Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVIII, Number 24, 15 June 1900 — UA HALA O HAWAII PUKA KA LA MALUNA O NA PEA O KA AINA. E WELO ANA KA HAE AMERIKA [ARTICLE]

UA HALA O HAWAII

PUKA KA LA MALUNA O NA PEA O KA AINA.

E WELO ANA

KA HAE AMERIKA

Me na leo kupinai o na pu kuniahi. E, wawalo ana l na kualono I poha mai ai na kukuna o ka la Maluna o ka Teritori o Hayaii. Mamuli o na hoohiwahiwa ana a na makamaka ame na makaainana i hookohuia no ia hana, ua helē o lolani a. "noho l ka ohu," welo na hae, luluhe na kahei mai o a o o na paia, mai kela| | i>ou a keia pou mie na kahei i kinohi-j i nohiia me na hoohiwahlwa o na waii hooluu Jike oie i kulike me ka eehia o ka la. eH mau hora loihi mamua ac o ka manawa 1 hoolahaia ai e hoomaka ai na hana o ka la, oia hoi ka hora 10, ua akok&'as na makaainana o na ano like ole m» na wahi a puni ke kahua o ka pa alii. Ua ikeia aku na maka hanohano o na Elele o ko na Aina E. ame na Oiwi ponoi o kakou e kakal Uke ae ana no ka hoohiwahiwa ana i keia la hanau o ka Teritorl ou, e liawaii. 1 ka hora 10 ponoi, ua iho mai la o Peresidena Dole mai kona Keena mai, i ukaliia e na Hoa o kona Aha Kuhina i pau iho la, ame na ukali o kona Staff. I ko lakou hiki ana ma ka awai i hoomakaukauia ua, ku mai o Rev. E. S. ' Timoteo, a ka'i maila i kona mau kapuai eehia no ka mua o ka awai, ame na leo palupalu o ka eehia i kalokalo ae ai oia i na Lani i keia mau olelo pule: "E lehova! Ka mea Nana i hana i na mea apau, ka Mea hoi e noho alli ana maluna o na lahui kanaka apau, a e hooponopono ana hoi i ko lakou nohona ana. Ano ka la i hoea mai io makou nei. Ua ike no makou o Oe no ka mea nana i hooponopono mai i keia mau hana ano nui o keia au loiihia. a ua hemahema loa makou, a aole hol he mea hiki ia makou ke hana iho ke ole Kou hooponopono ana ame Kou apono ana. aM keia mau la e nee nei, o Oe no ko Makou alakai ame ko makou Puuhonua, a Nau no e hooponopono mai i ka makou mau lawelawe ana apau, a Nau no e pale aku i na kuee a pau iloko o ko makou nohona lahui ana malalo 0 na alakai ana a Kou ahonui no makou. j "E haawi inai ia makou i ka ikaika e ukali mahope o Kau mau alakai ana apau no ka pono ame ka pomaikai. 0 na mea apu iloko o Kou aupuni nei. Ke nonoi nei makou i Kou ahonui e launa mai Kou Uhane Memolele me makou, a e alakai hoi i ka makou inau hana apau me ka hoopono. Nolaila, e kau mai Kou aloha maluna o makou. a e alakai ia makou m ke ala e ola mau ai makou ma ka inoa o lesu Kkristo—Apiene." r j Mahope Iho o ka halpule ana a ko kakou Makua maikai.- ua ku mai o Mr. E. A. Mott-Smith. ke Kuhina o ko na Alna E, i pau Iho nei, a heluhelu mai 1 ke Komisina o ke Kiaaina i kakauinoaia e ka Peresidena o Amerika Hui-| puia ma ka !a 9 o Mei. 1500. { I ka pau ana o kana heluhelu ana I keia Palapala Hookohu a»6 Nui loa, ua ieu ae !a Mr. S. B. Dole. a haliu aku la imua o ka Lunakanawal Kiekie W. F. Frear, ame na leo moakaka, ma pu-. ana like laua ! ka Hoohiki o ka OUiana eehia a kolkoi i kau mai maluna o ka hokua o ke Kiaaina hou, a i ka pau ana ua hooho like ae la ke anaina i ka mahalo ma ka pa'ipa'i ana. Mamuli o keia kah! hana hanhaa ioa, ua hooiiloia 0 Dole, i mea mana loa ma Hawaii nei 1 keia )a. I k pau ana o ka Hoohiki, ua huli mai la ke Kiaaina ame na hlohlona waiohia ua puana mai ia oia i keia mau huaolelō: "E o f u mau hoa makaainana: | I ke apo ana mai i ke kulana o ke Klaaina o ka TeHtori o Hawali nei ma.xaoU o ke koina a ka Peresidena o Amerika Huipuia, ke iko nel au, aia no ce s»au ninau ano !oa e hoea mai ana, i It!ki ole ia Hawaii kuokoa ke lawe!a»f. ina ixaha aole na kakoo ana a'u l ike ai e haaw! mal ana oukou, a mamuii hoi o ko oukou aloha aina oiaio me ke kupaa mamuli o na hana hou I ikeia no ka pomalkai o ka aina o ke aupuni maemae, I oa no ua hiki ole

