Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVIII, Number 43, 27 October 1899 — KO GOLA NO KA BAIBALA [ARTICLE]

KO GOLA NO KA BAIBALA

i: lioomanaoiH hoi, eia no ma keia i «<ik 11 2o ka Mok:i;u I o.Kinohi, ka ■ M"inaolclo. '•maluna o ka hohonu ka ;■-■))»." Nolaiia, h»- poeleele ka mea e ;nī ana ma na aoao apau o ke kino 'ihnho o ka honua, oia paha kela kino Miliiio o ka poepoe wai e haale ana : i kona niau aoao apau. Ua hookumu !, i lionua i ka Po, a i ka puka ana i V>. malamalama ae la. Pela anei? ! '■ a-i ka olelo a ke Mele Hawaii i ka- ■ ;i hr "Kumulipo " <> k<- au i kahuli wela ka honua. ') ;»• au i kahuli lole ka lani, ' !<»• au i kukai aka ka la, i: hoomalamalama i ka malama, <> !au o Makalii ka Po, >> ; i walewale hookumu honua ia, '' knmu o ka lipo i lipo ai. 1 k»- kumu o ka Po i po ai, •' ka Upolipo, o ka Lipolipo, 11 ka Lipo oka oka lipo oka Po, f'o wale ho-i.

Hanau ka Po." il»\iha la kela "malamalama" i ho■ia ma ka Pauku 3? O ka huaolelo Hebera ma keia wahi Me "Or" (ur> aka. aoie wale no ia hualelo i piii i ka "malamalama" wale >; aka, ua pili nohoi ia i ke "ahi." nana ma Isaia £1:9; 44:16; 47:14; Vf-kiela 5:2. l'a pili nohoi i ka '*uwikeia huaolelo. E nana ma loha ma ka Baibala Beritania. Ma ka i nhnla Hawaii nae, ua hoikeia penei: .Malalo o ka lani apau nana no i ■•"'M aku, n o kona malamalama i na welau o ; • honua." » ka huaolelo "malamalaina" ma ke- '• ihi, oia ka unuhina o ka huaolelo !itning" ma ka Olelo Beritania, a " - u.hoi o "Or" nia Ka Olelo Hebera. •' !>ili no keia huaolelo ia mea he a (heat). Ma ka olelo a ka Ake- -• 'niai: "Aia iloko. o kela ame keia ! malei-ia, kekahi mea kino rarite Ua oi kona rar«te i ko ka ea, elike " 1 oi.o ka ka ea rarite i ko ka hao. Ki me ka laha ana o na aleale leo ■ i ea, pela nohoi i laha ai na aleale !T ' uualama ma kela ea rarite loa. A keia mau aleale ma ka maka, 1 iia ka ike ana mai. Na na mea ki- "" 'naena (wela)e hoeueu i ua mau 1 ' malamalama la. . 0 keia "mala'm" e oleloia nei maanei, wahi a! *•' 'ianao ana a kekahi poe, oia no ka A " lil (heat) i loaa i na mea kino* ar> ! " iloko o ka honua. Ua kapaia keia ,lr '' "w«»Ia" he "latent heat M oia hoi, he

"wela kuioko," a i ole, he "malamalama kuloko" paha (latent light) i kapaia i kekahi wa he "calorika." Aole e ikeia ana keia "wela, a malamalama kuloko" hoi iloko o na mea kino, a hiki i ka wa e hoeueuia ai a hoalaia ae hoi e na materia e hiki ai ke hoala ae ia mea. Penei e lawe i ka pohaku paea, aia iloko ona he "wela, a he malamaiama kuloko." Ina e kila ia iho keia pohaku paea ma kekahi kila, e oaka ana no he "ahi," e loaa ana no he "wela," e loaa ana he "malamalama." E hoomanaoia, ua ukali aku ka puka ana o keia mea e oleloia nei he "0r" f(Jr) oia he "malamalama," ma ka wa mahope koke iho o ka hoopunana ana o ka Uhane o ke Akua maluna o na wai. Oiai e uhi ana ka pouli maluna o ka honua, ia wa i hoopunana ai ka Uhane o ke Akua, a loheia ae la ko ke Akua. kauoha ana i "malamalama" e maamaama ae iloko o ka pouli. Mamuli o ka loaa ana he "wela" (heat), a i ole, he "malamalama kuloko" iloko o na mea kino o ka honua materia, ua loaa he eu ana, he oni ana, he nee ana o na materia. Olelo mai o leau: "Iloko ona ke ola, a o ua ola la ka malamalama o na kanaka. Puka mai ka malamalāma iloko o ka pouli, aole nae i hookipa ka pouli iaia." loane 1: 4-5.' O keia ka Pouli maluna o ka lahui lurtaio, ame lesu, ka Malamalama i puka mai iloko oia Pouli. Pili keia i ka "Honua Uhane," i ka "Pouli Uhane" ame ka "Malamalama Uhane." Aka. o ka Pouli 'ame ka Malamalama a ke Kinohi e kamaiiio nei, ua pili ia i ka Pouli ame ka Aialamalama o ka "Honua Materia" a ke Akua i hana ai i Kinohi.

