Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVIII, Number 39, 29 September 1899 — Pane no na Ninau Pili Aupuni a ke "Cali" Na iliili konane a na Kalai Aupuni like ole E Hone ana no i ke Kumu o ka Hana [ARTICLE]

Help Learn more about this Article Text

Pane no na Ninau Pili Aupuni a ke "Cali"

Na iliili konane a na Kalai Aupuni like ole

E Hone ana no i ke Kumu o ka Hana

No ka pomaikai o ko makou poe heluhelu, ke hoopuka aku nei makou ma keia wahi o ka makou pepa i na pane \ehulehu no na ninau kalai aupuni a ka Nupepa "Call" o Kapalakiko i hoolahaia ae ai maloko ponoi o kakou iho nei, i kahi wa i kaa hope iki ae nei, plike hoi me ka makou i hoolaha aku ai ma ko makou pepa o ka la 4 o ka inalama o Augate aku nei. I moa hoi e moakaka maikai ai na hoopili ana o na haina lehulehu i hoikeia mahope ae nei, nolaila, ke hoopuka hou aku nei makou i ua mau ninau ia: 1. Heaha la ke ano (kulana) aupuni a kou noonoo i manao ai, ua kupono ia no ko Hawaii Pae Aina. 2. E pono anei ke koho balota ia, na hoa o ka Aha Kiekie ame na Aha Kaapuni, a i ole, o na hoa wale no paha o kekahi o laua ke koho balota ia, a i ole, e hookohu maoli ia paha lakou ma ka oihana, ma na Aha elua, a ma ka Aha hookahi wale no paha; a e noho anei lakou ma ka oihana apau ke ola, a i ole, no kekahi mau makahiki paha? 3. Kokua anei oe ika hoomauia ana aku o na hoa o ka oihana hbokolokolo, e noho nei i keia wa; a ia manao ou, mamuli ia o kou hoopilimeaai ole ia lakou, aka, mamuli ia o kou manao maoli ana, he hana pono ia e hana ia ai? 4. Manao anei oe, ua oi aku ka pono no kakou nei, e kohoia ko kakou mau luna aupuni e ka Peresidena o Amerika Huipuia, ina e ku ana kakou ma ke Kulana Aupuni Teritori, a e waeia hoi ia poe mai waena mai ona kanaka noho ana maloko nei o ke Teritori. a i ole, mai Amenka Huipuia mai paha? 5. Manao anei oe, ua oi aku ka pono e hookohu maoli ia mai na luna aupuni e ae e ke Teritori nei e ke Kiaaina, a i oie, e koho ia paha lakou e na kanaka ma ka balota? G. Aia anei oe ma ka aoao e hoopaa ana i ke kanawai e kau ana i hoopai paahao, maloko o na aelike kepa kanaka? Ina aole, alaila, he manao hoakaka anei kou, no ka mea e pili ana i ua mau kanawai la, i mea e pulamaia ai ka pono o na poe liaku hana, a palekana hoi ka lakou (lala? 7. He manao hoakaka anei kekahi au e pili ana i kahi e loaa ai na limahana lawa pono, i lawa ai na hemahema o ko kakou mau mahiko, ame na oihana mikiala e ae? 8. Heaha la kou manao no ka pono koho balota? E haawi laulahaia anei ia pono, a i ole, e hoohaikiia paha? Pehea hoi kou manao no ka poe i hanauia ma Hawaii nei, no ka mea e pili ana i keia pono, ina he poe kanaka maoli, a i ole, noloko mai paha o na lahui Asia? Eia iho na Pane a kela ame keia mea i hoouna aku i na haina no keia mau ninau ae la, mai Hawaii aku nei, eia o Mr. W. Horace Wright la, ka mea kakau o ka nupepa "Call" ma Hawaii nei. līa hoolahaia hoi keia mau Pane maloko o ka nupepa "Call" o Sepatemaba 2, 1899. Eia iho na inoa o ka poe na lakou na Pane e ikeia ana mahope ae nei: Hon. W. P. Frear, Hon Paul Neumann, Hon. John M. Horner, Nicholas Russel. M. D., Hon. W. O. Smith, Hon. P. C. Jones, Rev. Sereno E. Bishop, Wundenbeug, Thomas S. Kav, Robert Hall, Henry Smith, F. W. Hankey. Hon. Paul Isenberg, George A. Davis, George P. Andrews, M. D., Hon W. R. Castle, Hon. W. N. Armstrong, W. R. Farrington, Edmund Norrie, W. S. Edings, James T. Copeland, F. H. Hayselden, Hon. H. M. Whitney, Joseph M. Poepoe, N. B. Emerson, M. D., Col. W. F. Allen, Bruce Cartwright, Hon. A. V. Gear, C. H. Parker, J. C. Quinn. J. W. Girvin, R. W. Wilcox, Gilbevt F. Little, W. S. Wise.

