Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXIX, Number 9, 1 March 1901 — PALAPALA A KE KIAAINA I KA AHAOLELO. [ARTICLE]

PALAPALA A KE KIAAINA I KA AHAOLELO.

Vl:aolelo o ka Teritori o .« i»*i: m k'- Kanawai o ka Ahaolelo Nui »mfrika e hoomaopopo ana i kekahl . no ka Teritorl o Hawaii'i hooJi* ihr> i ka hana hoohui-aina, i hoo- . imuiA ma ka ae ana aku o Hawail s.a "i'-K' hu<>hoio Kanawai o ka Aha•t<> Nui nn ka hul ana o ka Paeaina • ■ Ameiika Huipuia. ' > ka manawa mawaena o ia ae ana, 4 ka la 12 e Augate, 1898, a me ka anawa i hooOiaka aka ai e lilo he %ria Kanawai Teritori ma ka la 14 iiinn, 1900. oia no ka au o ka loli ana. •lai ke Aupuni Hawaii ua komo aku ,a)*1o <» Ua mana o ke Aupuni o Ameka Huipuia, eia nae e hoomau aku • no oia e hoohana aku i kekahi o 4 kuleana o ke aupuni kuokoa. E n« ana hoi i na auhau dute malalo i.-ina mau kanawai ponoi iho malu--i i na walwai i hoopaeia hoi mai na h:h e mai a maluna pu no hoi kekahi r>a waiwai e komo mai ana mui A- .. nka Huipuia. E malama ana no n; nia i kona mau noho ana pili ka-h-lH me na alna e aku, i komohia I mai no hol o Amerika Huipuia. !■: hoomau ana no hoi ola i kona mau 1* ho<nnalu e'kue ana i na wahi a iii .. io nel. •» keia Mlana ano kuokoa ka mea i ..«ulu-m-i i na ninau pohlhihi i ka ••h«-wehe. a ua lilo he mea kupono • ka pono «• ka lehulehu e hoonoho K-kahi luna-aupuni ma Wasinetona. > na hoololi i hana ia e ke Kanawai ma na oihana o ke aupuni ka mea i hooulu mai 1 kekahi ■ a.m r>iV:Via ma ka hooponopono ana • n* hana ahaolelo. Ua kono ia hoi H-kahi mau kakauolelo oihana, ma kemau ano, e ukali aku i ka lakou • nau h *na a komo aku illoko o kekahi e aku . • na mana a me na hana o ka OJ- ; u o ka Luna Hooponopono o na Aupuni. ma na ano nui. ua like i ko ke Kuhina malalo o ka Re- • nH.lika, koe aku hoi ma kekahi o na --a i hoakaka pono ia e plli ana i na «ikini. i nA hul-hoohui. na hui, na imi waiwai o na wahine mareia, n>- na hana kakau kope o na hoolilo !n na mea e plli ana i na hale-hoo-•oh.io. na notari, na lilo wale o na ' na mea i hoololi ia i ka Lolo Ku- ■ :n». a me na mea e pili ana i ka maiim ana o na kanawai a me na hana vi a ka Hale Ahaolelo. a me ka hana t hoolaha ana i na oleio kuahaua a i mana hooko. na mea hoi i hoololi, i ke Kakauolelo o ka Teritori. N'i hana hoi a me ka mana o ke Ko-M.H-ina hakiho o na Aina Aupuni a me o na Aina Aupuni ua hoohuiia Vi mea hookahi. ke Komialna o na ' Aupuni. M i keia manawa, malalo o na haain» i hookaawaie ia ma ke Kau Aha•io .i IWB, ua paewaewa loa hoi na -»i <» na paa oihana. Oiai ka Loio ■ihina. ka Pauku a me ka iiuna Hoo•n .pnno o na Hana Aupuni e loaa ■» ia lakou pakahi eono tausani dala t makahiki. olai ka oihana a ka Lui Monponopono o ka Oihana Hoonaa--1 . • paa ia ana. ex oweio. e ke Ku- " < O ko na Aina E ka mea e ukuia ma ia kulana kuhina. O ka uku «kahiki o ke Komiaina o na Aina A- • iri he »«kolu tausani elala, o ko ke • »misina o na Hahi-ana a me na Ka:*nu he elua tausani hookahi haneri i. o ko ka Luna Ana-Ainia he ekolu » :snni dala, oiai hoi aoie he uku o ka

•"••-nlena o ka Papa Ola. " 'ike me ia e ike ia iho ana ma na h .aua ana, ua hoihoi hoi au i na lu- -< r.jpuni kiekie hooVo eha ma kekahl ma o lakou iho me ka uku mawiiki o eha tausani ellma hanerl dala ua kupono hoi ia hoeml ana k -i uku me na ana i hoonohonohoia na luna aupuni Teritori e like me viku ia e ke Aupuni Federala. * hoihoi ia hou ke Komiaina o na i Aupani, ke Konaiaina o na Mana a me Manu Kumulaau a i ka Pe--i iona o ka Papa Ola, ma kekahi okoa aku me na uku 1 like aku ka me ko ka Luna Hooia Buke Helu. - ninau kekahl iioko o ko'u naau ina mea kupono e loaa aku he elua >~tni Hima haneri dala. ' i* kumu o keia mau hoololi oia mahope iho: O ka hana a me a pau loa i mahelehele ia 1-1 n.i mawaena <> ke Komiaina o na " :n 4 Aupuni a me ka Agrena o na Aina s M»ur.i malalo o ka Repubaliki eia ke Ar, misina o na Aina Aupuni. E pill *'•' ; Komiaina o na Hana Mahi a Kanu IHulaau ua makemake ia e ' aku i ka palena o kana hana 1 īoa aku i ke kahua hana o ka .