Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVIII, Number 6, 9 February 1900 — He Pane Oiaio. [ARTICLE]

He Pane Oiaio.

"I kekahi ahiahi hele oi-oi aku la au ilolio o ka hale kuai laau lapaau o Mr. Blackmon," wahi a Wesley Nelson o Hamilton, Ga., "a olelo mai la oia ia'u e hoao au i ka Laau Hamo a Kamalena no ka rum>atika, ka ma'i hoi i loohia ai au no kekahi wa loihi ioa. Ōlelo aku la nae au iaia, aohe o'u manaoio iki i nei mea he iaau lapaau, oiai ua pahu-a na laau apau a'u i hoao ai. Olelo mai la oia ia'u: Ina pela ea, alaila, e hoao 'hoi oe i ka Laau Hamo a Kamalena, a ina hoi e ola oie ana oe, aole oe e uku mai. Ua hoihoi aku ia au i hookahi omole i ka hale, a hana iho la elike me na kuhikuhi, a iloko o hookahi pule, ua ola loa ae la au, a mai ia Ia mai, aole au i hoopilikia hou ia e ka rumatika." E kuaiia ana e na poe kuai laau lapaau apau. Benson, Smith & Co., na agena no Ko Hawaii Pae Aina. O ka mea pilikia loa mailoko mai o nei mea he anu ame ka ma'i la grippe oia no ka huli ana aku a komo iloko o ka ma'i i kapaia he numonia( pneumonia). Ina e malama pono ia me ka maikai, a e inuia hoi ka Laau Kunu a Kamalena, e kapaeia ae ana ia pilikia. E ola ana ke anu, a i ole, o ka umii ana mai a ka la grippe iloko o ka wa pokole i oi aku i ko na laau lapaau e ae. He ono ke inu aku, a he palekana nohoi. E kuaiia ana e na poe kuai laau lapaau apau. Benson, Smith & Co., na agena no Ko Hawaii Pae Aina. Eia iho ma keia wahi o ka makou pepa nei e loaa ai i ko makou poe heluhelu na mea ano nui e pili ana i ka Bila Kanawai no Hawaii nei e noonooia mai la e ka Ahaolelo Nui o Amerika Huipma i kein wa. Ua loaa mai ke kope o keia Bi!a Kanawai ia makou mai ko maKoii makamaka a hoaloha oiaio hoi, oia o Mr. R. W. Wilikoki, ka "Elele Kuikawa" a ka Hui Kalaiaina i hookonu aku'ai no ka liolo ana i Wasinetona, Amerika Huipuia. O keia Bila Kanawai ua hookomo mua ia aku ia iloko o ka Aha Senate e Mr. Cullom ma ka la 6 o Dekemaba, 1899. Ma ia la i heluheluia al ua Bila kanawai la no elua manawa, a waihoia ma ka papa. Ma Xa la 12 mai o'

Dekemaba, ua haawiia i J<e Komite o ko na Aina E. A ma ka la 1 o lanuari aku nei o keia mahahiki e ne* nei. ua waiho hou ia ua Bila 'iinawai uei e Mr. Cullom imua o ka Anu Senate f me na hoololi i aponoia e ke Komile. 0 na mea ano nui hoi e pili aua ia kakou iho, oia ka makou e waiho aku nei imua o ko makou poe heluhelu, n»e ko makou hooia pu ana aku he Bila i Kanawai maikai loa keia no kakou na kanaka Hawaii. KA AHAOLELO. He elua no hale iloko o ka Ahaolelo, oia ka Hale o na Senate ame ka Hiile 0 na Lunamakaainana. 