Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVIII, Number 30, 27 July 1900 — KA HUAKAI MA KALAWAO. [ARTICLE]

KA HUAKAI MA KALAWAO.

I ke ahiahi Poaiima iho nei, i akoakoa ae ai na makamaka, me na mailhini i.aeia e ka Papa O'.a e holo i u i Molokai makai o ka uapo a i ka hora 9 ua hiu ae la ke Kapena o ka Mikahala i kona mana a heo aku no ka Panalaau me kona mau ohua o na ano like ole. Eia iho ka Papa Inoa o ka poe i aeia ai: Dr Wood, E. P. Doie, P'. J. Lo\vi'ey, Dr. Emerson, E. C. Win«ton, Dr. Cleveland, Dr. Kerr, Dr. Camp, Dr. C. H. Douglas, Mr. Hendry, M. H. v F!int, C. R. Hemenway, Frederiok o'P.r'.en, Advertiser; George A. Dietz, Frankfort News, Frankfort, Gerir,any; George F. Henshall, Star; E. S. 0111, Republican; F. J. Testa, ndependent; Miss Anabel Lee, Call; Frank Davey, J. D. McVe gh Sam Johnson, Jolin Effinger Miss Thompson, Captain H. Berger, W. O. Smith, Miss Morse, Ed. Towse, Father Mathias, Dr. Fayerweather, Miss Munson, Boston Herald; two Catholic Sisters; Dr. McCurdy, Miss Morgan, Rev. Massey, Dr. Garvin, Stearns Buell. Mawaho ae o keia pqe, he lehulehu na poe makamaka i aeia e holo pu e Ike i ko lakou mau ohana e noho mai la 'loko o ka pilik a. Malalo o na hoonohonoho ana a ka Papa Ola, me neia na i hana 1 malamia e na malihini a ka 1 Papa Ola, oia ka poe no lakou na inoa I maluna. I ka pae ana aku, paina ma ka hale oho o ka Luna Nui, Mr. C. B. Reynolds a mahope oia, makaikai i ka i'ina j o Kamiano, ke Kahunapule Kakolika i mohai i kona ola no ka hana a ke Akua, Mai laila aku, ua alakaiia na I malihini e ike i na hale o ka Papa Ola | i kukulu- ai ma na wahi apau o ka Pa- | nalaau, ma Kalaupapa a hiki i Kalawao. Ua ike 1 ka Home o na Kamalii | wahine ame na Kmalii kne. Eia iho ka hoike a ke Kiu. ! KA HIKI ANA MA KALAUPAPA. E like me ka mea maa mau ma na huakai a ka Papa Ola i keia wahl e hoolele la ana na ohua ma na waapa a i ka pae ana aku hoi iuka, e akoakoa mai ana na maka o ka poe ma'i he mau haneii, e haka mai ana i na maka o na ohana i aeia e holo ku e ike. I ka wa i ike mai ai o lakou i ko lakou mau pili, ua hooho like ae la i na leo kuwo, a he ku no hoi i ke aloha, ka lohe aku i ka uwe helu mai. Oka poe i ike ole i ko lakou mau plli, ua hoi aku me ka naau luuluu, a o ka poe iJio i koe, e ninau ana i ko lakou mau ohana. 0 ka poe i hele me na wahl ukana ame na wahi ono o ka aina nei, ua hooliau— li aku lakou 1 ko lakou mau makamaka a ua ai lakou i keia mau ono me ka maemae. Ua oluolu loa ka Papa Ola i na poe apau i aeia e hele, a aole no hoi 1 kauia mai kekahi mau rula e kaohiia ai ko lakou launa ana me na ohana. I ka poe i maa i ka holo mau ma keia wahi "Mokupuni o ka Luuluu," he mea makehewa ka hoakaka piha ana i na. [hunahuna apau o keia aina; aka ; 1 ka Ipoe akahi no a ike, he nui a lehulehu wale na mea a ka naau e upu ai, me ke aloha pu.

