Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVIII, Number 23, 8 June 1900 — Ka Mookuauhau ELUA O Hawaii. [ARTICLE]

Ka Mookuauhau ELUA O Hawaii.

Ka Mookuauhau elua o Hawaii nei— Honua— Hookuu malu ia na puka wai o Hakoilani me Kulanihakoi— Na Kahinaaimalama me Kahinalii i wehe na puka kai o ka Honua— Pii ke kai hui me ka wai, pau ia lahui kanaka i ka make, koe mai no ka moolelo kumu Hooulu Lahui me na hoike wanana pololei. MOKUNA 1 E HOIKE AKU ANA I KA LAHUI O Kane me Kanaloa na Akua kaili ko kakou mau kupuna i lolii malie ai no ka wa pau ole, me ke po liuliu a po wehiwehi nohoi ia oukou ke ike iho [i] ka mea hoi a oukou i iini nui loa ai e loaa kekahi moolelo pololei i hoomaopopo iho ai ka poe naauao e noho nei. E na makamaka e heluhelu ana i ko kakou moolelo kuauhau kumu, a kaleho mai nei o ka ike i kekahi moolelo oiaio. E o'u hoa makaainana, aloha a kulaiwi hoi maluna ou e Hawaii ponoi, e ike iho ana oukou ame na hoa hoonanea o ko kakou Moolelo Kumu, me na Helu Kupanaha loa a ko kakou mau kupuna e moe lolii mai nei ma ko lakou mau hale koo-u, me na olelo kumu i hoonohonoho pono ia, maloko o na buke he kanaonokumamalima. E kuhihewa ana paha auanei oukou e na hoa kaunu o keia Moolelo, no kela mau buke i hai ia ae la maluna, ke olelo nei ka mea nana e kope nei keia moolelo kuauhau kumu, o Kanalu ka buke ekahi mahope iho o ke Kaiakahinalii. Ma keia mau buke, na moolelo lahui Alii, na kahuna, na kaao, na mea ano kahiko, ka poe Hoolu Alii, me na makaainana, hooulu ai, i'a, na pono apau e ola ai ka lahui kanaka, apuni keia mau pae moku. Eia mai ko kakou moolelo kumu i hele a oo ka iwi, ua moe lolii wale i loko o tausani makahiki, ke oili pulelo aku la me kona kamaaina, ka Nu pepa makua o kakou, ke Kilohana Pookela— ke Kuokoa, e kiei a halo aku ana ma ko oukou i puka hale, e heahea mai ka pono i ka malihini, e komo hale e hanai ai a hewa ae ka waha, eia no ka uku a kamahele la o ka ike iho i ko kakou moolelo kumu. E hookuene a hookahua pono ia iho ana ko kakou moolelo kumu o Hawaii me ka oiaio wale no, e like me ke kono a ka luna ike noonoo o ke kanaka i paa naau na moolelo kumu o keia lahui kanaka, mai ke au mai o ke kai nui a ka hina ai malama, me kahinalii, a hiki mai ia hanauna aku a ia hanauna aku, a loaa mai kakou ka hanauna hope loa, o ia no kakou. E ha'oha'o mai ana paha oukou e ka poe e heluhelu ana i ko kakou moolelo no kela huaolelo e kau ae la maluna, ka Mookuauhau elua o Hawaii nei, e hoike aku no wau ia oukou, i hoomaopopo iho ai na tausani hoa heluhelu o ke Kuokoa. E hoike aku no wau me ka pololei, i ike iho ai oukou. Mookuauhau ekahi, mai ka hana ia ana o ka lani ame ka honua, hanaia ke kanaka makamua loa o Ka kona Inoa, o Uluihonua kana wahine, puka mai ai ia mau lahui kanaka, hookahi haneri umukumamaha ia hanauna lahui, a loaa mai i ke kai a Kahinaaimalama me Kahinalii.

