Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVIII, Number 41, 13 ʻOkakopa 1899 — Page 4

ʻaoʻao PDF (1.49 MB)

This text was transcribed by:  Shaylyn Kahawai
This work is dedicated to:  Nanea Fukuda

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

Pane no na Ninau Pili Aupuni a ke “Cali”

 

Na iliili konane a na Kalai Aupuni like ole

 

E hone ana no i ke Kumu o ka Hana.

 

Robert H.

 

Luna Nui o ka Mahiko o Niulii.

  1. I Aupuni Teritori.
  2. E hookohia no ke kahi heluna makahiki.
  3. Ke kokua nei au e hoopaa ia lakou, mamuli o ko lakou mākaukau a kamaaina i ke kulana ame ka nohona @ na kanaka huikau o onei.
  4. Ka hapanui o lakou mailoko mai uo o na poe o loko nei o ke Teritori, aole nae o na luna apau.
  5. Aole i paneia.
  6. Aole o’u kokua. Ua manao no au he kamu ino na aelike kepa kanaka. Makemake loa au i ke koma mau ana mai o na kanaka paahana mai ke ana kaulike o ka hoolawa paahana ana o loko nei o ka aina.
  7. Manao au he mea pono i ke Aupuni o Amerika Huipuia e ae i na poe eemoku kokuaia aku e hele mai ia nei nei, a e ae pu mai hoi i na poe paahana kupono i makemakeia mai na wahi mai he lehulehu. Manao no au he ninau ano nui maoli no keia no keia aina, oiai he uuku loa na poe limahana kupono o loko nei o ka aina, a he maopopo ole nohoi ka loaa.

Hele mai ka Japana ia nei no ka imi iaia ana, a e hoi mau aku ana no keia poe i ko lakou mau wahi i hele mai ai.

  1. Aole i pane ia.

 

HENRY SMITH.

 

Hawaii ma ka hanau ana, he loio a he Kakauolelo Nui no ka Oihana Hookolokolo, Honolulu.

  1. I Aupuni Teritori.
  2. I mea e kapaeia ae ai ka ikeaia ana o na hopena maikai ole mamuli o ka hoololi ana i ke kulana o na hoa o ka Aha Hookolokolo, ke nanaia ko makou kulana nohona pili kuloko iho nei, na maaa ma ke ano mai kahiko loa mai, ke kokua nei au i ke hookoho maoli ia ana mai o na hoa o ka Aha, oia hoi aole lakou e koho balota ia, na Lunakanawai o ka Aha Kiekie ame ko na Aha Kaapuni, malalo nae o ke apo na ana e ke Senate. O na Lunakanawai o ka Aha Kiekie no ka manawa a pau ke ola, a o na Lunakānāwai o na Aha Kaapuni no kekahi mau makahiki.
  3. Ae.
  4. He mea pono e kaawale na lima o ka Peresidena ma ke koho ana i ke Kiaaina ana i makemake ai. No ke kohoia ana hoi o kekahi poe luna aupuni e ae, kokua au i ko lakou koho ia ana e kekahi Aha Kuka i loaa, mai waena mai o na kamaaina o loko nei o ke Teritori. O na hoakuka ho, oia Aha, e kohohia hookahi hapakolu o lakou e ke Kiaaina; hookahi hapakolu e ke Senate; a hookahi hapakolu e ka Hale o na Lunamakaainana.
  5. Ua like kau haina me ko ka haina o ka oinau hope ae la.
  6. Aole o’u kokua i ka hoopaa ana i ka pauku kanawai pili paahao malo ko o na aelike hoopaa hana. O ke koena aku o keia ninau, e waiho aku ia na ka poe i kamaaina me ia mea.
  7. Aole i paneia.

Kokua au i ka hoohanaia ana o ka pono koho balota lauhala, aka, e hoohana wale ia no nae keia pono e ka poe i noho iloko nei o ke Teritori no kekahi heluna makahiki.

 

FREDERICK W. HANKEY.

 

He Loio, Honolulu.

1.        I Aupuni Teritori, oia hoi, ke ku@ana Aupuni oia ano I haawiia ai I na Aupuni ola ano ma ka “Aina Makua.” E loaa ona hooponopono aupuni kulana mahele aina a kulanakauhale nohoi elike me na mea I hana mau ia ma ia mau Teritori. Ua hiki no i na kanaka o onei nei ke hooponopono kaawaleia ma o lakou ponoi iho. He mea pono ke hoopau loa ia ka hooponopono ana ma ke kulana aupuni kūwaena elike me ia e ku nei i kela wa, a e maheleheleia ka hooponopono ana ma na mahele aina, ma na kūlanakauhale ame na taona.

2.        E hookohuia no kekahi mau makahiki, e oi ole ana mamua o ka eono. Ma ke koho balota paha, ke hoea aku na kanaka i ka maamaa pono ana ma ka hoohana ana i keia pono koho balota. Ina he koho balota laula, alaila, aole e hoomaopopo ana ka hapa nui o na kanaka i ke, koikoi o ka wae ana i na hoa a ka Aha Hookolokolo. Ina hoi e hookaikiia ana ke koho balota ana, alaila, e kaa ana ka pono ma ka aoao o ka poe mea aina, a kue aku la i ka heluhelu.