NA PANE; ' HON. W. F. FJREAR. Hoa Lunakanawai o ka Aha Kiekie. Honolulu. 1. He Kulana Aupuni Teritori. 2. E hookohu maoli ia lakou, ka mua, e noho a pau ke ola, a i ole. i mau heluna makahiki loihi, a o ka hope, i mau heluna makahiki wale no. 3R Mamuli o ko'u kulana luna Aupuni e noho nei, aole paha he mea maikai no'u ka hoike ana aku i kahi manao no keia mea. 4. He mau kumu kupono loa a'u i manao ai, no ka hiki ole ia'u ke hoike ae i manao no keia ninau. 5. Oi ko'u makemake e hookohuia n» luna Aupuni kiekie e ae e ke Kia-; aina, me ka ae pu ana nae o ka hale o luna o ka Ahaolelo Teritori> a o na luna Aupuni malalo iho e hookohuia, a i ole. e koho balota ia ma ke ano 6 alakaiia ana e ke kanawai e kauia ana e ka Ahaolelo Teritori. 6. E pono e hoopau loa ia na kanawai hoopa'i paahao e pili ana i na aelike paahana. 0 ka hoopai paahao pili i na aelike paahana, aole ia he mea e hoopalekanaia ai na dala kumuwaiwai a na haku hana. 7. E hoohanaia ona kanaka akeakamai, no ka imi ana i na mea e pili •ana i keia mau mokupuni, ame na wahi e loaa mai ai na limahana mai na wahi e mai, a, e hoike mai hoi i ke kulana hoolawa paahana maikai loa e laweia ai no onei "nei, a pela pu hoi me na wahi hoolako paahana maikai loa e laweia mai ai. Ūa like no a like ka waiwai o ka loaa ana ona kanaka akeakamai no ka huli ana i ka ninau limahana, elike nohoi me ka huli a imi 1a ana o na ninau no ka mahi ame ka hana ana (i na mea ulu.) A o keia kanaka hoi, aole ia he kanaka ike hana •wale no. I kanaka akeakamāi maoli ia.

) 8. E hookuponoia ka loaa ana o ka > pono koho balota, mamuli o ka ike ame ka naauao, elike me ka mea i maa ia makou maanei, a ma ka'u lioomaopopo ana, aohe no keia mea i kueia. HON. PAUL NEUMANA. He loio, he hoa (i pau) o ka Aha Senate no ka moku aina o Kaleponi, a he Loio Kuhina (i pau) no Hawaii, Honolulu. 1. I Kulana Aupuni Teritori, elike , me ia i haawiia-ai no Arizona ame na Teritori e ae, a i loaa ai ia lakou ke kulana mokuaina. Ina i ninauia mai i no ka mea e pili ana no ke kulana au- | puni panalaau (o ke ano Euwpa) e hoike aku au i ko'u kue loa no keia mea, 1 a ke manaoio nei au, he kuleana ko makou e lioopau aku ai i ke kuikahi hoohui-aina, a e ku nohoi makou ma I ko makou kulana kuokoa, ina e maI naoia ana e onou mai i ke kulana aupuni panalaau (ano Europa) maluna o makou. 2. E hoomauia aku no ka Aha Kiekie elike me ia i keia wa. E hookohuia no na Lunakanawai o ka Aha Kiekie no ka wa e hele ana a pau ko lakou ola; a o na Lunakanawai Kaapuni hoi e hookohuia no kekahi mau makahiki, elike nohoi me ko keia wa e noho nei lakou, oia hoi he eono makahiki. 3. Ae, me ka oiaio loa. 4. E pane ole ana au i keia ninau— he mea ole ko'u ke hoike ae ma keia ninau. a aohe o'u makemake e hoka'e wale aku i na hoohana ana a ka Peresidena o Amerika Huipuia i kona noonoo maikai ma keia kumuhana. 