-au o na Hana Mahi a me Kanu UKahiko. a ma ia mea ua lawa ka uku oia mea. Ua hapal ia 41 hoi keia mau luna aupuni e na anpuni o ke Aupuni Federala, v 1 r>oe » hooikalka nei no ke kukulu ' n - i • kekahi wahl hoao i na mea mahi na mea kanu maloko o ka Teri,r ' A honk'ohuia he mau Komlaina no 1 hana. 1 Peresldena o ka Papa Ola ke-

kahi luna aupuni 1 loohia i kekahi ma- ! nawa i na hana nui a me na kaumaha pu no hoi e pili ana i ka malama ana j i ke ola o ka lehulehu. He mea mao- ; popo loa aole i hiki i kekahi mea ke lawelawe i na hana o kona kulana me ka pau pono me ka uku ole e like hoi . me ka mea i uku kupono ia kona ma- ; nawa a me kona hooikaika ana. i Ke paipai aku nei au he mea pono e { hookumu ia ke kau makahiki»elua o 1 ka Ter!tori ma fta Ia ekahi -o lulai, 1901, |a pela hoi na haawlna e hopholoia ai. O na kumu o ko'u manao no keia, oia jhoi: Akahi —E hoomaka ana ka helu i makahiki ana o ke kau o na hana hooponopono helu o na dala o 'ke aupuni 1 o Amerika Huipuia ma ka la mua o lulai o kela a me keia makahiki, a malaio hoi oia rula e lilo ai ka kakou mau hana maa mau o na hooponopono helu dala ana, ke hoomauia, he mea pilikia loa a kupono ole hoi no na kumu maopopo loa, e hoomaikai hou ai i ka ka(ku mau ano hana e ukali aku ka wa o ka kakou ano hana helu i ka hooholoia ana o na haawina ma kahi hoi o ka hookumu ia ana he mau mahina mamua o ko lakou holo ono, e like me | mamua aku nei. > i He mea akaka o kekahi.ano hana e like me keia ka mea 1 manaoia e ka Ahaolelo Nui (Federala) ma ka hana ana i ka Pauku 53 o ke Kanawai Te- : ritori, e like me ia i ike ia ma na hua- I olelo e olelo ana no ke kau noho mau i 0 ka Ahaolelo ma kona hele ana ma- ' mua o ke kau o elua-makahiki ka wa e hookaawale ia ai na haawina. O ka haule ana o ka loaa auhau dute a me na loaa hale leta i komo mai ma ka hoohui aina ana, he hookui koikoi. , hoi ia i ko kakou mau oihana loaa. 1 Iloko o ke ae o 1898 a me 1899 o na loaa j mai keia mau alanui mai aia i ka $2,- j 3999,167.87 a o na hoolilo $331,270.22. j O keia emi ana mai o na loaa kai ko- j 1 no ae h'e kupono e hoaie ia kekahi puu- \ ' dala mahuahua no na hana hou aku ; a ke aupuni. i Ma na hoike maluna o na dala i ma-, kemeke ia no ke kau e hiki mai ana, j 1 komo pu ai na hoike o na loaa i ma- | naoia o na loaa aupuni no 1901 mai ka j Puuku a mai ka Luna Hooia, ka mua, huina loaa i mano ai oia hoi he $2,314, ī 000, a o ka mea hope hoi he $2,175,650. \ ■ Nb keia mau hoike loaa i manaoia i hooia mai i ke aupuni e nui ana no ke > ■ dala no ka hookele lawa pono ana i na hana o ka Teritori, koe aku ma i kāhi o na* hana hou a ke aupuni, ke .o!e hoi e loohia ke aupuni i kekahi pl- .• ■ likia ike ole ia nana e kono ae i na' hoolilo nui ana. t ... . : | [ Olai hol ka mana oka Terit'prl e ko- } , mo aku i ka aie ua kaupalena ia a aia | , hoi ka hopena loa oia mea i ka appno ] mai a ka Pereaidena" ua lilo hoi he mea , j maikal loa i ke Ahaolelo e noonoo pono | ,i ka ninau o ka hoonui ana i na loaa j , komo-mau ma na ano e hiki ai ke ma- | I helehele ia ai ke koikoi o na auhau ana j io like me ka mea hiki e kaulike ai a e . , hookauliilii ai hoi i ke kupono o ka ho- { |ale ana i dala no na hana hou a ke aupuni. O ka aie lahui, me ka hui ole mai i , ka aie Banako Hale L»eta o