Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXIX, Number 10, 8 March 1901 — KEKAHI MAU OIHANA AUPUNI HOONUI LILO O KA PANALAAU O HAWAII NEI, I KUPONO E NANAIA E NA POE HANOHANO O KA AHAOLELO [Illegible] WAI NO KA PONO O KA LEHULEHU. [ARTICLE]

Help Learn more about this Article Text

KEKAHI MAU OIHANA AUPUNI HOONUI LILO O KA PANALAAU O HAWAII NEI, I KUPONO E NANAIA E NA POE HANOHANO O KA AHAOLELO [Illegible] WAI NO KA PONO O KA LEHULEHU.

E ka Nupepa Kuokoa. Aloha oe:— E ae mai oe ia'u i kau wahi kaawale 0 ka kakou nupepa, e kamaillo aku au 1 ko'u mau manao e pill ana i keia kumumanao maluna ae, ine ua kulike ko'u noonoo me kona Hale Hanohano elua, ame ko ka lehulehu hoi e nana ana i keia. I ke au o na Moi i hala ma kela aoao, a hiki mai nei i ke au o ko kakou Moiwahine i >pau aku la mai ka noho ana Moi o na Kamehameha, a ke au Moi o na Iwikau-ikaua, he au ia o ka hoonui 1110 o ke Aupunl, a o ka oi loa aku o ke au o Kalakaua I, e noho kuhina nui ia ana e Hon. W. M. Gibson, a mawaena o ka makahiki 1886 me 1887, ua uluaoa ka lahui, a ua onou ia aku he kumukanawai hou e kakauinoa ka Mol Kalakaua lloko o na hora 24, a ua kaiehu ia aku la o Gibson a haule pahu aku la, a make aku la, a ua kapaia ka mokukaua mua o Kalakaua, o Hoonui Lilo, a ua kupinai na leo hauwalaau mai kekahi hapa ae o ka lahui, a hiki i kona nalohia loa ana aku mai na hoomanao ana a ka lehulehu, a ua manaoio ia na hoolilo nui oia mau la, mamuli o na hana peepoll a na Kuhina me ka Moi pu hoi, a ua maopopo lea ia manaohal, me he Akioma la. A o ka kakou ninau nui hoi e ninau iho ai: Pehea hoi ke au o ke Aupunl Kuikawa, Repubalika o Hawaii, a Panalaau o Hawaii? He mau hoolilo nui | no a na kakou e wae pono iho. E kamailio ana au ma kahi e pili ana i ka oihana ohi auhau o ke Aupuni, elike me ke alakai ana o ke kanawai hoo-' kohu ina Luna Auhau Nui ma kela ame keia mokupuni o keia Panalaau. Ke ku nei ke kanawai a hiki i kela la no ka hookohu ana i keia mau luna- : aupuni Luna Auhau Nui, a he mau Hope Luna Auhau a Lunahelu malalo aku o keia mau Luna Auhau Nui — pakahi, a e uku ia ana kela mau Luna A.uhau Nui he $3,000.00 no ka makahlki, e noho hoolai ana maluna o na noho paipai ma na keena hookipa, e luli ana imua a i hope, a e kololio malie ana ka uwahi o ke ciga ma ka papalina akau, i kela ame keia hora, a i ole ia, ma kona hana ole wale, a o ka pa'u 0 ka hana ame ke kiki o ka hou e hiolo ana ma na papalina, ame na hoolilo ana i ka holo ana ma na kaa, na iio, na waapa, e like me ko Lahaina Hope Luna Auhau, eia aku la keia mau kaumaha ame na koikoi o ka auamo ana i keia mau hana, maluna o ha Hope Luna Ohi a Lunahelu a puni ka Panalaau, me ke kupihlpihi o kahi uku, ?ha a elima keneta o ke dala, a o ka Luna Auhau Nui, iaia aku la ka puu ' āala nui, o ka hana nae he oki loa; Ina ma ka mahlna a ma ka hapaha na hoike a na hope luna auhau, alaila, ' ma-u iho la kahi manamanalima i ka Inika, he mau minute a o ka pau no ia, pa umauele wale no keia mau dala o ! ka lehulehu l keia poe, aole anei ke noho nei na poe oihana aupuni a pau malalo o na poo aupuni ma Honolulu, 1 o ka Luna Hooia ka mea nana i ka pono o na oihana pakahi a pau, a ua lioonoho ia kela ame keia lawelawe oi-' hana aupuni ma ka hilinaiia a ma ka | pono o ka hana, Ea, aole anei ua Ia- : «'a ka hana na keia poe luna auhau a luna helu pakahi ma kela apana keia i ipana pakahi, a na lakou no e hoouna i pololei i ka Puuku dala o ka Panalaau : me ka lakou mau hoike pakahi i ka :