Mai ke kai mai hoi a Kahlnaaimalama me Kahinalii a hiki mai ia kakou, he kanaonokumamalima ia hanauna lahui, oia ka Mookuauhau elua i hoike ia maluna o ke poo o keia moolelo. O Kumuhonualani, o Kumuhonuaiakea, o Kamuhonuailalo na Akua kumu o Hawaii nei i paa maloko o ka moolelo, e hoopuka ia nei, o na Akua no ia a ka lahui mua e pule ai, a hiki mai ia hanauna aku ia hanauna aku, ua hoolilo o Kumuhonualani ia Kane me Kanaloa, maluna o na mea apau o ka lani ame ka honua, me na mea apau loa. Ua haawi o Kumuhonualani me Kumuhonuaiakea, Kumuhonuailalo, i na ki o ka lani me ka honua ia Kane me Kanaloa na haku maluna o na anela apau, o laua ka mana hooko o ka olelo a na Akua nui, ua ike iho la o Kane e pomaikai ana laua, me kona pokii o Kanaloa. Olelo aku la o Kane ia Kanaloa ka lua o ke Akua i ho alii ia e na Akua nui ekolu, o Kumuhonualani, Kumuhonualalo me Kumuhonuaiakea ke Akua mana, e hele kaua i keiki na kaua i ko kaua mau alii ua ae aku la o Kanaloa i ka olelo a kona Haku kaikuaana U hele aku la laua i mua o Kumuhonuaiakea, ke Akua mana loa, olelo mai la o Kumuhonuailalo ia Kane, heaha ko olua makemake, e ko makou mau alii malama maluhia a naue ole o ko makou kapu ia olua, olelo aku la o Kane ia Kumnhonuaiakea, i hele mai la maua i keiki hemolele loa na maua. Olelo mai la hoi o Kumuhonualani ia Kane, e kulou aku kou poo imua o Kumahonuaiakea ke Akua Mana Kiekie Loa, ua kulou aku la o Kane i ke alo o Kumuhonuaiakea, ua ha ia iho ia ke poo o Kane e Kumuhonuaiakea, ua oili mai la ke kahi keiki ehu ma ka milo ae o ke poo o Kane. Ua ku mai la na keiki alii nei ma ke alo o Kane a hai mai la i ka huaolelo koikoi he aha ka'u hana nui i kahea ia ae nei e oukou? Olelo aku la o Kumuhonualani, i kahea ia aku nei oe e malama i ka maluhia o ka lani nei ame ka honua, ia oe ka pono me ka hewa, ka make ame ke ola. Hoi aku nei o Kane me Kanaloa me ka olioli o ko laua mau naau, i ka loaa ana o ka laua keiki, ua kahea aku o Kane i ka inoa o ka laua keiki, ma ka inoa o kela Mahina hiki kakahiaka nui. O Kane ia po, aole e kau ia e ka hoku, ke pookapu huna i ke ao uli, o ia ka inoa i kahea ia ai e Kane, o ia no ke kolu o ke Akua, o na Akua Hooulu Lahui iho la no ia a na kahuna hooulu lahui e pule ai. O ke Pookapuhunaikeaouli, he inoa laahia loa oia i ka poe kilokilo nana ouli o ka, ua pili pono keia inoa i Akua kilokilo kuhikuhi puuone, kakaolelo, nana i na ouli lani. I ke iho nei o Kane me Kanaloa, ua loaa ko laua hooilina, ua hooko ia ko laua iini ua kauoha ae la o Kane i ko laua mau pokii ia Kahinaaimalama me kahinalii, me ka hoolono o ka laua mau hana e kau i hoopai maluna o ka honua i nohoalii ka laua keiki maluna o ke ao holookoa. Ua olelo aku la o Kanaloa ia Kane, e Kane, e lawe pakahi kaua i na mea