ka Repubalika o Hawaii, i lawe ia ae a i hookaa ,ia e Amerika Huipuia e hookaa he , $4,186.400. Ke koe nei no na Amerika i Huipuia e hookaa he $3,235,429.69 oia ia, la hookoe iho hoi he aie no ka Teritori o Hawaii o $950, 970.31. I Ma na olelo o ke Kanawai Teritori i—pauku 53, e pili ana i na hoaie, u& . kaupalena ia ka huina nui o ka aie e [manaoia aku e aie iloko o kekahi ma;kahiki hookahi o ka Teritori i ka hooikahi pahaneri kenēta maluna o ke ku-mu-waiwai heluna o ka waiwai ku i ka , auhau o ka Teritori e like me ia i hoj ike ia ma ka helu nui hope loa ana. . Ka helu ana o ka makahiki 1900 ka helu ana i hoike mai i ka huina kumuiwaiwai o $97, 491, 584; no ia mea o ka ■ aie i ku ke aieia he manaoia i ka ma- ! kahiki mua o ke kau o elua-makahiki ! e hiki mai ana he $974, 915.84, a oia he- , lu a oi aku paha no ka lua o ka makai hiki. Ka huinahoaie i konoia ma na Helu-houluulu he $1,946,900, he hooka'hi paha hoi oia huina i kupono no ke hoaie ia i kekaht makahiki o ke kau , e hiki mai ana.

j Ua hoike mai ka hoike a ka Puuku | ua hoaie mua ia aku hoi ka huina dala , o $799, 000 i ka helu o ka moohelu-hoaie [mai na dala e komo mau ana mahope mai o ke Kau Ahaolelo o 1898. T.Ta hoomaopopo hoi na Houluulu-loaa me hoolilo no ka hoihoi hou ana i keia puu I dala a i ka moohelu dala loaa mau ua i hoolilo ia ma ke ano h£ loaa komo mai. jOiai aol* keia alanui i manaoia he mea. |kupono maole, aka he mea nae i ma|kemake e hahai aku no keia kumu: ,0 kekahi hapanui o na dala i loaa ua luoaa mai na auhau maluna o na walIwai iloko o ka hapa hope o Okatoba I a me na ,pule elua o Novemaba. Mo na dala oi aku o keia wa a me na loaa mahina mai na kumu e ae apau e nele ;na hoi ke aupuni 1 ke dala, e like me jia i hoike ia e ka Puuku, he mau maihina o ka ohiia ana o na auhau (waiwai, Jna tale hoi e holhoi ia ka hoale a ka waihona loaa mau e like {me ia i kuhikuhiia aku nei, oia ka mea e hanala. I Ke kono aku nei au i ka hooholo ia 'ana o kekahi kanawai hoaie no kekahi ) huina dala i oi aku mamua o ka mea i makemakeia ano, ma kahi hoi a ka Ahaolelo e hiki ai i kela a me keia Kau e haawl ai i kekahi puu iala e like me ia i makemakeia, a ma ia hana e alo ae ai i ka hana mau ana I kekahi kanawai hoaie e kela a me keia Kau. Oia alanui hol kai hooholoia e ka Ahaolelo o 1896 a ua ike ia ka maalahi. E pili ana hoi i na hooikaika ana no ke kinai ana i ka ma'iahulau bubonika, i ahulau hoi ma Honolulu I kai hooilo o 1899 a me 1900, he lehujehu na hale ame na waiwai e ae i lukuia e ka Papa Oia, a he mau hale a mau wai-

wal e ae hoi i ol loa i lukuia e ka pau-ahi nui o ka la 20 o lanuari, 1900, oia hoi ka hopena ulia wale o kekahi ahi i hookumuia e ka Papa Ola ma ke ano he hana e kiai ai i ka ma'i-ahu-lau. Mamuli o keia poino ua nui ka huina helu o na kanaka i hoonele ia | i na home a i hoopoino kukonukonu ia j na waiwai. Ma ka pane i kekahi ui ana aku a ka.| Aha Hooko, ua loaa mai. hoi kekahi I telegarama mahope iho mai ke Kuhina! Nui (o Amerika). "Ua apono hoi kaj Peresidena i ka hookohuia ana o kai Aha Hooponopono i na koi poho e noo-.| noo 1 na poino l loohla ma ka pauahi: ana o ke Kauhale Pake a e haawi aku ( i na hooholo ame na hooko ana no iaj mau poho e ukuia mai na haawina i l hookaawaleia e ka Aha Kuka o ke Au- | puni i kulike me na kanawai Hawaii." TJa hookohuia hoi kekahi aha o la ano ma ka la elua o Aperila, 1900, a kukuluia na kumuhana ame na rula no kona hana ana. Ua hoomaka koke ka aha i kana hana, aka, i kona kahea ia ana a akoakoa ae„ ua hoole ka Aha Kukmalu i ka hookaawale ana i na dala no na lilo oia aha mamuli o ka like ole o ka manao o ka Aha Kukamalu me na kumuhana ame na rula no ka