Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVIII, Number 35, 31 ʻAukake 1900 — Ka Mookuauhau ELUA O Hawaii. [ARTICLE]

Ka Mookuauhau ELUA O Hawaii.

Olelo hou ae la no ke alll o Kanailanlakama maloko !ho o na, I na e lawe o Aniani 1 ka noho alii. aola a'u mea e hana aku ai, fce aoao ikaika ko Anianl, kekahi, ua Jtio ka noho aiil ia Aniani ke kanaka T piha l ka naauao, oa make iho la wau me ko'u lahui aliL I keia manawa e hui kuka nei na kahuna a pau, ua ike mai ia no ke kaula opio i na olelo a Nanailaniakuma, tia olelo mai Ja o Aniani ekahi ma ka olelo nane. me ka noeau, ua oleio ae kekahi aiii o ke kanuka e hoolohe ana l ka'u olelo o ko'u kanaka pono'! no ia, o ko'u kanaka ia e paa ai kou i:oho allL Ua hiiinai aku na'ili me na kahuna apau i ke kanaka I kaulana ma ka ikaika, oia ka mea e paa ai I ka makla paa no kona noho aiil, i ole e kau mai ka hoopai a kekahi kanaka ma luna o kekahi kanaka. o kela ka olelo naauao a Aniani ekahi. Ua ike iho la o Nanahaniakama i kona manao, ua kuhi paha o Nanalluniakama aole e ikeia kana mea 1 manao ai, ua waiho wale nae i ka mea ike ) na mea huna, aole ia e nalowale ia Aniani ekahi. ' (Ja olelo aku ia o Aniani ekahi 1 kona haku alli la Nanailaniakama kona alii, mai kaumaha oe e kuu Haku maluna iho o'u me na ohana alli o kaua, 0 ka pono o ko kaua noho alii, oia ka'u e lawelawe nei no ko kaua noho ana maluna o kela honua a na Akua l hana ai. I keia manawa a lakou e kukaolelo ana, ua ike ae la o Aniani ekahi i na ouli lani, olelo ae la o Aniani ekahi i kona mau hoa, e, ke ike nei au, he mau kupua oplopio elua e hakaka ana, ela la ke wiil nei ka Icfo i ka ianl, ke hele nei ka alna a owela 1 ka ahi. Oleio ae nei ke alii o Nanaiianiakama ia Aniani, eia laua ke Hakaka nei aole e 111 aku i ka ekolu o ka kaua pua aku, he hakaka nui, ke kane he Puaa ka wahine o Pele, o ka akahi keia o ka hakaka kupua ma kuauli nei, aole laua he Akua. Ke ike hou nei v,au, e plha ana kela mau pae moku i na kupua, o ke Akua aku ia o kela iahui e pule ai, e auhullhia nui aku ana ma kuauli nei, ei aku 1 ka hookahl iako me akahi kauna kahi, (ia kakou l ke auhou, he iwakaiua kumaha hanauna lahui, hiki mai ke auhulihla nui ma kela mau pae moku.) O keia wanana a kē kilokilo kahuna hoouiu lahul e hookoia aku ana no, pehea la keia ia oe e kuu haku alil Nanailaniakama, ua maikai paha ua ike paha, ua ike a hooko mau ia ka wanana a na kahuna hooulu iahui, ua oleloia o na kahuna kllokilo wale no ka 'mea i ike au o Kamanawa e hiki mai ana maluna o ka aina. E kuu haku kahuna hooulu lahul opiopio, aole kaua i eiemakuie loa, ke lke nei wau ia oe aole i mamao aku ka maJ kou mau iihilihi maka aku, i iike kow ike tne ka oaka ana a uwila, aoie wahi naiowale iaia, e no me na wanana a na kupuna kahuna hooulu lahui o kakou, (o oe hoi ke ku anahulu) ia kakou hoi, o oe hoi ka umi o na kaula wanana, he oiaio o Aniani ekahi ka umi o ka puke i heluia ma ke Ja moolelo kuauhau. Nehe ana no ke kuaua o ka malama o Kaelo, puka mai ia o Anianl eiua mai le ko mai o ka puhaka aiil mal o Kekaialiipuakea, ka Iwakaluakumamakahl o ka laua keiki, me Anianl ekahi, i ka Puka ana o Anlani eiua, ua kuikullua mai ia ka pohaku heklli. Aole no i loihi iho, owaka hou ana no ka uwila, haule kaua koko, ku ka punohu, ku'i ka hekili, nei ke olni lu honua, ua olli mai la o Manaakuakama, mal ka puhaka alii mal o Ow rakaiiunaikeaouli o ka 19 ia o ka laua mau hapuu alii me Nanallanlakama, no ke la Manaakuakama keia inoa. He pule keia no na papa alil Akua. Na Aniani ekahl i haku. Hookaa ka lanl *

