Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVIII, Number 39, 27 September 1900 — KA DEMOKARATA WAHAHEE. [ARTICLE]

KA DEMOKARATA WAHAHEE.

Pehea e hikl al 1 kekahl Aupuni ke Hol- | hoi Hou l Kona Ikena ana i Kekahi Lahul, Oiai he Hana Kipi ia? Ma keia kumumanao, e na makamaka, e hoakaka aku ko oukou alakai i kekahi mea pohihihi loa i ka hapanui ; o ka lahui e noho mai nei, oia keia: j Ka ike ana o ke Aupuni paa i ke Au- J puni hou. He kumumanao keia i ka-; paia e na alakai Kaiaiaina apau, no ko . lakou kue i ka oiaio, ame ke kumu io ' 0 ke kuia o ka ninau hoihoi a hookahua hou i ke Aupunl i upoiia iho, a he pohaku wahi lae keia no na loea kaka-lehelehe-kil o na kihl alanui. I ka wa o kekahi Aupuni e noho launa ana ma ka olhana laa o ka hookeie ana i ko laua mau palena pakahi, a hoea mal la he mau eleie a kuhina paha, no kekahi Aupunl hou loa I hookahuaia malalo o na kanawai mau o , na Aupunt«lehulehu —e hookaawale ana j 1 na 'hooponopono Aupuni maalo o na! ano pili i na oihana oia mau ano. elike me na Aupuni naauao apau,—a 1 kaj wa e hooiaia ai o keia mau mea apau j me na palapala i aiiaia, a pela aku, | alaila, o ka wa no ia o keia mau Aupuni i kāpaia mai e ka malihlnl e hoo- | puka ai i ka laua Kuahaua Ike Aupuni j pakahi, a, mai a mahope aku oia wa, aoie loa e hikl i kekahi o ke hoihoi j hou I kela Ikena ana, aia wale no a hoolilo aku i ua Aupuni hou 'la I eneml, ' a ia wa e hoouka kaua aku ai. O ke Kumu wale no e liiki al ke hana pela, ina he kanawal kuloko ka i kueia, a i ole ia. ua hana mai kekāhl 1 ka mea e poino ai ka, pono o kekahi, a o kona ma- j ana paha. | Ina hol e noho ana kekahi o keia mau , Aupuni ae la. ekoiu, ekoiu, a hiki i ke j kahull ana o kekahi o lakou e liio l Au- I puni Repubalika, me na kanawai apau o ka pono Aupuni. a hoouna aku nei i Elele a Kuhina paha i na Aupuni i; launa mua ia.e ke Aupuni kahiko, aole !oa e hiki i keia mau Aupuni ke pale mai i kela Aupuni, a kaua mai paha, koe wale no, ina he makemake maoii uo e hooki i na launa Aupuni ana. I ka wa o laua e Ike mai ai.ala ila, e j-aa ar.a ua Aupunl nei a hiki i kona haawi maoli ana aku iaia iho maialo 0 ka maiu o kekahi o na Aupuni i launa ia. Pela iho la no kakou nei i na la i kinoht~abhe Aupuni. he pono noho wale iho no iioko o ka huikau a hikl mai 1 ka na'i ana o Kamehameha I. Mai la wa niai. ikeia kakou e na mana mn o ke ao nel, a ua mau ia ikena ana a hiki mai I ke kahuli ana i ka 1335—pau 0 Hawall Aupuhl Mol a ikela mai ke Aupuni Kuikawa o Doie ma a kakou i naaupo at. Ae, naaupo loa kakou apau 1 ka hookuukuu ana ia lakou e al hookano i ka luhl o na kupuna o kakou. Pela no ! mau mai ai t ka 1854, ku ka Rcpubalika o HawaH, a o Ctevelacd he Demokarata—me r.a kakoo Dcmokarata ikalka ma kona Aha Kuhina. a iioko hoi o kor.a Ahaolelo, ka Peresldena e roho hookano ana maloko o ka Hale Keokeo (Hale Mana Hooko) ma Wa-sir.etoi-.a—ola ka mea mua. loa nana i j