Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXIX, Number 15, 15 March 1901 — Page 6
This text was transcribed by: | Lianne Hee |
This work is dedicated to: | Maxine Leinaala Porter Hee |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
KUOKOA, MARAKI 15, 1901.
6
(Mai ka aoao i mai.)
na hana o ka la malalo o ka hoomalu ana a Hon. D. Kalauokalani.
Eia na hoa hanohano i noho ma keia Aha Noelo na Senatoa Kalauokalani, Carter Kaiue ame Russell na Lunamakaainana Emaluka, Preendergast, Hgoos Haahea.
*Hon. D. Kalauokalani ka Lunahoomalu o keia Aha Noelo, a o ka haole kakaupokole o ka Hale ona Lunamakaainana, Mr. J. D. Avery, ka kakauolelo. No ka hiki ole ana o na mahele Olelo o ka Ahaolelo, nolaila, ua hookohuia o W. J. Coelho i mea unuhi Olelo. O na poe kakau nupepa i ikeia ma keia halawai, oia keia: Stevens, no ka Advertiser Doolittle no ka Republicans, owau no hoi no ke Kuokoa, nei, ko ka Home Rula hoi, o Kaulia, i ka holo lio ia a aui ka la hoi mai, ua hakahaka ka opu. O Kahaulelio hoi ko ka Lahui Hawaii, i ka makaikai no ia i ka Bishop Home, a e ole o “Hanale” iikeia aku ai kona mau helehelena. No Hoke hoi, ka ikeia ana no i ka lele ana iuka ike hou ia aku i ka paliku o Waikohe, i ke ahiahi Sabati ae.*
Mamua ae nae o ka hoomaka ana o na hana a ke Komite ua ku mai ka makua Kalauokalani a noi mai i ke anaina e hoomalu, a hea aku la oia i ka Rev. Makaimoku e haipule mai.
Mamuli o keia kono, ua ku mai la ua Kahu la, a me na leo uhia, kalokalo ae i na Lani i keia mau mamala olelo. “E Iehova! Ke Akua Mana Loa. Ko Makou Haku Iesu Karisto. Ke hoomai kai aku nei makou i kou aloha me kou ahonui i ka hoakoakoa hou ana ia makou a pau maloko o keia hale me na hoa hanohano o na Hale Kau Kanawai o Kou aupuni nei. E hoolauna mai oe i kou Uhane me makou i loaa ai na hoa hooponopono maikai ana ma keia hana nui a makou e lawelawe nei. E haawi mai i ka ike ka manao me ka hoopono e hiki ai ke loaa ka pono au i makemake ai ma keia hana. Ma o Iesu Karisto la ko makou Haku me ko makou ho ola no ka wa mau loa. Amene. **ma keia amene, ana, ua lokahi na mai a pau ma ka puaana ana, me he la, ua aoia i ka pule ana aku poe Kakolika.**
Ua kuae o Kalauokalani a i aku i ke anaina. “Ua hoea mai nei makou, na hoa o ka Ahaolelo imua o oukou, a e makemake nei makou e haawi aku i na kokua a pau i hiki ia makou, a ke hiki, e hooko no makou i na noi o oukou: E hoolohe ana makou i na mea a pau a oukou e manao ai e hoike mai, a ke manaolana nei makou, e lilo ana ka oukou mau hoike i mea na makou e loaa ai he alakai kupono ana ma na hana a pau e hiki ai ia makou ke hana i mau kanawai e kokua ana ia oukou”
Ia Kalauokalani i noho iho ai, ua ku mai o Thos. K. Nathanial a i mai! E oluolu mai ia’u e hoike aku ia oukou no kekahi mea a makou i hooholo ai ma kekahi wa i hala ae nei, aole no i
liuliu loa. Oia no ko makou wa i hooloho ai e hoomau aku i palapa a hoopii i ko oukou hanohano a ke no haahaa aku nei makou e hoolohe mai ana oukou i ka makou noi haahaa e like me ia i hoikeia ma o ko makou Lunahoomalu.
I ka pau ana o ka Nakanaela hoakaka ana, ua ku koke mai la o W.K. Makaooa, a i mai: “I ka mea Hanohano Senatoa Kalauokalani, ka mea hoi i oleloia ka Pohakuhauoli o Hawaii, a me ka Mea Hanohano, Beckley, ke Kalaipahoa o Molokai, a i na hoa e ae o ka Senate ame ka Hale o na Lunamakaainana i hiki mai nei mamuli o ka makou palapala hoopii, ke makemake nei makou e hoakaka pono aku i na kumu hoopii maloko o ka makou palapala, e like hoi me na olelo a ko kakou Haku. “O ke Aloha aole o ka mohai ko’u makemake.