Kakaa i ke alli t Hookaa ka pua • Ke au o kelli K* au ku i ka hikl ku. I ka hiki moe I ka hiki pe'a ae A Kane—e ~ •' c Bla oe la o Nehe I hina, o nehe l lalo Ia oe aku o uina O paapaalna K& pohaku aiii Nehe nakeke Hoohuiihuii Ka lani iiuna 0 Ikuwa e hol E hoi e kama 1 ka hulihia E hoi e kama 1 ka huli au E hoi e kama I kahuil pu E boi e kuai Kaua a kain* Kamakama la Mai I paa ka lanl Kamakamaia Mai i paa ka moku E ola amama iioa. Ma kela mokuna umi kumam&kahi I puka mua mai ai na kaao Hawaii he nui a lehuiehu o Hainakolo ke kaao mua loēu na keia kaao i hookaakaa na maka o keia lahui kanaka, o kela Hatnakolo ka hiapo o ua nioolelo kaao o Keia lahui. mahope iiku na kaao a nul a lehulehu. 0 Nanaiianiakama komo ae nei t ko na kalkuahine mua iho no ona o Owakailunalkeaouii, ka laua keiki ekoiu ka heaia kona inoa o Kuaikauaakama. i ka wa uuku ua nalowale oia, IUo i ke akua ia Kuwahaiio ka hanai» me ka tke ole ta e ia iahui. i ka umikumamaUma o ka laua keiki hanau o Hiaiauluenui, makuahine o Hainakolo. 1 ka umikumamaiwa, hanau o Manaakuakamo, mai a Manaakuakama ke iii umikumamaiwa. i puka mai at hapa akua hapa kanaka, ma o Hainakolo la ko eueu o makahiapo o ke kaao Hawaii Ei* o Manaakuakama ke pii kUokila a« ne{ o ka u'i xn« ka hui pu la ka nohea waipahe o ka olelo a Manaakuakama ka pau loa ana o na inoa k&ma, o Kuaikauaakama na ke Akua e hanai, O Anlani *iua hoi ela no ia ke oni ae nel kona pli ana, elike kona u*l m« k*kahi imu ahi'i pa-umiia kona u'i, i aa ttaU« kekahi huapala o k« au hou oei, h« oi tku a ka iela iiuna mal luaa

