Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVIII, Number 17, 27 ʻApelila 1900 — PUPU KAULA I KA HOOKE A NA MANU [ARTICLE]

PUPU KAULA I KA HOOKE A NA MANU

Ma ka Poakahi iho nei o keia pule i hoopanee loa ai ka Aha Kuka o ke Aupuni no ka wa maopopo ole e noho hou aku ai. 0 ka mea ano nui i hoea mai ma keia noho ana a ka halawai ma keia la a hoopanee ia ai oia Ra ole!o hooholo i hapaiia mai e P. C. Jones, kekahi hoa-kuka o ka Aha, a eia- iho ke ano nui o ua olelo hooho'.o la, a na kela ame keia o ko makou poe heluheiu e kaupaona iho no lakou iho i kahi i hooke ai na aoao apau o keia olelo hooholo. Honolulu, Aperila 20, 1900. Oiai ke hoike mai nei ka moolelo o ka Aha Kuka o ke Aupuni, e hoike mal ana o Peresidena Do.e imua o ka Aha Kuka ma ka ia 22 o lānuari. 1900, e nonoi aku ana oia ia Peresidena Mc Kinley e apono mai » ka hoonohoia ana o kekahl Aha Koi Poho Pauahi, no ka mea e pili ana i ke ahi o ka la 20 o lanuari, 1900. a maloko hoi oia aha, he poe no'.oko mai o na kanaka kaiepa ka hapanui o na hoa, a Oiai ma ka la 2 o Aperila, 1900, ua hoonohoia he Aha Koi Poho oia ano e ka Mana Hooko o ke Aupuni, a he elima poe lala maloko oia Aha, a he poe loio wale nohol lakou apau, a na lakou hoi e lawelawe i na hana apau o loko o keia Aha malalo o na Rula i hoikeia mahope ae nei, a ma ia ano hoi e hoolilo ana i ua Aha la i Aha nana e noonoo i ke ku i ke kanawai o na koi e waihoia aku ana imua ona, me ka na-o-a o".e ia hoi o ka pono kaulike maoli o ua mau koi la: 'Ma keia wahi i hookomoia aku ai ke Kauoha Aupuni e hoonoho ana i keia Aha, elike me ka mea i hoo'aha ano nui ia aku ma ko makou pepa o ka !a 6 o Aperila .nei.) Oiai hoi ma ka la 2 o Aperila, 1900, ua waiho mai la ka Aha Hooko i kekahi noi e hookaawaleia ona waihona dala no ka hooneeia ana aku o na hana o ua Aha la, a ua waiho ia hoi ma ka papa m'amuli o ke koho lokahi ana a na hoa o ka Aha Kuka o ke Aupuni, a oia keehina hana hoi 1 hanaia ai, ua mahalo loa ia ia e na kupa ame na kanaka o ka Repubalika o Hawaii. Oiai hoi, ma ka la 11 o Aperila, ua apono iho la ka Aha Kuka o ke Aupuni i keia olelo hooholo, mahope iho o ka waihoia.ana mai o na palapala a-