hookele ana o ia aha i hoo-: loliia e ka Aha Hooko. Maliina hoi oia mea ua okipu ka hana. Ke waiho ia aku nei ia hana i ka Ahaolelo Teritori. Oiai hoi, ma na rula, aole na aupuni mana piha; a o ka Repubalika o Hawaii ma kona mau kanawai ponoi iho i hoopaa ia ma ke kana\frai e ae aku i na koi-poho i uiu ae mai ia mau kumu, a aole no hoi.kekahi mea maloko o ka olelo pokole mai" Aupuni Federala e hoike aija a maopopo ua manao ka Peresidena e kauoha i kekahi, hana e hele ana mai ka rula mau a mai na kanawai Hawaii, o ko'u manao ma ke alakai kumuhana ma keia mea oia no keia: O ka ma'i-ahulau bubonica me na make i ilihia iho, na poino mai ke ahi ae ame na pilikia i hoioweli iho no kekahi mau mahina i na kanaka o kea paemokupuni holookoa, he uliapoino lahui no ia, a he mea hoi e like me ka hiki e auamo like ia e na mea a pau. E kulike ana hoi me keia nanaina he kupono i ka poe hookaa auhau ē lawe" ae i !tekahi mahele kupono o na poho o ka poe i hoopoino ia ma keia ulia, aka', aole nae he mau kalai-manao pilipono i kono mai ia lakou e auamo i na poho a pau o ia poino ana, oiai ua kau like ke kōikoi o na poino, ua kupono o lakou pu kekahi e lawe hoi i ko lakou mahele o na kōikoi o ia mea. O ke ano o ia mahele ana he mea paukikl ke koiKo' ihō;. aia wale no ma ka hooholo maoli wale ana iho no e hlki ai. Aka hoi, o ka mea oiaio i ike maka ia, oia hoi he iehulehu no na mea hale a ona-aina nona na pa i loohia i ka ma'i, mamuli o ko lakou hoohemahema i ka hoomaemae ana i ku i ke kanawai ma na mea e hoopuni ana o ko lakou noho ana, aole wale hoi i poloai aku e loaa i ka ma'i, aka, ua haawi hoi i na anoano mai e onipaa iho, ka mea paakiki hoi i ka hoohemo hou ana aku ia mea, oia hoi kekahi mea e lilo ai he kumu e hooemi nui ai i na haawina o na koipoho i ua poe la ina hoi aole maoli e hoole loa ia. O ka hana o ka puunaue ana i na poho oia kekahi hana paakiki a nihinihi ua kupono hoi kekahi mea i hana ia no ke kukulu ana i kekahi aha a komisina paha i loaa hoi mai na kanaka kukahl a akahele o ka noonoo no keia hana. O ka hana o ka ike ana aku i keia mau poho oia no ma ke ano he uku makana aupuni mamua o ka lilo ana he kuleana ma ke kanawai, aole ia he mea e kono ana i ka Ahaolelo e kea kea i holomua o ka aina ma kona lawelawe ana i keia # mea, aka, e pahola wale aku no I na kokua kupono ana i ka poe kumu ole ma keia ulia poino nui. Oiai hoi na hoouluulu helu ana i na loaa ua uhi aku no i kekahi koho i koke aku i ka palena o na loaa i manaoia, aōle paha kēkahi mahele nui no na ukupanee o aie o ke aupuni e manaoia e makemake ia ana, olai kekahi maheie nui oia itamu no ka ukupanee aole e makemakeia ana, oiai ua manaoia na ke Aupuni Federala paha e hooko i na olelo o ka olelo hooholo kanawai o hoohui-aina na ia aupuni e lawe ae a uku i ka ukupanee maluna o eha miliona dala o ka aie o ka Repubalika o Hawaii. O keia hoemi ana i keia itamu e hiki ana no ia i ka $381,726.96. No ia kumu hookahi no o ka ukupanee i hookaaia e ke Aupuni Teritori mai ka la 14 o lune, 1900, ma keia moohelu aie, e manaoia aku e hoihoi hou ia mai e ke Aupuni Federala. Aia hoi keia huina i ka $106,609.44. Nolaila,aia malaila kekahi koe ana mai ma ka heluhouluulu loaa i mdnoia o $487,796.40, i kaawale no ka hooponopono ana aku i na poho pau ahi. Mahope mai o ka pau ana o ka ma'iahulau bubonica ua maikai hoi ke ola o ka lehulehu ma ke ano nui, koe aku he hookahi a he elua palia mau wahi. E pili ana i ka poe popilikia, i hoomaluia no ka maalahi o ka lehulehu ma na wahi pono o Kalaupapa a me Kalawao, he mea oluolu hoi i ka hiki ke hoike ae eia ke pii mau nei ko lakou noho ana i keia ame keia makahiki e pili ana i na mea e hoopuni ana ia lakou ame na mea hooluolu i ka noana. Malia hoi he mau hana hou aku no kekahi e hikf ai ke hoomama ia ko lakou kulana ma na hana ma o ka Ahaolelo. E hoomaopopo ana i ala no na hoohalahala 1 ka olelo hooholo a ka Lunakanawai Apana, nona hoi ka mana-oihana i komo pu ke panalaau, a he mea kanalua ole e pakui aku ana no i ka noho oluolu ana p ia no-i hona kanaka. Oia mou hoohalahala ua kupono e hoolohe ia hoi ma ke panalaau, koe ma na nlnau kanawai. O na hana hooponopono hou e aku me he