iho. moku ka iha llke kela poe roe F*o. O keia m*o keiki aJii e hana.ia nei na ka iahui kahuna hoouiu kanaka. ke keiki ehva a Aniani ekahi me Keka!a--i ipuakea, o Keaweaniani kor.a inea. rr.e Oui.aniani kana wahine, na laua e hanai nel ke a'o nei no o Keiweaniani i kara mau alii ma na ike ana i a'o ai rr.e An.a.r,i elua. ua holopono kana a o ana. L'a iehia iea ke kelk!a!ii tna kana oihara rr.aiama lahui me ke a'o ia i ka 00 Ihe iaumeki. poiolu. kaa iaau paiau. ea alo ara n:a ka akau, ma ka hema, ma ke kua. ma ke alo, mai ke poo a na wa«ae, te alo nale no ia, ua o:efoae oKeaweanlani kora makua hanai. o Maneakuakama kekahi koa makani puahiohio. Olelo hou ae no o Keaweanianl. ua hiki ioa ia Manaakuakane e paa l kona noho alii aoie o ea mea nana e hoonaueue. o Anlanl eiua no kona iua e kohu ai. i ke akamai ma ka o.hana kaua aina nr.e ke kaua maiuna o na waa, ua pau loa ia laua ia mau ike. O ka puie hooulu lahui kekahi mea hoio ia a laua, me ka noho ana maluna o ko laua noho alii. a aole wahi hemahema ia pelehueana. ua mea o ke akarrai o ke.a mau aiii holohe launa oie mai. t'a olelo ae o Keawean'.ani o keia mau aiii na'iii hooiohe i ka eielo ao a ko laua makua r.ei. ma ko laua kuiana pakahi iho. oia ka aina me na makaainana o na l i keia e noho al na ohana. Nara ue ia o Anianl ekahi i kekahi kupua r.ui. a olelo ae ia i ke aio aiii, e auhea oukou, he kupua e hikl mal ana i Hawail re', Opele, eia la o Kuwahailo. eia ka kuu keiki alii i nalowaie mua i ke kupua, uvse hamama ae la ka e'.emakule, o Aniani ekahl. A pau kara uwe ana, kauona ae !a o Aniani ekohi i kana elemakuie alii ia Nanailaniakama. e, e Nanailniakama, eia ka kuu alii o Kuaikauaakana o ke keiki ekelu i ralowale ai a ia ua hoi rr.ai nei, ela iluna o Maunakea, ua liio i akua, na Kuwahaiio i hanai, o ke kuieam la e hlki mai ai ke kupueu nui ai kanaka. Olelo ae ia o Artani ekahi ia Manaakuakan.a, e Aniani elua. e. poian oiua 1 kuu olelo, e hooiohe e a'u keiki, o ka haku o olua eia ia iiuna o Maunakea, hoohewahewa «;iua, pau o Hawan kuauli nei i ka ai ia e ka haku o olua. Pau no ka huaoleio, ua make aku la o Anianl ekahi, «»ele pu aku la no me kona haku, Nanailaniakama, u.a pomo iho la na'lii elua no ke keiki, make o Aniani ekahi i ka ekoiu haneii me kanaha o kona mau makuhiki. (ola loihi no hol la.) O Nanailaniakama he 290 ona mau makahiki, heie laua elua, wehe ! ka hookoo i "ka ohana e'u aku nei nmhope, noho na ohana alii eiua me ke katim.»ha. luu Hanalei i ka ua nui, mak.? o Aniani ekahi, me Nanai'aniakp.ma ro ke aloha i ka laua keiki la Kualkauaakama, no ka 1110 ana i hapa Akua, a hapa kaisaka. MOKUNA XII. □ ke Kupua—Ka hoolli kaua nui a Aikanaka. O Manaakuakama ka hooiiina alii me Aniani ka hope hooulu lahui, na ka iahui aiii me na kahuna hooulu kanaka ka hooponopono ana o ka alna, ua hoohuiia ae la o Manaakuakama ke alli me Kalaninikuanaole ka mua aku no o ke'lii kane, o Manaakuakama, ua pi'o alii iho la no laua. 0 Aniani elua ke kupu, ka eueu, o ke kaula wanana, ua hoohuiia iaua me ke Kaihulimoku, ka wahine oi kelakela o ka ui t ho&kukuia kona rani me ka u'i lauiipo o ka wao, ua hele o uka o ka lae iehua Olaa o Kahalaopuna. 1 ke au noho alii o Manaakuakama me Aniani elua maiuna o ka pono o na kupuha i nai ai a Naluaieaakama me Kawaikuauli, ua noho pono laua ma Hamakua; Waipio malaila iaua i huna ai i na iwi o ko laua mau makua aiii o Nanailaniakama me Aniani ekahh Eia laua elua ma Hamakua «eahi i hookahua ai me ko laua mau ohana al* eiua, me na makaainana, ua nui ko laua mahalo ia, e na makaainana me na alii e noho ana ma ko laua maluhla. ua ike no o Aniani eiua i ko iaua noho ana, maluna o ko laua noho alii. ua lawe ae o Anlani elua i kona kaikuaana ia Aikanakaalii (i liamuku ia kakou) i ke au kahiko, i kauiana aina, iaia ka