3.        Aole. O ka wehewehe ana ame ka hoakaka ana i ke kanawai, aia no na ma kahi a ke au o ka noonoo e ko ai. O ka hoopalahalahaia ana mai o ka mana hookolokolo ame na liona kanawai Amerika, he mea ia e loaa ai na noonoo akea, ame ka ike maopopo no hoi i na kahua i ku ai ke kanawai Amerika.

O na luna aupuni kuloko o onei `nei, a pono lakou e kohoia mai loko mai o na kanaka o ka aina makua, a mai waena mai nohoi o na kanaka o onei nei, oia nae ka poe i ikeia ko lakou makee nui ana i na kulana Amerika, me ke Kumukanawai hoi o Amerika Huipuia. O ka mea nui o ka poe i haawiia mai ka hooko ana i na kanawai kuloko, he poe lakou i makee i na pono Amerika, a i kūpili paa hoi mamuli o ia mau mea.

5.        I kinohi e hoonohoia e ke Kiaaina, me ka loaa hoi o kekahi pauku e hoakaka ana e koho balota ia na pani aku oia poe.

6.        Aole. Na ke Dala no e malama iaia iho. O ke kumuhana ano nui o kela au, oia ka mea e hiki ai ke pulama pono ia ka pelekana o nei mea he nana, aole mamuli o ke kumu o ka pono kaulike ke hanaia, aka, i mea kekahi e hiki ai ke kakoo ia ke kulana maemae o ka noho aupuni kuokoa ana. E holoi loa aku i kela kanawai hoohilahila, i kapaia ke kanawai hoopaahao o na paahana. Aole pono e loaa i wahi e ku ai oia ano kanawai mawaena o na kanawai o kekahi kulana aina Amerika.

7.        Manao au e hiki ana no ke hookomoia mai na limahana ili-keokeo kuokoa, a hiki no hoi ke ukuia aku lakou i na uku kupono, a pakele no na hui i hoohuiia.

8.        O na Hawaii ponoi maoli, manao au e pono no e loaa ia lakou ka pono koho balota me kekahi kumu akeakea ole. O na Asia i laweia mai iloko nei o ka aina, a i hanauia paha ia nei nei, aole e loaa ia lakou ka pono koho balota.

Ua pono ke loaa ia pono i na kanaka Hawaii maoli, a ua hiki ia lakou ke malama i ka hanohano oia hana.

 

HON. PAUL R. ISENBERG.

 

He kanaka hanai holoholona, Oahu.

  1. I Aupuni Teritori.
  2. E kohoia na hoa o ka Aha Kiekie e ka Peresidena o Amerika Huipuia no ka manawa apau ke ola. O na Lunaaknawai Kaapuni hoi, e koho balota ia lakou.
  3. Kokua au i ka hoomauia ana aku o na Lunakanawai o ka Aha Kiekie i keia wa, a o na Lunakanawai a ae, e koho balota ia lakou.
  4. E koho balota ia mai waena mai o na kamaaina o onei nei.
  5. E koho balota ia na Luna Aupuni e na kanaka.
  6. Kokua au i ka hoomauia ana aku o ke kanawai hoopaa hana. Ina e haawiia na uku kupono no na paahana, alaila, e loaa ana no na limahana elike ka nui me ka mea i makemakeia.
  7. Aole i paneia.

 

GEORGE A. DAVIS.

 

  1. I kulana Aupuni Teritori me na pono a ka Ahaolelo Nui makemake ai e haawi ia makou, a i kupono hoi i ko makou kulana e ku nei i keia wa. He mea pono ke loaa ia makou i Lunamakaainana iloko o na Hale o na Lunamakaainana, a i Luna Senatoa nohoi , ke hiki, a e ku ana hoi iloko o ka mana o ka Ahaolelo Nui. I Ahaolelo Aupuni Teritori i umikumamalima hoa. Ua lawa no makou i hookahi hale. I Kiaaina ame ka Aha Hooko o elima lala. Ua kupono ke loaa ia Honolulu i Meia, a pela nohoi o Hilo, me ona Papa Hoomalu (Board of Aldermen.)
  2. E hoonohoia na Lunakanawai o ka Aha Kiekie e ke Kiaaina no ke Teritori nei no ka wa apau ke ola, a o na Lunakanawai Kaapuni hoi no ekolu makahiki.
  3. O ka Aha Hookolokolo hope loa no na hoopii hoohalahala, he mea pono ke loaa ona poe kanaka makaukau a manao ewaewa ole, no lakou hoi na manao e hookahuaia ana maluna o ke kanawai ame ka olelo hoike i waihoia aku imua o lakou a he mea pono hoi ia lakou ke hoomaopopo ua loli ae nei na kulana hana o keia aina i keia wa. O ka poe e noho nei maluna o na noho hookolokolo, aole lakou i ike ia mea. He mea pono ke loaa ona hoololiia ana, mamuli hoi o ke ku ana he Aupuni Teritori, a e loaa i na mea apau ka pono like ma ka wae ana i ko lakou mau luna aupuni.
  4. E waeia lakou mailoko mai o na kamaaina o loko nei o ke Teritori.
  5. O na luna aupuni poo, oia na Lunakanawai, ka Makai Nui, a pela aku, e kohoia lakou e ke Kiaaina.
  6. Elike me ka loihi o ka hookomoia ana mai o na limahana Asia pela ke kupono o ke ku mau ana aku o ke kanawai hoopaahao no na paahana. Aka hoi, ina e hiki ana ke hoohanaia ua ili-keokeo, a hiki ia lakou ke hana i na hana kumakahiki, alaila, e hoopau ia ua kanawai ia e pono ai. Hopohopo loa au aole e hiki ana i na ili-keokeo ke hana i na hana holehole ko maloko o na mahiko. He mea pono ke pulama ia ka pono holomua o na oihana mikiaia o loko nei o ka aina. He mea pono ke hoopau loa ia na hana ino maoli ia ana o na paahana ma na mahiko, a o na luna e loaa ana e hana ana pela, e hoopaiia no lakou ma ke kanawai.
  7. Makemake loa au e ike e hoouna ia mai ana na Negero o ka Hema e hana maanei nei, a ma ka heluna nui hoi. O keia ka poe e hiki ai keia hana, a e lilo no lakou i poe makaainana maikai, ina e maikai ko lakou malamaia ana.
  8. I pono koho balota i kaupaleia, oia hoi, e auhauia i auhau maluna o $400 loaa makahiki, a i ole, he waiwai paa, a waiwai lewa hoi, a oia mau mea paha elua, i hiki ke auhauia ma ka huina waiwai io o $400. E loaa hoi i ka mea koho balota ka ike heluhelu a kakau i ka Olelo Beritania.