la he mea hiki ole maoli ke hoao ia malalo o na loina e ku nei. He mea e manaoiana ia aku e hoouna ana ka Ahaolelo i kekahi Komite o kona mau j;hoa iho e holokipa aku e ike i ke pa.'halaau a e hoike mai i kona kulana. j Oiai hoi ke kulana o ka noho ana 'o ke kulanakauhale e uiu ana ke ino |»o kekahi mau makahikl, mamuli hoi o I fea nele loa i kekahi ano hana e lawe j ai'na hoolelna, ame ka hoholo o ka I ulu o ka hēluna kanaka, a ma kekahi jai)o i ke ano maikai ole o kela mahele 6 ka waiinu e kahe ana mai na kiowai I liookio ma Nuuanu, eia hoi ke pii mau ; nei na hiohiona o ka manaolana no ka <A ae o ka maikai aku o keia mua. j L'a uneane hoi e paa kekahi ano-hana I e, uhl ana i kekahi hapa nui o ke kjuj la; aKauhale no na lilo o .$400,000 a eiai hoi ke hooh&na hapa e ia nei i keia wa. Eia imua o oukou na huahelu i manaoia i kupono e lawa ai a e pau pono ai kona hooakea ia ana. Ke waiho aku iiiei au i keia mea i ko oukou noonoo īnaikai ana. Ke waiho pu ia aku nei no hoi na hUahelu houluulu o na hoolilo i manaoia no ke kukulu ana i kekahi mea hoomaemae-wai, i mea e kanana ai i na wai a pau e hoolawa ana i na paipu • kumu mai Nuyanu mai. Kekahi ho- ' pena i ike ia e na kulanakauhale a pau, i ike i ke kupono o kekahi wahi hoomaemae o ko lakou wai pu hoi o na helu-make, ka hopena hiki emoole o ia mau hana makaala. q kekahi o na haawlna waiwai nui o ka bubonica oia ka waiwaf o ka lawe ana i na opaia noho'na halfe mai kahi noho o kanaka. Ua hooholoia o ka mea hiki pono e hoopaa ai i keia kumu hooweli oi,a hoi ke kinai loaja ana. Ua kuai ia hoi ka mekinihana a puhi-ahi a ua hookumuia ke kukulu ana i ka hale. No ka hoopau ana aku hoi i keia hana koikoi ua makemake ia 1 haawina dala hoū aku. Ke ake aku n'ei au e kono aku i ko oukou nankina i ka hana nui i hooko ia e ka Papa Ola ma o kona Komisina Nana Mea-ai. Ua hoomaopopo 'hoi au o keia kekahi hana pili loa i ke ola 0 ka lahui. O ka poe maimai ame na kamalii-opio ka poe pilikia i na mea ai i paipai kplohe ia. O na hooholo hope iho nei a ka Papa Ola e hoolaha ia ka inoa o ka mea kuai ame ka mea nana i hana paipai na mea ai, mea inu ame na laau lapaau, kekahi o na mea kupono maoli hoi no "ta lanakila o na hana paio kuē i keia mau hana hoopoino lapuwale i ke ■ ola o ka lahulehu. Ua apono piha hoi au i ku olelo paipai r ka Pei;esidena o ka Papa Ola t rA» a£u- o: agrena kua.V"'Tlo ? ka Papa. Ma ka manao wale an o kekhi kanaka lawa kupono ma ia kulana he mea hoi e hookoe ai i kekahi mau lilo i oi lēhulehu aku i kona uku. Ma ka hoike helu waiwai o ka Halema'i Moiwahine, ua ikea iho ka emi ana mai o ka loaa o ia halema'i, mamuli o ka'lilo ana o ka waiwai paa' ma o kekahi olelo hooholo e hoololi ana J 1 ka unuhi ana i ke ano o ka palapala hooilina a Kauka Rooke, ame ke oki ana o ka auhau ohua-moku, i hiki aku| ka nui i ka $49,335.38 no ke kau o elua makahiki. Mamuli o ka haule ana oj keia loaa ame. ke koikoi o na hana a ka Halema'i Moiwahine e hana nei, ua hapai aku nei au i kekahi haawina i palua ka nui i ko ka helu kahiko, ma-, luna o ke kumu e hookaawaleia me kaj uku ole kekahi rumi no ka poe ilihunei 0 na ano lahui a pau. Ua ike ia hoi ke kupono o