make me ke ola o na mea apau. Ua walho mal o Aikanaka 1 Rana olelo i kona pokii alil ia Anlani elua, ke ae aku nei wau ia oe, e kuu alil haku maluna iho o'u owau ko olua kaulana aina me ka haku o kaua me Manaakua- ■ kama, ma ka poho o kuu lima ka make I ame ke ola o na mea apau ke hewa la- j kou ia olua e a'u lanl alli. | Noho Iho la na alii me ka mea ole | nana e hoonaueue ka noho ana. Ua hoopuiwa ia ka manao o na mea apau, no Hullnul, keikl a Kaluhikea, kekahl o na kllokilo lani, ua hele mai la o Hulunui a olelo mai la la Anlani elua, e Aniani ko makou aiii maluna ae o makou, ela he kaua nui, e hooili ia mal ana ka make maluna o kakou. Ua paa koke aku la o Kahulinul ia A! kanaka, p&a na Ilma I ke kua, ke lawe la la e pepehl, kahea aku nei o Aniani elua, e, ®, e *uu hanau mua, e, e AlI kanakaallikapu, nou o luna, nou o lalo, nou o uka, nou o kal. ia oe ka make ,me ke ola, e waia auanei au. aM keia kahea ana o Anlanl hele no ka wawae, komo ke kaikaina Haku mawaena o kahulunul, me na kanaka o Aikanaka, Ike na kanaka e alakai ana i k iakou lawehala ua kaawale ae la na kanaka no ka makau I kelU nui la Anl&ni me Manaakuakama I huhai aku mahope o Anlanu Olelo aku la o Anianl elua me ka otu waipahe o ka olelo ana, e bal malule al ka Iwi aoao o ka poe palupalu, olelo aku la me he wahine la, e kuu haku kalkuaana e hoihol ae I ko kakou kanaka hoopono, o ke Akifa kal hewa no ka haawi ana mal i ka ike ia nul. ua hoi aku la lakou I ka hale, hemu ae la ka llma, Kiiohl a$ nei o Aniani elua iluna olelo ae nei I ka mea olalo, olai ka ik«> a ke kHokilo ianl he kaua nui, e kahe &na ke koko maluna oka alna aole mea e ae o na keikl me na moopnna, a Lanlmanu o Kohala, me Kamaukeea o Kona, me Loilaa o Ka'u, me Hiihala o Hamakua nel. o ka lakou mau kelki me na ia e hoolala mai nll I *?e kaua me ko lakou kuhihewiu Ua hoolohe aku nel o Hulunui I olek> a ko lakou alll kahuna hooulu lahui. ua olelo mai la o Aikanaka Kuahulaualllkapu, e Hulunul, ua hoomao* popo ta oukou na ano kahuna. mai am aku e hana mai oukou me ka pololei e llke me oe, he make no kou ke *a« hahee zaal kekahl kahuna I mua o ke alll alīl ou pokli t oe.

O o« e Kahulanui ke poo maluna o ka oukou oShara la&hia a k* Ak'ia ? waiho ir.ai nou. o hei mai n;*Kati. oa akea ka puka rcu ro ka htuke ;i'*i : ko kakou piiīkia. ole;o a«? ne. o AiKa?.aaiilkamalan a. ke.k a ā.e.ki a Kaului«iakar.al.. u.e "»<-• okarr.oku. keiki a Ka e,vete,ka!uc..u ke Kaikoohullalii. ke k. a rT.e Kalaukonaallaai;. keik. a ka L».iuai laau.