 

GEORGE  P. ANDREWS, M. D.

 

He Kauka lapaau, Honolulu.

  1. I Aupuni mamuli o ka hoohui aupuni ana iho nei. He oi ko’u makemake i Aupuni Mokuaina, aka, o na pono nae o loko o ke Aupuni Teritori, ua lawa ia no makou i keia wa. Ina hoi i hiki ke hoomauia aku ko makou kulana aupuni kuokoa elike me ko keia wa, he oi aku hoi ia, koe wale no ko makou hopo ana no na poipu ia ana mai e waho.
  2. Manao au, he mea pono ke koho balota ia na Lunakanawai o na Aha elua, a e hooloihiia aku hoi na makahiki o ko lakou noho oihana ana.
  3. Aohe haina i pane ia.
  4. Oi ka pono ke waeia mai na Luna Aupuni mailoko mai o na kamaaina o loko nei o ke Teritori.
  5. E koho balota ia.
  6. Aohe o’u kokua i na aelike paahana mamuli o ke kanawai hoopaahao. Aole au i ike pehea ia i hiki ole ai ke hoopiliia na kanawai lauhala no na aelike paahana maanei nei.
  7. Aole pane.
  8. Makemake au o ka naauao ke ana e kupono ai ke loaa ka pono koho balota, a ma ia ano e aeia na Hawaii Hanau apau, me ka nana ole i ke ano o ka lahui i puka mai ai.

 

HON. W. R. CASTLE

 

Le loio, a ua noho oihana ma na oihana kiekie ma ka aina oiwi iho a ma na aina e nohoi.

  1. I kulana Aupuni Teritori ano mama i kupono ai i na kanaka o onei nei, ame ko onei nei mau hana nohoi. Aole e manaoia o ke kulana aupuni kupono ia Alaska, a ia Mekiko hou paha, ua kupono ia ke hoohana ia maanei. O na kulana noho ana ame ka hana ana, ma Uta, na okoa ae ia mai na kulana ame na nohona i kupono ia Dakota. Na ka Ahaolelo Nui i haawi mai ia mau mea.
  2. E hoonoho maoli ia mai na hoa o na Aha elua. Ina aole no ka manawa apau ke ola, alaila, no ka makahiki loihi, elike paha me ka umikumamalima a hoea i ka iwakalua, a i ole, mamuli o ka lawelawe ana i ka hana me ka maikai a hoopono hoi.
  3. Ae. O ka hooloii koke ana ma ke ano i okoa aku i ko keia wa e nee nei, he mea ia e ulu nui mai ai ka hihia.
  4. Manao au ua oi aku ka pono o ka hoomau ana aku i na luna aupuni e noho nei i keia wa no ka malama ana i na hana, a no ka hoomau ana aku hoi i na kanaka i kamaaina me na hana maanei nei. Aole nae i pili keia i na oihana dute ame oihana Ieta, oiai ma ka hooioli ana no i na poo oia mau oihana, e hiki ana no ia mau hana ke lawelaweia e ka poe i kamaaina me ia mau hana.
  5. Oiai au e manaoio ana i ke kupono o ka hookohu maoli ia ana o na luna aupuni, aka, ma kekahi mau mea nae manao au he mea pono no ke lohe ia ke leo o na kanaka ma ke koho ana i ko lakou mau luna aupuni, elike me na Hope Makai Nui, na makai, a pela aku.
  6. He iwakalua o’u makahiki o ke kue ana i na kanawai hoopaahao o na paahana. Manaoio au, he kanawai hoohaahaa maoli no keia i na haku hana ame na paahana. Ina aole i lilo na kanawai o keia ano e ku nei i mau kanawai kue kumukanawai, a me he mea la, o ke ano no ia ke nana ia aku kekahi mau olelo hooholo o na Aha o Amerika Huipuia, alaila, he mea pono e hoopauia na aelike oia ano e ku nei i keia wa, a e hooki loa ia hoi ka hana hou ana aku i na aelike oia ano. Aole nae o’u apono iki i na olelo waha a, a oiaio ole a kekahi poe e hoolaulaha wale nei ma Kapalakiko, i mea paha e akeakea ai ke komo ana mai o na Italia ia nei, i loaa ai he kulana nohona maikai ia lakou.
  7. He kumu ano nui keia. Ua paa ko’u manao mamuli o ka kakou mau hooikaika pono ana, ame ka alana ana aku i na kumu hoohoihoi maikai, e loaa ai na limahana ike mahiai i hiki e mahi i na aina kau’u ko apau a mahele hoi ma na loaa. He mea nae paha keia e konoia ai ka wawahi ia ana o na aina nunui iloko nei o ka aina, aka, he mea nae ia e hoopomaikai ia ai ka aina nei, a o ka lawelawe koke ia ana o keia ninau he mea ia e pono ai.