“E like me ka mea i palapalaia, he nui ka poe i waeia, a he kakaikahi nae i kohoia pela no me oukou, he lehulehu i alualu i ka hanohano, aka, he kakaikahi loa i koho ia. Pela iho la oukou i hiki mai nei ia makou nei, a oia ka makou nei, e noi aku nei ia oukou, e hana mai i ka mea pono no makou.”
“Ua hiki mai nei oukou me ke kino hookahi, hookahi manao no ka hoolohe ana i ka makou noi, aka, ke makemake nei makou e hoike aku ia oukou i kekahi mea i hanaia i na wa i hala hope aku. He lehulehu na Komite e aku i kipa mai maanei, aka, aole loa lakou i hoolohe mai i ka makou noi. Ke noi ikaika aku nei makou e haawi mai oukou i ka mea i hoole mau ia, ia makou.
“O ka mua o ka makou noi, e haawi mai ia makou i ka hooponopono ana ia makou iho. Ua ike a ua lohe no oukou i na hoopii lehulehu o na wa i hala aku, aka, ina e haawiia ana keia mea a makou e noi nei, aole loa e ike hou la ke paonioni me ka makuahana ma keia Kahua Mai. Ua ulu mai keia mau kuee mamuli o na kumu elua: ke poe a hoolohe i na kauoha a ka poe hoounaia mai maanei no ka hoomalu an i ke Khua Mai nei, a, o ka lua, mamuli o ka poe kue ia mau Kauoha.
“I ka poe ihola o keia mahele hope ka nele mamuli o ka hoolohe ole ia o ka lakou nei me ka lakou hoopii, a mamuli o keia kumu i ulu nui ae ai na pohihihi he lehulehu wale ma keia wahi.
I hooia no keia, e hoike aku au i kahi pilikia i keia, no ka wai. He nui ka poe nawaliwali a hiki ole ke kolo aku ma kahi o ka wai, oiai he 25 anana wai no ka mamao o ka paipu wai, mai ko lakou home aku. Ua pinepine ko makou noi ana e hoomoeia ona paipu wai a hiki i ua home o keia poe palupalu, aole nae he hooloheia mai.
Eia hoi no kekahi mea ano nui. He auhauia na mai u pau no iaia i ka hooiliia maluna o kana mau keiki. Ma ke Kahua Mai, aohe ana wahi hana ano nui e hiki ai ke kaukai ke ola i laila, aka nae, i kekahi wa, ua oluolu mai ke kapena makai e haawi mai i kahi mau hihia nana e pale a ua make no na $25, i kona ekeeke aohe nae ia he mea mau.
I ka ninauia ana aku ina paha he wahi kumu ia kana e kue ana i ka Luna Nui o ke Kahua Mai, ua hoole k@ mai oia. O na kumu hoopii a pau, aia no ka maloko o ka palapala hoopii a na mai. I hou mai ola: “Aole loa he pono i loaa ia’u mamuli o ko’u haawina wahine, aka, no ka ai, he maoli no. O ka Paloa e loaa nei, o ke ano ino loa maoli no. O ke kamano e loaa mai nei aole loa he kupono no ka ilio, o ka hapanui, he paukuku hui onionio ono ole. Pela no ke kini Pipi. He ku i ka pono ole ke ai aku. Ke wehe ae a hemo, he oi aku o ka pakui a he pilau no. No ka Pipi hou hoi, oia ano hookahi no. Ke loaa mai, ua melumelu, mamuli o ka hanainoia o ka pipi, i ka wa ola, mamua o ka hiki ana mai i ke Kahua Mai He oi loa aku ko makou makemake ke loaa ke kamano kini.
“Ke lawe nei ka Papa Ola he hookahi hapaha o ka ai a na mai e kahu nui me ka uku ole. O ka makou makemake e hanaia ma ka paiai. No keia iho la ko makou kumu i makemake nui ai i ka makou wahine ame na ohana, i loaa ke kokua, oiai, he lehulehu loa ko makou poe palupalu, hiki ole ke lawelawe no ka hiki ole i na lima ke lawelawe i keia mau hana.