O keia mau koa tl:rra o lak>u na koa Bhi erfaera o ke kahua kaua. ua Ukv wale no keia rr.au kar£ka, ke k?a. k; «ino ole. he mau pua.ikoa tu. k > la kou l makaukau a leh.a n.a ka aloai' ar.a i na tte n:e na pololu, he mea oit ia mea la lakou. E hiki loa i hookahi puaii me ho ikah alii e pulumi l kekahi aoao. aole o la kou n.ea makau. o ke Akua wale ni o keia poe kanaka ke heokuku la. uu iike ko lakou eleu i hui ru ia me ka ikaika o ko lakou mau aakoko. aolt puali kaua nui e ku!ara aī lakou. Oleio aku «a o Aniani i xce ka kuoina ia Aikanaka, auhea oe e kuu kaikuaa ra. e a'o ka naau i v » na makua o kaua a o ka waJ auau no ka ihe, alaiia ha'i mai ka huaolelo, e lele e mai ara ka iakou ihe ia ee e alo oe. e a kapeahi iau niu raa aku ee. o ka mea no ia nara e rale i ka ihe. pau ka lakou, hoolele ihe kou pualikoa maluna o ke kanaka najr.a ka olelo mai, mai makau ee. O lakou elima ua a'o ia i ke kukini me ka iele ana, o ke kanaka p.lfii o ka lauoho o Kauii'akaual.iikamalama no ia. aole i pa'i ka olelo a Aniani iho ana n<> kapuali kaua, a ua poe kaeaea nei elike me ka waikahe nui e hele uluulu an'a, pela oko'a iho la no ua poe kae'ae'a nei.

Ku ana o Kauli'akaualiiikamalama, tr.e na pualikoa nui, poha mai la ka leo 0 Kauli'akauaaliiikamalan:a I ke alo o Aikanaka, heaha ka leo i pa'e a'e ma kuu pepeiao, he hoo'.likaua, aole i kuu iho ka leo o aKuliakaualiiikamalama, e ia ke hiolani nel ka Ihe laumeki } luna :> Aikanaka, ke alo aku la o Aikanaka 1 ka la n ake e hco.il ia la iaia, o ka welau o wa peahi ka mea nana epale. *Lia nalii apau ke nana nei i ka make o Aikanaka, ke uwe kapalili'mai nel na'lii wahine o ka wahine a Aikanaka me na keiki kai holo mai e moe malalo o na wawae o Aikanaka, no ko lakou ike ole he wai auau ia no ka poe akamai. Ke pale nei na wawae o Alkanaka me ka haaheo no ka hoopale ana I kana wahine me na keiki, eia o Anlani elua ke ike nei i ke akamai o Aikanaka ma ka pale ana, ua ike pono mal la na kae'ae'a, ai kanaka o Kuaikauaakama, ke alli maluna o lakou apau, ua kau ae la o Kauli'akaualiikamalama i ka laau palau ma ke alo o Aikanaka, ua ku mai ia na kae'ae'a elima, hiolo ka ihe laumeki me ka pololu maluna o lakou. Ua like me ke kuaua o ka hooilo ka hiolo o ka laau ihe me ka pololu maluna o lakou. Ua kahea ae la o Aikanaka i na kukini mama e kahea aku i na makaalnana o Hamakua me Hilo e kalua mai i ka Puaa, ka ai, a lawe mai i Waipio nei, 0 ka poe o Waipio nei, ka lua ka puaa, ke pau ae ka auau ana a na'lii koa paina, akahl no wau a auau wahi wai, makemake ole wau ia Laimalie mē ka maua mau keiki, i ka hoaano ae i ka make e hele mai ana. Ua nalo aku la na kukini mama, no ka lakou wahi i Hoouna ia ai, ke ole nei ka pihe uwa a na'lii me na makaainana, i ke akamai»o na aiiikoa, ka mea 1 uwa ai na ka wawae e pale ka ihe, ua pau nui i ka moe ilalo, ke pahuiaiho la e ka i ka make e na koa o Aikanaka, he mea ole ka manu heu iho. A pau noho iluna, huli ke kua i kahi 0 na koa e hou mai nei. he hiolo ia o ka laau me he wal kahe la o ka maka ihe.kekilo mai nei o Aniani elua, olelo iho la oia, he mau kaao huna ka kekahi 1 ko iakou mau alii, ke ike nel au e ka make ana ia Kaiuliullokamoku ko lakou makua, he poe koa no Kamaukela. Ua pau ioa aku la i ka ikeia e Aniani elua eia no ke hiolo nel ka maka ihe, ua ku ae la o Aniani a hop* ae la kelli i kana laau palau a hele aku la ma kahi e o ihe, kau pale Iho la i kana laau palau maluna o na'lil koa, o na kipi elua lau iioko o ka huina o na koa maikai o na'lii.

