Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXIX, Number 4, 25 January 1901 — Page 6

Page PDF (1.54 MB)

This text was transcribed by:  Arnold Hori
This work is dedicated to:  Colleen Roth of Kahala Nui and Wichita Kansas

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

6       NUPEPA KUOKOA, IANUALI 25, 1901

 

Ke Kinowailua

I KE

KULUAUMOE

  Na na olelo a Ragi i pane aku ai, aole no i kamailio mai o Bernice,  a no ia kamailio ole ana mai ona, ua noke hou aku la no ua wahi Ragi nei i ke kamailio ana:

  "E kamailio mai oe! Aole io no anei o oe ka Haku wahine o Ketawina Hale?"

  I kela wa i hoholo ae ai iloko o Bernice na hoomanao ana no kana hoohiki i haawi aku ai la Gilibeta, ma ke ano, aole loa oia e hoike imua o kekahi mea kino kanaka, oia io no ka Haku wahine o Ketawina Hale. Nolaila, mamuli o keia hoohiki ana i hoopaa ai imua o Gilibeta, aole oia i pane mai imua o Ragi, a no la mea, ua hele ua wahi wahine Inia nei a piha i ka huhu ame ka inaina, a olelo hou aku ia no ia:

  "Aole oe e pane ike mai ana? Ua oi loa aku kou pono e pane mai i nei wa mamua o ko'u huki hele ana aku a hoea oe i ka hale kakela, a lawe loa aku hoi au ia oe a hoea imua o ke alo o kuu haku opio, a imua o ua haku la o'u e oaka ai kou waha."

  I ka hoomaopopo ana o Bernice i ke ano o ka leo o ua wahi Ragi nei i pane aku ai, a pela hoi me kona piha huhu a inaina, a, he mea oiaio hoi, e hooko io ana no ua wahi wahine Inia nei i ka manao ana i hoopuka mai ai imua ona, no kona huki hele ana aku iaia a hoea imua o ka Haku Katewina, ina aole oia e pane aku ana, nolaila, me ka noonoo pioo ole iloko ona, pane aku la ia:

  "E Ragi! Heaha la kou makemake la'u? Eia hoi kekahi, aole o'u makemake e hele aku i Ketawina Hale."

  "E--e--e," wahi a, ua wahi Ragi nei i hooho ae ai me he pupule la, "alaila, ke ae io mai nei no anei oe imua o'u o Lede Ketawina oe?"

  "Aole. Aole au i ae aku nei ia oe, owau la?" Wahi a Bernice.

  "Aka, he mea makehewa nae ia oe ka hoole ana mai imua ou. Ina no he mau tausani manawa kou e hoole mai ai ia'u, aole no au e ae ana, oiai ua maopopo loa la'u, o oe no o Bernice, ka wahine a kuu haku opio, ka wahine hoi nana i kaili aku i ua haku opio nei o'u mai kuu Silivia aku; aka, ua hala nae kou mau la o ka noho haaheo ana ma Ketawina hale. Ua pau oe. O ko'u mea i makemake ai e ninau aku ia oe, nawai la i hoopakele ia oe mailoko mai o ka pahu kupapau, ia oe mailoko mai o ka pahu kupapau, na Gilibita anei? Eia hou kekahi mea a'u i makemake ai e ninau aku ia oe, pehea la i manao ai o Gilibeti e hoopakele la oe mailoko mai o ka he kupapau i kanuia aku ai oe?"

  "Heaha ia kou waiwai o ka ninau ana mai ia'u i keia mau ninau?" wahi a Bernicei pane aku ai i ua wahi Ragi nei, me ka hoomau ana aku nohoi i ka olelo ana. "Aole au e pane aku ana i hookahi haina no kau mau ninau a pau e ninau mai ai la'u. E hookuu mai oe la'u."

  "Aole loa pela. Aole i pau ko'u makemake kamailio aku ia oe. Ma ko'u hoomaopopo, aole keia o ko kaua wahi kupono e kamailio ai, oiai, he ulia wale ne ka hele ana mai o kekahi poe ma keia wahi mai, a loheia mai ka kaua mau kamailio ana maanei, nolaila, e hele pu ana oe me au a kahi a'u e ike ana o kahi mehameha kupono ia no kaua e kamailio ai, malaila kaua e noho ai."

  I keia wa ua wahi Ragi nei i lalau aku ai i ka lima o Bernice, a o ko laua wa nohoi ia i hele aku ai ma kahi a ua Ragi nei i makemake ai.

  Komo aku ia laua ma kahi a na laau e ku paapu ana, a o ke alahele ma ia wahi, ua hele a pouli, oiai, mamuli o ka paapu loa o na lau laau ma ia wahi, ua hiki ole i ka malamalama o ka mahina ke hoomalamalama iho ma ia wahi. Mai keia wahi aku hoi ka Bernice ma hele ana, hoea aku la laua ma ke kae ponoi o kekahi loko wai. Maanei kahi a ka malamalama o ka mahina e olino ana me ka moakaka. Me kahi nohoi o ke kae o ka loko i hele aku ai ka ulu ana o na laau a kokoke, e omalu pouliuli ana no ia mau wahi, aohe malamalama ia e ka mahina.

  He maikai ka wai o ka loko e waiho ae ana imua o na kukuna o ka mahina oia po. Aia ma kekahi wahi o ke kae o ua wahi loko nei, ma ka huli hoi a Bernice ma i hoea aku ai, he wahi hale waapa a hooluolu nohoi no ka Haku Ketawina. I keia wahi hale i lawe aku ai ua wahi Ragi nei ia Bernice.