HON. W. N. ARMSTRONG.

Lunahooponopono o ka Pacific Commercial Advertiser, Loio Kahina i pau, a Komisina Paahana i pau.

  1. I Aupuni Teritori ma ke ano o na Panalaau Beritania, aka, aole nae me na kanawai e hookakaawale a hona okoa ana i ka pono kalepa.
  2. E hookohuia no na heluna makahiki.
  3. Ae.
  4. Mai na kamaaina mai o ke Teritori.
  5. Aole. Aohe olelo hoakaka.

7.    E hanaia ona mau aelike no ka hooulu ana i ke ko, a e haawi aku i na aina alodio i mau home      noho no na paahana, me kekahi mau kaupale.

8.    Pono koho balota kaupaleia. O ka naauao ka mea e loaa ai ka pono koho balota.

 

WALLACE R. FARRINGTON.

 

Lunahooponopono o ka nupepa Bulletin Ahiahi, Honolulu.

  1. I Aupuni Teritori e hoea aku ai i ke kulana Aupuni Mokuaina.
  2. E hookohu maoli ia, a no kekahi mau makahiki.
  3. Aole. Aole au i ike i ke kumu e oi aku ai ke kuleana hoopaa oihana maluna o ka lakou mau oihana iho, i ko na luna aupuni e ae.
  4. Makemake au i ka hoonohoia ana o na kanaka Amerika hoopono, noonoo akea, a oiaio hoi ma ka oihana. Aohe o’u makemake i na hooho leo ana a kekahi luna aupuni “paa paiki” (carpet bagger) o Honolulu nei e kue ana i kekahi poe Amerika i hoea hou mai nei. O ka Amerika kulana oiaio i hoouluia ma Kaleponi, aole e pau ana kona waiwai io ma kona nee ana aku i Nu Ioka. O ka “miala oihana ana ma Wasinetona” e nema nui ia nei maanei, aole ia i okoa aku ia i ko ka “miala oihana aupuni e ikeia nei no ma Honolulu nei.” O na Luna Aupuni Federala apau o onei nei, pono lakou i poe kanaka Amerika oiaio, e hiki ai i ka Peresidena ke hilinai a ke paulele.
  5. O na luna aupuni kuloko apau o loko o na keena oihana, e hoonohoia lakou e ke Kiaaina, ke kanaka e au@mo ana i ke koikoi maluna ona iho imua o ka Peresidena o Amerika Huipuina. E kohoia no na luna aupuni e ae ma ka balota. O keia poe luna i kohoia ma ka balota, huipu me na hoa i kohoia ma ke balota no ka Ahaolelo, ua loaa i ka lahui ke kulana aupuni e hooponopono ana i ka lakou mau hana kuloko.
  6. Aole. O ka hoomohala koke ia ana mai o na hoohana ana o ke kumukanawai o Amerika Huipuia ame na kanawai paahana o Amerika, oia wale no ka mea e loaa ai ka palekana. Oiai, ua hoolilo aku ka lahui Amerika he mau miliona dala ame na ola-kanaka he mau tausani no ka hoopauia ana o ke kanawai kauwa kuapaa, he hana lapuwale loa na kekahi kupa o Hawaii ke nonoi aku e noonoo hou ia ua ninau la. O ka waiwai i loaa mai mamuli o na kanawai kepa kanaka me ka hoopai hoopaahao pono ke laweia e ke Aupuni elike me na waiwai kue kauawai e ae apau.
  7. O ka oihana mahiko wale no paha ka oihana pilikia mamuli o ka lawa ole ana o na limahana. E pono nae e hoaoia ka mahiai ana i ke ko ma ka mahele ana i ka puka, malia oia ka “puana a ka moe,” e weheia ai keia nane hune pohipohi.

O kela ame keia kupa Amerika i hiki ke heluhelu a ke kakau ma ka olelo Beritania, e pono e loaa ka pono koho balota. E hanaia no na Hawaii maoli i hanau maanei elike no me na Amerika maoli ma ka hanu ana.