5. E koho ba!ota ia na oihana aupuni apau, koe nae ka oihana hookolokolo, ke Ana Aina Nui, ka Puuku Waiwai ame ke Poo o ka Oihana Mahiai. I 6. Kue au i na kanawai hoopa'i paa- , hao pili i na aelike. Ke laweiaweia i nei ia hana ma Guatemala ame na Repubalika i hooponopono maikai ia. ! aka, aole nae o kakou makemake ia mau kanawai ma Hawaii nei, he ! mau kanawai kue nohoi ia i na kanawai o Amerika Huipuia. Aole au e hoike aku i ko'u mau manao no ka mea e pili ana i ka palekana 0 na haku hana. oiai hoi, ma ka nana aku, ua hiki pono loa no ia lakou ke malama i ko lakou mau pono iho, pela no mamua aku nei, a ke lana nei ko'u manao, pela no ma keia hope aku. Aole nae au e hoole aku ana i ka pane ana i keia ninau, ke ninauia mai au ma ko'u ano loio a pili oihana hoi. 7. O keia wale no: E hoopau loa ka Ahaolelo Nui (Congress) i na kanawai kue i na aelike paahana, a e kokua hoi 1 ka hoopae ana mai i na eemoku kuwaho. Aole kumu kupono no ia mau 1 kau kanawai hupo ana. 8. Aohe o'u kokua i ka hoolaiki ana i ka pono koho balota, koe wale no ka nele i ka ike palapala. Aole au i ike i ke kumu e hooneleia ai kekahi kanaka Hawaii maoli i kona pono koho balota, oiai paha ia, he kumu no i loaa i na kupa e ae, i hoonele ole ia nae ia pono. L T a kaili kakou i ko lakou aina ame ko lakou hae, hoopau hoi i ko lakou nohona aupuni Moi, kuai lilo aku la i na mea kahiko hiwahiwa a ko lakou mau alii ma ke kuai kudala ma kahi hoi o ka haawi makana maoli ana aku ia mau mea i ka Hale Hoikēike Mea Kahiko o Bihopa. Ua lawa iho la kakou i keia, a e hookuu aku no kakou no lakou kau wahi pono, oia hoi, k£-pono waiwai nui o ka nohona koho balota. HON. JOHN AI. HORNER. He kanaka kanu kb. Kukaiau. Hamakua, Hawaii. 1. I Aupuni Teritori ma na ano apau, a i aupuni laula hoi. Oia nohoi ke ano-aupuni.i kaanaia e na kanaka o na Teritori ma ka "aina makua." E haawi i na kanaka a nui ka pono kuokoa, oiai ua oleloia, o ka pono kuokoa, oia no "Ka ke Akua alahele no ka holomua ame ka naauao." He mea oiaio, ua makemake na Teritori apau i keia mau.mea elua. I ko kakou wa i lawe ai, ma o ka lima ikaika la, e hooponopoao i.na nohona o kekahi lahuikanaka okoa aku, ua lawe ae la kakou he mau koikoi i haawi ole ia mai ai e ke Akua maluna iho o kakou, a ma ia ano, ua kapae ae la kakou i kela kanawai lani e koi mai ana "Elike me kou mkemake e hana mai na kanaka nou, pela nohoi oe e hana aku ai no lakou." Ua pili no keia ia Hawaii nei, ia Porto Rico, ia Pilepine, a no ke alakai ana i ka kakou mau hana me ka ke ao nei apau. 3. He mea pono ke hookohu maoli ia na hoa o ka Aha Kiekie, no ka ma- i wale no nae o eono, a ewalu pa- ' ha inakahiki. I Ina nae e koho ba!ota ia ana na lu- ' nakanawai, alaila, he kakaikahi loa paha na kanaka kuokoa maoli, e- hiki ole ana ke ko ia lakou i o a ia nei, e na kulana loli wale o ka manawa ame na hana, a lilo hoi ia i meaakeakea, a i ole, kokua paha i ko lakon koho hou ia ana. 3. Aole o'u kue i na hoa o ka oihana hookolokolo i keia wa. Ina no e hookohu maoli ia mai lakou, a kohoia paha ma ka balota, elike me ka'u pane no ka ninau elua. O ka mea oiaio nao, manao au, he hana naauao ka hookohu ana a koho ana ma ka balota ia lakou, no ka hoopiha ana i ke nohona oihana hookolokolo no ke kau mua loa o ka hoomaka ana o ke kulana Aupuni Teritori. 4. O ka mla mau. o na poe luna aupuni e hoonohoia ana e ka Peresidena no ke Aupuni Tecitori, e waeia mai no ia poe noloko mai o na kamaaina o lo-