  I ko laua nei hoea ana aku i ua wahi hale ia, ua noho iho ia laua, oiai hoi o Ragi i kamailio mai ai ia Bernice:

  "O kahi kupono keia a kaua e ai a hoolohe mai hoi oe i na mea a'u e kamailio aku ana ia oe. He wahi mehameha keia."

  "He oiaio, he wahi mehameha keia," i pane mai ai o Bernice.

  E kuu makamaka heluhelu, ke ike nei kaua, eia o Bernice ame Ragi ke noho nei ma ka hale waapa o Ketawina Hale. O kahi a Bernice ame Ragi e noho nei, aia ia maluna o kekahi lanai o ka hale o luna, ma ka huli e nana ana i ka loko-wai. Ua komo loa aku nohoi ia wahi o ua hale la iloko o kahi hohonu o ka loko.

  "E, mamuli o kau mau pane mai nei la'u, oiai kaua iloko o ka ululaau, ua hoike maopopo mai oe, o ka Lede Ketawina no oe. Ano ke ninau aku nei au ia oe, a me he mea la o ka wa hope loa keia a'u ninau aku ai ia oe, owai la kou mea nana i hoopakele mai loko mai o ka hea kupapau, oia hoi mailoko mai o ka ilina?"

  "Aole loa au e pane aku ana ia oe. He hana hoopau manawa wale kau e hana mai nei e Ragi," i pane mai ai o Bernice.

  No kela pane ole o Bernice no keia mau ninau a Ragi i ninau mau aku ai iaia, ua komo iho la ka noonoo iloko ona (Ragi) ua paa o Bernice i ka hoohikiia e Gilibeta, a malalo oia kumu i hiki ole ai o Bernice ke hoike mai i kona ano oiaio maoli ame kona mea hoi nana oi i hoopakele. Hoomaopopo pu iho la nohoi ua wahi wahine Inia nei ia manawa, aole o Gilibeta i hoike i na mea a pau e pili ana i kona kaikuahine imua o Bernice. Ke ike pu la nohoi oia ia manawa he kumu ko Gilibeta mea i makemake ai e hunakele loa ia Bernice, a heaha la ia kumu, oia ka ua wahi Ragi nei mea i ike ole ai. Me keia mau manao e lana hele ana iloko o ua wahi Ragi nei, ia wa oia i hoomaka ai e kamailio aku imua o Bernice:

  "Ke ole au e kuhihewa, ua hoopaaia paha oe e Gilibeta malalo o kekahi hookhiki weliweli loa. Heaha kau e noho nei ma Ketawina Hale, a e hana nei hoi ma ke ano lapu no ka po? Manao anei oe e hoi hou me kuu Haku Opio? E hai aku au ia oe, e Bernice, he mea makehewa loa ia oe ka manao ana e hoi hou oe me kuu haku. Ua lilo ia i keia wa i kane na kuu haku wahine, oia hoi o Silivia."

  Ua hoomau aku la no ua wahi wahine nei i ke kamailio ana ia Bernice, a no ko Bernice ano uluhua loa i ke kamailio a ua wahi wahine nei iaia, ua ku ae la ia iluna a hele aku la a ku iho la ma ka pale o ka lanai, me ka huli ana aku o kona alo a nana aku la i ka pa-pa iho a ka mahina maluna o ka ni o ka wai.

  Oiai ia e ku ana, me ka noonoo ole ae, e kau mai ana he hana powa maluna ona mai a Ragi mai, aia hoi, me ka hikilele nui ame ka puiwa nohoi, ua ike iho la ia i ka paa ana ae o kona opu ame kona mau aoao i kekahi puili oolea. Iloko hoi o ka wa pokole loa ua lewa ae la kona kino mai kahi ana e ku ana, a mamua ae o ka hiki ana iaia ke hoomopopo pono i kana mea e hana ai, aia hoi, ua ike iho la ia i kona kulou poo ana'ku mawaho o ka pae humu o kahi ana i ku ai, pouli ae la kona ike ia wa, a o kana mea i hoomaopopo mua, oia kona kuoho ana iloko o ka wai e lana ae ana malalo o ka hale i kiolaia aku ai ia e ka mea nona na lima uahoa i upiki paa ae ai iaia.

  I kona ea ana ae mai ka iho ana iho o kona kino iloko o ka wai, mamuli o kona haule ana aku, aia hoi, lohe koliuliu ae la ia i ka leo aka pahenehene o Ragi me ka puka pu ana mai nohoi o na huaolelo:

  "A-ha-ha-na. O kau wahi aku la kena e kanu ola ia ai e kena wahi kaikamahine lapuwale."

  Ma ka wa nae a Bernice i kioiaia aku ai e Ragi mailuna aku o ka lanai i ku ai laua, ua uwe ae la Bernice me ka ikaika loa, a o ae la kana uwe ana ma ka papa-ea e hoolai ana ia wa maloko o ka ululaau. A ina no he kanaka kekahi e hele holoholo ana ia wa maloko o ka ululaau. A ina no he kanaka kekahi e hele holoholo ana ia wa ma kai he mau kapuai ka mamao mai ka hale waapa aku, aole e nele ana kona lohe i ua leo uwe la.

  Ua manaoio loa o Ragi mamuli o ka haule ana o Bernice iloko o ka wai, oia ka mea e piholo ai oia (Bernice) a pela hoi e hoopauia ai kona ola ana ma keia ao, a loaa hoi ka palekana ia Silivia ma ka mare ana aku i ka Haku Opio Ketawina.