ke ku-j kulu ia ana o kekahi halema'i no na ma'i ola ole no kekahi wa loihi. O na ma'i oia ano aole he laweia ma ka Halema'i jMoiwahine ma na kumu kupono no hoi. No ka ike ia o ke kupono ame ka pilikia maoli ma kela mea i ka makahiki i haia, ua hoomaka ae hoi kekahi mau lede a me keonimana i piha 1 ka uhane' aloha a hookumu iho la i kekahi halema'i oia ano a ua'hookele] aku hoi me na dala i hookupu ia no iaj mea. O keia hana ua hoomaka ia ma kekahi wahl no ka manawa ma Kaka-i ako, kokoke i kahakai, a eia hoi ke: lawelawe nei i kekahi mau hana ku i ka nani. Ua hooholo hoi ka Aha Kuka o ke Aupuni i kekahi haawina o! $5,000 no kona kokua ana. a he $25,000' no kona hookumu ana—o ka huina ho- 1 pe hoi i kukulu ia' maluna o ka hikij ke hoopiha ia he $100,000 ma ka hoo-, kupu ana mal ka poe kuwaho. He mau I dala mahuahua hoi kai loaa no ke ka-| pili ana i kekahi haiema'i o ia ano a no kona malama ana, aka, a hiki i keia' manawa aole hoi i hoomaka ia ka hana. Ke paipai nui aku nei au i ka hoo-| kaawale ia o kekahi haawlna o $9,600 i haawina e kokua ai i ua halema'i la i like me ia e hookēle ia nei. E ike iho hoi oukou ma ka hoike a ka Luna Hooponopono o ka Oihana Hoonaauao ua holomua hoi ke kulana 0 na kula aupuni. Ma kekahi ua ulu nui mai hoi ka heluna o na haumana 1 tyaa loa aku mawaho o ka palena hiki i na kula o ka aina ke hoolawa, me ka hoohul ana iho no hoi i na pakui mahuahua i hana e ia ano. Eia nae aoie i lawa na rumi e like me ka makemake. O na haawina nui I konoia mai no keia hana ua ikea he kupono ko lakou hulna nui. Ua hooholo iho nei ke aupuni i keiai mau manawa aku nei e hahai i ke kukuiu ana i na atio hale nunui, me na paia o ke ano e poino ole ai i ke ahi. 0 keia mau ano kapili ana kai hookoia i ke kukulu ana i ke Kula Kaiulani ame Kula Kaahumanu ma Honolulli. Ke kono ia aku nēi kekahi haawina $75,000 no ke kukulu hou ana ia Kula Alii. a Uike ia ka maikai ole o ke kulana o ka hale-kula nul ' ma ia pakula, nolaila, ua weheweheia 1 ka makahiki i hala aku nei. I keia eia kekahi hapa o na haumana ke kul ia nei ma kekahi mau , haie-kula i koe iho a o ke koena hoi ke kula ia nei ma ka haiepapaa ma . 'AAla, i hooponopono ,hc>u ia hoi e kupono ai no ka wa no ia hana. He hale

! emi a he hale papa huluhulu hoi. me na kulana kupono ole e hoopuni ana, Ka- hookaawale ia ana o na kula iloko o elua mahele ma ia manao lie mea kue hoi i kona hookele ia ana. | Ua makemakeia e kukulu i kekahi ! halekula nui o ke ano pau ole i ke ahi, ;e hiki'ai ke lawa he ehiku haneri mau. haumana. Ka moolelo kaulana o keia hale-kula ame kona inoa hanohano a me ka moolelo holomua kai paipai i ka manao e haawi i keia halekula hou i na helehelena nani a i mea pu hoi e hoolilo ai he kia hoomanao i na alii kaulana, kona mau haumana mua, a i kona mau haumana hope iho nei no hoi kekahi. Ke kuhikuhi aku nei au i ko oukou ikena i na hoolala ana a ka Luna Kula Nui o ka Oihana Hoonaauao, e likfe me ia 1' hoakaka ia ma kan hoike, e hoonee aku i ke Kula Hoopololei a Waialea. ma ka Apana o Koolauloa, a e kapa iho ke Kula Hanalima o na Keikikane. Ke hoapono maoli nei au i keia hana. 0 ka apana aina i waiho ia mai no k£ia hana ua piha hoi ka ehiku haneri eka a oi a ke waiho la kekahi hapa ma na ae-pali a kekahi hapa hoi mawaena o lakou ame ke kai. He wahi ola kino maikai keia, i pehiia e na makani hanu ala mai ke tfai mai. Ua hoohama.ma mai hoi keia kahua i na alanui e loaa ai na anoai Hke ole o ka hana mahi ai, e huipu ana i ka hanai holoholona ame na mahi alna i na mea ulu o na aina maloo ame na aina taro hoi. Aia hoi malaila kahi lawaia ame kahi auau kai. O ke kukuluia ana o kekahi kula hana-lima maluna o keia