ia'u ke haawi i kekahi noōnoo ana i j keia kumuhana mamua me ke kaupaona mua ole. Mamuli o ka loli ana o ke au pili kalaiaina o Hawaii mai ka nohona hookauwa a pili wale a i ke au Moi, a mai laila mai a i ka Repubalika, a hiki mai nei i keia wa, malalo o ka mana o kekahi mana nui o ke ao nei. O n» : hana a na mana nui i kela mau mana- | wa iho nei» o ka niahelehele i na wahi j apau e loaa ana ma Polenesia nel. kekahi o na mea mana nui nana i haoku» mu mai i na hooloiiioli \ ikeia iho nei. 0 na hookele oihana kalepa me Amerika Huipuia kekahi mea nana i kon<> | mai ia mau loli. Me keia niau mana ikaika e huki ana ma ia aoao, ua ha-1 kalia wale no ia hopena. mamuli o ka ] nohona Moi i. hala aku, a na ia mea i kono aku i ka ikaika o Amerika e.omo aku a lilo iaia, me ka hoohakalia ole iho a na kekahi mea okoa ae e hooko. Ua aie nui o Hawaii 1 ke akamai kalaiaupuni o Kamehameha 111 ame na' lii e ae, i na makahlki mua o kona noho alii ana. Na keia poe i kaupaona pono i nā ao ana a ko lafcou poe kuhikuhi i na la i kinohi, a ua pulama mai 1 mea oi, a hoohana i kahua. He mau mahina i komo ia ma ka nune kuloko, ua hoouluia mal ka noonoo ana me ka hooko ana i na mea e kaokoa ai ka pono kivila o kela ame keia mea, oial, mamua aku, he mea paaklki loa ia no ka imi ana. Loaa ke kuokoa i ke kanaka, kaupalenaia ka mana o na'lii malalo o na Kanawai; i hooliloia na aina i mau home hookuohoono, na aina hoi a Kaniehameha I i lawe ai nona Iho, a ua maheleheleia e like me na hooponopono i hooholoia no ka pono o ka lehulehu malaio o na rula hou, no ka pomaikai o ka lehulehu a ua loaa nohoi he aupuni kaokoa. Aole nohol he mea palupalu ka huli ana aku a noonoo i na hookele ana a \a mau aiii 1 ha\a, oiai, ua piha \ na ninau paakiki. a i ko wale no mamuli oka hoomanawanui i hiki ai. Ina aole paha, keia lokahi i loaa ia lakou ia wa, ina paha, ua ike kakou i keia wa { ma na moolelo o keia au, i na hana weliweli mawaena o ka malamaiama ame ka naaupo. O keia ikaika i loaa iioko o ka hoololi i ke kuiana kivi!a he mea la mai kinohi mai i noho paa mawaena o na Hawaii ame ka ilikea. Ua hiki no ia kakou ke haawi aku i keia. mana na hoomaikai ana no ka lanakila i loaa mai me ka maalahi loa, me ka loaa ole 0 na keakea ana i ka mahaehae ana Jl ke au Moi. | Ina Hawaii hoi ua īilo keia mea i mea ehaeha ioa no lakou. No ka maa 1 ka nohona maalahi ame ka noeau malalo o na Kamehameha, a malaio hoi o na koina o ke aloha oiwi a I na'lii, nolaila, i kakaikahi ai ka poe i komo pu | mai ma ka hookahuli o ke '9s; eia nae j hoi, iloko o keia mau kahuli ikaika e ehaeha ai na noonoo maikai ana, aole ioa no lakou, ma ko lakou ano lahul, l hoohaunaele a hana i kekahi mau "hana e ehaeha ai ka lehulehu, a aole . nohoi i hoole mai i ka mana o ka poe e lawelawe ana i na hookeie aupuni ana. oiai. ua hookaawale aku lakou ia !akou iho mai na komo pu ana ma na laweiawe kalaiaina ana. A he lehulehu | Eao nohoi o lakou i kue ino loa mai, a I o kekahi nohoi, ua komo pu mai a ua kakoo ikaika mai, o ka hapanui no nae ua ku kaokoa loa akn no mawaho. Mamuli o ka hui ana o keia mau pae moku me ka Mana Nui o ke Ao nei, a 1 mamuli hoi o keia hui ana, ua liio na j Hawail i mea kaokoa a me ka mana pihrf o ke kanaka kuokoa loa, a m » ke ano hoi he makaainana no Ameiika Huipuia. O keia hana maikal loa i k,* ; * mai e ka Ahaoieio o Amerika Hui*; ne mea ia nana e kono mai ana ina r sa? au ma keia mau moku eihooma' o laka poe mua loa i noho m. Me i na keakea he oui i na hana metaia [ oa loaa he mau hana maiau n-.-- ka ma- . hiai. ame na hana itrhuichu e i ae i ikeia he pomaikai nui. Ua hookiP» iakou i ka ilikea, a ua hana e like ' me ia no ko iakou mau pono me ka