Luna Hōoia, elike me na Lunakanawai 1 a pau, na Makai Nui hoi, a pela aku, 1 ma keia olhana, me he la o ka luna- 1 auhau nui ka luna hooia mua e nana!] palaualelo wale iho ai no, a hoouna aku < la ina dala, auwe ka hoolilo wale i keia ' i mau dala o ka lehulehu, he nui na mea ] hiki e hoikeike aku ma keia kumu, 1 aka, ua iawa ae la ka mea ano nui, no- U laila, e na Senatoa ame na Lunama- ] kaainana, e nana pono mai oukou i i 1 keia, a ina ua like ko oukou mau manao'me ka'u e hoakaka nei, alaila, e 1 hoopau aku oukou i keia kanawai mu 1 > aiahuhu i ke dala o ka lehulehu, a no ! ka lehulehu a pau. i Eia hou. O ka oihana hoonaauao o'l ke Aupuni. Ma ke au o ka noho au- < puni ana o na Moi, he hookahi kahu- ] kula nui a puni ka Pae Aina, me ka 1 uku a ka Ahaolelo e hooholo ai, ina i $7,000.00, a i ole $8,000.00 paha, aka, i keia wa, he mau kahukula nui ma kela 1 ame keia mokupuni, hookahi a ehlua ! paha, alaila, ina eha, elima kahukula nui, alaila, he $3,t- o ke kahukula ! nui hookahi, alaila, e hiki ana ka lilo j I ka $12,000.00, a i ®le $15,000.00 a $18,000.00, i ka makahiki hookahi; aole anei keia he hoonui lilo, aole anei ua lawa ia hana i ke kanaka hookahi, a na ka Ahaolelo e hoohōlo ina uku pakahi o; na luna aupuni a pau e lawelawe ana ; Ima na oihana o ka Panalaau o Hawaii, koe na lunakanawai kiekie ame na iunakanawai kaapuni ame na luna . aupuni e ae, i hoakakaia e ko kakou kanawai kumu. O na kahukula nui t mokupuni, ua like no lakou me na lu- 1 na auhau nui, ma ka hapaha, a hapalua makahiki paha lakou e hele ai e nana, he $3,000.00 nae o ka. makahiki, ea, no ka holomua anel keia o ka naauao, 'aole loa, ua lawa kela hana i ke kahukula nui hookahi, a o na lunakula apana na luna nana i ka holo o na hana hoonaauao ma kela apana keia apana, me ke kaawale ae o ka oihana agena kula, mawaho ae o ka oihana kumukula, ua ikeia ka pono ole o keia hana ma kekahi mau apana, a na ou- 1 kou ia e na hoa hanohano o ka Aha Senatoa a Lunamakaainana e nana mai i keia mau hana hoonui lilo a ka Papa Hoonaauao, a he mea kupono e hoopau ia keia hana hoonui liio o ka lehulehu 0 ka hana nui iho la anei ia a keia mau kahukula nui mokupuni, e hele e nana a e hoike i ka ike' o na kumu, aole anei ua lawa i hookahi hui ana i ka makahiki, e koho ia kahi Komlte hoike me ka uku ole no ia manawa, o na kumu ike ole hoopau aku, a hoonoho aku i ka poe makaukau ma ia hana. E nana i kekahi oihana nui a koikoi o ke aupuni, oia ka Papa Alanui ma kela apana keia apana, ke iawelawe nei lakou ia hana me ka uku ole no ka pono 0 ka lehulehu, me ko lakou hele kino no e nana i ke ino o na alanui, a i ole lakou, o ka lunahoomalu 0 ka Papa a Luna Alanui hoi, aka, 0 keia mau papa kahukula pui, he $3,000.00 0 ka makahiki, 0 na lunakanawai apana, ine na luna makai apana e hana mau ana, he kupihipihi maoli no kahi uku, a o ka poe hapa o ka hana aia ilunalilo, ea, na ka lehulehu e , nana mai i keia. | j Me he mea ala, he poe hawawa inaoli no na kumukula e hoike mau ia nei, a mamuli o keia hemahema, ua uhaai wale ia aku no ke dala o ka waihona, no keia mau hana, nolaila, ua lawa paha ko'u hoakaka ana ma keia manao, a na na hoa hanohano ia 1 (7 ka Hale Ahaolelo e kaana pu mai me ka nana pu ana iho I ke kupono o keia hana a ka Papa.