1 pau i hooholoia mawaena o ka Mana Hooko o Hawaii nei ame Peresidena McKinley ma ka mea e pili ana i keia hana, a oia hoi keia: i OIAI, penei i heluheluia ai ka palapala a Kuhina Hay ia Peresidena Dole: "Ke apono nei ka Pere3idena i ke kohoia ana o kekahi Aha Hooponopono Koi Kuleana no ka noonoo ana i na poino i loaa mai mamuli o ka pau ana 0 Chinatown i ke ahi, a e hoopuka hoi 1 na oielo hoohoio ame na oielo hooko no ia mau poho, e ukuia ana mailoko aku o na haawina dala e hookaawalela ana e ka Aha Kuka o ke Aupuni elike me na kanawai o Hawaii," a OIAI HOI, o ka manao o ka Aha Kuka o ke Aupuni, o ke ano maoli o na huaolelo maluna ae nei, ua apono o Peresidena Makinile i ka hoonohoia ana ona Aha Hooponopono Koi Kuleana; a e noonoo keia Aha Koi Kaleana i na poino i loohia mamuli o ka pau ana i ke ahi o ke Chinatown, a e hoopuka hoi i na olelo hooholo ame na olelo ho'oko no ia mau poho; a e hookaawale hoi ka Aha Kuka o ke Aupuni i ke dala elike me na kanawai o Hawaii, no ka uku ana aku i na olelo hooholo i aponoia a ka Aha ame na ole'o hooko a ka Aha ame na olelo hooko a ka Aha Koi kuleana; nolaila; E HOOHOLOIA, 0 ka manao maoli o ka Aha Kuka o ke Aupuni e uku aku ke Aupuni Hawaii i na koi kupono apau no na poino i loaa mai mamuli o na hana a ka Papa Ola ma ka mea e pili ana i ke kinai ana i ka mai ahulau bubonika. EIA HOU HOI, Ke hoonaauao aku nei ka Aha Kuka o ke Aupuni i ka Aha Hooko o ke Aupuni e koho i Aha Hookolokolo hou no na Koi Poho Pauahi o e'.ima lala, a o ka hapanui o na hea o ua Aha la, he poe kanaka ewaewa ole lakou, a i kamaaina hoi i na kumukuai o na waiwai i poino. i Oiai hoi ua pane mai ka Mana Hooko no keia olelo hooholo ae la. elike me keia mahope iho nei: ! Keena Hooko,

Honolulu, H. 1., Aperila 18, 1900. I ka Aha Kuka o ke Aupuni:— Ke hoike aku nei ka Aha Hooko no ka mea 3 pili ana i ka olelo hooho'o i waihoia mal ai ia Aha e ka Aha Kuka o ke Aupuni, ma ka la 11 o Aperila, penei: Ua lokahi iike ka mana>o o ka Aha Hooko me na olelo hoakaka o ka olelo hooholo a ka Aha Kuka o ka la 11 o Aperila nei, a pela pu hoi me ka pauku mua o ua olelo hooholo la e olelo ana penei: "O ka manao o ka Aha Kuka o ke Aupuni, e uku aku ke Aupuni i na koi kupono apau no na poino 1 loaa mal mamuli o na hana a ka Papa Ola ma ka mea e pili ana i ke kinai ana i ka ma'i ahulau bubonika." He mea maopopo ioa paha, mamuli o na mea i kukaia a i kamailio ia ma'oko o ka Aha Kuka no ka mea e pili ana i ka Aha Koi Poho Pauahi, ua ikeia ua okoa ioa ka mea i hoomaopopoia e ka Aha Hooko no ke ano maoli o na huaolelo "na koi kupono" ,just claims) mai ko ka mea i hoomaopopoia e ka hapa nui o na hoa o ka Aha Kuka o ke Aupunl. 0 ko makou manao hoi, i mea e ku ai kekahi koi poho ma ke ano he koi kuponoia, he mea pono i ua koi !a ke ikeia kona kupono io ana i ke kanawai o Hawaii. Ua loaa i ka Ahaolelo ka mana e hoomohala aku ai i ke kanawai. Aole hoi i loaa keia mana i ka Aha Hooko ame ka Alia Kuka o ke Aupuni. No ka mea hoi e piii ana i ka pauku elua o ka olelo hooholo, aole i hoikela mai kekahi mau kumu e hiki ai ke hoopauia na Komisina o ka Aha Koi Poho Pauahi i hookohuia i keia wa, a e koho hou ia ai hol he Aha Koi hou e hiki ai ke noho ka hapa nui o na hoa oia aha "he poe kanaka ewaewa ole lakou." a i kamaaina hoi i ke kumukanawai o na waiwai i poino. Ua makemake no ka Aha Hooko e noho ia keia Aha e na kanaka noonoo ewaewa ole. A no ka mea hoi e pili ana i ke kamaaina a kamaaina ole paha i na kumukuai o na waiwai, ao'e loa La he kumu kupono e hoololi ae ai i ka hana maa mau ame na kumu alakai maa mau o na Aha Hookoiokolo Hawaii, oia hoi, ua pau ka hapa nui o na waiwai e noonooia aku ana i ka poino