haawi mai 1 kela Ikena Vna ia Doie, Peresidena o ka Repuballka o Hawaii. Ka kt i ia haaii a Clevelar.d I pepehi ia Hawaii "Aloha Aina Oiaio," na C:evelaml i makia paa i ke aho hope ioa o ka lahui Hawali lloko o ka hokeo nui o kona lahui. A I kc»a ia, e o'u mau hoa olwl nohe kakou he poe Hawaii, aka, he poe Amerlka—ua hapaiala kakou me kela mea Ino, he inoa kapakapa. A pehea !a e makapo mai nei na Ha« waii ialau e pipili ana me ka aoao kalaiaina aihue i ke kuokoa o ka lahui Kawaii! Nolaila, ma ka hoomaopopo pono ana l na Papa Hoohana o na aoao elua, e ike ana kakou, ua maalea hou no ua Deraokarata neL tTa manao lakou he mea pono e holhoi hou la n& hooponopono ana o Cuba, Porto Rieo ame Fillpino, me ko lakou kuokoa pu, a, aole ioa he hookahi huaolelo pUI no Hawaii, olai fea.mau-Jlawaii ma kahi I hanaia »i o keia Papa Hoohana, aole nae i loaa kela mau noonoo waiwai nui ia lakou. Xo keaha la i pale'.a ai? No ka Ulo I na hana uhaai i ke kino a oia ka mea. i kapala ai e ko lakou aoao Demokarata no~"he poe keko olohelohe." No keaha 1 kapaela al? No ka hiki oie ke kue lfc*?inea;i hanaia e Oereland 1 ka 1556. > E aui ae kakou I ka aPpa Konane a

ka RepabaUka—aoie anei t !<?aa ia kakou he mau hoo!a»& e hooikAikA ana La ka&<!U apau. nta lc* alapli o na pomalkai he !etalftfcu. a ua waiho'a r.a kakou co e hooi?onopono ! ko kakou mau oihara ktiloko apa«- Ao!e ®* el kela o ke kaallke? A pehea la oukou e rei ia oukou iho. \ ka hele wa'e lfco r.o I ka loa c hoolohe t ka «ahahw a Derrokarata rra, a rr.e kahi mu oiaSau e ae. E kaara p<?ro. e ka lahui, I ike i ka olalo apaa. Mal makapo. o pohina ka ike i ke alakai ialau a na kaaaka hupo fc'»ike tne Tom Ctark tna. Fe cdi a iehulehu r.a hana ialau a na alakai o na aoao kaiaiaina e ae e onou aku reS i ka lahui, i mra no lakou e pau pu ai iloko o ke puhi, hoopau koalaala. a he mea pono hol tio na poe a pan e kaalo nei imua o ka lehulehu. ka hoomaopopo iea ara i kela mau mea apau, a e makia i ke aloha olaio 'ioko o ko lakou mau puuwai, a e aiakai ! ka lahui me ka wlwo ole malalo o ka hae o ka ",'oiaU*" ame ka hoopono. Ma kela helu aku nei I hoopukaia ai ke Kahua Hoohana a ka Aoao Demokarata i hooholo ai ma Kansas City, a 1 mea e loaa like ai keia mau Papa Hoohana apau, nolaila, ke heupuka hou ia nei ke Kahua Hoohana a kxt Aha Elele Nui o ka Aoao Repubalika i hooholo ai ma Piledelepla ir.a ka la 30 o Iune iho nei, a na oukou, e ka lahul, e kaana pono iho i ka waiwai io o kela mau Papa Konane a ke!a mau Aoao Kaiaiaira alakal o Amerlka Huipuia e hakoko nei. KAHIU HOOHANA O KA AOAO IlEPUBALIKA. (Aponola e ka Aha Eiele Nui ma P.ledelepia, Iune 30, 1900. Unuhiia.) 1. O ke kaua i hookele'.a iho rei e McKinley ame kona mau hoa, he kaua ia no ke kaokoa o ka pono o kela ame kela kanaka ma ka ili honua. ao'.e hoi he kaua i hooukaia no ka alunu. 