ko o ke Teritori. Eia ka'u hoakaka, i ua oi aku ka ike o ke kanaka i noho maanei a kamaaina ma na mea e piii ana i ko lakou mau makemake, a ma na mea hoi e pono ai na kanaka o onei nei, mamua o ka maliiiini, ka mea i | loaa ole he wahi lihi aloha no ko onei I poe kanaka, aia wale no a hiki i kona kamaaina ana me na ano o ka nohona 0 koonei poe kanaka. Kia hoi kekahi, ma ko'u manao. o ka kihuikanaka e haaheo ana no ko lakou nohonakuokoa, elike la me ka lahuikanaka o Amerika Huipuia, e pono e haalele loa i ke kulana hooponopono Aupuni panalaau a ka poe Pelekane, oia hoi, ka hoonoho ana i na luna Aupuni poo o loko o kona mau panalaau mai Enelani ponoi mai. He nui ko makou poe kanaka makaukau maanei nei. . 5. E pono e koho balota ia no luna ) Aupuni o na Teritori e na kanaka o ke » Teritori. A mahope iho o ka hoao ana 1 keia hana, ina e kupono oie ana keia poe luna aupuni i kohoia ma keia ano, ua hiki no e kapaeia keia hana. A ina e lilo ana na ke Kiaaina lakou e hoonoho, alaila, o ke kanaka auanei e hookuli (hoopunahele, hoomoamoa) ia aku ai, aole auanei e oie ana ka hoea mai o na ino he nui mai keia ano hoonoho oihana. Pela nohoi ke Kiaaina e hoonohoia mai ana e ka Peresidena mai ka "aina makua" mai, a o ka Peresidena wale no auanei ka ' aumakua" a nei kanaka e hoolaulea aku ai. ua hiki no i keia Kiaaina ke lawe mai ia nei i kona ohana, kona poe pilikana a makamaka paha no ka hoopiha ana i na oihana Aupuni ano nui o onei nei. me ka nana oie ia ana ae o ka pono ame na manao maikai o ke Teritori. 0 j keia ano hana "kaihi maoli," he mea ' ia e ulu mai ai na manao maikai ole. | elike me ko na Ia i noho panalaau ai o Amerika no Enelani. 6. Kokua au i ke kanawai aeiike ha- i na, me ka hoopai hoopaahao ole. (Ua j waihoia kekahi mau olelo ma keia wahi, oiai, he mau olelo pili ole no ia i ka ! ninau.—L. H.) 7. Eia keia olelo: Ina e kokua mai ana ko makou Aupuni e ku nei, ame ke ! Aupuni o keia mua aku o makou, i na hana mikiala o makou nei, ma ka ae ana mai i nei mau hana, e kii i poe limahana na lakou ma kahi e loaa ai ia lakou, alaiia, ole auanei he moa akeakea i ko makou holomua. aka, ina 1 e hoomau ana ko makou Aupuni i kana alahele e hoole nei i ka ae ana. i ka hookomo ana mai i na Asia, aia wale ' no a hookomoia mai he mau heluna | (pa-keneta) o na kanaka Amerika a i kanaka Europa hoi, me ka hoike ole ana mai i kahi e loaa ai ia poe. ame ke ano e loaa mai ai lakou, alaila, ua | uhi mai he ao polohiwa eleele maluna : o ka makou mau hana mikiala o bnei I nei, he oiaio nae, ke mau nei no ka 1 ! olino ana o ka holomua i