apau e noho ana maluna o ka honua, kane, wahine, o ka lahui hooulu kanaka me na [a]lii, na ano holoholona apau, e lawe ma na aupuni lerwa, a na lakou e hooulu hou aku ka honua, ua hao aku la o Kane ame Kanaloa i ko laua mana, pau aku la ka laua mea i makemake ai. Nana ae la o Kane me Kanaloa ua holopono ka laua mea i makemake ai, ua kena ae la o Kane i na kiei o na puka kai o ka honua, ua haawi aku la o Kane i na ki o na Puka kai ia Kahinaaimalama me Kahinalii e kii e ki i na puka kai o ka Honua, ua nali aku la laua. no ko laua alanui hele, o Kane, ua kii malu aku la oia e wehe i na pani o Hakoilani me Kulanihakoi, hemo na puka wai, ua ka Ua, pouli ka honua. Olelo aku nei o Kumuhonualani ia Kumuhonuaiakea, e hulihia ka honua eia la ke pii nei ke kai ke iho nei ka wai, ke nalowale iho la ka aina. No Kane ma hoi me Kanaloa eia no laua ke hoekepue mai la, Kanihene mai la ka laua aka, ia manawa, ua ninau aku la o Kumuhonuaiakea ia Kane: Ua hewa anei o lalo o ka Honua, i ninau mai ai o Kumuhonuaiakea ia Kane ko lakou kanaka hoopono; a hooko kauoha ma ka lakou olelo. Ae aku nei o Kane ia Kumuhonuaiakea ma, ae, ua hewa o lalo o ka honua ae nohoi o Kumuhonuailalo, e hoopa'i aku i ka hoopai kupono no ka hewa, ua maikai keia olelo i na Akua nui ekolu. (Ua pololei ka Buke Nui e olelo ana e hana kakou i ke kanaka i kulike me ko kakou ano. Kin. Mok. I, Pauk. 26). MOKUNA II. LUKU IA NA LAHUI O KA HONUA KOE NO KA MOOLELO. Ua ike iho la o Kumuhonualani aole lahui i koe o ka honua, ua hoike ae la o ia i ka olelo ia Kane e hoemi ia na wai o ka honua, ua ae aku la o Kane, ua kena aku la o Kane ia Kahinaaimalama me Kahinalii e kii laua e hoopaa i na puka kai ehiku o ka honua. Ua hao aku la na Ilamuku nui i ka laua hana, o ka hoopaa i na puka kai O Kane hoi, hoopaa ae la i na puka wai, ua emi iho la ka wai o ka honua i na la ekolu anahulu me elua la.

Mahope iho o keia hana hewa ana a Kane me Kanaloa, ua hiki koke aku la laua e hoihoi mai i na wahi kanaka a laua i lawe ai, me na mea apau loa. I hooulu hou i ka lahui, me na holoholona, na mea kolo apau. Ua hoonohonoho o Kane i na mea a pau a puni ka honua, na lii, na kahuna, na kilokilo kuhikuhi puuone, na kakaolelo, na kahuna hooulu lahui, me na makaainana, na wahine. Ua ike iho la o Kumuhonualani, ua holopono na hana a Kane me Kanaloa aole wahi hemahema i koe, ua olelo ae la o Kumuhonuaiakea, ia Kumuhonualani me Kumuhonuailalo, e hui kuka olelo kakou no ka pono o ka honua. Ua hui kuka olelo iho la lakou no ka pono noho ana o ka lahui elua, hoike ae la o Kane me ka noeau o kana olelo me ka moakaka, ke olelo nei wau wahi a Kane, ka naauao ame ke akamai kalaiolelo, imua o ke alo o Kumuhonuaiakea. O ke alii e hoonoho ia, o ia i makua no kona lahui ponoi iho maluna o ko mau pae moku, e hooilina ia kona noho alii a kau aku i kana mau mamo hope loa. pela hoi na [a]lii ma lalo aku ona, o