Ma keia wahi, ua hoopuohaia ke anaina e Prendergast, i ka na i ana aku ia lakou: “O ka makou hana keia i hele mai nei e ike maka i ko oukou pilikia. , A ke ike nei makou. O ka makou hana i koe, o ka hooko aku i ka oukou no.
E hana mai ana makou pela. Aia a hiki aku i Honolulu.” Nui ka hauoli o na mai.
Ma keia wa, ku ae nei o Kalaokalani iluna, a hoomalu aku nei i ka uluaoa o ke anaina, a ninau aku nei:
“Ua lohe pono ane: o kou i na mea a pu i hoikeia iho nei o Makakoa?” Ae wahi a ke anaina, me ke kuku like ana iluna.
“Pehea la ua po’olei anei kana hoike? “Ae, ua polelei no.”
“Ua manao anei oukou he mea pono ke hoonui ae ka haawina ai a aukau, mai ka 21 a i ka 25 paona?”
“Ae oia ka oiaio loa.” “O ke ola ia,” wahi a kekahi, i ae mai ai Ina @ 12 paona palaoa, pehea ia?” Maikai loa ia, alaila lawa iki ko makou nohona.” “A ina i 10 paona pipi pehea la ia?” “O @ maoli io aku hoi paha ia, wahi a ke anaina i pane like mai ai.
I keia wa, ua heaia aku nei o R. M. Kaaoao e hele mai e hoike i kona ike a pau e pili ana i ka lakou noi. Nana i hoike mai, ua akoakoa na hoa a pau o ke Komita malaila a koe hookahi, aku ua makaukau na hoa o ke Komite e ku hoike no ke kakoo ana i na kumu hoopii a lakou i hana ai ma ka lakou palapala hoopii.
Ua like no kana mau hoike me ka kona mua, ma na mea ano nui. Ua i mai oia Aole makou i pilikia maoli mamuli o ka o ka Bil@ alualu o $0, aka, no ka @ maoli no i na mea e ae e hiki ole ai ke loaa me ke kala ole. O ka paa lole $8, ina o ka lole wawae wale no ka i makemake @ @ mai ana pela. Ina hoi e aeia aku ana, aole no e loaa mai ana. Nolaila, pilikia makou ma keia mea.
Na Kaaoao i hoike mai i na hana a ka Papa Ola e uili ana i ka poe make. I mai oia. “He auhauia ka ili ana o ka lua, he $2. O ka poe nele, kaa no malalo o ka Papa Ola na lilo o ka kanu ana i ke kupapau. A ina he mea ano lako: ina paha owau: Ke ike ka Papa Ola he wahi pono lako hale a ano e ae paha ko’u. Lio paha. Alaila, o ke mea a’u e waiho aku ai i keia mau pono, e kaa ana maluna ona ka uku ana i keia mau hoolilo.
“He hoohemahema maoli no ka malamaia na o na ilina e ka Papa Ola, a he kula hele ia no na pipi me na lio e holo hele ai.”
Ma kia @ ua hoohikilele oia i ka naau o na malihini, i kana olelo ana mai: “He nui a lehulehu wale na poe a ka Papa Ola i hoouna ai ma keia wahi me ka mai ole, a he nui wale no hoi ka poe i ola mahope iho o ka hiki ana mai ma keia wahi aole nae he aeia e hoi i ko lakou wahi i hele mai ai.” I ka ninauia ana aku, owai la na inoa oia poe? Pane mai oia: “Eia na ino i loaa ia’u. J.K. Waiamau J.H. Iniha, Kapahu Bessie M. Milham Kanani A. Kaanaana Chas. Prapers, Silas Carter ame Makanoe Williama Kaha ame Molani.
Mamuli o ka ninau a ke Komite, ina paha he poe keiki kekahi a na mai, i loaa ole i ka mai lepera, ua ku mai la he 20 a oi poe makua mea keiki a lawe mai nei i ka lakou mau keiki imua o ke Komite. Nui ke aloha o na malihini i ka ike ana aku i na makua i hele a paapu i ka aina a keia mai weliweli e paa mai ana i ka lakou mau keiki liilii i kau ole na hunahuna o ka mai maluna o ko lakou mau kino opiopio. Ae. Ua hiki ole ke paa ka waimaka no ke aloha i keia poe keiki e paaia nei ma keia wahi hoomainoino nui wale.