2. Na keia alakai ana a Mak!na-Ie \ hapai ae, a i hoolaulaha aku i ka lahui Air.erika. O ka lanakila o ka Aoao Demokarata, he mea ia e hopulu mai al i ka pepilikia he nui iloko o ka a.na, air.e na alakai Aupuni pelapela. 3. Ua hoomauia ke kakoo ana 1 ka malama ar.a i ke gula oia ke kahua e hooponepono ana i ukupanee haahaa. Kue ioa ia ke dala keokeo. 4. O na Hui e hoohaiki ana i na oihana a e hoala ana hoi i na manopole, me ka hoohaiki ana 1 na hana hooulu ame ke kumukuai, ke kue loa ia nei. 5. Ke hoopaala nei ka manaolo i ka hoomalu ana i na hana hoopomaikai o ka aina nel, ame na kuikahi kalepa; ke aeia nei ka hoopae limahana malalo o na hooponopono ikaika; o ke kaukal aku i na waiwai o ko na aina e mai, ke leueia nei, a ke koiia nei e hooikaika la na pono kaua moana i mea e hooikaika ai I ka pale ana aku i na enemi. 6. Ua makemakela i mau Kanawai oluolu no na uku hoomau. 7. Ke mahaloia nei ka hana a ka Aoao Repubalika i malama iho nei no na mea.pili i ka oihana kivila mamuli 0 ka holopono. Ke mahaloia nei ka hookohu ana aku o na Poo Aupuni 1 poe i makaukau wale no ma na oihana no na Panalaau o Cuba, Porto Rlco, Hawall ame Flltptno, he poe hoi ke.a 1 kupono mamuli o ko lakou hoonaauaoia ana, ame ko lakou launa ana. Ke manaoio nei makou, o na poe lawelawe oihana ma keia mau Teritori e waeia no lakou mailoko mai o na makaainana oia mau wahl, ma ka mea hikl. Ke kue ino loa la nei ke kaupaie ana i ka inana koho o ka poe Paele. Ke noiia nei i mau alanul maikai, ame ka hoonee ana imua i na hana e loaa ai i ko na kuaaina ka haawiia o ka lakou mau mea me ka auhau ole. 8. I mea e loaa koke ai ona mau home hookuonoono ke nonoiia nei, e iawe hou ia mai na wahi kupono o na aina Aupuni apau no ia kumu. Ke makemakeia nei e loaa koke i mokuaina no Alaska, New Mexico, Arizona ame Okalahoma. 9. E hoopau loa ia na auhau kaua (war taxos), e hooneeia imua ka eli ana i ke kanala o Nikaragua, a ke aponoia nel ke kumuhana e hoohamama ana i na ipuka o ka oihana kalepa ma Kina. 10. Ke makemakeia nei e hookumu hou i keena no ka hooponopono ana i ka oihana o na Kan.kela. Pela pu no hoi.no ka malama ana i na Amerika nr.a na aina e. A ke mahalo a ke hooniaikaiia nei na wahine Amerika no ka lakou mau hana i ka wa iho nei o ke kaua. | 11. Ke mahaloia r.ei ka hookele ana a ka Peresidena i na ninau pili i ko na aina e, a oi lea aku i ka ninau o Samoa. | Ke apono nei makou l ka hpohuiia : ana o Ko Hawali Pae Aina me Ameri1 ka Huipuia. Ke apono nei makou i na hana i hanaia e ko kakou Aupuni ma ka halawai i malamaia ma ka Hague. Ke holke eei makou i ko makou kupaa i ke kahua i hookumuia ma ke kuahaua a Monroe. | 12. O na hoakaka ma ka liale o ka Ka£\2e, ua pono loa ka noonoo ia ana, 1 ka wa a Makina-le l walho aku ai i Kana mau kokua aloha ana no ka hooholomua 1 na hana apau e ioaa ai ka maluhia mawaena o Pelekane ame ka Hepuhalika o Aferika Hema. A oiai, ke ukall nel ka lahui AmeHka mahope , o na kauoha i hanaia e Wasinetona a i kakooia hoi e »a Peresi<lena apau mahope