EDMUND NORRIE.

Lunahooponopono o ka nūpepa independent, Honolulu

  1. I Aupuni Panalaau elike ia me ko Un Kilani, a i ole, me ko Inia Komohana (Danish West Indies)
  2. E hoʻokohu maoli ia na luna kānāwai o na Aha elua. O ka Aha kiekie no ka apau ke ola, o ka Aha Kaapuni no kekahi mau makahiki. O no lunakānāwai oia mau aha elua, e ku no i ka hoopiiluna nui ia no ka hewa o ka lakou mau hana.
  3. E hoomauia aku no na lunakānāwai e noho nei ma ka Aha Kiekie. He poe loea ike kanawai lakou, a ua kamaaina lakou me na kulana nohona o keia pae aina. O ka lako mau olelo hooholo, ua ku no i ka pono ame ke maikai. O kahi i ikeia ai o ke paewa ana o na hana, aia no ia ma o na olelo hooholo ia a na Kiure, a ma ia mau olelo hooholo, aole loaa ka mana i ka lunakanwai nanan i hoolohe i ka hihia. O ka Aha Kaapuni hoi, ua hiki no ke hooponopono hou ia kona mau luna i oi aku ai i ko keia w anee nei. Ua hiki loa i kekahi loio mākaukau a hoopono hoi ke hoopiha i ka Oihana Lunakanawai Kaapuni
  4. He oi aku ka maikai o ka hoonoho ana i na luna aupuni mai waena mai o na kanaka o ka Teritori nei: aka nae, ina e makemake e hoolaula ia na manao o na kanaka Hawaii maoli, alaila, e hoopauia mai na Oihana Aupuni aku na kanaka na lakou i hooikaika i ka aihueia ana i keia mau mokupuni.
  5. Ina e haawi ia mai ana he pono koho balota i kaupale pono ia i na kanaka, alaila, e koho balota ia na luna aupuni, elike nohi me na Aupuni Teritori a ae o Amerika Huipuia.
  6. He ku i ka lapuwale ke kanawai paahana e ku nei i kela wa, a he mea pono ke hoopauia. Ina e loaa ana he uku panee maikai no ka lakou mau dala, a uku hoi lakou  i mau uku kūpono i ka paahana a lakou, a palekana no auanei ka lakou mau dala.
  7. E loaa ana no na limahana i makemakeia ma ka wa e haawiia ai na uku makepono, a e holoiia ae hoi na huaolelo “uku-haahaa” mailoko uku o ka buke hoakaka olelo a na poe mahiko.
  8. E pono e hoohaikiia ka pono koho balota no kekahi mau makahiki. He mea pono ke loaa ona ana waiwai kiekie ame ka naauao, i mea e loaa ai ka pono koho balota. O keia ke kaupale nana e hoopalana i ke kulana aupuni o keia mua aku, mai ka noho mana holookoa ia ana e kekahi poe kanaka a lahui paha. O na poe apau i hanauia mai e na makuahine Hawaii e pono lakou e lilo i poe kupa no Amerika Huipuia, ma ka nana ole ia o ka lahui a aina paha o kona makuakane. O na poe kupa ole e ae apau i hana ma Hawaii nei, koe nae na Amerika i hanauia ma Hawaii nei, e noho mau aku no lakou i poe kupa ole, a hiki i ko lakou wa e hooko ai i na kanwai hookupa o Amerika Huipuia.

 

W.S. EDINGS.

 

He loio ma Honolulu.

  1. I Aunpuni Teritori
  2. E hoʻonoho maoli ia, a no ka manawa āpau ke ola.
  3. Ae.
  4. Mai waena mai o na kanaka o ke Teritori nei.
  5. Na na kanawai o Amerika Huipuia e hoolawa mai ma keia mea no ke Aupuni Teritori, ke aeia mai hoi.
  6. Ae
  7. Aole
  8. E aeia mai ka pono koho balota i kaupalenia. He mea pono ke koho balota na kanaka Hawaii maoli ke kūpono.

Ma keia pule ae e hoolaha aku ana makou i na pane a keia poe i hoikeia na inoa mahoe ae nei, penei: “Kikaha” (Fred H. Hayselden), Wini, (Hon. H. M. Whitney), Kauka Emekona (N. B. Emerson), Alani (Col. W. F. Allen), Bruce Cartwright. J. C. Quinn, Wilikoki (Robert W. Wilcox) ame Joseph M. Poepoe, hunahooponopono o keia pepa.

 

HOEHAIA O JAMES DEER.