lakou ka mea nana e paa kona nohoalii, aole auanei e naueue. O na kaula me na kilokilo, kuhikuhipuuone kakaolelo, o lakou ko ke alii mau hoa kuka, (hoa kaana ma ka olelo kumu) o na kahuna ia lakou ka make ame ke ola, o na [a]lii me na mea apau. O na kahuna nana ouli o ka manawa, ia lakou ka ike i ke au hulihia e kau mai ana maluna o ka aina me na [a]lii, me na mea apau o ka honua. O ke kahuna hooulu lahui, ia lakou ka hooulu ana i ke kanaka a piha pono o luna o ka aina me na wahi apau, pela hoi na kahuna hooulu ai, hooulu ia, hooulu i na pono apau o luna o ka aina. O na kaulana aina, haku aina, na lakou e malama ka maluhia o ke alii me na mea apau ia lakou ka make ame ke ola o na mea e ku'e ana i ke alo alii ke hewa he make ka hope, (He Ilamuku ia kakou i ke au hou, he kaulanaaina ke [a]lii e make ai me ka haku aina, no ke au kahiko ia). O ka lahui kanaka ke koo, ka pou-ha-na e paa ai ka nohoalii me ka aina e noho ia ana e na lahui apau, wahi a Kane ma ka wehewehe olelo ana, me ka pololei ua nana mai la na Akua nui ekolu i mau olelo pololei a Kane. Olelo mai la ke Akua o Kumuhonuaiakea ia Kane, eia o kul alelo maku, e olelo makou, o oe ke Akua e Kane me Kanaloa, na olua e malama ka lani, me ka honua. Eia ka olelo a Kumuhonuailalo, e Kane ka mea i hooliloia i alii maluna o na Anela apau o ka lani ame na lahui kanaka o ka honua, aole olua e hoopai hou aku, a hiki i ka hopena o ke ao nei, e kau ia ko olua kanawai maluna o kahi a ka lahui e noho ana ma ka Honua. Ua kau ae la o Kane i kona kanawai, aole e kau ia na Opua inoino maluna pono o ka lani, oia no keia pule opua a Kane i hoopaa ia loko o ka naau o ka poe kilokilo lani, e like me kela: He opua e kau ana i hea e Kane He opua e kau ana iluna e Kane Kau pono ka malama ka opua e Kane

Lelele ka opua i luna e Kane Lele aku, hoi mai ka opua e Kane Hoi aku lele mal ka opua e Kane Le-le-le popolo ka opua e Kane Paku paa loa ka opua e Kane Hookuu pau loa ka opua e Kane O Kape kelii a'e kapu e Kane Kelii ku i ka hoi-e e hoi E hoi e wehe e kala I na hewa apau e Kane (Na Kane keia pule.) Ua kau ae la o Kane i kona kanawai paa loa, o ia ka po o Kane ma ka Helu malama aole e kau ia e ka hoku, o ka inoa no ia o kana keiki kamakahi i puka mai ai ma ke poo o Kane, Kepookapuhunaikeaoulikaonohiulaokalani. Ike iho nei o Kane, ua lilo laua i Akua na ka lahui o ka honua e pule aku ai, o laua hoi nalii lani ma o ka mana i waiho ia aku ia ia; ua olelo ae la oia ia Kanaloa, o ka kaua keiki ke poo maluna ae o kaua, o kaua aku malalo o na Pokii kino lau mai mahope o kaua. Olelo iho la o Kane ia ia iho o keia mau hoailona i kau ia no na ouli lani no na mea kiekie maluna ae o na makaainana, o ke Akua ke kuleana ma luna o kela mau hoailona. Olelo ae la o Kane ia Kanaloa kona lua, o ke Akua nui no ka laua e hoomanao aku ai, o ka laua keiki, ke Pookapohunaikeaouli ke alii maluna o na Anela o na paia paa o ka lewa ame ka honua, me na wahi a puni ke ao, ua maikai ka hooilina a Kane i kana kei-