  Aole i komo ike mai iloko o na noonoo ana o ua wahi Ragi nei he kaikamahine o Bernice no kahi mokupuni kaa-lewa i ka ehu kai oia hoi, o Sana Kilidea, a o kana hana ike, oia ka auau ana iloko o na ale piipii o ke kai oo a hohonu o ua wahi mokupuni kaa-lewa la i ke kai.

  E hoomananao oe, e kuu makamaka heluhelu, oia mea he au ana i na ale hanupanupa o ke kai aole ia he hana i loaa ole ka ike ame ka makaukau ia Bernice, a no ia mea, i keia wa ana i hauie aku ai iloko o ka wai oloko o ka loko elike me ka kaua i ike ae nei, ua hoomaka iho la ia e au aku elike me kahi ikaika i loaa iaia.

  I kona hoomaopopo ana ma ka wa ana i aea ae ai iluna mahope iho o kona haule ana aku iloko o ka wai, elike me ka kaua i ike ae nei e kuu makamakama heluhelu, aia hoi, ua luu aka la oia iloko o ka wai i mea no Ragi e ike ole iho ai iaia no kahi ana e nee aku ana.

  Mai keia wahi ana e aee aku nei ma ka luu ana a hoea i kekahi aoao o ke kapa o ua loko-wai ia, he loihi loa no ia, a he aneane hiki ole nohoi i ka mea i loaa ole ka ikaika pono o ke kino elike la me ko Bernice ia wa ke hoohoa aku e pae ana oia me ka maalahi ma ia kapa o ka loko wai.

  No Bernice nae ia wa, he ninau pii i ke ola ame ka make kana e hakoko ana ia manawa, nolaila, ua hooholo iho la oia iloko ona ia mnawa e haawi no oia i kona ikaika a pau ma ia wa no ka hoopakele ana iaia iho elike me ka mea e hiki ana iaia ke hana. Nolaila, i kona luu ana a hala kekahi manawa, ia wa oia i ea ae iluna no kona hoomaha ana iaia iho. Ike iho la ia ua ano mamao no oia ia wa mai kahi ona i kiola ia iho ai me ke aloha ole e Ragi.

  Au aku la no ia me ka hoomanawanui, ke ike la hoi oia ia wa i ka o maeele mai a ke anu o ka wai. Aole i liuliu loa kana au ana aku, me he mea la nae ua hoea aku la oia ia wa i ka hapalua like o ua loko la, a ia wa i hoomaka mai ai kona ike ana i kona nawaliwali. Ua hoomau aku la no ia i ka au ana me ka maikai iki, a hiki wale i kona pa-i maoli ana i ka wai, a o ka mea hope loa ana i ike ai, oia ka hiki hou ole ana iaia ke hoomohala hou aku i kona mau lima no ka hoolana ana ae iaia, a ike iho la ia i kona palemo pu ana iho iloko o ka wai. A i keia wa i pau loa ae ai ko Bernice noonoo.

  Ano, e kuu makamakama heluhelu, maanei e haalele ai kaua i ke kamailio ana no Bernice e nee iho la iloko o ka opu hohonu lipolipo o ka loko a e huli ae kaua a nana aku ia Ragi, mahope iho o kona hoomaopopo ana ua haule aku o Bernice iloko o ka loko-wai ame kona ike hou ole ana aku iaia.

  I ka ike hou ole ana aku o Ragi ia Bernice mahope iho o ka hala ana o kekahi wa loihi o kana nana ana ma o a maanei o ka loko-wai, ua hooholo iho la ia i kona manao, ua piholo maoli no o Bernice, a e loaa ana kona kino make ma kekahi aoao o ua lokowai la i kekahi la ae. Me keia manaoio iloko o ua wahi Ragi nei, ua huli ae la ia a iho aku la mai luna aku o ka hale-waapa.

  I kona hoea ana ilalo, ua hoomaka aku la oia e holo no ka hale kakela me ka piha hoihoi loa o kona naau, oiai ua ike iho la ia mamuli o keia make ana o Bernice mamuli hoi o kona piholo ana iloko o ka wai, ua palekana loa kona haku wahine.

  Oiai ia e holo ana me ka paukiki, aia hoi, ua hookui aku la oia ia wa me kekahi mea kino kanaka e holo mai ana nohoi me ka ikaika mamua pono mai o kahi ana e holo aku an. He mea poha ia o ka lohe ana a ua wahi Ragi nei, aia hoi, huli ana kona alo iluna o ka ili o ka honua, a kaili ia ae la ka ike mai iaia ae iloko oia manawa.

  Ma ka we hoi a ua wahi Ragi nei e moe malie ana, ia wa oia i lohe ae ai i kekahi leo o ka kamailio ana iho iaia:

  "O oe keia e Ragi. Heaha kau o keia wahi mehameha o ka uiuiaau i ke aumoe o ka po elike me keia? Ua lohe aku nei au i ka leo uwe o Bernice. Heaha kau i hana aku nei ia Bernice?"

  No keia mau olelo ame na ninau a ka mea nona ka leo i pane iho i ua wahi Ragi nei, aole no oia i pane ae. A ma ka manawa i kaakaa ae ai na maka o ua wahi Ragi nei a nana ka leo i kamailio iho ai iaia, aole nae oia i ike ae.

  Uahoomaopopo no nae ua wahi Ragi nei ia wa, o ko Gilibeta leo kana i lohe ai me ka maopopo.