 

Ua kuia ia ka wāwae o James Reed I kekahi pauku hau paa a loaa iho la iaia he eha inoino loa. Ua pii mai ia ka pehu, a ua nui nohoi ka eha I loaa iaia, aole hiki iaia ke hele pono, ke ole me na kookoo poaeae. Ua lapaaula iho la I a e na Kauka, a hana iho la nohoi ia I na laau hamo he nui, a e hoauau ana I kona wāwae iloko o elua ame kahapalua galani wisike, eia ane, aole he wahi mea a loaa he ola a hiki wale i kona hamo aua i ka Laau Hamo a Kamalena. Iloko o ka pule hookahi, u loaa mai ia iaia ke ola loa na, a ua mananoio loa oia ina aole oia I kau I ka Laau Hamo a Kamalena ina ua oki maoli ia ka wāwae ona. O Mr. Reed, oia kekahi o na kanaka kalepa koikoi o Clay Court House, W. Va. Aole lua e loaa ai ka Laau Hame a Kamalena no na maui ame, ka rumatika. E kuaiia ana e na poe kāwili laau apau. O Benson Smith & Co., na agena no ko Hawaii Pae Aina.

 

KA ULUMAHIEHIE

 

Eia iho malalo nei ka leo hooulu māhiehie aloha a mahalo a kahi “boke lehua’ o Hilo, nona ka inoa, “Ka Elele Hawaii,” i hakuia a lawa ma ka Poaono, Sepatemaba 30.

“He eono aoao o ka nūpepa Kuokoa o Honolulu i kei awa, a ua hele a piha kona papaaina i na ono he nui a ka puu. O ka heke keia o na nūpepa ma ka Olelo Hawaii e hoolaha ia nei ma kela Paeaina. E holomua kou mau kalai manao naauao ana. Mahalo ia makamaka pepa o makou, a lui @ @ hoi o na la i hala. O kou mau kolamu i piha me ka wai ono o na pua, he ipo aloha ia na kau poe heluehelu.”

 

Moolelo o ka Halawai ana o ka Ahahui Euanelio o ka Mokupuni o Oahu

 

La Hana 1.

Halawai ka Ahahui Euanelio o ka Mokupuni o Oahu elike ma ka hoopanee ana. Kohoia o S.P. Kaaia i lunahoomalu no ka manawa. Malamaia ka hapalua hora haipule me ka himeni, a me nao lelo paipai mai ka lunahoomalu mai.

Na J. Kekahuna i noi mai ia James Davis i kakauolelo no ka manawa, aponoia. Hoomaopopo ia na lala o ka Aha i hiki mai.

Kawaiahao, aole kahu me elele; Kaumakapili, S. K. Kamaiopili, elele; Kalihi me Moanalua, D. K. Kekino, elele; Ewa, H. K. Meemano, elele; Waianae, S. P. Kaaia, komite; S. Mapu, elele; Waialua, S. K. Oili, kahu; J. A. Awai, elele; Hauula, S. Nuuhiwa , kahu; S. W. Kauhi, elele; Waikane, Jas. Davis, kahu; E. P. Aikue, elele; Kaneohe ame Waimanalo, J. N. Kaailua, elele.

Laia Mau.-T. Rikeke, O. H. Kulika, J. Kekahuna, J. Waiamau, R. Maka, J. Nua.

Noi mai o J. Kekahuna e hoomau ia o S. P. Kaaia i lunahoomalu, a ia Jas. Davis i kakauolelo no keia Aha; apenoia. Na J. Kekahuna i waiho mai he Olelo Hooholo e hoopanee ka noho ana o keia Aha a noho hou i ka Poakolu, mamua iho o ka manawae hiki mai ai o E. S. Timoteo ame J. M. Ezera, no ka hoolohe ana i na mea hou mai alaua mai. Noi mai o S. K. Kamaiopili e lawe a noonoo; hooholoia. Na S. K. Oili i noi mai e kapae ia ka olelo hooholo; aponoia.

Koho ka Lunahoomalu i na Komite Mau: Komite Imi Haawina, T. Rikeke, J. Kekahuna, S. K. Oili. Komite Halawai Haipule: R. Maka, J. Nua. Komite Imi Haawina: T. Rikeke, O. H. Kulika. Pai Moolelo: Jas. Davis

Na S. K. Kamaiopili, e lilo na iaia o ka Ahahui Kula Sabati ame na hoakupono e ae i mau hoa kuka; aponoia. Na S. H. Oili i hoike mai i ka hoike hapa a ke Komite Imi Hana: 1. Hapalua hora haipule. 2. Hoike a ma elele. 3. Hoike a na Komite a ka Aha. 4. Heluhelu haawina. 5. Palapala hoopii. 6. Oihana kuloko. 7. Oihana kuwaho. 8. Ola kahu. 9. Na hale kuhu. 10. Na halepule ame na hale halawai. 11. Na kula hanai. 12. Na kihapai kahu ole. 13. Na hana hoeueu. 14. Hui ola kahu.

Aponoia ka hoike hapa a ke Komite. Hapaiia ke kumuhana 2. Hoike a na Elele: Na S. K. Kamaiopili, D. K. Kekino, H. K. Meemano, S. Mapu, J. A. Awai, S. W. Kauhi, E. P. Aikue, J. N. Kaailua, i ka lakou mau hoike kihapai, a aponoia.

Kumuhana 3. Ka hoike a na Komite o keia Aha: Na S. P. Kaaia i ka Hoike Komite o Waianae; aponoia. Na S. Nuuhiwa i kana Hoike Komite noi dala. Noi mai o S. K. Oili e waiho i kekahi komite wae; aponoia. Nana no i waiho mai i ka inoa o T. Rikeke. J. Kekahuna ame James Davis i mau komite; aponoia.