ki, ka hoola hoi o ka lahui anela me ko ka honua. MOKUNA III KA HOONOHO ANA A KANE I NA LAHUI KANAKA O KA HONUA. Ua hoonohonoho ae o Kane ke Akua i na lahui-kanaka o ka honua, me na mea apau, e pono ai ka noho ana o kela lahui keia lahui, ua kau like kona manao me Kanaloa, me ke Pookapuhuikeaouli, o lakou ekolu na Akua a na lahui e pule aku ai, ma kela ano keia ano a ka aihui e makemake ai. Ua oleloia maloko o keia moolelo kumu o Hawaii nei, na kanaka mua o ke Akua i hoonoho ai no keia mau pae moku, oia keia poe malalo iho, pela i pololei ai ka moolelo ke hoopaanaau ia e na lahui hooulu kanaka. O Piikualiiakanalu me Kulanakaiakea kana wahine, i puka mai ai na [a]lii, na laua i hookawowo a hooulu mai i nalii. O Kanalu ke kahuna hooulu lahui i puka mai ai na lahui kanaka o keia mau pae aina, me Meeulimau kana wahine, na keia mau kanaka eha i hoopiha keia mau aina, mai a lakou mai ka lahui ekahi. O Kanalu ka Buke ekahi nana i hoopaa mai ka mookuauhau mamua aku o ke kai a Kahinamalama me Kahinalii, mahope aku o laila i noho iho ai keia mau mea eha maluna o kalepo o keia mau pae moku. Ua noho iho la o Kanalu, me kona alii, me ka laua mau Hanaukama me ka olelo kahiko—mau wahine ma ka olelo hou —ua noonoo iho la o Kanalu i mea no lakou e pono ai, ua wehe ae la o Kanalu he hipuu i ka pola o kona malo. Ua ike iho la no oia e waiho ana no kana mau wahi ukana, he ku-ei, he ululu, he memeuea, ma ka olelo kahiko ia, ia kakou he kalo, he uwala, he kalo palili, wehe hou ae la no oia i ke kahi pola o ka malo, he ai-na-ko, ili mai'a he uhi. Ua kanu iho la o Kanalu i keia mau mea ai na lakou, ua pule iho la oia ma ka pule hooulu ai, i a'o ia e Ola, kona makuakane hooulu lahui. Pule hooulu, hooulu ai. O wau kino i ka lani Ka Hekili Ka Uwila Ka ua huna Ka ua ahu Ka ua hea Ke ao loa Ke ao poko Ke ao kiei Ke ao Halo Ke ao hoopua I ka lani E ulu, e ulu Mauka he ulu ai E hooulu i ai No ka aina a nui He ku-e i Kalo He ulu-lu i Uwala He me ne-u-a palili Ke ko, ka Maia Ka uhi Palau A moku-e, a moku-e Hi-ne (olelo kumu) A mama, amama Ua noa Kakou malalo Hoomaka o Kanalu e pule i ka pule hooulu ai, ua hoomaka ae la no e ulu na mea kanu apau, a Kanalu i kanu ai, hoomo'a nohoi, ua uliuli mai la ka lau o na mea kanu apau loa. Ua ike aku nei o Piikualiiakanalu ke alii me na lii wahine elua, i ka mana nui o Kanalu i pule aku la no ka wa pokole, ke hihi aku la ka uwala me kauhi, ke pii ae la ka Mai'a me ke ko, ke kalo. Ike iho nei o Kanalu ua hooko mai ke Akua i kona makemake, o ka ulu mai o na mea kanu, loaa ko lakou ola, hapai hou ae la o Kanalu i kekahi leo pule hooulu ai me na mea ulu o ka honua mai-o a-o o ka aina.