  E kuu makamaka heluhelu, he oiaio, o Gilibeta keia kanaka i hookui pu ai me Ragi, a oia ka mea i lohe i ka uwe ana a Bernice ma kela wa i kiolaia ai oia e Ragi elike me ka mea i hoike mua ia ae nei. Ma keia wa e holo mai ana ua Gilibeta nei iloko o ka ululaau ma ke ano nohoi e imi a e huli ana no oia ia Bernice. Ma ka wa hoi a ka Haku Ketawina i hoea aku ai i ka hale kakela, oia kona wa i halawai aku ai me Gilibeta a hoke aku la oia iaia i kona ike hou ana ia Bernice ame ka nalowale ana o kana mea i ike ai mai iaia aku.

  I ko Gilibeta lohe ana hoi i keia hoike a ka Haku Opio, o kona wa no ia i haalele iho ai i ka hale kakela, a holo pololei mai la ia ma kekahi alahele o loko o ka ululaau e hoea mai ai ma ke aianui ana i manao koho wale iho ai, oia ke alahele a ka Haku Opio i hoi aku ai no ka hale kakela. Oiai ia e holo mai ana, me ka halo ana o kona mau maka ma o a maanei o ka ululaau, me ka manao e ike aku oia ia Bernice, oia kona wa i lohe ai i ka leo uwe kapalili o Bernice, a hoomaopopo iho la ia i kahi ana i lohe aku ai i ka pa-e ana mai o ka leo, mai ke kukulu mai no ia o ka loko-wai, nolaila, hoohuli ae la oia i kana holo ana ma kahi e hoea aku ai oia i kahi hale waapa, kahi hoi ana i manao io loa ai, oia no kahi i puai mai ai ka leo uwe ana i lohe ai.

  I kona hoea ana aku i kahi halewaapa, ia wa no i huli koke aku ai kana nana ana maluna o ka ili o ka wai e waiho molaelae mai ana imua ona mamuli hoi o ka malamalama o ka mahina e poha iho ana ia manawa.

  I keia nana aku no ana, aia hoi, me ke pihoihoi launa ole ike aku la ia i ke okuku o ke poo o kekahi mea kino kanaka mawaena o na ale-apiipii o ka wai. Ma ia manawa koke no. wehe ae la ia i kona kuka ame kona puliki, hemo hoi na kamaa a o kona lele aku la no ia iloko o ka loko-wai a au aku la me ka ikaika a pau i loaa iaia. Ma keia manawa ana e au nei, ua manaoio loa iho la no ia, o Bernice no kana i ike ai e au ana mamua aku ona.

  He hapaha hora paha ka loihi o ka manawa ana i au ai, aia hoi hoea pono aku la ia ma kahi a Bernice i hoomaka iho ai e piholo e like me ka mea i hoikeia ae nei maluna.

  Ua paa iho la o Bernice iaia ma kona lauoho a loaa iho la nohoi kona kino iaia, a hapai ae la oia iaia ma kona lima akau, oiai hoi oia i hoolana ae ai iaia iho me kona lima hema. Me ka ikaika hoi a pau i loaa iaia, au pololei aku la ia no ku-la ma ke alahele hoi e hoea aku ai i kahi hale waapa.

  I ka hoea ana aku o Gilibeta me Bernice e paa ana ma kona lima i ke kapa o ka loko-wai, ua kaikai aku la ia ia Bernice a komo iloko o kahi hale waapa, a malaila oia i hoomoe iho ai iaia maluna o kekahi wahi hikiee moe uuku. No kekahi mau minute ka ua Gilibeta nei hoolohelohe ana i ka hanu o Bernice a pela pu hoi me ka pana o kona lima, a ike iho la ia me ka hauoli nui o kona noonoo, aole i lilo aku ke ola mai a Bernice aku, aka, aia no ia haawina makamae a maikai ke mau la no iloko ona.

  Nolaila, e kuu makamaka heluhelu ke ike nei kaua ma keia wahi ae la o ka kaua moolelo, i ka hoopakele hou ana Gilibeta ia Bernice mailoko mai o kona make ma-u-wale ana iloko o ka loko-wai mamuli hoi o kona kiolaia ana e Ragi.

                      (Aole i pau.)

 

MAI HOOHEMAHEMA.

 

  O na Uha-hemo, he Mea Hoopoino ia i Ke Oia Maikai, a he Mea hoi e Loaa ai ke Kino i na Poino he Nui.

 

(Mai ka Nupepa Sydney Herald mai.)

  O ka poe a pau e hoomaopopo ana i ke kumu o ka loohia ana o ke kino i na ma'i lehulehu, elike me na ma'i poino o ke ola elike me ka fistula, ka popo o ke kikala, ame na wahi pili kokoke ilaila, a pela aku, o ka hoomaka ana mai i na manawa lehulehu, he liilii loa, a he puupuu liilii wale no ia i kinohi, a pela e ulu ai a hiki i ka nui loa ana, a ia wa iho la e ikeia ai no ka manawa mua loa, o ka mea wale no e ola ai, o ka hamo i ka laau ola a DOAN i kapaia, DOAN'S OINTMENT; no ka mea, o ka laau wale no keia e ola ai o na ano ma'i uha-hemo o keia ano, pela hoi me ka maneo, ka pehu, a he mau haneri poe i ola mamuli o keia laau, a o ke kumu i makemake nui ia ai, no ka emi loa, oia iho la ke kumu i hiki ai i ka poe ilihune ke kuai a lapaau ia lakou iho, me ke ola a palekana loa mai na kinaunau mai o keia mau ehaeha o ke kino. O kekahi mea e ola koke ai o ka ma'i, o ka loaa mua i ka laau mamua o ke kumu ana o ka anoano o ka ma'i iloko o ke kino; no ka mea, i ka wa e kumu ai o keia mau anoano ino, o ka wa ia e paakiki loa ai o ke ola, a he mea hiki ole i ka laau

 ke pale aku mahope oia wa. He loaa no mahope mai, ke nui nae na poho laau e hamoia ai.