Kumuhana 4. Heluhelu haawina; Na James Davis i heluehlu mai i kana haawina heluhelu; a aponoia.

Kumuhana 5. Na Palapala Hoopii; Na ke Kakauolelo i heluhelu mai i kana haawina heluhelu i ka Palapala Hoopii mai Kaneohe mai e kahea ana ia Willie Kahaleole i kahu no ka Ekalesia o Kaneohe ame Waimanalo. Na J. Waiamau i noi mai e ponoia ka Palapala kahea; aponoia. Nana no, e kohoia o J. N. Kaailua i komite e kii aku ia Willie Kahaleole e hele mai imua o ka Aha; aponia. Na S. K. Kamaiopili i noi mai e hoomaha keia Aha a noho hou i ka hora 2 auwina ia. Hoopanee ka Aha me ka pule a J. Kekahuna

Auina la, hora 2. Halwai hou ka Aha me ka himeni ame ka pule a ka Lunahoomalu. Hoike mai o J. N. Kaialua i kana hoike e pili ana ia Willie Kahaleole, a eia oia iloko nei; aponoia. Noi mai o J. Nua e waiho aku ka palapala kahea i ka mea i kahea ia a nana e pane mai; aponoia. Pane mai o Willie Kahaole, ua ae au i keia Palapala Kahea. Noi mai o S. K. Oili e apono loa ka Aha i keia Palapala Kahea, a e koho ia i mai komite ninaninau ia Willie Kahaleole. Koho ka Lunahoomalu ia O. H. Kulika, S. K. Oili, J. Kekahuna, S. Nuuhiwa ame Jas. Davis i mau komite. Mamuli o ka paa o ke Kakauolelo i ke Komite Ninaninau, ua kohoia o J. Nua i Kakauolelo no ka manawa. Noi mai o J. N. Kaailua e hapai ia noonoo ana i ka hapa hope o ka Hoike kihapai o Kaneohe, aponoia. Na E. P. Aikue i noi mai e lawe a noonoo i keia manao: “Pehea ia e hoomahuahua ia ai ka naauao iloko o na hanauna hou?” aponoia. Ua nui na manao hoakaka mai keia ame keia lala mai, ama ke noi a S. K. Oili, ua waihoia ma ke pakaukau. Noi mai o O. H. Kulika e hapai hou ua ka noonoo ana i ka Palapala Kahea Kahu o Kaneohe ame Waimanalo, aponoia. Na J. Lidinihama i hoakaka mai i kona manao e pili ana ia Willie Kahaleole, ame ka Ekalesia o Kaneohe, a wahi ana e waiho no kekahi manawa e aku. Mamuli o ka hoakaka ana o kela ame keia i kona manao, ua noi mai o S. K. Oili e hoopaia ka olelo hooholo a keia Aha, aponoia.

Na O. H. Kulika i hoike mai i ka manao o ke Komite Ninaninau a ka hora 9:30 a. m. o ka ia apopo, Oct. 5, o ninaninauia ai o Willie Kahaleole imua o ka Aha, mamuli o kekahi mau hoakaka mai na ua noi mai o J. Nua e hoopau ia ke Komite Ninaninau ia Willie Kahaleole, aponoia.

Noi mai o J. Kekahuna e hopa@ keia Aha a noho hou i ka la apopo hora 9 a. m., Oct, 5, aponoia.

Na R. Maka i hoike mai o J. N. Kaailua ame E. P. Aikue na mea nana malama ke anaina haipule i keia aha ahí, hora 7:30 p. m. Hoopanee ka Aha me ka pule a O. H. Kulika

 

La Hana 2.

Oct 5, halawau hou ka Aha elike @ ka hoopanee ana. Na ka Lunahoomalu i malama i ka hapalua hora @le. Kahea ia ka inoa o na lala o ia Aha. Heluhelu ia ka moolelo o ka halawai i hala a aponoia me keia hooponopono: “Ua ae o Willie Kahaleole ka palapala kahea me ka ae ou me na kumu kula.”

Na O. H. Kulika i hoike waha makana hoike komite o Kalihi ame Moanalua.

Kumuhana 6. Oihana kuloko @ ua komo kekahi mau kumuhana @ i loko o keia kumuhana hookahi nolaila, ua noi mai o J. Kekahuna e hapaiia ke kumuhana 14 pili ana i ka @ Ola Kahu. Na Theo. Rikeke i hoakaka mai i kekahi mau mea e pili ana  keia kumuhana, a wahi ana ua @aka kau oia e kokua i na Ekalesia hiki @ e uku pau i ka uku o ko lakou mau @hu, ke noi aku iaia e kokua mai: a p@la pu no hoi me na mea a ae pili ana i ka pilikia o keia ame keia Ekalesia e pili ana i na halepula, hale halawai ame na hale kahu. Na J. Kekahuna haawi aku keia Aha i ko lakou hoomaikai ia Theo Rikeke no kona @ ana i keia mau hana nui maluna @ aponoia.

Noi mai o S. K. Oili e hoo@ keia Aha a noho hou i ka hora 2 @ @ hooholoia. Hoopanee ka Aha me ka pule a ka Lunahoomalu.