E loaa no ka "malamalama*' ma ka wahie e a ana. ma na anoano i lilo i aila. ma ke konahua o na holoholona i puhiia. ma ka ea-hikili a pela aku. Aka. he mea pohihilii no keia. Manao kekahi poe. he uwila keia malamalama. Manao kekahi poe. o ka puka ana mai keia o ke ahi mailoko mai o ka popo honua e hoopuniia ana e ka wai. a onou ae la i aina maloo maluna o ka ili o ka wai. Aka. o ka mea maopopo nae, ua hoike mai no ke Kinohi, ua kapaia keia "malamalama" a ke Akua i kauoha ai e ikeia. iloko o ka Pouli. he Ao: a o ka Pouli nohoi. he Po. Ma ko keia wa helu ana no ka Po ame ka Pouli. aia ia mamuli o ke kaa poai ana o ka honua nei ma kona iho (axis) iloko 024 hora. O kahi o ka honua e nele ana i ka malamalama o ka La. iloko o keia kaa poai ana o ka honua, ua kapa ia he Po; a o kahi o ka honua e maamaama ana i ka malamalama o ka La. ua kapaia he Ao. Aka. ma keia Pauku 3 o ka mokuna I o Kinohi. aole i ikeia ka La ma ia wa. a hoea wale i ka 4 o ka la.

Eia ka manao o kekahi kanaka naauao: E kala kahiko no i loaa ai ka La. A ma ka wa e hoopuniia ana ka honua nei e ka wai. he wa ia e pii ai ka ea o keia moanawai nui. oiā hoi, ua punohu ka mahn o ka wai e iele iloko o ka lewa. a lilo ae la i ala-poai ohu e hoopuni ana i ka poepoe honua. e opeia ana a e puoloia anae ka wai mawaho ona. A i ka haawi ana o ka Uhane Akua i ka hookaa ame ka hoonee ana i ua Poepoe Honua nei. oia ka wa i kaa akn ai ka honua ma kona ala-poai. a ma la nee ana i ku pono aku ai ia ma kahi e o mai ana ka malamalama o ka La. Aka, ua paleia aku keia malamalama o ka La e ka pale poai wai e hoopuni ana i ka honua. Eia nae. o ka maamaama o na kukuna o ka la e o ana iloko o kela poai wai. ua liio ia i ' malamalama" i Kinohi. a ua lawaia no ka mahele ana i ke Ao ame ka Po maluna o ka honua." "A o ke ahiahi ame ke kakahiaka oKa la mua īa." Oke ano o keia, ua helu ia ke kaulaha la o ke Kinohi mai ke ahiahi a hoea i ke aka. elike me ka helu Hawaii Po-a-ao-puka a hanau ka la, nolaila. kapaia he Po-akahi, Po-alua. Po-akolu. a pela aku. Pehea la i maopopo ai ua loaa mua keia mea Jie La. a i ole. ua hanaia no paha ka La ame ka Honua ma ka Ia mua? Ma ka manao o kekahi poe oka huaolelo Hebera ma ka Pauku 1. no ka Lani, he huaolelo ia ma ka helunui, oia o "Shamayim»" oia hoi. na lani, a ua pili ia huaolelo i na mea kino lani apau, elike me ka La, ka Mahina, na Hokulele e poai ana i ka La, ame na hoku e ae ma na ponaha lani. (Aole i pau.)

NU lOKA. Ok.ue'ea 1K. —I keia ia i maiaiaa hou io. ai ka heihei mawaona o ka meku Co]timebia o Amerika ame ka moku Shaarocfe, ma ko Enelani aoao. no ke aumenme ana i ka mea o laua e lilo ai ke kiaha e paa ia nei e na Amerika i kela wa. ila ka hcra 10:25 minute i hookuuia ae ai na kaula bolo # mai kela ame keia moku aku. Ma ka hora 10:45 minute, ua haawiīa ae ia ka hoailona hoomakaukau a hooliuliu i ua mau moku la. Ua hoekikakaha ae la ua mau moku nel no ko Jana maii kulana e nee aku ai ke alabels heihei. I ka hoea ana mai i ka wa e holo aku ai laua, ua haawiia ae la ka lioailona no ka holo ana aku. a ia wa i nee aku ai laua do ke alahele heihei. Hora 11, me 1 minute ame 3 sekona. i iaalele iho ai ke Shamrock i ka pahu holo, oiai hoi ke Columebia i haalele iho ai i ka j>ahū hoomaka no ka holo ana ma ka hora 11, 1 minute ame 6 sekcna. Ua like me 3 sekona ke kowa o ka manawa mawaena o ka nee mua ana aku o ke Shamrock ame ka liolo ana aku hoi o ke Columebia.

O ka pahu holo nia keia heihei ana, aia ia no ka mamao o 15 mile ma ka holo hoopiipii ana i ka makani. a hoi hou i ka pahu i hoomaka aku ai ka holo ana. He umikumamalua paha manawa i hoohuli ai kela ame keia o ua mau moku heihei nei a hoea i ka pahu o waho ioa. o\a hoea mua loa i ka pahu o waho.' oia no ke Columebia. a mahope aku hoi ke Shamrock. Ua holoia e kela ame keia moku ke kowa o 15 mile. penei ke ano: Oolumehia, 1 hora, 4S minute, me 19 sekona; a o ke Shamrock hoi, iloko o 1 hora, 58 minute ame S sekona. Ika huli hoi ana oua mau moku nei no ka pahu eo. oia hoi \a pahu a laua i holo aku ai, ua hoea na ke Columebia i ka pahu eo, a mahope aku ke Shamroek. Ua oieloia, he 10 minute me 14 sekona ka like ole o ka manawa mawaena o ka wa i ku e ai ke Columebia i ka pahu eo, ame ke kū ana aku a ke Shamrock. He lanakila haaheo keia i loaa i ka

moku Amenka. a puhili ilio la ka holo o l\a moku Pelekane.