  Eia iho kekahi ma'i a'u i ike ai: Eia ka Mr William Gilliver o ka Hui Alahao o Gilliver & Curtis, nona hoi ka hua uwila o "Avoca," Bankstown, a penei oia i kakau ai: a ua pa'i piha ia keia leta:

  Messrs. Foster-McClellan Co., 76 Pitt St., Sydney, N. S. W., Feberuari 14, 1899.

  Aloha oukou:--I mea e pomaika ai olu ame ka lahui a puni e noho ana iloko o na ehaeha he nui, a i loohia nui hoi i na kinaunau o ke kino mamuli o ka ai ana a ka meeau ame ka maneo o ke kino, nolailla keia wahi hoakaka akea. He 22 o'u makahiki iloko o ka ehaeha o ka ma'i he meeau. Ua hoao au i na kauka lehulehu @ole nae i loaa ka pono, he wahi maha ike wale ae no a mea oili hou no. aU nui maoli no ka pilikia mamuli o keia mau kinaunau. I kuu ike ana i ka oukou hoolaha, ua kuai koke au i poho laau hamo na'u, a i kuu hoao ana hookahi hapaiua o ua poho nei, o ka hoomaka mai no ia o ke oia, a i keia wa ua ola loa ia au. E hoolaha aku oukou i keia e like me ka makemake

                Me ka mahalo,

                        WILLIAM GILLIVER.

  He mea waiwai ole loa ka hoonuinui wale ae no. He ola wale no na ano maneo a pau loa i keia laau kupanaha a DOAN. Aole he maha iki, aka, he ola loa no. Ke hilinai ole mai oukou i keia mau hoike i hooiaio, alaila, e ninau ia William Gilliver, ke mea i ola maoli i keia laau. Eaa oia ke noho nei ma kahi he 12 mile ka mamao mai Sydney aku. Aole anei oia ka hooia kupono loa no keia mau hana kupanaha a keia laau?  Heaha ae ua mea oi?

  He kuaiia keia laau a DOAN ma na halekuai laau apau, no ke 50 keneta o ke poho; a e hoounaia no ma ka leta ke loaa mua mai ke kumukuai ia HOLLISTER DRUG CO., Honoluu, na Agena no Ko Hawaii Pae Aina.

 

Hawila ke Koa

 

(Mai ka aoao 4 mai.)

me na kana maluna iho o ko lakou mau hokua.

  He ekolu o lakou i aahu ia me na kapakila a hookahi o lakou he ano e aku hoi i ka hooweliweli kona mau helehelena.

  He mea kamahao no hoi ia i ka ike ana aku a ka maka o ke kanaka akahi a ike au iaia, oia hoi, e koho koke aku ana no oia iaia he holoholona bea ia e kau ana maluna o ka hokua o ka lio a he mea haohao o paha i ka noonoo ana iho he kau no ka hoi ka bea maluna o ke kua o ka lio e like me keia.

  I ua mau lio ia i oili mai ai mai loko mai o ka ululaau he aneane he hapalua mile ko lakou kaawale mai a Makalika e holo aku ana. A mawaena hoi ona ame ka Weli o na Pae Mauna ame kona mau koa, he hapalua mile ke kawa.

  Nalaila, ke ike nei kaua e ka makamaka heluhelu eia o Pomelia ke ahai nei i kona maku wahine ma ke alahele e halawai aku ai me na kanaka holo lio a kaua e ike nei e oili mai ana mailoko mai o na ululaau.

  Oiai e hoomau ia ana ka nee ana mai o na kanaka hololio eha, ame ka nee ana aku hoi o Makalika ame kona poe nana ia e alualu aku ana iloko o na minute elima, aia hoi, ua kokoke loa ae la o Makalika i kahi a na kanaka e holo aku ana.

  I kela wa i ike ia aku ai ka oili ana mai o kekahi o lakou e like me ka manu aeto mailoko mai o kona lua, a kuu pau mai la oia i ka holo o kona lio e halawai me Makalika.

  O keia poe a kaua e ike ae la e kuu makamaka ola no o Hawila ma, a kaua i haalele aku ai i kahi o ka Moneka, a eia lakou ma ke alahele e hoea aku ai i ke kahua hakoko.

  He oiaio ua ike aku la o Hawila i kana aloha e oni mai ana i ke kula loa me he alopeka la e uhai ia ana e na ilio hahai, ia wa oia i hoolele mai ai i kona lio imua e halawai pu oia me kana aloha.

  I ko Makalika ike ana hoi i keia kanaka hololio e holo pololei aku ana imua ona, ua hoao ae la ola e hoohuli i kona lio ma ke alanui okoa, aka, he mea haohao nae iaia i kona ike ana iho aole i aui ae ke poo o Pomelia ma kahi ana i makemake loa ai a hoomau aku la no oia i ka holo ana imua me ka ikaika.

  Aole hoi i liuliu ua hoomaka mai la ua lio kamahao la o Melodiana Kakela e holo me ka oluolu, oiai hoi o Hawila e hookokoke loa mai ana io laua 'la.

  I ko Hawila holo ana mai a kokoke ike mai la oia i na helehelena o kana ipo aloha ua hele a haikea pu, a e nana mai ana hoi kona mau onohi maka poni uliuli me ka piha makau.

  Manao iho la o Hawila o keia helehelena makau o kana ipo aloha e hoike mai ana imua ona, no kona manao oia mai he poe kanaka e lakou e holo aku nei ma kahi ana e holo mai ana.