kela'wa he 988 ka nui o na ma'i. A ke emi mau nei kela heluna i kela ame keia makahiki. I waena o keia poe, he 594 kane, a he 394 wahine. O ka hapanui o keia poe, he Hawaii. He 30 Pake, 5 Geremania, a hookahi Norewai. O keia wahi mea hookahi. he wahi ka'kamahine Norewal oia. He mau makahiki ae nei kona noho ana ma Hawali nei. I kona wa e noho ana ma Kapalakiko ma ka Home o ka Puali o ka poe Hoopakele (Saivation Army), hoomaka mai ua ma'i nei iaia, a i kona hoi ana mai i Hawaii nei, ua hoounaia aku oia e paa ma kei wahi. Mai ka hoomaka ana mai o ka Panalaau i ka makahiki 1866 a hiki i keia wa, ua aneane e piha i ka 6000 poe ma'i i hoomaluia ma keia wahi. O ka avelike o ka make, he 125 i ka makahiki.

: ka hoiiie o.Ko'a poe aia 110 ia ma j Ka!aupara kahi e pae ai, a ma keia {v. i'.l:i \:o ],oi ka llmi'.e Uihop.a 110 na | !. ka.hi lae, i pale'a- aku.mai ka nui ' ;-.ii a aku o Molokal e kekahi pali kie- ; nona ke k.ekie he 1!00 kapuai a oi. j' KA HCMG ONA MA'I. ! iw'iikamahine. lehulehu na kauhale i kukuluia me ka nani, a ua maen ae'.a e na Virlkine. Ua hookipa aku na Vii ig're i ka poe jjiakaikai m«i na vahi a rau o ko lakou home, a ua hw'.ke n'ai nolioi i na hunahuna mea iiou an;e na hemahema i ikeia ka lioir.fi. He 125 kamaliiwahine maioko 0 ke:a Koir.e, a i waena o keia poe kainaliiwn.hir e. he lehulehu o lakou i noj ho malaila.mai ka wa iluna' ke alo. I O leahi noho o keia poe, he maemae ; loa ka malamala ana e na Virigine n'ie, a ua hoike mai nohoi i haa na ka p a na ka, poe ma'i no e lawelawe na hana oolea loa i »al ima palupalu o na Virigine. O keia I-lome o na Wahine a me ra Kamaliiwahine, he-wahi keia i hookaawaleia no ka poe wale no i hikl ole ke loaa ka maluhia i ko lakou nohona huikau me na ma'i e ae, He ao ia na opio i ka ike kupono, a he hoomakaukauia no ka nohona maemae. I ka wa e mare ai o kekahi kaikamahine, o ka \va no ia e hoi ai me ke kane a rcho mawaho, ir.a kahi o na hale a ka Papa Ola, i kukulu al no 1 akou. Maiv.uli o na kokua ana, ua loaa ia lakou he mau pila hookani, he piano, me ka , ohana, a he olioli loa ka nohona o keia | poe malalo o ke a'o ame ka malama j ma.kai ana a na Virigine. | NA HANA MAU. ) Oka mea e ikemaka ana ike ano o ka noho ana o keia poe pilikia el ilo ana no ia i mea hanohano a i mea hoomanao mau na ia mea a hiki i kona hopeqa. O ka poe i ai ia e na ehaeha a ! ka ina'i a hiki ole ke lawelawe no iakou iho, aia no lakou ma ke'.a wahi kahi i malamaia ai, a na na iima kokua e Ia« welawe i ko lakou mau hemahema a pau. He ku ike aloha ke ike aku i kela poe iloko o ko lakou mau ehaelia i hiki ole ke hoomaopopo ia. Mai kela wahi aku ua alakaiia aku ! na malihlni no ka Home o na Kamalli kane i kapaia, Baldwin Home. ma Kalawao. O kahi keia a ka Ona Miliona o Maui, ka Mea Hanoliano H. P. Baldwin i kukulu ai, a nana no e maiama nei i keia Home malalo o kona mau lilo ponoi. O Brother Joseph Dutton, ka j mea nana e noho luna nel ma kela Ho- ! me, a ua piha ae nei ka 14 makahiki o kona nooh ana ma keia wahi ma keia kulana. Aole keia he haole Kahu--1 napule, aka, he kanaka oia i hoohiki i kona ola no na hana kokua i ka poe pilikia, a ke hana nei aia ma keia wahi jme ka uku ole. No ke aloha wale mai !no keia ike Akuh. Ika hoea ana aku o na malihini, a ku mai ana na keiki o i ke'a home me ka aahu nani i hoolakoia ' no lakou, ame-na leo heahea a ka olu- | olu i hookipa aku ai lakou i na malihiI ni. O na kokua o keia luna nui puui wai hamama, he poe Hoohiki no o ka hoomana Kakolika.'mai Belegiuma mai . Na keia poe e malama nei i keia Home me.ka maemae iloko o ka malu o ka Haku.