0 ka wa e kohoia ai na hoa o loko o ! keia mau hale elua, ke holo keia Bila ' Kanawai, aia no ia ma ka PoaJ'ua, mahope iho o ka Poakahi mua o Novem€Lba, o keia makahiki, (1900), a pela aku 1 kela ame keia elua makahiki ma keia hope aku, O ka poe e paa ana i na oihana Aupuni aole hiki ia lakou ke lilo i poe hoa no ka Ahaolelo. Ua hiki i na Notere o ka Lehulehu ame na Luna Hooiaio palapala ke lilo i poe hoa Ahaolelo. . E hanaia ana na hana apau o ka ! Ahaolelo ma ka Olelo Beritania wale • no. ! O ka uku e loaa ana i kela ame keia ; hoa o ka Ahaolelo mawaho ae o ka I uku mile o 10 keneta no ka mile hoo- i | kahi, he $400 no ke kau mau; a he . . ?200 no ke kau kuikawa. O ka wa e noho ai ka Ahaolelo ma ! ka Poakolu ekolu o Feberuari, 1901, a j pela i kela ame keia elua makahiki, mahope aku. Ma Honolulu nei e no- • ho ai. Aole eoi aku ka noho ana oke kau mau mamua o 60 la, koe na "La , Sabati" ame na "La Kiulaia Aupuni." 1 Ua hiki no nae i ke Kiaaipa ke hooloihi hou aku i ka manawa e noho ai ke kau, no ka man-awa e oi ole ana i ke 30 la. KA POE KOHO LUNAMAKAAINANA He kupa Amerika. Ua noho maloko nei o Hawaii no ka manawa aole ii emi malalo o hookahi makahiki mamua iho o ke kakauinoa ana; a he 3 hoi mahina maloko o ka Apana koho balota, mamua iho o ke kakauinoa ana. He 21 makahiki. Ua hoopaa i kona inoa ma ka papa inoa o ka poe koho balota lunamakaainana. Ua hooleaa hoi i kona mau auhau apau mamua ae, |a ma ka la 31 paha o Maraki, mamua iho o ke kakauinoa koho balota ana. Hiki ke olelo, heluhelu, a kakau i ka Olelo Beritania, a Olelo Hawaii paha. I (Aole i kauia he ana waiwai, a loaa makahiki paha no keia poe, ma ke ano oia kekahi mea e hookupono ana ia jlakou no ke koho lunamakaainana , ana). KA POE KOHO BALOTA SENATOA. | E huipu ana me na mea e kupono ai ii ke koho i ka lunamakaainana, elike me ka mea i 'hoikeia ae nei mamua, ka loaa ana o ka waiwai paa i hiki i ka hookahi tausani dala ka waiwai io; a i ole, ua loaa maoli iaia he loaa makahiki o $600, iloko o ka makahiki mamua iho o ka la mua o Aperila, mamua iho o ka wa e kakauinoa koho balota ai. KA POE I KULEANA I KE KOHO BALOTA MUA ANA. Oia ka poe apau i loaa mua ka pono koho balota ma na kau koho balota, oiai ke Aupuni e ku ana malalo o ke Kumukanawai ame na Kanawai (Aupuni Repubalika o Hawaii) mamua aku o Okatoba, 1897, a mahope mai hoi 0 lulai o ka makahiki 1894, ina I paa ole kona inoa i ka hoopaaia ma ka papa kakauinoa i mea koho balota, aia wale no a lawe oia i ka hoohiki e kakoo i ke Kumukanawai o Amerika Huipuia. KA MANA HOOKO. He Kiaaina ka luna Aupuni» kiekie loa o ke Aupuni Teritori o Hawaii nei. |Na ka Peresidena o Amerika Huipuia keia kanaka e koho, mamuli nae o ka ae ame ke aponoia ana e ka Aha Senate o Amerika Huipula. He eha ona makahiki e nolio ai ma ka oihana. He kanaka keia, aole i emi iho ka nui o kona mau makahiki malalo o ke 35. Na keia kanaka e hookohu i keia poe luna Aupuni i hoikeia mahope ae nei, me ke apono ana nae o ka Aha Senate o ke Teritori o Hawaii. Eia