Owau Kino i ka Honua, He-o he-o He mala na lono Na kula uka Na kula kai I kanu i-a-u ai e lono O na ai a lono mai kahiki E kupu ana E lau ana A-pe-u a-pe-a O Maihuna O Maihana O ka ma-kini nui e lono E lonoika'o no alii Hooulu ia E ulu mauka He ulu ai E hooulu i na Mea kanu o ka aina E ola ai makou A mama ua noa Ma keia pule ana no a Kanalu, ua loloa ae la ke ko, hua no ka uwala, ka uhi, ka Mai'a, ke kalo, ulu mai la na la au o luna o ka aina, i iho la o Kanalu i loko ona oia ka noho ana i ke Akua, ua hooko ia ka pule a kana kauwa. Ua olelo ae o Kanalu i kona Haku alii ia Piikualiiakanalu me Kulanakaiakea kana alii wahine ana e pulama ai i kana mau alii elua, me Meeulimau kana wahine hanaukama. Olelo aku la oia ia lakou, ua pomaikai kakou, ua hoolohe mai ke Akua i ka'u pule. E hai aku wau ia oukou, o Kanalu ko'u inoa i kahea iho ai o Ola ko'u makuakane pono'i, me aihunaulu ko'u makuakane ponoi, me Waihunaulu koʻu makuahine, he iwakalua kumamaha ko makou hanau ana na keiki, mai ka puhaka mai o aihunaulu. E olelo aku wau ia oukou, ua a'o ia wau i na ike hooulu lahui, hooulu ai, hooulu i'a, hooulu alii, na ike kaula, kilokilo, kuhikuhi puuone, kakaolelo, me na ike e pili ana ma ka malama alii, kaulana aina, kahuna malama Akua. Ua ao ia mai wau e Ola, e malama i na Akua Nui, Kumuhonualani, Kumuhonuaiakea, Kumuhonuailalo, Kane, Kanaloa, Kepookapuhunaikeaouli, Kaonohiulaokalani, Kaniaukapualii o Kane. O na Akua hooulu iho la no ia e malama ia ai e ko ka honua nei a ia no ke ola ia lakou, me ka Make, me na pono apau au e makemake ai, e hooko wale no ka lakou, ma na mea maikai wale no, aole na mea ino. Ke olelo aku nei wau ia oukou, e hoolohe mai oukou i ka'u olelo i pono ai ko kakou noho ana, eia kakou maluna o ko kakou aina ponoi, e kuauli no keia, ko kakou one hanau, na kakou no e hooulu hou ana ka lahuli. Kukulu iho la o Kanalu i wahi Hale no lakou, a paa, ua maloo mai la ka lau nahelehele me na laau, i ka paa ana o ko lakou nei wahi hale, nana hele aku la o Kanalu, loaa iho la he mau wahi laau maloo olomea, o ka laau hi'a ahi no ia o keia mau pae moku. Ua hoao iho la o Kanalu e hi'ahi'a i ka laau i a ae ke ahi, ua a i'o ae la ke ahi, ho'a ka Imu enaena, ka lua ke kalo me na uwala, ka palau apau iloko

o ka imu, mahiai o Kanalu, kanu hou na Huli, me na lau uwala, hanai ke ko, kanu hou aku la, pau, huai ka imu. I ka moa ana ae o na mea apau, ua hookaawale ae la o Kanalu i kiana wahine, ka laua nei nohoi, ua pu e ae la o Kanalu i na pule e kau ae la maluna. Kahea ae la ia Kumuhonualani ma apau nohoi hoonoa, ua ai iho la lakou nei a maona, hooluolu iho la na lii wahine me Piikualiiakanalu. Kukulu aku ana o Kanalu i mau hale hoi, paa elua Hale. Hookaawale ae la o Kanalu i na hale o lakou, he mea malkai kela i na lii wahine, kukulu ka hale o ke Akua Hooulu lahui, me na pono a pau e pono ai lakou, no ka noho ana. MOKUNA IV. KA HOOULU ANA I KE KANAKA, ME KE AO ANA I KA LEHULEHU. Ua noho iho la ke Alii Kahuna Kanalu me Meeulimau kana wahine me ka oluolu, me ka malama no i ko laua noho ana kane a wahine, o ke Akua ka mea nui ia Kanalu e pule ai, ma na pule kumu i a'i la ia Kanalu ke kahuna oiaio a ke Akua i poni ai. O Piikualiiakanalu ke alii ma hope mai o ke kai a Kahinaaimalama me Kahinalii, ua noho nohoi o Piikualiiakanalu me Kulanakaiakea kona kaikuahine wahine me ka oluolu maikai, na laua i hoolaha hou aku na hanau hou ana o na'lii. Eia no keia wahi a lakou e noho nei me ka oluolu i Puna Hawaii, e olelo la nei o Kumukahi, a ia no ka waha o Kaunu haipule ke