,KA MALA KAI.O. Na keia poe kumu ao maikai e ala)«ai nei i ka poe malalo o ko lakou malama ana e mahi i ka lepo a hoohua mal i ka hua o ke ola ma ke kino, oia hoi: ka giahi ana i ke kalo.* I keia wa, ua oi aku mamua o 100 eka aina i paa i ke kalo malalo o ka lakou kanu ana, mauka o Waikolu. Na lakou no*e ai nei i keia ai a lakou e luhi nei. O keia makahiki iho nei ka makahiki holo pono ioa o ka ulu o ke kalo. O ka hapanui no nae o keia ai a lakou, he ai maloo O kekahi hana maikai loa e malama ia nei, oia no ka ukuia o ka poe mahlai, he 50 keneta o ka la no ka hana, a he pakeneta hoi loko o ka ai a lakou i hooulu ai. Ua piha no ka 25 poe e mahi ai nei. He nui na ano kalo e kanuia nei, a he loaa no na huli kaulana o kakou nei ma keia wahi. I kela mau mahina aku nei, ua makana aku ka Makua o keia home, Mr. Baldwin he kapuahi hou, me na paahana e hiki ai ke hoomoaia ke kalo me ka mahu. Na keia paahana i hoopOkole iki mai i luhi o keia poe keiki kina. Mamuli o ke paipu i hoomoeia iho nei ma keia kahua ma'i, ua loaa ka ma-