mai ona, o:a hoi ke ku kaawale 4 ana mai na haunaele maKapau ma Eu- . ropa; nolaila, ke lana nei ka mar,ao o \ keia lahui e pau koke ana keia hookahe ; ana mawaena o kela mau Aupuni iloko o na la pokole. ' 32. Mamuli o ke apo koke ana »ku I ke kuikahl i hanaia ma Par!sa e hooki ana 1 lee kaua me Sepan!a» ke kau:i hol ' i lanakila ai ko kakou mau koa, ua lilo ia hana a ka Peresidena i mea mahalo ; nul la na ka lahul holookoa. Aole ala aee hikl al ke hana, o ka pepeh! loa 1 wale »o i ka mana o Sepania ma na moku o West Tndiea (Inia Komohana) ame Hlipino. Mmu» o kela alaheie. ua III mal ke koikoi o ka malama ame ka hookele ana 1 ko lakou nohona maluna ; o keīa lahui. Aole e hiki ke eml ko kakou ma»a malalo o ke koikol a kakou ' e auamo ai. Ma na wahl apau l apoia J mai. ma ia wabi e nee aku ai ka mana ' o ke Aupuni a ma na wahi hol apau e ala mal ana o ka haunaele iwaena o ' na kanaka ota mau wahi, maiaila e netr ku ai na lim* o ke Aupuni e la mau haunele. O apau i loaa I kela ame keia mea malalo o na kana- ; wal, e kakoo mau l& aku no ia mau pono e ke Kanawai. la Cuba. «a loaa iaia ke kuokoa mal na lima hookauwa ' t kauia Iho lloko o ka wa, 1 hala, a ke hookele nel me ka maemae.

KA AOAO HOME RULA AME NA AOAO PILI WALE. Ke a'o hele mai nei na alakai o ka Aoao Home Rula a me kekahi mau aoao lalau e ae, he mea pono ka ke ku kaawale ana mai na aoao kalaiaina Nui o Amerika Huipuia, oia hoi: mai ka Repubalika ame ka Demokalaka mai. A, no ka mea, wahi a lakou: "Ina e hoea aku ana ke noi a ka Repubalika i Wakinekona, a e noho mana mai ana ka Demokalaka, alaila, e kipakuia mai ana ia noi, no ka mea, he hoi na ka aoao kue; a pela no hoi i ka Repubalika, ina ua lilo ae nei a pau i Demokalaka. O ka pono no, ka noho kupaa i waeno konu, a o ka mea e puka ae ana, malaila e hoopili wale aku ai, me he makilo la. O ka pono e loaa mai ana, oia iho la kahi pono e manao ae ai e ola ka lehulehu." O keia alakai. he naaupo loa ia. Owai ka makuahine i makemake e hanai i ke keiki i hanauia e ka wahine manuahi a kana kane mare? Aole anei e kau mai ana ka wena o ka inaina o ka mea i kueia maanei, maluna iho o ka Elele a poe e ae paha a kahi aoao kuokoa loa e hoouna ai? oiai, o keia mau ahahui kalaiaina nui e ku nei ma Hawaii nei i keia la, he mau mahele no laua no na aoao kalaiaina pookela o Amerika Huipuia nei. He hoihoi no anei kakou i ka makilo? Aole loa! O kekahi mea hoowahawaha loa ia a ko kakou poe noonoo maikai, no ka mea, o ka makilo ka hua o ka palaualelo—he mea maikai anei ia? Pela no me ka koleaina kukahekahe wale iho no, a he hoomalimali ka hokua e alualu ai. Ua like no ia me ke kanaka e hamohamo ana i ka lio, a i ole, i ka puaa i mea e laka ai ia holoholona. Ma na wahi a pau a na alakai o ka aoao Home Rula i hele ai, aole loa lakou i hoike pololei aku i ka manao o ke Kanawai e ku nei i keia wa. Ua a'o aku lakou i ka haihai kanawai, me ka hookikina aku e hana no