  Nolaila, imea e kapaeia ae ai keia kulana hopohopo o kana ipo aloha, ua wehe ae la oia i ke po'i o kona papale kila, a waiho wale aku la kona helehelena a ia manawa i ike mai ai o Makalika, aole keia he kana e ae e holo aku nei , aka, o kana aloha no ia o Hawila. Nolaila me ka houpo hauoli ame ka puuwai e nape ana e ke ohohia maikai o ka manaolana, ua hoeu iho hou mai la oia i ka holo ana mai a kona lio imua.

  A iloko o na sekona pokole wale no ua huhuhui ae la laua me he mau opua la i Awalau.

  Oiai aole keia he mwa no ka hookuu pau ana ae i nei mea he aloha, nolaila ua lawa no laua, i ka omau ana ae o ko laua i ko laua, a haakui hoi me hoohalawai, a ke oki ia.

  Alaila, olelo aku la o Hawila i kana aloha--"E!  hu-hu-huli  hou a kaua imua! A imua a make, a imua hoi a lanakila."

  O ko Makalika hoohuli ae la no hoi ia i kona lio ia Pomelia a holo aku la ma ka aoao o kana aloha.

  Ia manawa no hoi i hoea mai ai o Oto Beriana ma a pili mai la me laua nei, a o ko lakou wa ia i kuupau aku ai i ka holo o ko lakou mau lio no ka halawai ana aku me ka Weli o na Pae Mauna ame kona mau kanaka e hee mi la me ka ikaika nui.

  Oii lakou e holo mai ana, a pela hoi lakou nei e holo aku ana aia ko Hamila mau onohi maka ke lele hulili 'la maluna o ke kahua kaua e hoonee ia ana e ka Ui Perekila me ke akamai nui, a i kona ike ana aku i keia mau mea ua maha ike iho la ke pioloke ikiki e kupouli ana iloko o kona noonoo ia wa, a hookahi wale no wahi kina'u iki ana i ike aku ai, oia ka uuku loa o na kanaka ma ko Perekila aoao a he heluna ni hewahewa ma ka aoao o na enemi.

                                      (Aole i pau.)

 

  Ua hoopukaia ae nei ka papa inoa o ka poe Jiure o keia Kau iho.

  Eia no na Komite hoomakaukau bila kanawai Kulanakauhale ke noke mai nei i ka pahono i ka laku mau pauku "hookaumaha." Aka, e hoomanawanui no paha. Aia ka pono o ka pau!

 

  Ma na lono hope loa i loaa mai nei, aia ka Bubonika eleele ke na'i ala i na palena o Osaka, me Iapana. Nui ka poe e lukuia nei e keia ma'i weliweli.

 

Pakele kekahi kaa pio i kela mau po aku nei mai poino ke kalaiwa me kana ohua i ke uwila o kekahi uwea  i haule ma ke alanui Hotele. Ua hoike ia akku keia mea i ka Hui Hana Uwila o kai aku nei, a ua hooponopono koke ia.

 

  He wahi haole ka i loaa aku iloko o kona lumi makai ae nei o ka Hale o na Kela moku, ua make. Aole i maopopo ke kumu o kona make ana, aka, ke wawa wale ia nei no, he ma'i iloko o ka puuwai.

 

  Ua ike iho la makou i kekahi mau hoike e pili ana i na hana a ke aupuni e lawelawe aku ana no ka poe hapuku wale i na aina me ka hoopunipuni ua paaia no na makahiki loihi. Eia ma ke keena nei kekahi pepa i hoohikiia e hoike ana, he hana kolohe ua mau hana la.

 

  Eia ke paa mai nei i Kawa i keia mau la kekahi Paele hou o Wailuku no ka hewa, hoao e kipu a make i kekahi paele ame kekahi makai Pukiki. Oleloia mai, he wahine ka ke kumu o keia mau hana. Pela io no paha la! Ua pakele keia mau mea i ka halahu ana o ka poka a ua nika nei.

 

  Nui ka mahaloia o ke kauka huki niho hou e hoolahaia nei, no ka hiki ke huku i ka niho paakiki loa me ka eha ole. He laau ka keia kauka e hookomo ai iloko o ka papa niho, a na ia mea e hoomake i ka hu'i, a i ka wa e huki ai, aole e ikeia ka akiaki eha. Oleloia mai, he oiaio loa na olelo o ka hoolaha a keia Hui Huki Niho o Nu Ioka.

 

  Ua olelo ae kekahi kauka kamaaina aohe ka i wela ke aa o ka imu, oia ka ke kumu i wela ole ai na wawae o Papa Ita. Eia ka mea apiki: pehea i pau ole ai oia i ka holapu a ke ahi i waena o ka imu i kona wa e hele ana maluna pono o laiia, e like me ke kii maluna? He oi aku no ka hoi ka hoomaloka o ka haole! Heaha no la ka mea ao ole a lawa, alaila hele mai i Hawaii nei e hookelakeia ai!

 

  I keia mau la iho nei i loaa aku ai i ka luna o ka poe e hana nei mauka o Makiki i ka lua eli pohaku, he mau apana kalakoa me kekahi mau mea liilii e ae ma kahi i loaa aku ai o na iwi o kekahi mau mea. Ua manao wale ia, na kekahi mea i pepehi ia laua a make, oiai, ua loaa aku he poka ua kumumu ke poo, aohe nae ka pu.

 

  He haole ka i kaawe iaia iho i ke ahiahi Poakolu nei ma kona home i waho o Kulaokahua. O Albert Hermanson kona inoa, ame Macfarlane ma kahi i hana ai. Mamua ae o kona hana ana i keia karaima ua noi aku oia i kana wahine mai e hoi i ka Halemai o k poe oia ole. I ka ae ana o kana wahine o kona puka no ia i waho a hele e kaawe iaia iho. Oleloia mai, no ka nui ka o kona luhi ke kumu i hana ai pela.