ua mau , luna Aupuni la: i Lunakanawai Nui ame na Lunaka- | nawai o ka Aha Kiekie. j Na Lunakanawai o na Aha Kaapuni. Ka Loio Aupuni (Attorney General). Ka Puuku Waiwai (Treasurer). | Komisina Aina Aupuni. ! Komisina Oihana Mahiai me Ululaau. , Luna o na hana hou o ke Aupuni. Luna Nui o ka Oihana Hoonaauao. Na Komisina Oihana H^onaauao. Luna Hooia, Hope Luna Hooia. Luna Ana Aina, Makai Kiekie. Na Hoa o ka Papa Ola, Papa Luna Nana Paahao, Papa Kakauinoa Koho Balota ame na Luna Nana Koho Balota, ame na Papa Luna Aupuni e ae e kukuluia ana ma ke kanawai. Nana no e hoopau mai ka oihana aku i na luna Aupuni i hoikeia ae la, koe nae na Lunakanawai o lea Aha j Kiekie ame na Lunakanawai o na Aha Kaapuni, ma ka hoopii luna-nui ana wale no e hiki ai ke hoopauia lakou mai ka oihana aku, oiai e pau ole ana ko lakou manawa i hookohuia ai. 1 Ona Lunakanawai oka Aha Kiekie, he 9 o lakou makahiki e noho ai ma ka oihana; a o na Lunakanawai Kaap'uni hoi, he 6 makahiki. | E hoomaka ana nae keia kulana hou 0 lea noho ana aku o na Lunakanawai 1 oleloia ae la, ma ka wa e hakahaka ai na noho oihana o na Lunakanawai oia mau Aha e noho nei i keia wa. i ona luna Aupuni hoi e noho nei i keia wa, i hoopau ole ia ko lakou mau oihana e keia kanawai, e noho no la- { ! kou a hoea i ka pau ana o ke kau mua ' e noho ai ka Aha Senate malalo o keia kanawai, ke ole hoi e hakahaka e ke- , kahi oihana mamua ae oia wa. ! NA UKU ONA LUNA AUPUNI. j Kiaaina, $5000 no ka makahiki. Kakauolelo. o ke Teritori, $3000 no ka makahiki. Lunakanawai Apana o Amerika Huipuia, $5000. Ilamuku o Amerika Huipuia maanei, $2000. Loio Apana o Amerika Huipuia maanei, $2000. Na ka Peresidena o Amerika Huipuia e koho, me ke apono ana mai o ka Aha Senate, i ka Lunakanawai Apana, Ilamuku o Amerika Huipuia ame ka Loio Apana.

KA PONO KAI LAWAIA. E hoopau loa ia na kanawai apau o ka Repubalika o Hawaii e haawi aua i ka pono lawaia kaokoa i kekahi ka- | naka a poe kanaka paha. a o na pono I lawaia apau iloko o na kai o ke Teri- j tori o Hawaii, i hana lako ole ia, a pa ia ae hoi a paa, e noa no ia i na kupa j apau o Amerika Huipuia, malalo nae o na pono pili paa o na Konohiki; ak;i, aole nae e paa ua mau pono konohiki mahope iho o ka pau ana o na makahiki ekolu o ka mana ana o keia kanawai, koe wale no elike me ka mea i hoikeia mahope ae nei. NA KOI NO NA PONO KAI LAWAIA. O kela ame keia mea i loaa He pono kai lawaia kona ma na kai lawaia i oleloia ae nei, e wailio ae oia i kana noi, iloko o elua makahiki mahope iho o ka mana ana o keia kanawai, iloko 0 kekahi Aha Kaapuni o ke Teritori o Hawail, e hoakaka ana i kana koi no ua pono lawaia la, a e hookoia aku hoi ia noi i ka Lolo "Kuhina" (Attorney General) a nana e lawelawe i ka hihia ma ka aoao o ke Teritori, a e lawalaweia no ia hihia elike me na