pela. Ua hoopunipuni aku no, ma ka olelo "Ua hoike mai no o Dole, aole i pili ka manao o ka Pauku 44— no ka olelo Hawaii iloko o ka Ahaolelo i na lawelawe ana o ka oihana oia Hale Hanohano loa." He hana lapuwale loa kela a keia poe puni hanohano. No ke ao i ka haihai kanawai: ke ao aku nei no lakou, aole e uku i ka auhau o pomaikai ke aupuni; a e hele aku ma na kai lawaia i kuleanaia, a e lawaia e like me ka makemake i keia wa no. Me ko lakou ike no he karaima ka mare lehulehu a loaa na keiki moekolohe, onou aku no ia Wilikoki imua o ka lahui. O Wilikoki no keia i hele ai a Italia, hoowalewale i kekahi lede opio u'i, me ka i aku, he keiki alii oia. Aole anei keia he hoopunipuni ino loa, kekahi hewa kupono loa o ka hoopai maa mau i na haole o Amerika Hema—o ka piko kaula? No ka pono ole o ia kahua ana i noho ai no kana mau hana wahahee, hoi mai nei i ka aina nei, a heaha hou ua hoopunipuni? Eia no: ke wahahee nei, ua kakoo aku o Dole i ka lakou hoakaka pili i ka Pauku 44, a he hiki no ka ke lawelaweia ka oihana ahaolelo ma na olelo elua —ka Beritania ame ka Hawaii. Eia ka Dole olelo e pili ana no keia wahahee a keia poe lalau: "No; aole loa au i hana pela. Ua hele mai kekahi mea e ninau ia'u no ka hiki o ia mea ke hanaia iloko o ka Ahaolelo ma na olelo elua. A, ua pane au ia wa, e like me ka'u e pane nei i keia wa,— he mea hiki ole loa ia. Eia no ka Pauku 44 o ke Kanawai Kumu e Hoonoho ana i Aupuni Panalaau no Hawaii. Eia ka heluhelu ana o ua pauku nei: 'E lawelaweia na hana Ahaolelo a pau ma ka olelo Beritania,' (Aoao 16 pauku 44), a, ma ko'u manao ame ko'u ike kanawai, ua paa moakaka loa keia Pauku. Aole loa e hiki ia elua-hapakolu hapanui ke hoololi i keia pauku. Na ka Ahaolelo Nui i hooholo, a, na ia Ahaolelo wale no e hoololi." Pehea iho la keia e ua alakai makapo i ka wahahee? Aole anei e hoololi oe i ke kulana, a e hoopono ma na hana a pau! Mai a'o aku i ka imihala me ka hoopunipuni! Owai ke kanaka noonoo maikai i kaupale ae i kekahi mahele o kona pauku kino no ka hookae ia wahi ona iho? E like no me ka hiki ole ia mea ke hana pela, pela no e hiki ole ai ia kakou ke kaupale ae i kekahi, a o ka poe wale no i lilo ka noonoo maikai i mea eepa, ke hana ana pela. Ma ka olelo a keia poe alakai, o ke kaulike ko lakou makemake, aka, ma ka hana ana, o ka hookae ka mea e hua nei. O ka hele no ia o keia hookae a, lilo i mea hana apuka na kekahi alakai i kona mau hoa alakai—pau na wahi kenikeni a ka poe kokua i haawi ai no ko lakou mau lilo kaahele like, i mea uhauha na Wilikoki ame kana wahine hoohilahila, a o Kaulia ame Kalauokalani, ua hooneleia me ka neo, a ua haele aku la laua me ka uwe i ka pololi a hiki i kahi o kamaaina puuwai aloha o Kona. O ka mokuahana ino loa keia ma ka moolelo o ko kakou nohona lahui ana. Akahi no a ikeia ka hookae aku o kahi i kahi: akahi no hoi a ikeia ka hoonele aku o kahi hoahele a hoaluhi no hoi, i kahi. He hana ewaewa