*Aole i hoomainoino ma ka malamaia ana, aka, mamuli o ka nali ana aka lepera.*
Ua hoike mai no hoi o Kaaoao, he uku no ka Papa Ola i ka poe e pena a hanu ana i na hale o ka Papa Ola, aka, he ole loa ka nanaia iho o kauhale o na mai. Ika wa e koi aku ai o na mai, alaila iho la ka e loaa mai ai ka hulu me ke pena, a na lakou iho no e lawelawe aku i ko lakou makemake. O ka poe lima ole nae, o lakou ke poino, no ka hiki ole ke hana.
O kekahi mea a lakou i makemake ai i kala ma kahi o ka lole o ka Bila Alualu, i mea e hiki ai ke loaa ke poo leta e hiki ai ka lakou mau leta ke hoouna. I ka wa mamua, ua noa ia mea, aka, i keia wa hou, me ke poo wale no na mea a pau e hiki ai.
No ke awa, ua i mai oia. “He nui no ke poe inu awa e noho nei maa nei, a he kanu awa no kekahi poe. Ke manao nei no au, he mea pono no e aeia ke komo ana mai o ka awa ma ke Kahua Mai nei!”
Ua olelo mai no ho’i keia mai, i kona manao, “he mea pono loa ke loaa ona Home no na keiki kane a na mai; oiai, he lehulehu loa na keiki a na mai i loaa ole i ka mai lepera. E pono no lakou e malamaia ma kahi maemae e like me na kaikamahine ma Kalihikai, Oahu. Aka, he mea makehewa paha ke kaukai ana aku a na ka Papa Ola e noonoo mai i keia mea nui. Aia wale no paha a loaa he mau kakoo ikaika mawaho mai, alaila hiki meia mea. Ke holo mai na Agena o ka Papa Ola ianei, mai ka uapo no a na lio, ka holo ke iho la ia o a ianei, huli no hoi i ka moku, aole i kipa kauhale i ikemaka i ke kulana o ko makou nohona.
Mai keia wahi hookumuia o Kaaoao. Ku ae o Emaluka a hoike aku i ke anaina penei: “Ke manaolana nei makou, e haawi aku ia oukou ma ka la 1 o Iulai ae nei i ka pono o ka nohona hooponopono kuloko ana no oukou iho, a ia wa no hoi oukou e lawelawe ai e like me ka oukou i ike ai he pono no oukou. O ka wa no hoi ia e hiki ai ia oukou ke hoolohe i na hoopii a me na hoohalahala a pau e ulu ae ana i wahi o oukou, a pela auanei e hiki ai no @iia oukou ke kala aku ia mau pilikia. O na aina a pau, e kaa ana no ia malalo o ka oukou hooponopono ana a e hiki ai no hoi ia oukou ke hana aku e like me ka oukou i ike ai he kupono. Nui ka mahalo o na mai i keia mau olelo a Emaluka.
Ua konoia aku o Thos K. Nathaniel, mahope o ka hoohiki ana, ua hoike mai oia, ua piha iaia ke 43 makahiki @ 7 ae nei ka ona makahiki o ka noho ana ma ke Kahua Mai. He wahi kumukula kana wahi oihana e noho nei malaila. He $20 no ka uku mahina. Ilako no nae oia uku haahaa loa ua 51 ana haumana.
No na ninau pili i ka hoopii kue i ka Luna Nui o ke Kahua Mai, ua hoike mai oia, aole loa i oiaio ia mau hoopii. He haole makaala loa o Lalana i ka pono o na mai e hoikeia aku ana iaia, a he oluolu no hoi. No na hoolaha e ae ua kokua oia i na hoike e ae.
Mahope iho o ka hora 12, pa kahea o “Hanale” “Aia o Keona Pulu ua ohaka! “ka hoomaha no ia o na hana a hora 2 P.M.
Paina Awakea makou ma ka Hale o ka Luna Nui o ke Kahua Mai.
I ka noho ana o ka halawai ia auina la, ua kahea hou ia o Kaaoao. Ua hoike mai oia, he 36 ona mau makahiki a he elima ae nei ona mau makahiki ma ke Kahua Mai. Mamuli ka o ona o kona noho loihi ame kona kamaaina i ka nohona oia wahi, ua hiki iaia ke hoike pololei mai ina mea a pau e pili ana i ka nohona o na mai. I mai oia, he lehulehu wale na palapala hoopii i waihoia aku imua o ke Papa Ola, aka, ua kiola wale ia no.