1 Ano, e kamailio au i ka mea pili i ka oihana o ka Papa Ola. Ua kapaia keia oihana he papa nana i ke ola o ka lehulehu, a o ke kumu hoi ia nana e hookahe aku i keia pono no ke ola o ka lehulehu, aka, o na hana nae he make a he hoonui lilo, a ke hoomanao ae nei au 1 ka manawa e noho Peresidena ana 0 Hon. W. O. Smith, ua lawelawe oia 1 keia hana nui me ke akahele ame ka noeau, aka, i ka wa i lilo ae nei he Peresidena okoa, a ulu ae nei ka ma'i bubonika, ua ike ia ka hawawa ame ka puapuahulu o ka Papa, a ua hoopoino ia ka waiwal, ke kino o ka poe a pau ma kela kahua puhipuhi ahi, a pau pu me ka luakini nani o Kaumakapili no ka puu dala nui i hooliloia no ia hale, aneane |30,000.00, a he poho nui keia o ka lehulehu I maopopo ia kakou i keia manawa mamuli o ka pulama ana i ka laha nui ana ae o kela ma'i bubonika i kau ia ka weli e ko ke ao a pau, aka, , m aka lawelawe ana nae', ua ike la ka hemahema ame ka lalau o na ala-! kai ana a ua Papa make nei, a o ka mea maopopo i keia wa, he Papa Hoonui Lilo o ka ma'i Hebera o ka M. H. 1853, he ahi maoli no ia e hoopau ana i ke kulanakauhale o Honolulu, aka, o ka Papa Ola ia manawa, ua,hana lakou j i ka hana me ka hoomaha ole, me ka noiau nui, a hoonuililo ole o ke Aupuni. | Nolaila, he mea pono e hana ka Ahaolelo i kanawai e kukulu i kekahi Hale- ' kula A'o Kauka ina kanaka opio Ha-1 waii, aole e hoouna ina opio i ke kula I a'o koa o West Point, Amerika, elike ! me ka Wilikoki e hoopalamaia mai la. i O ke ola o ka lehulehu o ke koena o 1 na kanaka Hawaii ola ka mea nui, oiai ;ma ka manaoio maoli o kekahi hapa o ka lahui e noho nei, ke manao nei lakou, o ka lapaau ana a na kauka haole, aole lakou I paulele nui me ka i haawi ana i ko lakou ike lapaau no, ke ola o na kanaka Hawaii, nolaila, i i ka hookau ana o ka ma'i i kekahi o • kela poe, aole lakou kll Ina kauka, imi i no lakou i na laau Hawaii, a hele no | hoi ma ke ano kuhihewa, nolaila, maj na hoike make o Honolulu i kela ma- | hina keia mahina, e ol mau ana na ( kanaka Hawali make, he mea pono e lawelawela ke a'o kauka ana i na opio, aole e hala elima makahiki mai ka no- : ho ana o keia kau Ahaolelo a hooholoia kahi Kanawai o keia ano, alaila, loaa no ka ike ame ka makaukau, a o na opio ol aku o ka holomua, hoouna i ina aina e, alaila, na kakou no kakou e j hana Iho, a hoi pono iho no ke dala a j Hawaii ia Hawail. Ke hoomanao nei 'au i kekahi mau opio Hawaii i noho a'o kauka me G. P. Judd, makuakane |o ka Lunakanawai Kiekie i make, ola 'no ka Mea Hanohano J. W. Kalua, Jno. Kalama i hala ame kahi poe e ae, a ina i hoomau loa keia poe i