loa na Wilikoki! O keia anei ke kanaka a oukou, e ka lahui! e hoouna ai i Wakinekona? O ke kanaka anei i kamakaia ia oukou i na kau he lehulehu i hala aku ka oukou e hoouna ai i Elele no kakou? Ke kanaka hoi me ke kanawai " mare lehulehu" mahope o kona kua, a he paa wale no i Kawa, a i pakele i keia mau la no ke alohaia e na Luna Aupuni! Manao anei oukou e hiki ana o Wilikoki ke aeia mai e komo aku i ka Hale Ahaolelo Nui ma Wakinekona ma ke kulana Elele? Aole loa oia e hiki, no ka mea, he kanaka oia me ka inoa waia, he kanaka malalo o ka kanawai o ka maemae o ka nohona berita—he kanaka kue i ke kanawai mare lehulehu, a e anaia mai ana oia e like ma Senatoa Roberts o Uta i kela Kau Ahaolelo aku nei ma Wakinekona. Pela no ma Hawaii nei. Ua hiki loa i kekahi lala o ka Ahaolelo kuloko nei ke kue aku i kona noho ana iloko o ka ahaolelo, no ia kumu hookahi no. A pehea la oukou e pai nei i keia "koa hohe wale." Kaulana ke kanaka lapuwale i ka pepehi kanaka malalo o kona naaupo. Ke olelo mai nei kekahi poe: he aloha aina oiaio o Wilikoki. Ae, pela no. He aina okoa ia. O wilikoki ke kanaka Hawaii mua loa i hoala i kiki i ka Moiwahine I ka makahik[i] 1891 no ka hookahuli i ke aupuni. Oia ame Akepoka ma na alakai i ukuia me ka puu dala nui no ka hooko ana ia hana. Heaha ka mea i loaa? He neo. I ka makahiki 1893. o Wilikoki no ka Hawaii mua loa i ku maluna o ka awai ma Haimoeipo, a hoike mai, he mea maikai loa ka hoohui aina, a he hoohui aina oiaio loa oia.

A e ninau mai ana paha oukou, owai ia ke kanaka kupono no ia kulana hanohano loa. O Samuela Paka ka kanaka kupono loa a na Hawaii a pau e koho ai no ia huakai. No ke aha? He oiwi oiaio oia; he kanaka puuwai hamama i na wa a pau; he kanaka ike; he piha naauao, a he hoopono ma ka hana. He kanaka nohoi e noho ana nona iho me ke kuokoa loa mai ka pehi ana a ka waiwai o hai i mea e ola ai; he kanaka no hoi i aieia e ka Aoao Home Ruia no ka hanai ana ia Kaulia ame Kalauokalani ma ka laua huakai hoomalamala[ma?] ia oukou e ka lahui e noho mai ia i Hawaii nui. E ole o Samuela Paka ai o Kaulia ma i ka ai, a hiki loa ai no hoi ma kahi mau wahi a laua i hele ai. O ke kumu o keia kokua ana, oia no ka hoonele ana mai o Wilikoki ame kana wahine i ke kokua ana (oiai, ua pau ke kala i haawiia ai na lakou like, ia laua), a e ole o Samuela Paka, pono ai keia mau alakai o oukou. Aole anei keia he aie nui no ka lahui? Ae, he aie nui keia, a he mea hiki no hoi ia kakou a pau ke hoomaikai aku iaia. A pehea kakou e hoomaikai ai? A penei: Mai Hawaii a Niihau, e lokahi kakou Hawaii a pau i ke koho ana i ka Mea Hanohano, ia Samuela Paka, i Elele no Hawaii ma Wakinekona. Mai koho ia R. W. Wilikoki— no ka mea, he kanaka paoa ia, a he piha wahahee; a mai koho hoi ia P. R. Isenberg, no ka mea, o ka moho ia a ka poe Demokalaka hookae ili. Ia Samuela Paka wale no, no ka mea, he Hawaii oiaio, he puuwai hamama, a he naauao me ka hoopono.