nei wa. koe i wale no keia kulana omamalu e hekau I , iho nei. ! ; S. E haawiia ka pono koho balota i na kane o 21 makahiki, me ka nana , ole i ka lahni, a i ka ili paha. i lianau i ia, hoonaauaoia a hanaiia ma keia mau | mokupuni, a pela pu hoi na kane o 21 j makahiki e noho ana maanei ma. ka ! wa e mana ai ke Aupuni Teritori, a ua hiki hoi ke iieluheiu a kakau i ka Olplo Beritania. NICHOLAS RUSSEL, AI. D. He kanaka kanu kope, Hawaii. 1. 1 Aupuni Panalaau (o ke ano panalaau Pelekane). Nokamea, mamuli o ka hoomaopopo ana i ka moolelo o keia mau mokupuni, a pela pu hoi me ke kulana hoolaupai kanaka ana nwanei, ame ke kulana kalai waiwai nohoi, ua lilo ke Aupuni koho luna Ahaolelo i Aupuni hookuemi hope i nei mea he holomua; a, ua lilo nohoi ia ano Aupuni, he Aupuni ma ka inoa wale no. O ke Aupuni e kohoia ana e kekahi Kiaaina e hoonohoia ana e ka Peresi(lena o Amerika Huipuia, ke waeia hoi he kanaka kupono io maoli, oia hoi, he kanaka me na manao holomua a akea. he kanaka onipaa o ka manao, he kanaka i komo ole iloko o na manao aumeume kuloko o kekahi mau pohai kakaikahi, a pilikana ole nohoi me kekahi oia poe, i kooia hoi kona manao e ka iini no ka holomua laula o ka aina, a i ioaa ka mana nui no ka. hana ana pela, oia wale no ka mea nana e kea aku i ka nui ioa ana ae o ka mana oligaresia o kekahi mau mahiko kakaikahi e poino nei ka aina. ' He mea kupono ke loaa ona Ahaolelo e kohoia ana e ka pono koho balota akea, mai ka poe mai apau i loaa he ike lawa pono ma ka Olelo Beritania, a i loaa hoi na makahiki he 21. Ka mua.—l mea e hoonaauaoia ai na kanaka no ke kulana Aupuni Demokarata (na ka lahui e hooponopono) ame na oihana o loko oia Aupuni. Ka lua.—l mea hoi e hookamaaina P°no ai i ke Kiaaina i ke kulana o ka aina ame na mea e pono ai ia. j No kekahi manawa hoi, e noho ai I keia aha kuka, ma ke ano he hoa kuka ' ia no ke Kiaaina. E kohoia no na hoa j o keia Aha e na poe apau e noho ana maanei, me ka nana olet i ka ili, ke I ano o ka lahui ame ke kulana kupa. j 2. E hoonohoia no e ka Peresidena 0 Amerika Huipuia no ka manawa a pau ke ola, a i ole, no kekahi wa loihi paha. 3. No ka hoonoho ana i na hoa o ka Oihana Hookolokolo, aole pono e hoopilikia wale ia ka Peresidena o Amerika Huipuia e kekahi noonoō e ae, aka, .o ke kulana hoopono kiekie wale ame ka makaukau o ke kanaka, ina paha he poe luna Aupuni lakou i keia wa, a 1 ole, he poe kanaka hou paha mai Ameiūka Huipuia mai. 4. Ina nae lakou he poe kanaka naauao, hoopono, a ake holomua hoi. 5. E kohoia e ke Kiaaina. 6. Ua kue loa au i ke kanāwai paahana me ka hoopai paahao, oiai he koena ia o ka hookauwa kuapaa, i kue loa i ka nohona holomua a naauao o keia au; a he kanawai ole nohoi. O ka pono o na haku hana ame ke kulana hoolawa paahana, e hoolawa pono loa ia ana no ia mau mea, ma ka hoopau loa ia ana o na mea akeakea apau no ke komō ana mai o na limahana kepa ole ia mai kela ame keia aina mai, a o lapana nohoi kekahi, 1 7. E hoohamama i na puka apau e ( komo mai ai na paahana kepa ole ia ' mai lapana mai ame na aina e ae, koe nae o Kina. 8. Kokua au i ka pono koho balota akea no na poe apau e noho ana maanei, ua loaa nae he naauao, me ka nana ole i ke Aupuni i noho maliaaina maoli ai lakou, pela hoi kahi i hanau ai, ke ano o ka lahui ame ka ili. Ua pili nae keia, no ke koho ana i kekahi Aha e