Ma kona manao, wahi ana, he 10 pa keneta wale no o na mai i haki ke lawelawe hana oolea, a ua manao no oia ina no e kaa ana ka hooponopono ana o ke Kahua Mai i na mai alaila, e hiki ana no i ka poe ikaika me ka poe nawaliwali ke malama ia lakou iho. (Pela paha! A nana maka ia iho la ka hoi ka nawaliwali i keia wa, oi loa aku paha ka noho mana iho. Ka pakela loa aku paha hoi ia i ka hookiekie.
(picture)
KE ALOHA O HAWAII IA UNCLE SAM.
“SAY! UNCLE SAM!! E HOAO ANA MAKOU MA NA ANO APAU E HO’OPUHILI IA OE, YOU SEE
“He hookahi no o makou manaia ana e ke kauka iloko o elima makahiki. Ma keia nana hope loa ia ana e ke kauka, he eha poe i oleloia e ke kauka ua maemae, eia nae, eia no lakou maanei i keia wa. Ma ko’u ike aole loa he lihilihi o ka mai maluna o ko lakou kino.”
I ka ninauia ana aku i na inoa o ua poe la, hoike mai oia: “Iniha, Kapahu, Bessie McMillan ame Kanani.”
No ka halekuai, alaila au i keia mau mahina aku mei, a kuai nala ai, a ua oleloia mai au e uku i hapanui no ka paona. Aole au i lawe mai i ka uala, no ka pii uoa. Pela no me ka lole. He pipii loa ke kumukuai.
Mahope iho o keia hoike ana ua kaheaia o Ambrose K. Hutchinson, Me he mea la, o keia hookahi ka hoike waiwai nui ma keia la, no ka mea, ua hoike maoli mai oia i kona manao, me ke akea aole hoi kekahi hunahuna o ka makee loaa i awili pu ia.
“He 23 ae nei o’p makahiki ma ke Kahua Mai nei. Ua hiki mai ai i ka 20 o ko’u mau makahiki ma ke Kahua Mai nei. Ua hiki mai ai i ka 20 o ko’u mau makahiki. Ua hoomaopopo pono no au i ke kulana o ka nohona o na mai a pau ma keia wahi, a ua hiki ia’u ke kamailio me ka oiaio loa.’
Aole au i ike i ka Palapala Hoopii i hoounaia aku nei i ka Ahaolelo, a pela au i ike ole ai i kona kino.”
Ma keia wahi ua heluhelu pauku ia aku ua palapala hoopii la, a i ka ninauia ana aku o kona manao no ia mau noi ua pane mai oia:
“Owai no ka makaua o keia kumuhana pili i ka hooponopono kuloko, wahi ana. “He mau makahiki loihi i hala.
“No ke mea e pili ana i komo ana o ka Papa Ola e mahele i ke kalo a na mai, manao au, he mea pono loa e mala lama ia ka mla 15 o ka Papa Ola o ka makahiki 1893, a e hookoia aku me ka paewa ole. No ka malama ole ia o keia rula ke kumu o ka pilikia.
“O ke keakea ana i ka Papa Ola mai ke komo ana e mahele i ka ai a na mai he maikai no ma kahi, a he ino no hoi ma kekahi.
O ka kauoha ana i ka Papa Ola e uku no na ukana a na mai, he mea maikai na ma kekahi, a he mea maikai ole no hoi ma kekahi. Ina e aeia ana keia noi, alaila, e nui mai ana no na hana kupono ole. Ehoouna mai ana no na makamaka me na hoaloha i na waiwai no ka hoopukapuka malalo oia lilo. Nolaila, aole ia he hana pono i ko’u manao.”
Aole no au e apono i ka pena a hamo puna ana o ka Papa Ola i na hale. He nui loa na kanaka kino ikaika i kupono e lawelawe i keia hana. Ina e hoolako mai ka Papa Ola i ke pena, ka puna
ka hulu, ua lawa loa ia ma ko lakou aoao.”
*Nui ke keu o na mai i keia mau manao hope o keia hoike. No ko lakou makemake maoli no paha i ka lopa.*
“He kanalua loa ko’u manao no ka haawi ana i na keiki a ka poe mai i ka haawina ai piha, na ka mea, ke nui ae ua hoao no au e loaa keia mea, aole nae e hiki mai la i keia la.”