 

  Nui ka lapuwale o na kauka Pake i keia mau la. Ina he okoa ka ma'i o kahi mea i make ai, e kakau ana lakou i na palapala hooi, he ma'i okoa loa. I kela mau pule aku en, he wahi keiki Pake ka i make i ka wai wela, i ke kauka nae, he fiva. E noi ana ka Papa Ola i ka Ahaolelo e hana i kanawai e kauoha ana i ka poe lapaau e pau loa e ninaninauia maua o ka loaa ana o ka laikini.

 

  Ma Ewa ae nei ua pauaho mai la i keia ola ana o Mr. H. Lahilahi, kekahi o na kamaaina o keia kulanakauhale. Ma Waikiki kona home noho a no ka nawaliwali ua holo aku ma Ewa e hoolana ai, eia nae aole i loaa ka mea i makemakeia. Oia kekahi o na luna alanui kahiko loa o keia kulanakauhale.

 

PAKELE MAI MAKE I KA PU.

 

Pakele ke ola o kekahi lede Hawaii opiopio e noho nei makua aku nei o Auwaiolimu, o Liu Kinilau ka inoa, mamuli o ke kani hewa ana o ka pu panapana a kahi mea pili iaia, a ku lihilihi kona poo. I mea wale aku no ua kaikunane nei e ike i kona makau ole, aka, ua huki hewa ka manamana lima i ke kiko, a o ke kani aku la no ia. O Sam. Polihale ka inoa o ua mea nei.

  Ua lawe koke ia ua kaikamahine nei i ka Halemai a o ua wahi kipu nei, i ka Halewai ia. Olelo mai o Polihale, na kekahi haole makai kiu i kuai aku iaia i ua pu nei ia mau la ho no, a mamuli o keia olelo, ua paa pu ua haole nei.

  Ina e make ana keia kaikamahine, alaila, e ahewaia ana keia kanaka no ka lawe ola.

 

PALAPALA HOOPII A NA MAI

LEPERA I KA PAPA OLA.

 

  Kahua mai Lepera,

               Ianuari 14th, 1901.

  Dh. J. K. Raymond, Peresidena ame na Laia o ka Papa Ola;

                    E na Keonimana:

                        O makou o ka poe no lakou na inoa malalo iho, he Komite i koho ponoia e na mai Lepera ma Kalaupapa ame Kalawao, Mokupuni o Molokai, ma kekahi halawai akea ma Kalaupapa, i a ka auwina la Poalima (Ianuari 11, 1901) ke hoakaaka aku nei imua o ko oukou honohano he mea pono e malama ia mai makou a e nana pono ia me ke akahele me na maka oluoi@ o ka naau i pihi i ke aloha penei!

  (a) Oukou ka iwi kuamoo o ka Teritori o Hawaii, aia malalo o oukou ka hooponopono ana ka rula ana, ame ka hanai ana i na mai Lepera apau e noho ana ma Kalaupapa ame Kalawao Mokupuni o Molokai.

  (e) O ko makou malama a hanai ole ia ana mai e oukou (Papa Ola) me ka ai (poi) i maa i ko makou opu no elua ae nei pule i hala (Ian. 14, 1901) he hana makaewaewa loa ia o ke ano makona ame ka uahoa.)

  (i) Mamuli o ka nele i ka poe ole aoiai he nui ka poe e waiho mai nei iloko o ka nawaliwali i keia mau la nolaila ua hoomahuahua ia mai ko nawaliwali a hala aku la kekahi poe o makou ma ke k@e puanuanu o ka Lua Kupapau.

  (o) O ka Laiki, Palaoa ame ka Berena he mau kupono no ia me ka hoonele ole ia no nae i ka poi @No@

HOOHOLOIA

                        Ke koi ikaika nei n@ i ka Papa Ola, e hooikaika ma na wahi a pau e hiki ai ke loaa ia m@ ka ai (poi.)

HOOHOLOIA

                        Aka hoi i hiki ole @ pa Olao ka Territori o Hawaii ke @ lama a hanai pono ia makou @ lama a hanai pono ia makou @ ai (poi) i maa mau ia makou e o@ na keonimana o ka Pala Ola e h@k@ ae ia makou mai keia aina ao o ka ehaeha, a e hoi makou na ko m@k@ mau ohana ponoi e malama ia m@k@

    O makau no me ka haahaa

             ROBERT W KA@

             ANDR. AULD

              JAMES HAWEST

              W. K. MAKAKOA

              J. M. KAILIMAI

                           Komite

  P. S.:--Ua noho hoomanawanui @ no na Makahiki i hala, iloko o koa haawina hookahi oia ka nele i ka Po no kekahi mau manawa.

              R. W. K

               A. A.

               J. H.

               W. K. M.

                J. M. K.

 

OLA KA MAI NURALAGIA

 

  m He ola maoli, aole he olu no k@ manawa wale no. Aole no hoi he ma@ ha no ka manawa, aka, he ola loa n@  O ka huale Akala a Kauka William@ no ka Poe Nananakea ka laau e ola o@ o ka mai Nuralagia,mamuli o ka h@ ikaika ana ina aa o ke kino ma ka lakou hana hoonee i ke koko na na wahi a pau a puni ke kino. He lehulehu o na wahine i loohia i keia ma'i Nuralagia me ka nalulu ikaika o ke Poe i lapaau ia e na kauka kaulana o na Aupuni a pau, aole nae i loaa iki k@ ola a i ka hoao ana i keia laau ua loaa koke ke loa, aole he maha ke oia loa  O keia laau oia no

KA HUALE AKALA A KAUKA WILLIAMS NO KA POE NANANAKEA.

