Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVIII, Number 31, 4 ʻAukake 1899 — NA NINAU KUMUKANAWAI O AMERIKA HUIPUIIA AME HAWAII. [ARTICLE]

NA NINAU KUMUKANAWAI O AMERIKA HUIPUIIA AME HAWAII.

Aia ma menka Huipuia he elua mau aoao kaiai aupuui ikaika loa, oia liui, ka aoao Demokarata ame ka aoao Re pirbaiika. A mawaena na ninau nili aupunl kuwaho ano nui loa i hoike ai na alakai naauao o kela ame keia o nei mau aoao kalai aupuni, o ka ninau e pili ana i ka mana ana o ke kumukanawai o Amerika 'Huipuia, maluna o na aina, a aupuni paha, i lilo lihi, a i ole, i komo aku hoi iloko o ka mana o Amerika Huipuia, kekahi ninau koikoi loa, i mahae ai na manao hoakaka kanawai a na loea kakaolelo o loko o kela ame keia o nei mau aoao elua. 0 ka aoao Demokarata iloko o ka Ahaoielo Nui o Amerika Huipuia, ma o na hoakaka la a na alakai oia aoao, ua paa ko lakou manao, ma ka xva e lilo koke ai kekahi aina kuw.aho malalo o ka mana o Amerika Huipuia, ina paha ma ke alahele 'hoohui aupuni, a ano e ae paha, oia ka wa i pahoia koke ai ka manaH.ke kumukanawai o Ame- . rika Huipuia maluna o kela aina kuwaho, elike me Hawaii nei. TTa oleio nae lakou ma ia ano, ua lilo na ma- j kaainana oia aupuni, a aina paha, i poe makaainana (citizens) Amerika, me ka loaa ole nae ia iakou o ka pono koho 'balota. | A o ka aoao Hepuhalika hoi, ua hoole lakou i keia manao o na Demokarata, a ua olelo lakou—na Repubalika —aia ka paa, a o ka mana ana o ke kumukanawai o Amerika Huipuia maluna o Hawaii nei, a o kahi mokupuni e ae paha i lilo, a i komo hoi malalo o ka mana o Amerika Huipuia. mamuli 0 ka hooholo ana a ka Ahaolelo Nui i kekahi kanawai kupono e hoonee ana 1 ka mana o ua kumukanawai la maluna o na panalaau kuwaho. Ua 'hoike ae o Senatoa Daniel, he Demokarata, ia he mea kue ioa hoi i ka hoohuiia ana o Hawaii nei ame Amerika Huipuia, a pela h.oi me na mokupuni Pilepine, i kona manao hoakaka akea, maluna o keia kumuhana: j "E lilo ana na mokupuni o Pilepine i hapa no Amerika Huipuia, ma ka wa j e aponoia ai ke kuikahi. E paliola koke ia aku ana ke kumukanawai o Amerika Huipuia nei, maluna oia mau mokupuni, ma ka wa e aponoia ai ia. * * * 0 kekahi painalaau (territory) o Amerika Huipuia, ua like no ia a like me kekahi hapa pili paa iaia, elike me ka lilo ana o kekahi kapuai o kona lepo ponoi iho i mea pili paa iaia iho. Ua kue keia Senatoa i ka hoohoioia ana o ke kuikahi mawaena o Sepania ame Amerika Huipuia, mamuli o ke kumu, ma ia hana ana, e loaa ai na pono kivila o ke kumukanawai o Ame-1 ī-ika Huipuia i na kanaka Pilepino. | Ua olelo ae hoi o Senatoa Money, he | Demokarata, penei: "Aole hiki i kuu mau hoa paio ke hooluliluli ae i ko'u manao, e olelo ana, ma kahi e welo ai ka hae o Amerika Huipuia, ina paha ma ke kai, a ma ka aina paha, ua kaa mai la ia m&u yahi apau malalo o ko kekou mana, a, aia hoi malalo o na mana o ke kumukanawai o Amerika Huipuia. Eia hoi na manao hoakaka o na Repubalika ma keia ninau, o ka manao alakai oi loa aku nae paha a makou e lawe mai ai, oia no ko Senatoa ForakeT, a oia hoi keia: "Ua kulike loa na alakai kanawai, elike me ka'u i paio ai, oia hoi, ma ke kulana aina (territory) akalii no a loaa mai, aole e hoohanaia aku ana ke kumukanawai, nokamea, he palapala hiki ole ia e hookoia aku e ia ponoi iho, a oiai hoi, e hoohana ole ia aku ana ke kumukanawai maloko o na Panalaau, a hiki i ko kakou wa e kau ai i kanawai, e hoolako ana i mea paahana kupono no ia mau wahi—oiai e oiaio ana ia mau mea apau, eia nae, ma ko kakou

' wa e kau ai i kanawai, oiai kakou e lioiio ana maanei, ma ke auo he poe Senatoa, ua hoopaaia kakou e na kaupale o loko o ke kumukanawai, aole hiki ia kakou ke hoomaopopo ole ia mau mea." Penei hoi kekahi manao ona: "He mana kaukanawaf piha ko ka Ahaolelo Nui maluna o na Panalaau, i kaupaiena ole ia hoi e na kaupale o ke kumukanawai." No keia manao nae o ua Senatoa 'ia, ua pane aku Ja o Senatoa Turner, he Populiki, penei: • "Makemake au e paio me ke Senatoa rnai Connecticutt mai. ame ke Senatoa mai Ohia mai, ame ke Senatoa mai Colorado mai, aole e paa pololei maoli ka mana (ex proprio vigore) maluna o na aina (domain) o Amerika Huipuia i lilo ole i mau mokualna." Ua pane hou hoi o Senatoa Foraker, penei: "Ke olelo nei ma ke ano penei, aole ke kumukanawai e paa pololei ana kona mana (proprio vigore) ma ka panaiaau, a hoohanaia aku hoi malaila, aka, ma ka wa e 'hoolawaia aku ia ai me ka mea paahana kanawai, oia ka wa e mana ai ke kumukanawai malaila, aoie hoi mamua ae." 0 keia na manao alakai ano nui o keia mau mahele kalai aina elua o Amerika Huipuia, a o kekahi o keia mau manao kai lilo i'mea alakai i na noonoo o kekahi poe ike kanawai mawaena o kakou nei. Aia ko kakou Aha Kiekie ma ka aoao o na Senatoa Repuhalika, a pela nohoi me ko makou nei manao. Aia hoi, kekahi poe ma ka aoao o na Demokarata. O ka mahele manao hea la ke lanakila ana? Ma ko makou noonoo ana, o ka manao no o na Repubalika.