Auwina ia, hora 2 p. m. halawai @ ka Aha; hoomaka na hana me ka himeni ame ka pule a ka Lunahoomalu

Kumuhana 12. Na Kihapai Kaa Ole. Na S. K. Oili i noi mai e hoy aku na elele o na kihapai kahu ole a paipa i na hoahanau e kahea i kahu no la kou, aponoia. Nana mai no, elilo a O. H. Kulika i komite no Kalihi ame Moanalua, S. P. Kaaia no Waianae Jas. Daivs no Kaneohe ame Waimanalo, aponoia.

Kumuhana 7. Oihana Kuwaho Na Jas. Davis, e hoomau ia no na haawina maluna o kela ame keia Ekalesia elike me ko ka makahiki mua, aponoia. No Jas. Davis i heluhelu mai i ka hoike komite e pili ana i ka palapala @ ia a S. Nuuhiwa. Noi mai o S. K. @ e lawe a noonoo, aponoia. Nana @ no hou mai no e @ ia o S. Nuuhiwa mai kona noho @ te noi dala ana no ka Ekalesia o @uia, aponoia. Na Jas. Davis e @ inoa ka Lunahoomalu i ka palapala dala a S. Nuuhiwa, a hookuu aku @ aponoia.

Kumuhana 13. Na hana @ Noi mai o S. K. Oili e waiho i keia @ n ama ka lima o ke Komite @ Theo Rikeke, a na kela ame keia kahu e kauoha aka iaia e he’e mmai a heuheu, aponoia.

Kumuhana 15. Na komite i ka @ hui nui o ka Pae Aina. O jas. Davis ke komite o na hana a keia Aha @ K. Oili no na hoike kihapai aponoia.

Noi mai o S. K. Oili e huai hou @ ka noonoo ana i ka ninau mai ka Ekalesia mai o Kaneohe, oia hoy, “pehea la e hoomahuahua ia ai ka @ @ ko o na hanauna hou?” Na T. Rikeke i hoakaka mai i kekahi mau manao pili ana i kela ninau, a wahi ana, @ kekahi mau haawina ke waiho mai ame kelahi mau keiki ilihune no ka @ ana i ke Kula Kamehameha, aka, aole i maopopo ia’u ke koe nei paha aole paha. E pono i ua kahu Ekalesia nana i mau keiki kupono iloko o ka lakou mau Ekalesia a leta aku i @ kumupoo o ke Kula Kamehameha.

Na E. P. Aikue i noi mai e @ ka ninaninau ana ia Willie Kahaleole aponoia .

Na ka Lunahoomalu, S. P. Ka@ alakai i na ninau e pili ana i kona kupono e lilo i kahunapule, a iloko o ka wa e ninaninau ana, noi mai o S. P. Oili e hoopanee ka Aha a noho @ ka hora 2 p. m., Oct 6 hooholoia

Na R. Maka i hoolaha mai o J. @ Awau ka mea nana e malama ka hala wai haipule o ke ahiahi, hoopanee @ Aha me ka pule R. Maka.

 

La Hana 3.

Oct. 6, halawai hou ka Aha @ me ka hoopanee ana; malamaia ka hapalua hora haipule; kahea ia ka @ o na lala o ka Aha; heluhelu ia ka @ olelo o ka halwai i hala a aponoia.

Hapai hou ia ka ninaninau ana ia Willie Kahaleole. Na W. N. Lono, @ lawa ka ninaninau ana o Willie Kahaleole; aponoia. Na J. Nua i waiho m@ he Olelo Hooholo: “Oiai na hooholo keia Aha e apono i ka Palapala Kahea no lakou, a ua ae pu hoi ka mea i ka heaiaua palapala kahea nei; aka ma hope o ka ninaninau ana i ka moe kaheaia, ua ike keia Aha aole i kūpono ka mea i kaheaia e lawe koke i ka oihana kahu i kei awa, no ka mea aole i pau kona wa ao ma ke Kula; nolaila ke hooholo nei keia Aha e kaohi ia ka ae ana i ke kahea a Kaneohe a ka wa e lawa pono ai ko Willie Kahaleole @ ho ana i ke Kula, a e hoomauia kona malama ana ia Ekalesia a hiki i ka wa e puka pono ai mai ke Kula mau apau nola. Noi mai o S. K. Oili e hoopa nee keia Aha a noho hou ma Kaumakapili i ka Poakolu mua o Aperila, A. D. 1900. Hora 10 a. m. Na J. Nua @ Olelo Hooholo: “Ke haawi aku nei keia Aha i ka hoomaikai i ka Ekalesia o Kaumakapili no ko lakou malama ana i na mea e oluolu ai ke ola kina” Aponoia. Na J. Nua, e koho keia Aha i komite e lawe aku i ko lakou aloha ia C. M. Hai, aponoia. Kohoia a S. P. Kaaia ame O. H. Kulika i mau komite Heluheluia ka moolelo o ka halawai a aponoia. Hoopanee ka Aha me ka himeni ame ka pule a S. P. Kaaia.

JAS DAVIS

Kakauolelo

Kaumakapili, Oct. 6, 1899