  Eia ka olelo a kekahi wahine i oia i keia laau, o Mrs. William Cotter kona inoa, no Hartford, Conn., ma ke alanui Windsor, Helu 42 ola. Penei: H@mau makahiki loihi ae nei ko'u loohia ana i ka ma'i Nuralagia, a ua waihe au iloko o na ehaeha he nui o keia mai  Ua hele au i na Kauka he nui wa@ua ai i na laau like ole, a ua loaa ia'u he wahi maha no ka manawa wale n@  I ko'u lohe ana no keia Huaale Aka@ a Kauka Williams no ka poe nanan@ kea, ekolu ae nei makahiki, ua ho@ koke au,a ia wa no ike no au i ke ano maikai mai, a no ia, ua hoopaakiki na@ kau kane i ke koi la'u e hoomau i ka ai ana i keia huaale. Ua hooko au a i keia wa, ua hiki ia'u ke hooko aku o keia huaale wale no ka mea nana @ hoola loa ia'u.

  "I ko'u wa e loaa ai i ko'u mai m@ mua, haalele au i ka'u mau hana, m@ ilalo a he nui ka ehaeha. Pehu @a@ ka maka a hiki i ka paa ana o ka maka. E ole ka huaale ola loa au ma@ keia mau kinamunamu mai o ke kin@ a aole luoa au i loaa hou i keia ma@ iloko o keia mau makahiki elua. Ke malama mau nei no au i kela laau ma ko'u home no ka wa e kuia ae a@ ua lako muano."

"A ke olelo nei au, he aie nui ko@ i ka huaale Akala a Kauka Wiliam@ no ka poe nananakea, no ko'u ola, a no ia kumu, ke hoike aku nei aui k@ akea he aau maikai loa keia.

  "Aia iloko o kel@ Huaale a Kauka Wiliama no ka Poe Nananakea na mea oia a pau i ikeia no ke koko ihana@a me ka noeau loa ma ke ano liilii loa me ka ikaika e hola ai i ka ma'i m@ na poino e ae o na aa koko. He @ au ikaika loa keia ika hoola ana i no@ ma'i o na aa hoohana, ka huki ka loi@ ka haalulu, nuralagia, lumakika, nalulu o ke poo ka omamali wale mai o ke kino, ka nananakea me ka emi po wale mai no o ke kino, ame na ma@ e ae a pau o ke kane a wahine paha.

  He kuai ia kei Huaale Akala a Kauka Wiliama no ka poe nananakea @ na poe kuai laau a pau a hiki no k@ hoounaia ma ka hale leka ke uku mua ia ka uku hale leka, ke loa mai ke kumukuai he kanalima keneka ko ke poho, a i ole ia , ma ke pahu o eono poho no ka $2.50 (aohe kualia ma ka nui loa aku ma ka 100poho paha, me keia wale ae la no),ke leka aku ia DR WILLIAMS MEDICINE ,COMPANY Schenectady, N. Y.

 

  HE OLELO HOALOHALOHA NA K@ KULA SABATI O KAIAHAMAULEO O EWA IA MRS. ANE @ NAONE.

 

  Oiai ua oluolu i ke Kahikolu Mana Loa ke kahea aloha ana mai i ka kane i aloha nui ia Mr. Daniel Lima Naone, i ka po o ka la 28 o Dekemaba o ka Keneturia 19 i hala aku la.

  Me ka walohia no ia leo kahea i hea mai ai e hele ma ke aia e hiki aku ai ma "Kela Ao." "Ma-o, ma-o maluna."

  Aloha no. Oiai hoi o kau mea aloha i hala aku ia, he Kahu Kula Sabat@ Nui oia no na Kula Sabati o Kona nei. ke kahua hana hoi ana i hoike ae @ iaia iho he Karistiano oiaio, e hooko ana i ka hana a ko kakou Haku aloha me ke kuio.

  Nolaila, ua lilo kana mau olelo hoeueu a hoolana manao i kia hoomanao poina ole iloko o ko makou mau puuwai mai na Kumu ame na haumana o ke Kula Sabati holookoa mai "Puuloa i ke awa lau" a hiki loa aku i na palena o ua "One kui-lima laula nei @ Ewa." Walohia wale.

  Nolaila, (1) E hooholoia o makou @ ke Kula Sabati o Ewa ma o ko makou Komite la ke komo pu aku nei me oe ame ka ohana e auamo a kaana pu i na haawina o ka ehaeha, ka luuluu i kau iho maluna o oukou me ka walohia Kuhohonu no ka mea aloha i hala aku la ma ke ala hoi ole mai.

  (2) E hooholoia, Ke noi ae nei ka makou leo pule i ke Akua Mana Loa e hoomama mai i kou puuwai i hookaumahaia me na manao o ke kumakena, a e paiauma aku nei ma keia aoao o ka muliwai eleele o ka make; a e pahoa pu ia mai ia haawina like i ka ohana a nana no e hoopau ae ia mau haawina o ka ehaeha me kona Mana lokomaikai wale mai.

  E hooholoia e hoounaia i hookahi kope o keia Hoalohaloha i ka wahine kanemake, i hookahi i ka Nupepa Kuokoa.

  O makou iho no me ka walohia kino.

         KE KULA SABATI O EWA.

    David W. Keliiokamoku, Komite.

  Kahikuonalani, Waiama, Ianuari 20, 1901.