“ Lakou, aole e nele ana ke koi mai e hoonui aku i ko lakou haawina. A pela e hiki mai ai ka wa e hiki ole ai i ka Ahaolelo ke hoolawa i ko lakou makemake.”
“Malalo o ka hooponopono a ke Papa Ola, ua loaa i na mai ka Bila Alualu o $10 no ka makahiki Ua lawa loa keia haawina ma ke kala maoli he mea oiaio loa, aole e liuliu ana ia mau kala ma ko lakou poho lima. A pela no e holo wale mau ai ko lakou kino i na wa a pau.”
“He mahi kalo no au, a i ka makahiki 1899 ua hoao no au e hoomoa paiai, a kukulu no i mahu no ia hana. Ua holomua no. A i ka hiki ana mai nae o Mr. Reynolds, ma ka aoao o ka Papa Ola, ua keakea mai oia i keia hana, a na ka Papa Ola i hoomau i keia hana ka manawa pokole wale no, a pau loa.”
“I keia wa ke makemake ka Papa Ola i kahi mea he lalau wale no a lawe, aohe kamailio. He mau loi piha ka’u i ka ia i keia makahiki, aka, ua hiki ae kekahi makai ma ko’u wahi i kekahi la, e ninau mai ia’u ina paha he ai ka’u. Ua olelo aku au, he opiopio loa. Ua he le aku nae oia malalo o ke kauoha a ka Luna Nui a huhuki i kuu ai. Aole au ike i ka nui o ka ai a lakou i huki ai, a aole no hoi i hoikeia mai ia’u. Aole no i ukuia mai ka’u ai.”
Ma keia wahi ua manao ke Komite he mea pono e hoomaha, nolaila, ma ke kauoha a ka Lunahoomalu o ka Halawai ua hoolaha aku ka Unuhi Olelo, e hoomaha ana ka Halawai a noho hou i ke ahiahi, ma ia wahi no, i ka hora 7, ka moku ko kakou paina ahiahi. No keia leo, pau aku nei makou i ka uapo a kau i ka waapa. I ke kau ana i ka moku, i nana hou mai ka hana iuka aohe ikeia aku o ka poe i koe. Ia wa hoomaopopo iho nei makou e noho ana no ia poe iuka a pau ka halawai, alaila hoi mai paha.
No ka lola ino o ka moku i ka nalu, ua haule aku nei au ma kou punee a moe malie a hiki i ke kakahiaka la pule.
KALAWAO.
Sabati Maraki 3, 1901.
I ka hora 6:30 A.M. ua hoounaia hookahi waapa mai ka moku aku e holo i uka. No ka nui loa o ka nalu, ua manaoia e poino ana ka waapa. Aka, i ka holo ana, ua akamai loa na keiki hoe waapa, a ua pae pono lakou a hoi hou mai no.
Ma ka lua o ka waapa i kau ai au, me na mea kakau pokole. O Hon. Makainai kekahi i holo pu i uka. Pakele no makou, mai anau kai!
I ka haalele ana aku iuka, e kau mai ana o Kalauokalani ma maluna o na lio a e makaukau ana no ka holo i Kalawa o a hiki loa i Waikohe.
Me ka hakalia ole o ke kau aku la no la maluna o ka lio o na mai, a holo aku nei a hiki i kahi o ka Luna Uui, loaa na apana Palaoa, huli aku nei a holo no Kalawao.
Ia huli hoi ana mai o makou a hiki i kahi o ka Luna Nui, olelo mai nei ke Pailaka Nui, o Hon. Kalauokalani ma .
Maikai no ke alanui o keia wahi.
Ia makou i hiki aku ai maluno o ke ahua e kiei ai ia Kalawao, ike aku la makou i kahi mea nui i upaiia me ka piula. I ka ninau ana i ko makou alakai, hai mai kela, he lua hookio wai no ko Kalaupapa poe.
Holo makou a hiki i ka luakini Katolika o Kalawao, e pule ana ko laila poe. Aole makou i noho i laila. Hele loa no makou a hiki i kahawai; loaa aku nei o Kopena, kekahi o na kokua kahiko loa e noho kamaaina nei malaila. Nana i pailaka ia makou a hiki i Waikohe.