aina he mea no hoi ia e haawi ai i na loina e kakoo ana ina kokua a'o ana maikai loa i na keiki kane ma na haawina ikehana a no ak hooulu maikai ana hoi i ke ano ame ke kino ō ka haumana. He a'o ia hoi na keiki o ke Kula Hoopololei, mawaho o na ao ana palapala, i ke kamana, humuhumu ili kaa, hana tini-piula, ame humuhumu wale no. He uuku hoi na haawina e hiki ai no ke a'o ana ia lakou i na hana mahi. Ina keia papa hana' e' hookoia ua makemakeia e hooli-loia kahi Kula Hoopololei o na keiki kane i kula hanalima no na kaikamahine, kekahi mea 1 ikea he -kupono loa hoi. He kupono hoi e hana ia na hoololi ana i ke kanawai i mea e hlki ai ke hookoia keia mau mea i kau nui ia.. . Aia hoi kfekahi poe kamaiii e noho kaawale nei ma na wahi a pau o ka Teritori i kupoiio ole hoi e komo ma na kula aupuni o ko lakdu hiki ole ke ae .ia. no ka puka "ma na nāna ia ana e " ke "kauka'. He mea pono e hoolako ia kekahi mea e hiki ai ia lakou ke hoonaauaoia. Oiai he uuku ko lakou heluna ma kela a ma keia wahi, malia paha he hiki lakou ke a'o ia ma ko lakou mau home. Aole hoi he mau kumu kue, i hiki ole ke hoopau ia, i ka hana ana 1 kekahi hana kanawai, e hiki ai ke hoakoakoa ia lakou ma kekahi wahi a mau wah! paha e like me ko lakou nui, a hoolako hoi i na hoonaauao ana ia lakou ame na lapaau maikai anS,, ame na mea ai pu hoi, na aahu ame na hale kupono. Oia ano hana he mea pono no ia no lakou iho a na ka pono hoi o ka lehulehu. He hana koikoi hoi keia: , aole e hiki i ke aupuni ke waiho ia la-1 kou iloko o ka hupo ame ka hoohema-; hema me ke ku ole i na olelo hoahewa ikaika ia. Ua piha hoi ka hoike a ka Luna Nui o kat Oihana Hoonaauao i na olelo hoohoihoi e pili ana i' ka hooulu ana aku i na kula a'o hana-lima. O keia heieliele.wa o k£l hoonaauao a ke aupuni he mea kupono i ke kokua piha ia. Ke kono ia aku nei ko oukou nanaina i na manao o ka Luna Nui o Ka Oihana Hoonaauao e hookuu la hoi īa -olhana mai ka hoolako ana i na buke kula na na keikihele kula. He kanalua nui ko'u i ka pomaikai oia hoololi ana. 0 ka ninau hoi e noonooia oia hoi, pehea la na haumana, ka oi aku ka poe e noho ana ma na wahi kua-. aina, e kuia aku ai ia hoololi. mamua 0 ka nana ana i ka ponō o ka hana a na kakauolelo o ka oihana. O na olelo hoomaikeike paipai hoi a keia' hoike e kokua ana i ke kukulu ia ana o na waihona buke no na kula, he m«a maikai hoi a he kupono e kokua ia ma na hana kanawai ana. Me kekahi wahi haawina oluolu no ia mea ma kela ame keia kau ahaolelo, e ulu mau ana hoi ia mau ano waihona buke a e hiki wawe no hoi kā lilp ana ma na apana pakahi, he wahi e alakai ai 1 na anai ma na heluhelu ana. ma ka ike i ka olelo Enelani a ulu ana hoi o ke ano inoa lahui maikai. Ua hooili mai hoi ka' Ahaolelo Nui o Amerika maluna o ka Ahaol'elo i ka mana e kukulu i na kalana, kulan§ikauhale, ame na hooponopono aupuni taona maloko o ka Teritori a e hoolako iho i ka mana hooponopon ia lakou. He hana hou hoi keia e kono ana no kona holomua i kekahi haawina kiekie ! o na manao aloha aina ame ike kalai aupuni naauao ana. O ka imi akahele ana i na loina kuloko o kahi ame na ike hoao i loaa i kekahi noho ana huina kanaka ma ka hookumu ana ame hooponhpono .ana o na hui munieipala he mau mea kupono loa e kaupale ai i •ka aina'i na hana kuhihewa lilo nui ana. He nui na hana hou e hoea mai ana iloko 'o ka noonoo ani i keia.ano hana kanawai ana i paakiki hoi i ka mawehewehe ana, e kono ana hoi i na noonoo manao kino. Aia hoi he lehulehu na ninau koikoi ,e kaupaona ia e oukou iloko o ka oukou kaana ana i keia mea. E hookumu ia anei na hookele aupuni kuloko ana ma na anaina kanaka i noi oie. mai no lakou iho? E noho ia anei ka huina hplookoa o ka Teritori e ua ano aupuni kuloko la, a he kupono anei e hoao ia mamua ma kekahi mau wahi hookahi a he elua paha māmua o ka nee ana imua? Heaha ana la ke ana