poino. E Hlo hoi ka launa ana mami> ena o na 111 elua i mea e poma!k«i Kkt ai ma ka hoopono. o,Amerlka Huipula. ka makua o waii. ua komo mai ma ka ninau be»hui m« ka noonoo mau i ka pono ka»* Hke o na Hawail. Me ia kaullke i b«okoia mai al ka kakou noi a e !Uo iMI ia i alakai no kakou ma ka hoo|wn* no ka pono kaulike. l'a kakoo mai ka Olelo Hooholo !!•- ohui i na pono kuikahi mau; ke kapa*» ia o na kanawal aina o Amerika H«Kpuia mai ka hookoia ana maluna o kakou mau palena aina uuku; ka bo#~ 1110 ana i na loaa o ko kakou mau aloa. ponoi no na hana kuloko no ka "noonaeauao ana i n opio, me ka uku ana I k* aie lahul. o kei<T inau kakoo ame na hana e ne apau no ka pomaikai o kaktm i hanaia ai na Kanauai o ka TeritortL 0 ko kakou Ahaolelo amo ko kakoa Aha Hookoiokolo ua Uke no m« nTam«a ka nohona makaainana, pono kauUk* 0 ke kanaka, ame na hoomaopopola m~ na ma ka Aha Kau Kanawal. ala n« faa inau pono a pau maluna o na HawalL He Hawaii wale no ka mea hlki k» Uki 1 Kiaalna a no na oihana e ae ap«s malalo o ke kanawai o ka Terltori; na paaia no ko kakou mau Kanawai, a wm knpaeia na kanawal i piii oie mal ia kakou. Ua pau ka nohona kuokoa ana o Ha~ waii, aka, he panalaau ia no ke\a a«puni kuokoa a mana nui. He kakaikahi loa na keakea me na hoohmlkl, aka, o ke akea o na lawelawe ame ke kuokoa o ke kanaka, ua ol loa aku ia» Ua kau mal kona mau kanawai he maua kumu hoohana no na hooi>onopono k»loko ana. Ma keia wahi i plha i na lahul Uke o)e, ua hookauilkela na pono apan; ko Polenesia, ka haole Anakalo-Sajco-nia, Faranl ame na Turania. Mamull o keia lehulehu ua nul loa ka paakiU 0 na ninau aupuni. A ua noonooia he mea pono e kaap»> leia na lahui o Kina ame lapana, no ka kumu hookahi, oial, ke hui iike ia iaua, ua 1110 no ia i mea nui ma kei* pw moku. Oiai nae. ua kupono no k• iakoU no na pono o na makaaiaaoa. MAmuII o kela kaupaleia ana « kda mau lahui, ua iii mai ke koikoi o lea bb> okele ana I n& olhana aupunl apa* I na lahui i loaa ka mana koho, poe kalaiaina paha, a pela aku, o ka waonoo ana i ka pono o keia poe i hooaelela i keia pono kuleana o ka makaalnana. A o ka noonof ole ana i ( pono, he mea ia i kupono ole i ka poe manao kaulike a pau. 1 hoike no ke pale ia o na mana» plll ili a ano lahui. o na kula ka hoOw no ia mea. eK hele pu nei na keikl s na lahul like ole ma na