NA LUA WAI O KE KAHUAAMAI.
He elua keia mau lua wai i paeliia ma ka hahai pali, aneane 1000 kapuai ke kiekie mai lalo ae o ke alanui, a ia aneane 1500 kapuai maluna ae o ka ilikai. He nihinihi kahi e pinana aku ai a kau iluna. He kolo ka hiki. E laiana ana o na lima me na wawae.
He nui no ka wai kahe ma keia mau lua, a he maikai no hoi ka wai. Ua hoopuka wale ae no kahi o makou, “ina paha e loaa keia wai i ka Hui Mahiko o Kamalo, o ke ola no ia o ko laila poe.
O ka lua wai nui, oia no ka lua mua; aia keia lua maka aoao mauka, a e kokoke ana i ka olaelae e kiei ai i ka uka o Waikolu. He wahi no kale ua paeliia a halua i loaa kahi e hookio ai o ka wai. Ua palupalu ka aoao mawaho o kaekae pali, me ka pohaku i hamo punaia a paakiki.
He paipu 8 iniha ke anawaena kai hoomoeia mai keia wahi aku.
HE MA’I RUMATIKA @ OLA.
Mai ka Nupepa Vindicator mai o Rutherfordton, N. C.
Mamuli o kekahi loaa ana o ka Lunahooponopono o ka nupepa Vindicator i kekahi ma’i ana i hoomaopopo ole ai i kinohi, ua hoao oia i ke ola o ka Laau Hamo a Chamberlain no na Hu@ a ua hauoli loa oia i ke ola ana iloko o ka wa pokole. He rumatika ma ka poohiwi ka hoomaka ana mai, a ua nui maoli no kona eha i ka hu’i no umi la a he elua no hamo ana o ka Laau Hamo a Chamberlain no ka Hu’i o ka loaa no ia o ka oluolu. I hamoia ma kahi huli a i ka pili ana aku no o ka laau i ka ili o ka loaa koke no ia o ka oluolu. O ka lua, he rumatika make ku’i ana o na ami o ka uha, a o keia kona eha i aneane ai e waiho ma kahi moe no ka manawa ana i hoomaopopo ole ai. He elua no hamo ana me keia laau i ka po mamua ae o ka hiamoe ana, o ke ola no ia i ka wa i ala mai ai.
Ke kuaiia nei ma kahi o Benson Smith & Co., Agena ma Honolulu, H. T.
O ka lua wai, ua hanaia no e like me ia, aka, nae, he kiekie iki ae kona @ iho ana maluna o kekahi. he paipu @ iniha ma keia wahi.
O ka mea kupanaha a makou i @ ai maanei. Oia no ka pii ana mai o ka wai o ka lua mua a komo i keia lua elua. E pahaohao mai ana paha ka lehulehu i keia mea, aka, he oiaio keia Penei i hiki ai i ka wa e kahe ana ka wai o keia paipu elua a komo i ke paipu mua e kahe ae ana malalo, aole e hiki i keia wai ke komo aku i laila no ka piha loa o keia i paipu mua nolaila, e hoona hou i ka lua. He hoopoohao no na hana a keia wai. Me he @ hoi lau i la no Eleile.
Mahope iki iho o ka hora 12 huli @ makou no ka Baldwin Home, Kalawao, a mohe iho o ka makaikai aia ia @ maikai, huli hoi loa mai la makou @ Kalaupapa.
Ma Kalawao au i halawai ai me ia kokua kahiko loa i noho ma ia waho no na makahiki he 20 a oi. O Manuwa I kuu wa kamalii loa ko’u ike ana iaia ma Lahaina, a akahi no au a ike hou iaia. He oi aku no hoi a ka paa o kona kino. Maikai no ke ola. Ua hele mai no nae a hakalalu, no ka elemakule.
O ka mea keia nana i malama i ko’u luaui makuakane i kona mau la opio ma Lahaina, i kona wa i pae mai ai ma ka moku okohola.
Mahope iho o ko makou paina ana ma kahi o ka Luna Nui, ua launa ike iho la makou mawaho o ka Lanai, hoonanea ana i ka hone a na ohe @ leawe a na keiki o Kalaupapa.
Mamuli o kekahi leo maikai e uhane ma iana i ke aloha, ua kupu like ae @ ka manao iloko o na malihini a pau, e haawi i kahi lau oliwa o ke aloha no keia poe keiki. Ma ka lulu ana, ua loaa he $8, a ua makanaia aku ma ka lima o ke alakai o ka puali puhi ohe C. M. Wainui.