Ua hioio iho la ka maka ihe lluna o Aniani, kaikuaana no o Aniani elua, e n;ake ke kolohe, hooulu ino e pono ai ua puni hei i ka aina. Ma keia koo o ka noho alii o Manaakuakama i a lakou iho no, aole ma ka aoao o ka noho alii, ma kona alihikaua aoao np t me ka manao o Aniani e ko loli, e hookoloklo ia kakou, a i ku 1 ka hewa he mauke, he make ka hope o koume o ka mea hewa. Ua make o aKiuliokamoku, me elua lau kanaka kipi, ua like me ekolu Haneli a oi poe koa kipi> ekolu lau koa i koe o Kaiuliokamoku I koe, ua lawe mai la o Kauliakaualilakamalama, nona ia mau koa. Pania paa la iho la o Walpio e na koa o Kaullakaualiiakamalama, olelo aku nei o Kauliakaualllakamalama ia Aikanaka he kaua, he klpi anei i kauoha ae nei oe ia'u i ke kanaka hoopono a hoOlohe i kau olelo e kuu alii maluna ae o'u, e hai mai, e hooko no wau no ka wa pokole loa, Olelo aku la o Aikanaka aehe kaua e poi pu mai ana I ka haku alil o kaua. I ka lohe ana o aKuliakauaaliiikamalama, t keia leo, he uiia ana, ua makaukau na koa no ka wehe ana. Olelo aku la o Kauli'akaualUikamalama ia Alkanaka, o oe me ke kaikoohuliaiii ka laukona ai laau, e pani oukou ma Kohala loko o Milolii a komo 1 ke kuahiwi. He umi kumamaono mano koa ma ko olua aoao e pani paa ia a komo I ke 1U kahuna, hiolo Ibo la ka ihe & na koa kipi pau loa, poha aku la kona leo alii, € na alihlkaua o maua, 0 wau keia o Anianl elua ka lua o na'lii maluna o oukou e a'u keiki. I ka lohe ana o na alihlkaua I keia leo, ua moe Hke mai la na alihlkaua elima, eia makou owai la o makou i wahi a KaulPakaualliikamalama, hal iho ia o Kaiulio¥§moku. he kl pi. he malama ole l ka maluhia, he kuhihewa paha. E ka lani elua, hookaawale oe a mamao ma lgthi e e ala ae au na'u ponol 1 e pepehila ia a make pau kuu uala, manao Iho la o make o Kaiuilokamoku, olelo iho la o Ani&ni elua, aoie aIU, ua kahe ke koko I kuu laau, e ala. ala mai !a ua lUkoa, hoomaikai mai la o Kaull'akaualiiikamalama. ua like kona maka me kalual Pele i pauml la ka enaena. / aU hopu aku ia o Kauiiakauaiiiikamalama ia Kaiuilokamoku, a hana Iho I» i luna. o ka Umakem» ua. paklliUU IhO