ke a'o kauka ana me G. P. Judd, ina he mau kauka lapaau makaukau ua Mea Hanohano la, aka, loli ae ke au o ka manawa a he kauka no na hihia o na kanaka i kue i ke kanawai. Ina he mea hlki keia i ka noonoo o ka Ahaolelo Kaukanawai. j Iloko o kela mau makahiki e holo nel, nui na leo kalahea, ame na pala- • pala hoopii mai Kalawao mai, e hoopii ana i ka Papa Ola no ka pllikia ma na ano a pau, hea la hookoia aku ia mau lea, u hookoi kekahi, a nele kekahl, no ke aha mai la ia? No ka mea, he poe

mallhini imi pomaikai wale no na alakai mal na aina e mai, e aloha hoomeamea wale mai ana no. a ma ke pehu dala ka manao ana, aole ma ke ola io o na hoa aloha o kakou e noho mai la i ka aina o ka ehaeha me ka i luuluu o ke aloha ohana i hookaawnl;* mau loa ia, a ua like no me ka makv, a heaha ka pahinu iho o ka laau la- j paau a ua mau kauka nei a ka Papa Ola i hoonoho aku ai, mai ka hoomakaia ana o ka lawe ia ana o na ma'i 1 Kalawao a hiki i keia la malalo o ke Kanawai o ka M. H. 1864 o ka Moi Kamehameha V. A ua kapa aku kekahi hapa o ka lahui, he kanawal kanuola, a o ka ukali ame ka hiki mua o ua kanawai ala, he hoonui lilo a hoopau dala wale no i na kauka, o ka hinuhinu ame ka lilelile o ke ola o na ma'i ka mea i loaa mai i ka lehulehu mainull o keia hookaawaleia ana o na ohana lehulehu. A ina e houluulu ia ka lilo o keia mau oihana aupuni ekolu a'u e kamailio nei, alaila, ua helu ia an puu dala ma kahi o na tausani a miliona a haneri miliona. He kanaka Hawaii ka hope .luna nui o ka Panalaau o Kalawao e noho mai nei, iaia ka lawelawe, ka hana, ka nana i ka maluhia o na ma'i, o ka puu dala nui ia hoolehelehe-kii, a a o k&hi unahi ame ka plhapiha o ua ulua rtui nei ia hope kanaka Hawaii la. Ea eia i ka Aha Senate me ke Kiaaina ka mana 0 ka hookohu ana o na Luna Aupuni, a he mea pono e nana pono ia, a heaha no la ka pala a keia Papa Ola no ke ola o kela mau hoa aloha o kakou, aole pala, aole no he mau kauka e hiki ai ke hana, o ka malama i ko lakou ola, me ka noho ana, oia wale no ka hana kupono, a e hoolako mau ia ka waihona laau lapaau, me na laau 0 kela I ano keia ano, me kekahi kauka i ikeia kona aloha io i keia lahui, a e hoonoho hou ae ia Hon. .W. O. Smith ma ia wahi, he keiki Hawaii aloha oiaio i keia lahui a'u i maopopo lea i kona ano ame kana mau hana. 1 Me keia mau inanao alakai, ke waih<» nei au na ka lehulehu e heluhelu ana e nana i ke kupono o keia, o ka hemahema ame na pono ole maluna ia o ka mea e kakau nei. Me ke aloha 1 na paahana pa'i a hoonoho hua, me ka Lunahooponopono o ka nupepa. HAWAII OIAIO. Kulanakauhale, Feb. 28, 1901.