ha i ka poe mahiai ame na ma'i e e nohoi, a i keia wa, aole o lakou iuhi !oa i ka huli i kahi e loaa ai ka wai hoopulu īnea kanu. Llaloko o ka Haukipila o kela Home, he 8 poe ma'i nawaliwali loa a i waena ) 0 lakou, he poe i lele ka onohi, a o kal i hoi ua helelei na au. He mea ao maikai ka hoomanawanul o keia poe lima kokua ma keia Home, no ka puuwai oluolu.' Ma lakou no e holoi maoll 1 ke klr>o ame na.palapu o ka mea ma'i, me ka hoomanawanui i ka ea polopolora ona palapu. Ke hoomanawanui nei 'ai-ou i keia mau mea apau me ka uku ole ia. eka, o ka iakou uku wale no e kali nku nei, o kela ao nani loa, kahl hoi e loaa ai ia lakou ka maha mau loa. Mamuli o keia holomua o na maiania ana a kei poe kumu hoomanawanui. ua mahalo nui na lala o ka Papa Ola a pela pu hoi me'na malihini. Ma ka hoomaopopo aku a na poe apau. he mea hiki wale no ke hoouluia na mea apau ma keia wahi, a koe paha na mea ulu o na aina anu. Ma na.hai alanui mai Kalawao a hiki i Kalaupapa, he nui na kauhale maikai i ki'kulu a i hoohiwahiwala me na mea kahiko, a he ku i ka nani ke nai'a aku. Afaloko hoi o na wahi pa, e ulu mai ara na mea kanu kupono i ka/ai. ame na laau malumalu. I kela makaMki aku nei ua haawi ae o W. O. Kamika i makana no ka poe e malama ana i ko iakou mau wahi me ka ma«'inae, a pela hoi no ka ffoe e malama ana i ko lakou mau wahi me ka maemae. a pela hoi no ka poe e kanu ana i nam ea ulu maikai. A mamuli o ke ia irakana i hooikaika ai na ma'i e liooko i ka mea i haawiia ai, a o ka hua i loaa mal, o ka maemae. Mamuli o ke'a mau hana, ua hooneeia na pohaku, palahaia na puupuu a ua kanuia ra mea kanu, pela hoi me na laau, kahe lea waijhooulu mea kanu, a penala na hale. He mau makana hou ke haawiia aku ana no ka mea e kanu ana a e malama ana i kona wahi me ka maemae, i ke'a Kau aku e hele ai o ka Papa a ua Kohoia iho nei ke Komlte. NA WAHI I IKEIA, MAHALO NUI IA I ka huli hdi ana mai o ka huakai a hiki i kahi e kau ai i ka moku, ua malama iho ka Papa Ola i halawai no ka noonoo ana i na mea a lakou i ike ai. Ma kahi o ka Luna nui. Mr. C. B. Reynolda i malamaia ai he wahi paina. Wahi a kekahi mea i hooho ae ai, i ka ka wa e paina ana: "He keu o Mr. Reynolds o kahi haole apiki—he ihepa loa oia ma ke kamailio ana, aka, ma ka hana, aohe lua e like ai!" O na mea apau e pili ana i ka Panalaau, aia no ia ma kona mau lima, me he mea la, ualkakauia me ka inika. Ma keia Panalaau, he hooipoipo no ka poe mai e Uke me na poe e ae, a he mare plnepine, a he loaa no hoi ka hua maikai. I keia mau mahina aku nei, ua hanau kekahi wahine i na keiki mahoe, he mau bebe ui. I keia hoea ana aku nei o ka Papa, o ka makua kane kekahi o ua mau bebe nei. I ka ike' ana o ka makuakane, ua nui ka hauoli, a pela no hoi kana wahlne i ka ike ana mai i na maka o kana kane aloha. Nul ko laua kuwo, mamuli o ke kauoha a ka Paua Ola, ua laweia mai ua mau bebe nei i Oahu nei e inalamaia ai. Akahi no huakai a ka Papa Ola i malama ole ia ai ke kapu. Ua noho, al j pi a moe pu na me ka lakou mau keiki, ke kane me ka wahine, a pela aku. Nui ke aloha i keia hui hou ana. KA HUAKAI HULI HOI. j Ike kani ana oke oeoe oka moku no ka huli hoi mai, ua ikeia aku la ka poe ma'l mai o a o e ka'i hele mai ana no ka ike hope loa i na makamaka i holo aku e ike ia lakou. He hapalua hora ka loihi o ke keia lulu lima l.ope ana, olai, kahl waapa o ka moku e halihali ana i kau malihini no na moku. No ka nui ino o ke aloha, ua hiki ole i kekahi poe ke haalele aku i ka lakou mea ( i aioha ai, a ua huki maoli ia mai a kaawale. Ua puliki loa mai no kahi poe ma'i, me ka hookuu ole, a na ka lima mana o ka Papa i kauoha aku e hookuu, a hemo mai ui. Aloha no! He laikini kai hoopukaia aku nei no S. T. Green kuai waina ame bia, ma Kahului, Maui. /

Pakele mahunehune ke ola o kekahi w ahi keikl Iapana i ke kaa o kekahi Pake-kalaiw a kaa hoohemahema. Ua e) a loa ua wahi keiki rei, i piiia e ke kaa a niai palahe liilii. Eia ke waii.o r.ei me ka maopopo ole o ke ola. eHpalapala noi ka ko Hilo poe 1 walho ae nei i ke Kiaaina e noi ana e aela iakou e hoala i puali koa no ko Iakou Kapitala. Aole i haawiia ka olelo ae. A:a paha a keia mau makhiki aku.