maoli, a o ka imi ana i ko lakou mau waiwai io mamuli ana ia o na oleio hoike a na hoike e hoea mai ana imua o ka Aha, a, aole hoi mamuli o ka nana ana iho i ke kino o ka waiwai, a pela hoi me na hale. Ina la paha o ka Aha Koi Poho Pauahi, he Aha wale no ia no ke kau ana iho i na poho mamuli o ka nana kino maoli ana aku i ka waiwai, ina la ua kupono io maoli ka loaa ana o na ka- | naka ike a makaukau i ke koho ana i ' na waiwai io o ka waiwai iloko c ka [ Papa Nana, oia nae, ao!e pela ka mea oiaio, oiai o kahi e waiwai loa ai na ole'.o alakai a na kanaka oia ano, aia 1 no ia ma ka lilo ana i poe hoike imua o ka Aha." I Oiai, ua ikeia mamuli o keia mau mea i hoikeia ae la maluna nei, a pela pu hoi me na palapala mai a Peresiflena Makinile mai, a mamuli hoi o ka loihi o ka manawa mawaena o ka loaa ana ' mai o ke kauoha mai a Makinile mai | ame ka hoonohoia ana o ka Aha Koi Poho. Pauahi, ua hoololi ae la ka Aha Hooko i kona manao, a eiā ua Aha la j ke hoao nei e alo ae ia mai ke koikoi I ae o ka mea i auamoia ae al e la ma 1 ka la 22 o lanuari, 1900, nolaila, Ehooholoia e ka Aha Kuka o ke Aupuni: Akahi: 0 ka hoakaka a ka Aha Ho-

oko no na huaolelo "na koi kupono" (just claims), oia na koi i ikeia ko la-i kou kupono io i ke kanawai o Ha.waii,' he oiaio a pololei keia i na nae o na hiiaolelo i hoikela mai ; malo- i ko oke kauoha, oia keia: "koi ku i ke kanawai" (legal claims) aka,' o na huaolelo i noonooia ai e ka Aha Kuka o ke Aupuni ma ka la 11 o Aperlte., ola keia: "na koi kupono" (juat claims), aohe keia he mau huaolelo pohihihi o ka manao i hoao ai ka Aha Hooko e pu'apu mai i ka Aha Kuka. 0 ka manao hoakaka o ka Aha Kuka o ke Aupuni no na huaolelo: "na koi kupono" oia no na koi oiaio, pololei a kaulike hoi. "Eia hoi ka manao maoli o keia hoakaka ana. E noonoo pono ia no kela ame keia koi mamull o kona , ano oiaio maoli iho, aole hoi e kiola wale ia aku kekahi koi mamuli o na kumu ma ke kanawai, a mau kumu e ae paha malalo o na loina kaaawai, me ka hahai pono ana hoi i keia loina alao na waiwai apau i hoopoinoia e ke Aupuni no ka pono o ka lehul?hu e ukuia no ia e ke Aupuni. Ua hahaiia no keia loina alaki e kekahi mau aupuni e ae, a pela nohoi me ke Aupuni Hawaii nei ma na mea e like me keia ke ano, a oia hoi keia: Ua uku aku na Aupuni Kuloko o Hongkong ame Cairo iloko o na mahina he umikumamalua i hala ae nei no <na poho apau i loaa mai noloko mai o ke kinai ana I ka mai ahulau Bubonika, a pela nohoi ka uku ana o ke Aupuni Hawaii nei iloko o ekolu makahiki i kaahope ae nei no na poho apau i ulu mai o na hana kinai mai kolera a ka Papa Ola i laweiawe ai. Elua: Oiai hoi, ua olelo mai ka Mana Hooko, aole i hoikeia aku kekahi mau kumu e ka Aha Kuka e hiki ai ke hoopauia na Komisina o ka Aha Koi Poho Pauahi, a e hoonohoia ai hoi he Aha hou, a oiai hoi ua hoike mai ka Aha Hooko i ke kumu e pono ai ke hoomauia aku keia Aha Koi Poho Pauahi e ku nei i keia wa, i hoopihaia e elima poe loio, oia hoi i kakoo ia aku ai ka mea maa mau i hanaia no na Aha Hookolokolo: o keia iho la no ke