koho aku o na koikoi o ka huina nul | o na auhau ana i ke kulailakauhale, a kalana paha, ame ka Teritori, maluna hoi o ka mea uku auhu? Pehea la ka mea waiwai uuku e pa ai i ua hoohui auhau ana la, ame ka puikaika loa aku paha o na hooponopono munieipala? tla oi aku ka maikai e pane ia keia mau ninau mamua a aole hoi mahope aku o ka holo. aqs o ke ano o ua huihoohuiia la i hooholo loa ia ai. Me he ia o ke ano hana kupono maoli e haawi ai i ua ano kuleana la aia n» ia ma kekahi kanawai ano nui, e wehewehe ana i na kumu mamua o ka hookumu ana o ua ano aupuni la, anae m e kahua kumu ame na palena e hoomaopopoia ma ko lakou hoonohonoho ana, na kumu hoi a kekahi anaina kanaka e hoomaka ai e hele aku ai e loaa na noho ana hui-hoohuiia i ka manawa i makemake ai e lilo me ia. Ina hoi ka Ahaolelo e ike ana ua laiki ole. ma keia kau, ke iike ma kekahi hana kanawai ana e holopono ana ma keia mea, he mea kanalua ole hoi no ka hooholoho ana i ka nee ana o ka hana ma keia mua aku, ina lakou e hana i na mea e hiki ai no ka hookohuia ana i kekahi Komisina o kekahi mau helu kanaka no ka hoomakaukau ana aku i,kekahi papa hana ano nui no na mea elua, hooponopono aupuni kalana ame kulanakauhale, a hoike aku i ke kau noho mua mahope aku nei o ka Ahaolelo. . Eia hoi ke aupuni ke kukai paiapaia nei e pili ana i ka hookohu ana i kekahi loea malama uluiaau no'ka manawa e nana pono i na ululaau o ka Teritori, a a'o aku i ke aupuni ma na ninau e pili ana i ka hoomau ana i na uiuiaau ame ka hooulu hou ana aku, ame ke ana e hiki ai ke ae ia ke hooemi ia na ululaau me ka maalahi. Ua oluolu hoi ka Buro i ka hoouna ana mai i kekahi o kona poe loea kilo ululaau e like me ka hiki kupono ke hookuuia mai. Aka hoi, e manaoia mai ana hoi na ka Teritori nei e uku i kona mau lilo a e haawi i uku nona. He itamu hoi kai kau ia iho maloko 0 ka bila haawina o na hooiilo i manaoia. O ke alanui hana a ka Oihana Mahi ma Wasinetona e kukulu hoi i kekahi , wahi hoao ma na mea hana mahi maanei oia kekahi mea ano nui i keia Teritt>ri. O kekahi kahua hana e like me ia, i hookele ia e ka poe i hoonaauaoia ma ia mea, he mea waiwai nui a palena oie hoi ia no ko kakou poe mahi aina, ma na hoao ana i na laau kanu ano lehulehu no ka mea ai, no ke olona a mea uiu waiwai e ae ma ko' kakou Jh«ttua kfl aln&, a i ka hookumu 'ana. hoi i <man»' naauao ma ka mahi ana. Oka mea mahi liilii 'ke pomaikai nui ana ma keia mau hana hoao, a eia hoi i ka, hoiomua o ka pomaikai i ; iia mahi-aina liilii kahi e kalele aku ai kakou L.ka pii ana- o ko kakou noho ana launa ,a,»6ho. ana aupuni. E hāna pu aku ana no hoi kQ kakou Oihana Mahi a/ne 'Hoouiu Laaii me ia kahua hana ina ke kokua ana 1 ka hoomohala hou ana ae i-Ko kakou mau haawina mahi. He helu dala nui hoi kai waihoia mai imua 6 oukou e haawi ia no na hana alanui ame na awa. O na aianui hoi kekahi mea kupono loa no ka ulu ana. 0 ke kalepa ame na hana mahl. He nui na hana holomua i hana ia iloke- o na makahiki eha i hala aku ma Jteia ala. Ua aneane e paa a puni kekahi aianui kaa holo ma ka Mokupuni o Hawaii. E paa loa ana paha i keia kau aku. O ka nui ana o iiome liilii kekahi mea makemake nui 1 na alanui. hou; ka pii o ka uiu o Honolulu ame Hilo kekahi e koi ana i mau alanui hou o ke ano maikai loa. Ka pii ana aku ( 0 ko kakou kalepa, ana e kahea mai nei i mau' uwapo ame hoakea hou ana i ko kakou mau awa. Na ke Teritori hoi e hoomau aku la' hana a hiki i ka manawa e hiki ai i ke Aupuni Federala ke lawe ia hana. (Aole i pau.)