lilo ana i Aha Hoonaauao e alakai i ke Kiaaina, ma ka mea e pili ana i ke kulana o ka aina ame ka pono maoli hoi o na kanaka. HON. WILLIAM 0. SMITH. He Loio, he Loio Kuhina (i,pau) a he Peresidena (i pau) no ka Papa Ola, Honolulu: he Hawaii ma ka hanau ana. 1. I kulana Aupuni Teritori, elike loa no me ka mea i hoakakaia e na Komisina ma ka lakou Bila Kanawai i waiho aku ai i ka Ahaolelo. 2. Ma ko'u manao e hookohu maoli ia mai na Lunakanawai o na Aha Kakau, Aha Kiekie ame na Aha Kaapuni. E noho nae na lunakanawai o ka Aha Kiekie a pau ke ola, a o na lunakanawai Kaapuni no kekahi heluna makahiki—a e ku no nae ia poe i ka hoopii luna nui ia. Manao an o ke koho balota ia ana o keia poe. aohe pono, ke nanaia ke ano o ka lahui e noho nei i kei'a wa. 3. Kōkua au i ka hoomauia ana aku ma ka oihana o na Lunakanawai o na Aha Kakau i keia wa. 0 ka poe e noho nei, he poe kanaka makaukau lakou ame ka hoopono, a ua kamaaina lakou me ka oihana hookolōkolo ma Hawaii nei ame ko Amerika Huipuia nohoi. 4. Manao au, ua oi ka pono e waeia na luna Aupuni o ke Teritori mawaena mai o na kanaka,o loko nei o ke Teritori. Ua lehulehu loa na makahiki i ku ai he Aupunl i alakaiia e ke kumukanawai ame na kanawai, ma keia mau mokupuni, a he nui loa na mea paahana kupo-no i hiki ke waeia ae e hoopiha i na oihana Aupuni Teritori. 5. Apono au ika mea i hoolalaia e na Komisina, oia hoi, e hookohuia ke Kiaaina e ka Peresidena o Amerika Huipuia, a o na luna Aupuni poo e ae e hookohuia no e ke Kiaaina me ke aponoia ana nae e ka Aha Senate Hawaii. G ame 7. Aole o'u kokua i ka hoonaa ana i ke kulana aelike paahana me ka hoopai paahao i hookoia ai mamua aku nei ma keia mau mokupuni. Ma ko'u manao, o na liana maikai loa e hanaia ai ma keia mua aku no na limahana mahiai, e pono ai ka poe kanu ko ame keia lahui, e hooikaika nui ia e loaa na kanaka mahiai mai Amei'ika mai, a mai Europa mai nolioi. Ua hiki lakou ke laweia mai ia nei ma ka aeia ana ma na puka e loaa ana mai ke ko i kanuia ai e lakou ponoi iho e loaa ai ka uku. S. Manao au, malalo o na kulana maoli e ku nei i keia wa ma keia mau mokupuni, o ka hoolilo ana i ka waiwai ame ka naauao i mau ana hookupono e loaa ai ke kuleana koho balota, ua pono ia. I keia wa, o ka Joaa ana he waiwai, he hoike ia, no ka noiau. 0 ke kaana ana ma na hana o ke alakai a hookele ana i ke aupuni, aole ia he pono hanau, aka, he pomaikai no nae ia, a ma ko'u manao, o ka poe i loaa ia )akou ia noiau ke kaana ia pono. E haawi like ia no keia pono i na makaainana Hawaii i keia wa ame na maknainana Anierika apau. (Aole i pau.)