hamama la ka waha i kahi e puka mai ai ka la, o ia no ka unu hooulu lahui, hooulu alii, a ia no malaila o Huliko'a ka pohaku alii me Hana ka pohaku hooulu kanaka. E na makamaka, i ke au e noho alii o Kamehameha I, ka Nai Aupuni, huli keia lahui i ke Akua ia Iehova, wanana ai o Kapihe ke Kaula Nui, e hui ana na moku, ua ko ia wanana, ua hui kane me ka wahine, hui o Amerika me Hawaii, kena ai o Kapihe ia Hewahewa, kaikainalii Kahopukahi, e kii oukou ia Hulikoa ke Pohakualii e hoohuli i lalo ke alo, hookoe ka pohaku hooulu lahui, ua hookoia ia olelo a ke Kaula, ua pau na lii, koe no ka lahui. Ua loihi ko lakou noho ana me ka oluolu me ka nune ole o ka noho ana a nunui like ko lakou mau keiki o na keiki hope a lakou kai helu ia ma ka papa kiekie. Ua oili pulelo mai la ke keiki kanakolu kumamaono a Kanalu, ke alii kahuna hooulu Lahui, mai ka puhaka laahia mai o Meeulimau ke alii wahine, a kahea ia iho la kona inoa e Kanalu, o Kamaluakea. O Kanaluakea a ku ana ka eueu hookala kupua ma mua aku o keia mookuauhau.

Oili palanehe mai la o Piialiiakaulia, ka iwakaluakumamalima o ka Kulanakaiakea keiki hope, me ka hoike ana mai o na hoailona alii, ka ua koko, ka punohu ula, ka onohi, o lapa ka uwila, ku'i ka hekili, nei ke olai ua kahea iho kona makuakane alii o Piikualiiakanalu i ka inoa o kana keiki, o Piialiiakaulia. Ua pulama mai la na lahui alii opiopio i ko lakou pokii alii me na lahui alii kahuna i loko o ia haawina hookahi, me ko lakou lawe ana ae i ko lakou mau pokii i mau aliid kapu na lakou, i haku hoi maluna o ia lahui ekahi. Ua olelo ae o Kanalu ke alii hooulu lahui i kona haku ia Piikualiiakanalu, na ka kaua mau mamo e hooulu hou aku na lahui o keia mau pae moku, ua maikai keia olelo a Kanalu i mua o ko na alii, o Piikualiiakanalu, aole no ana hana. A ia no o Kanalu ke a'o hoomanawanui nei i ka laua mau keiki ma na mea e pono ai ko lakou noho ana aku, mai na keiki alii me na keiki alii hooulu lahui, ua hoolohe mau lakou i ke ao ana i na keiki apau, me ko lakou hoolohe pono i ka leo mana o Kanalu. Ua olelo no o Kanalu e pio na [a]lii ia lakou iho, kaikunane a kaikuahine. Pela i ulu hikiwawe ai ka lahui, mai ko lakou mau puhaka mai ema, i ka lakou aku, ua pii hikiwawe loa ka lahui no ka makaukau o Kanalu ma kana oihana i a'o ia mai ia ia. Ua a'o no o Piikualiiakanalu ma ke ano o ka nohoalii i kana mau keiki, me na moopuna, ua a'o ia na pono a pau maluna o na keiki, o Kulanakaiakea; a'o no o ia i ka laua mau alii kaikamahine, me na moopuna kaikamahine, ma ke kulana noho ana me na kaikunane kane. Ke pii ae nei na keiki alii me ka mohaha maikai, o Kanaluakea me Piikualiiakaulia, he mau pua alii oiaio laua, e hanaiia mai la e Pauhialii, kaikamahine eha a Kanalu o ka waiu hookahi no i o na lii opio, me ke kaikuaana haku alii Wewehilani, o ke Kane elua a Kanalu me Meeuli mau ko lakou Makuahine. Ua ike ia nalii i ka pii hikiwawe loa o ka nui o Piialiiakaulia ke hele mai la oa ka nu, o ke'lii mua hoi o Kanaluakea, ua kakala loa ae la oia, ke hoomahele nei o Kanalu, no kona oihana laahia e pono ai ka nohona lahui. I ka nui ana o Piialiiakaulia me Kanaluakea, ua a'o pono ia laua e ko laua mau makua alii, me ke a'o ana i na ike i loaa ia laua, ua holopono ka laua oihana maluna o ka laua mau keiki, o ia no ko laua mu hoailona. Ua ike o Kanalu ua nunui nalii, ua olelo ae la oia i kona alii la Piikualiiakanalu, e, e kuu haku alii, ua nui na hapuu a kaua, e hoomoe ia laua me na kaikuahine, i puka mai loaa nalii kapu, mailoko mai o Piialiiakaulia. puka ko inoa alii.