kula aupuL Kula pu, paani pu a ulu pu ma ka auao a i ka nui ana ae, e pio ana no ia mau manao hookae lahuL O na kol ikaika o na hana mahlai 9 ka Pae Aina nei i mau limahana eari, e mau ka hoohanaia o ka mea « pona ai na oihana mahiai o ka aina nel. Da lilo keia mea I ninau paio na ka lem> lehu i man&o i ka hanohano wale n«, ame ka poe hoi e manao ana no lok holomua o na hana hoopomaikai apan iioko o ka Teritori nei. Ae Uke me ka nee ana o ka ma*ta hooponopono o keia mau hookele ana i na ahahui oihana, ma ka poho o fca lima onapoei komo oieia e ke atdh« io ame ka makee io i ka pomalkai o ka lehulehu, e Hlo no auanei ia mau haaa a ia poe i mea e polno ai ka iehnleh*. a he mea hoi keia na ka roakaainana> e makaala ai. O kela ame keia mea e noho ana maanei, aole no ka noho hoomaha wale, aka, no ka noho paa, hooulu i ua otbana. ame ka hoolilo ana ia Hawuli od 1 home, ma na ano apau, ua liio keia ninau i mea and nul no lakou. A e lilo hoi kela ame keia ohana i nu» kaokoa mai na keakea o na iima m&ma 0 ke dala ma ke Teritori o Haa'ali &*§; mamuli paha o ka hoohaikl ana I ka pono o na Ilmahana. e poino ai hoi nat ohana, a i oie ma kekahi mau hana e ae e hooneleia ai ka mea Hihunwmal kana oihana mai. O na hana apau e hoopolno wale ana 1 ka maluhia o na wahlne. keiki. ame na kanaka apau. n pono no ia .i mem e hooikaiki nui ia ai e kaupale loa me na iima mana o ke kaAwal Eia ko kakou mau aekai ke walho kaheia nel no ka mea lLma, a pela hoi ko kakou mau kuaiono momona m ia kanaka mahiai, a e hiki ai no ke knkulula I mau home e hoouiu nui ai i ka lahui a hiki i ka lilo ana o ko kakoa Terttort nei i State. (Mokuaina.) O na kanawai aina o Hawaii nel e pono no e hoomauia no ka hooholomua. I na hana hookuonoono no na boo>> mlil, i mea e kono ak u ai I na Amerfka ma ka aina makua e hoonee ***' l k« lakou mau home ma Bawaii tieL O keia pono o mua aku nei. he mei it na kakou e hana Ueaika ai me ka Ike apan i loaa. He mea hiki ole ke hoohanaik kekahi oihana ke ole e Ikeia h« pomaikal e ioaa mai ana. Aka, e heolana nae kakou. e loaa io ana ia maa i pomaikai, ma ke dala a ma kekahi ane k ekie aku paha; aka. | kela wa, e hooikaika na makaaieana e pale aka 1 hana hoohaiJd apau e poino *i iea lehulehu. He elua mau mea ano nui e ae e ka iehulehu o ka Terltori e noonoo at m

| (E nana m& ka aoao elua.l