aloha wale U alihlkaua nui e p&a ai ka a:ra. u Ko ka %v&nara a ua Ani»r.i i'kahi nei e lara ara ke koko 5 ur« i > ka aira ta ko ka tvar.ar» a na k.ul i Ike r o tet o .AnUni i ke.a hevva nuu i ka rrake ara oia aKh.kuua. u-» m hi ;o īa r a lii. ua f {r- r:o t: af »- i!.a uiaela. ke Sa: uu i u: v k.i M v. ki :rr ikur rrrrkaM «> na t-e k. a A" ?.*»' 'kahi Ke ki.ah.v. i o Mīunakea.. ui I r-ve a lii ia htt;a i? o. e \uu p k J k ►n ko la; a ma!uh!a o kekah ku. a 'le i o» 0 kaua ikaika rr.amua o ke kah.ku. Cv.au foi n-? Ha ! a !aauk t:m '! e I'aalaiiinka* aHa i e' a au o na k u. > re e'Aikarrka ke i oo rui o kou puVu ovpu t o \ oi \ e p o o kou pu.il ,* a 1 e fuku rr.ai a o ka hurahura mai ia uknu. I ke a e >ooU-la K rel ke a kam. ui p.rai: p ai la ke alii wah ne a A-tanf 'ea o Kekai^vJ : r-rVu i ki uml'tvma* -alwa o ka !aua ke'k' tr.e Anl'ini elua. i kn v ei ia kona irra o /* r iT ! ek lu. at* rrka rrai la noh »i o Pupue'iupuai mailoko rrai n Ka'ar.ikt;arBole. o k>v iiuki n alii» a o ka l.iua hapuu hou e ua I lo ae H 'a ki' i v i»i al'i ka harai • kf»'a mau keiki. I ke!a rraraMa i Hki rrai ai na •> v nofrao. p'a kn o ke k*rna a' ka-ak. > Kuwaha lo { hiki mal ia Kua kiuakrrra. kek'ro paha'o* a'o. me Hiraaiuluri'l. he kualhelan' kekah' k>o. he 'awaii. llvi ame me H'naa'ulur.ui. pui o Hairpkoln. Te va pokole ko ke Kuwahai- » a h»} no kona nupuni lewa. Mahope ai o kora hoi ara. ua rure aku, nune ai i a rrea apau ua oleio ae no o Ani~i elua ua warara p-nu la ro ra mea r'e hiki rrai ara malura o ka alna.

Ua ike moakaka oku la o Aniani ia na kea i Tie me ke ahi eraera e ar-ai e iuku arsa ra kipi kolohe o ka alna. ua loaakoke Vu ro ke'kahi huakai kaua o Kauluaiui me kona puali nui he mano na kaaka. Ua hooili aku o aKuliakaualiiikamaima me kora n*au wāhl koa uuku eko'i iau wale no. eiwa marao ma kr> Kaluairiu arao, a la ka aoao mano k" hrla rrai la ka ihe maluna o £kolu laii. īa lilo ia maak ihe i wal auau no na ;iio ai kanaka o ke kuahiwi o Huaialal. E wehewehe aku ka mea kope moolelo o kela poe koa e luku nei i na koa o Kauluainul, aoie lakou he kanaka, he poe kino eepa wale no keia, o kahl noho o ko lakou mau kupuna o ke kumu o ke kuahiwi o Hualalai, he poe ahiu o Kaukauliakamalama. Eia na koa o ka aoao klpi ke helelei ia me ho pak&ua la elua no wahi koa e luku la, o loko o ekolu iau, no ka manao o Kaullakaualiikamalama, he mau kupua kekahi o loko o na hoouka kaua ela ka he hanu ola wale no. Ua kahea aku o Kauiiakaukamalama ia Papio me Paloa e noke mai la i ka lahui kanak o ke iii i ka iuku ia e kela mau koa, ke puhee la naman o koa, elua mano a ol 1 pau i ka iukuia e kela mau koa e)ua, oleio aku la o Kauliakaukamalama i na'lil alihikaua e pau e pau ke kaua. Lohe mai nei naliikoa o aKuluainiu e pau ana ke kaua, olelo paklke mai kekahi alii o Alukahl, ehaawi pio aku makou ia onkou e na poe 11 io, kuu no kahua t)lelo pau aku la na'lli koa i ka lukuia me Kauluainiu, ua kena koke ae la o Kauliakauakamalama i kona mau koa, e luku i na koa apau. IJe wa pokole lana ke iluna o ka aina, olelo no o Kauliakauakamalama e hele kakou no Kohalia,

Hele malie aku nei lakou nel nana ma-o maanei. Ike aku nei o Kauliaakamalama Aikanaka e hakaka ana me Meeuikupua, kaeueu Akua o luna o ke kuahiwl o Haleakala o Maui, ua ike mai oia e le'ale'a ko Hawa'i, ua iele mai la oia ma kona alahele ike oie ia a waena konu o kahi hooiii kaua.