hihia kanawai e ae. Ina e hooiaia ua pono kai lawaia 'la, alaila, e lawelawe aku no ka Loio Kuhina o ke Teritori o Hawaii, ma ke ano i hoakakaia ma ke kanawai no ka lawe ana mai i ua waiwai la no ka pono o ka lehulehu, a e lawe mai hoi 1 ua pono kai lawaia la no ka pono o na makaainana o Amerika Huipuia ma ka ukuia ana he uku kupono no ua pono iawaia la, a o ua uku la hoi, ma ka wa e maopopo ai ma o ke kanawai la, e hookaaia aku no mailoko aku o ka Waihona Aupuni o ke Teritori o Hawaii, i hookaawale ole ia no kekahi NO NA AINA AUPUNI. Ua hookomoia maloko o ka Pauku 73 o ka Bila Kanawai e waiho nei iloko o ka Ahaolelo he pakui e pili ana i na Aina Aupuni, a oia keia: "O na kuai apau, na hoona aina ana, na hoolimalima, ame ka hooliloia ana 0 na aina Aupuni ma ke ano e ae, ame na aelike e pili ana i ua mau aiha la, ame na pono Aupuni apau i haawila e ke Aupuni Hawaii i kulike ai me na Kanawai o Hawaii mamua aku o ka la umikumamakahi o Sepatemaba, 1899, ma keia ke aponoia nei." O ka oleloia ana o na laau kunu e ae, ua like ko lakou maikai me ka Laau Kunu a Kamalena (Chamberlain), ua maopopo loa ko lakou like ole ana mamuli o ka hoike mahope ae nei, oia ka olelo hoike a Mr. C. D. Glass, he kanaka hana no Bartlett & Dennis, Co., Gardiner, Me. Penei kana olelo: "Ua pii mau mai ko'u loaa ana i ke anu ame ke kunu iloko o ke kau hooilo o 1897, a ua hoao hoi au i na laau kunu apau a'u i lohe ai me ka loaa ole ana o ke ola, a hiki i kekahi ia i komo aku ai au iloko o ka hale kuai laau lapaau o Mr. Houlehan, a olelo mai la oia ia'u e hoao i ka Laau Kunu a Kamalena, me kona olelo pu ana mai nohoi, e hoihoi hou mai no ia 1 kuu dala ina aole e ola ana. Ua eha maoli kuu mau ake-mama ame kuu mau ohe makani i keia wa, aka, ua ola loe nae au i keia laau, a mai ia manawa mai, e inu mau ana au i ua laau la i kela ame keia wa e loaa ai au i ke anu, a loaa koke no ia'u ka oluolu. Ua hoike aku nohoi au no keia laau lapaau i ko'u poe hoaloha, a ua hauoll au ma ka olelo ana aku o ke pookela loa keia o na laau kunu apau. E kuai ia ana e na poe kuai laau lapaau apau. Benson, Smith & Co., na agena no Ko Hawaii Pae Aina. Puka hou no ka ma'i Bubonika. Eia hou mai no na moolelo lioonanea ma ka pepa o keia la. Ma ke kakahiaka Poakolu nei i puhiia ai i ke ahi ka Hotele inu rama ma ka huina mauka o na alanui Hotele me Papu, aoao ma Ewa, mamuli o ke kauoha aka Papa Ola. A hele ae la ke ahi a hoea i Kapamoo. Ua hai mai o Mr. Kahakauila ia makou kekahi mea i hoomaluia ma Kakaako i kahi mau la i hala ae nei, malalo o na kauoha a ka Papa Ola, i ka nui o ka maikai o ka malamaia ana o ka poe hoomaluia e ke Aupuni. Ua ai i ka ai ame kp. ia a lawa, a pela nohoi ke ti ame ka palaoa. Aohe mea hoohalahala. He maikai a oluolu na kauka e malama ana i ke ola o na kanaka j ma ia wahi.