho mai la o Kalanikuleleiaiwi ke ālii ua wehewehe mai la oia mai ka laua maka hiapo a hiki i ka iwa kalukumamaono o ka laua mau hapuu alii i pepehi ia e Pa'ipa'ikulani kana kane. ,Ua pii-mai la ke li'a aloha o ke alii nui !o Paekapuliloa ku ae la oia a hele pololei mai la a ke alo o ka U'i Kalanikauleleiaiwi a honi iho ia i ka ihu o ka opio a ka hoahoa ae la i keia olelo o ke» alii wahine i nele i ka hapuu alii 010 na ke Akua Kane Kanaloa Kepoohunaikeaouli na Akua e noho hou ia oe maluna.o kou noho alii no Maui e make jka pepehi alii e pono ai. 1 Ua ke'na ae la ke alii i kona kaulana 'Aina nui i Wahahiakalani e kii e pepehi ia Pa'ipa'ikulani ua hooko ia ka leo alii ua pepehi ia iho Ia o Pa'ipa'ikulani a make holehole ia ke a hoopilapilau ia i mea kupelu mano aloha no ia alii ua . noho keia mau'alii i Hawaii a hiki mai j ko lakou hopena. j Eia na lii opio ke pii ae nei me ka mohamoha maemae o ko laua kulana alii kapukapu me ka makaukau no o ilaua ma na hana i a'o ia e ka makua |e like me ka mea mau ia lahui kanaka ,ka ike hoohana ma na pono kino a me na ike i hu aku ma mua o ka palena e iini ai na makaalnana. j Ua olelo ae la o Puanui i kona alii ia Paekapualiloa, ua nui na alii opio a kaua e hoohui laua me ko laua mau kaikuahine i pono ai ko laua noho ana ihui no hoi'o Nioipakalana me keliikaiJaha kona kaikuahine mua ae no o Puajloa no hoi me La'iwahine kona mua iho |no ia. Hui no lakou e like nn mf ko ilakou ano oia lahui. j I ka manawa e pioo ana na alii ua j heiu mua mai la na konohiki me na ,hoa aina i ka lahui kanaka a puni keia ■mau pae moku ma ke kauohn n ka ele;mākuie naauao nui wale a Puanui k.kahuna hooulu lahui. He lahui elua. Kuauli, Hawaii Elua kuoi 20. lau H.Wk Kulua, Maui Elua ku oi W hiu 4.800 Maiku Kahoolawe Elua ku oi3 lau 1.440 Weiloa Lanai Eiua ku oi r> lau 2.200 Maulu Moiokai Elua ku oi 5 lau 2.200 Ohue, Oahu. Elua ku oi 10 lau 4.500 Kawili Kauai. Eiua ku oi 10 lau 4.800 Kupuu Niihau Elua ku oj 2 lau 9f50 Houluulu 0.000 I keia helu lahui ana o na. alii ua -inake iho la o'Paekapuahaloa i ka oh/i haneri o kona mau makahiki o kr- ola ana o.Puanui aku no ma hope i ka eha jhaneri inakahiki ua iike no ke kulana o keia mau alii o ko laua ola nna a make aku la pau ko laua palena. MOKUN.A XXXTX. O Pioikapuopakalana ke alii o Pualoa Ka hooulu lahui o Kaweoiani k«* Kilokilo. Noho alii o Nioikapuopakaalana o jPualoa ke alii kahuana hooulu lahui ime Kaweolani ke kilokilo Hoku, o keia 'na 'iii e noho hoomalu ana maluna o Hawali a punl me ko lakou mau ma- i kaaainana me na papa alii malalo mai o*lakao o ka papa kahuna ko lakou : ikakoo a alakai no ka make a me ke ola. j O Kawelolani ke kilokilo lani nana | ( ouli ma'nawa ua leha ae la na maka jhakilo o Kawelolani i na Hoku o ka. lewa ua ike ae la o Kawelolani i ka pii ana ae o Olapana i ke ahiahi poeieele 0 ka po ia o kulu o 010 pana ka Hoku j alii o ka Honua me kana mau mna e t kau ana maluna o ka Haka. j Oia "kekahl a na kilokilo lani e hilinai ai o Olopana ka Hoku alii me ka Haka moa ua ike no kekahi poe o ka|kou i keia Haka moa ma na paialani ke hiki mai i kona mau po o ke kau nae aole i ka Hoollo. Ua wae hou ae o Pualoa ka hooulu lahui me Kawelolani ke kilokilo Hoku 1 na Hoku i koe iho i na kilokilo mua ua hala ko lakou palena o Hokuula me Hoku lei o na wahine no iā a Makalii puka mai o Kanoemakalii mailoko mai 0 Hokuula na Hokulei mai o Pukolua me Makalii no eia no keia mau Hoku ke kau nei no iloko o ke kau a tiiki hoi 1 na makahiki loihi e hoi ana no lakou iloko o ka Hooilo. I O ka huihuimakalii oia kekahi mau Hoku hoopahaohao ia e na kilokilo Hoku i ke kau maikai keia mau Hoku i ka Hooilo he oi ka makani me ka ua, ōlelo ia. al keia huihul Hoku e na kilokilo he Hoku hoowalewale i ko ka honua poe kilokilo lani. ' (Aole i pali.)