Ua ae mai la o Piikualiiakanalu, moe aku nei o Piialiiakaulia ia Kamamalaalii, kaikuahine o Kanaluakea, o Kanaluakea nohoi moe ae nei i Ahakauiluna ke kaikuahine o Piialiiakaulia, ua maikai no ia i nalii me ka lahui hooulu kanaka. Ua olelo aku o Kanalu ia Kanaluakea kana keiki hope, e hoolilo aku wau ia oe i ka maluhia o ke olua noho alii, kekahi mau oihana a'u i a'i ai ia oe, e hooulu aku oe i ka lahui, ma na pule a'u i a'o aku ai ia oe. Eia kekahi olelo ia oe e kuu keiki, e noho aku olua ma ka noho alii e hoonoho oe i ka olua mau mamo maluna o keia mau pae moku o oe ke kuleana ma ia mau mea apau e hoolohe ae i kela leo. He kowa loihi mahope mai ua make o Kanalu i ka elua Haneri kanaiwakumamahiku makahiki. Elua haneri kanahakumamawalu makahiki o Piikualiiakanalu ke alii, ua make like laua i ko laua mau la kolopupu. Ua noho nalii me na lahui alii kahuna no ke kumakena ana ia laua me ke kaumaha, ua lawe i ko laua mau kino kupapau i ka lua moana o Lilana, a ia o Lilana mauka pono o Kukii, he lua huna ia.

MOKUNA V. HELU I NA HANAUNA ALII ELUA. Nohoalii o Piialiiakaulia no Hawaii, o Kanaluakea ke lii hooulu lahui, ua noho lokahi ka lahui me ka oluolu maikai aole o lakou mea nana e hoonioni, ua ao mai la o Kanaluakea i na kahuna me na lii o ka aikna, e malama ia ka maluhia o ka noho ohana ana, aole hoi e kuee kekahi ohana me kekahi ohana, o ia ka malama ana i ka maluhia o ke kapu ihi alii, a Piialiiakaulia ko kakou makua, e hoolohe oukou i kona elo alii, e hooko pololei. Ua ike iho la o Kanaluakea i ka ulu nui o ka lahui, ua komo koke aku la oia i ka hale o ke Akua. I hoomakaukauia no ia oihana, ua hapai ae la o Kanaluakea i kekahi leo pule hooulu lahui, hooulu alii: O waia oe o lalohele I kuu Pule O ka hua pule paia O malanaiku O opeope'ka O Malina O na hiona ka peleku Olu kikoolani Nana i kaa ka hana Ia ua e-a E'e'a ana kaulu O wahi ena E lawa ku ana Na mauna Mauna holo I ka mokupuna Koela i ka moana Kolea ma ka moho ani I na hael'o ka liukua He kua, he lolo moku Mai ulunui E paio ana i ka pono I ka aha kaua I aha ula I honakunaku I lo'i kele I ke poo o Kaena Manu a ku Na keiki manu Aa ka lohelohe i honua O ia o'ukiuki Ke ko hailani Ke hohailani O ke koi ala ula I ka maka o ka la O maaloalo O kili hau aume He lii kolohe Na lualeimaalo E hooulu i ka lahui E ulu na lii Ua noa. (Aole i pan.)