Ua hookuu malu iho ia oia me ka ike oleia, i nana aku ka hana o na kanaka i keia kanaka nui e kuana mawaena konu o na kanaka ua puhee aku la lakou, ke hooill nei no ke kaua hahana ar.a, ua ike ua Meeuikupua n<?| i ka pau o kekahi aoao o Kohaia i ka luku ia e na wahi koa uuku wale no kekahl aoao he nui hewahewa na kanaka, o ka aoao uuku o ke kanaka, ua hele mai la o kn Meeuikupua e hoopau i ke kaua aoie luku wale l ke kanaka, ke ike nei wau, ua lanawal ke koko o ke kanaka, ka irea a na Akna I hana ai t o Meeuikupua ko'u inoa, he malihini waa no keia mau moku, mai Kahikiku mai wau ka pae aina kupua, ike mal nel wau ne le'ale'a maanei hele mal nei wau e lealea.

Ke noi aku nei wau la oe e lealea kaua, owau ke koa ma kekahi aoao, o oe ko koa ma kekahl aoao, ua ae koke aku I& no o Aikanaka, olelo aku nei o Meeuikupua paio kanaka, o ke Akua ka rcea kokua ia oe, ma ke aha kaua, m& ka le'ale'a, ma ka make, olelo aku la o Aikanaka, he hohe wale ke kanaka koa ke ae aku i ka le'ale'a, he make. lelo mai la ua Meeuikupua nei. e ma ana ka keia lahui kanaka ia oe a kau aku i ka oukou mau mamo, o Kahana ke kue aku, kue mai. Hakaka aku a hakaka mai kaua aku kaua mai, o keia lahui, aole i hewa ka malihinl. e oleio ia oe e le*ale'a o la ka aina, o kahiapo no keia o ka hookahe koko o kahiapo okahakaka, make oe ia'u i na la make oe me kau olelo make. ola na'lil me na makaainana o nel mau pae moku E makaukau ia oe Iho l ola no ka alna, paa ia mai ka pale a paa, kuu no ka leo o Meeuikupua a haule no ka laau palau, pale no ka laau a Aikanaka, e alapine aku ana ka laau a Meeulkupupua nana pono ia ka laau o Kupinal e ! iho aku la ma ka akau a ma ka hema ka iho na o ka laau. ke pale mailano o Aikanaka. « Ike mai nei o Anlani elua, make kuu kaikuaana a la la ua pill wale lohe o i Manaakuakama kelH, I ino ae nel Ina- ! ina, kahi aku la o Anlanlia noho malie j iho, komo aku la o Anianl Hoko o ka | Haie o ke Akua, hapai ae la o Aniani 11 ka pule hanalaau.

Heie uluuhi ke ahi me ka momoku i ke KHohaua e heie aku la. I k&u & mea be ohuohu Halemano i ka tau lehue. Luhiehu kona mau kolamu me na Moolelo hooniua puuwai. na nuhou ifke oie o ko na aina e; ame na nuhou kuioko. ame na paiapala waiwai nui mai ana makamaka. O ka hana ana u. Ma kela Poakahi iho, Bfpatemaha 3, 1909 e hooiilo ia aku ana la la, i la kulai nui no na Umahana, a e malamaia ana he hookahakaha nui ma fa la. ma na aianui oke kulanakauhale nei. A e hoomanao mau ia aku ana ia la ma k? ano he la no na Umahana. <Labor Bay>