I ko makou hoea ana i ka uapo me ka manao e kau i ka waapa a kau aku i ka moku, ua loaa iho la he kuia, a makou i weliweli nui ai. Oia hoi ua pii mai la “na lio ahiu o ka moana” a uhi pu i kahi uapo o Kalaupapa. He kohu pali ka nunui o na ale, a ke poi mai, me he hekili la na nakolo i kahakai.
Ua holo mai kekahi waapa o mawaho aku o ka poina nalu, lana, a no ka lohe ole ia o ka makou mea e kamailio aku ai, ua hoounaia kekahi kanaka kamaaina, o Kalani ka inoa, e au i ka waapa, me ka leka a Kalauokalani. Ma keia leka i kauohaia aku ai ka moku e holo a Waikolu, malaila makou e kau aku ai.
He mau minute ke ku ana o keia “keiki puhi olaii o Molokai” me kuapa e hakilo ana i ka nalu, a liliu iki, na lele aku la oia iloko o kekai mimiki. Ua hooho ae kekahi mau haole malihini, e make ana paha oia. Aka, e like me @ak i’a pela no kela i luu aku ai a kaa mawaho o ka poina nalu. Ua au loa aku oia a kau i ka waapa. Ike aku la makou i ke ani peahi ana mai o ke kupakako maluna o ka waapa, me he la e i mai ana, “ua hiki.”
HOI HOU KA PAAKAI I WAI @ KOLU.
Ia wa, kahea mai nei o Kalauokalani, e hoi makou e kau ma na lio, a holo no Waikolu.
O ka huli like ae nei no ia o makou a kau ma na lio.
Aole ulia i loaa ma keia huli hoi ana, a hiki wale no i ko makou haalele ana i na lio.
Ma ka pali ko makou pinana ana a hiki i ka lae o Waikolu. He wahi keia e au ana i ke kai, a aohe hoi he poi o ka nalu ma keia wahi. Ma keia wahi i pili mai ai na waapa, a le@ aku makou a kau. Pela i hana liilii ia ai makou a pau i ka moku.
KANI KE OEOE HAAWI KE ALOHA NO MOLOKAI.
Ia makou no a pau iluna o ka moku o ka wa no ia i hiu ae ai o ka heleuma, a hoomaka hou na enegini i ka lakou mau paahana no ka huli hoi mai.
I ka hora 12 ponoi o ia po, ku makou i ka uapo, me na kino oia maikai, aka, me na puuwai luuluu i ka aloha no na oiwi iloko o na kinaunau a kela ma’i luku.
Eia ka leo hookahi i loaa mai ia makou: E HAAWI I KO MAKOU ALOHA A NUI I KA LEHULEHU. AOLE E HIKI IA MAKOU KE HAI AKU I NA INOA O KA MAKOU POE I IKE NO KA MEA, AOLE NO PAHA OUKOU I IKE. AKA, E OLUOLU OUKOU E HOOLAHA AKU. HE ALOHA MAKOU IA LAKOU. Nui ke aloha i keia leo.
HE LAAU MAIKAI LOA NO KA LA GARIPA.
Eia ka Mr. George W. Waitt o South Gardiner, Me., i olelo mai ai: “O wau kekahi mea i loaa ino loa i ka La Garipa mamua aku nei, nui ke kunu, ke anu, ka haalulu me ka hu’i a puni ke kino. He ku maoli no hoi i ka pilikia na hana a keia mau haawina ia’u, a he nui no ka’u mau laau o ka hapuku ana me ka manao e loaa mai ana kahi maha, aka, he ole loa. E ole ka Laau Kunu a Chamberlain loaa ai ia’u ke ola. O ka helu ekahi maoli no paha hoi keia. He hookahi no a’u omole e ua laau nei i inu ai o ka pau loa no ia o ka haalulu, ke anu ame ke kunu. Ua haalele loa mai ua la garipa nei ia’u. Ua piha loa au i ka mahalo i ka mea nana i hana keia laau no keia pomaikai i loaa ia’u mamuli o ke kaawale ana aku o keia mau haawina hoopilikia wale i ko’u ola kino.”
Ke kuaiia nei ma kahi o Benson, Smith & Co., Agena ma Honolulu, H.T.