kumu nui i hookahua ai ka Aha Kuka 0 ke Aupuni i kona manao, i mea e kakooia ai na hana maa mau a i lawelawe mau ia e na Aha Hookolokolo o j Hwaii nei, a mamuli hoi ia o ka hoonohoia ana o na kanaka ike kalepa maoli iloko oia Aha, oiai oia ka mea i hoomaopopoia e ka Aha Kuka o ke Aupuni mamuli o ka lilo ana o na ninaa piii 1 ke ano maoli o na mea i hanaia na | na jure e noonoo maloko o na Aha Hoo kolokolo Hawaii, a he poe hol i ike i ka oihana kalepa ka hapanui o ua poe la, a ua waihoia hoi na ninau kanawai na ka lunakanawai ia e noonoo a e hooholo. | Ekolu. Ua hoomaopopo ka Aha Kuka o ke Aupuni, ua puka mai na mana apau e pili ana i ka Aha Koi Poho Pauahi, a pela'pu hoi ka hookaawale ana i na haawina dala no ka uku ana i na olelo hooholo i hoopukaia e ua Aha la, mai a Peresidena Makinile mai ?io ia i ka Aha Hooko ame ka Aha Kuka nohoi o ke Aupuni, a nolaila, he mea makehewa wale no no ka Aha Hooko aoka Aha Kuka paha o ke Aupnui ke hoopanee aku i ke kanawai, ina no he mana ko lakou e hana ai pela. Oiai he mea makehewa ka hooili hou ana aku i pilikia hou maluna o ka heluna nui 0 ka poe i hoopoinoia ma keia hana, ka poe hol i pau koe koena ole ko lakou mau wahi pono apau, a e kali lakou a nolio mai ka Ahaolelo. | Eha: Oiai, ua hoole ka Aha Hooko 1 ka apono ana mai i ka olelo ao a ka Aha Kuka i waiho aku al, aole noi i •nana iki mai i na olelo hooholo oia ano hookahi i hooholoia ai e ka Papa Kalepa o Honolulu nei, a pela hoi me na olelo hooholo a na halawai makaainana i malamaia ai e ka poe i poino ma keia pauahi ana, a no ia mea, i mea e hiki ai ike hoopauia ae keia ikulana ku-pili-i kii elike me ka hiki ke hanaia, ke nonoi aku nei ka Aha Kuka o ke Aupuni me 'ka haaMa ia Peresidoai Maik'n 'le e hoonaauao hou mai i ka Aha Hooko 0 Hawaii i na keehina kupono e hiki ai ke lawelaweia no ka mea e pili ana i keia hana, a e hoouna aku hoi ke kakauoleio o ke Aha Kuka o ke Aupuni 1 na kope o keia olelo hooholo ia Peresidena Makinile a i ka Aha Hooko o ke Aupuni o Hawaii.

Ua kakauinoaia keia olelo hooholo e keia poe mahope ae nei: P. C. Jones, C. Bolte, J. A. Kennedy, J. Ena, P. R. slengberg, J. L. Kaulukou, A. V. Gear, S. K. Ka-ne, M. A. Gonsalves, W. F. Allen, W. C. Aehi, John Nott, M. P. Robinson. Hookahi hoa o loko o keia Aha 1 kakauinoa ole malaol o keia olelo hooholo oia o Robikana. 1 ♦