Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVIII, Number 31, 4 ʻAukake 1899 — NA MEA HOU O KA HUAKAI MAKAIKAI A KA PERESIDENA O KA PAPA OLA AME NA KOKUA MA'I NO KALAUPAPAPA, KA AINA A KA EHAEHA I NOHO AI, KA LUAKUPAPAU HOI O KA POE I LOAA I KA MA'I LEPERA. [ARTICLE]

NA MEA HOU O KA HUAKAI MAKAIKAI A KA PERESIDENA O KA PAPA OLA AME NA KOKUA MA'I NO KALAUPAPAPA, KA AINA A KA EHAEHA I NOHO AI, KA LUAKUPAPAU HOI O KA POE I LOAA I KA MA'I LEPERA.

Mr. Lunahooponopono o ke "Kilohana Pookela o ka Lahui Hawaii." Aloha nui oe:—Mamuli o kou ahonui i hilinai ia. ua loaa i kou kiu niea hou ka ae a ana mai e ka Peesidena o ka Papa Ola, e holo pu aku no Kalaupapa ma ke ano kakau mea hou. Nolaila, ma kou ahonui e Mr. Lunahooponopono e hoakomo iho ma kekahi mau rumi kaawale o ka kaua waha olelo ahonui, i na wahi hunahuna mea hou o ka aina o ka ehaeha i loaa i kou kiu, a i ike mai hoi na kini makamaka mai ka la hiki ma Haehae a ka mole olu o Lehua. HAALELE IA HONOLULU. Mamua ae o ka hora 9 p. m. o ka po Poalima, la 28, ua akoakoa ae la na poe i ae ia e ka Peresidena, H. E. Cooper me kekahi mau laia o ka Papa Ola, na haole ame na kakau mea 'hou o na nupepa oiwi ame haole, ma' ka uapo o Poka ma, kahi a Malulani e ku ana, mamuli o ka oluolu o Peresidena H. E. Cooper, ua ae ia aku kekahi poe e holo no Kalaupapa. Hora 9 p. m. ponoi, ua haalele iho la ka Malulani i ka uapo. O ka nui 0 na ohua a Malulani e lawe nei no Kalaupapa he 120, ke huiia me Peresidena H. E. Cooper, C. B. Reynoids, W. 0. Smith, Wm. Smith o Wailuku, Maui, J. J. Williams, mea pa'ikii o Honolulu, ame kekahi mau haole e ae, na kokua ma'i. ame na kakau mea hou o na nupepa oiwi ame haole. E. L. Like, no Ke Aloha Aina, P. J. Testa, no ka Mākaainana, Wm. K. 'Kaleihuia, no ka nupepa Kuokoa, D. W. no ka Loea Kalaiaina, D. H. Kahaulelio, no Ka Lahui Hawaii. Ua oi aku ka nui 0 na poe i ae ia e keia Peresidena, e hele e ike 1 na ma'i i kela kau, i ko na wa ī hala ae. I ka wa ia W. O. Smth, aole e ae ia e piha lea 100, lie 40 ■no i kahi kau e holo ai, he 50 nohoi i kahi kau; i keia Peresidena hou o ka Papa Ola, akahi no a ae ia na kokua ma'i a hiki i ka 100. Ua nui loa ka mahalo o na kokua ma'i ame na poe e ae i keia Peresidena, a no ka oluolu nohoi kekahi. Malie maikai ka moana, aole o ehuehu o na keiki o ke kai (ale), he pahee, he pakikia lua ua mahimahi nei, olali lua i ka ohuku ale. Hora 10 p. m. kaa hope ae la ka lae o Leahl mahope o makou. Hora 12, ikeia akula ke kuikui 0 ka lae o Kataau e a mai ana ma ka aoao komohanahema o ko makou halelana e pii pololei nei no Kalaupapa.a i 01 loa aku hoi ka nani i ka malamalama maikai o ka mahina; ahuwale na kahakai pali ku-hoho o Molokai, mai ka lae a*ku o Kailio a hiki i Kalaupapa, ae, olelo mai ana kekahi o leo'u mau hoa auk'ai, "He wahi aina pali kiekie ku-hoho ka hoi keia ma keia aoao, o ka pali no ia a hiki i Kalaupapa." KU NO KALAUPAPA. »Hora 5 a. m., Poaono, kuu ka heleuma o ko maleou halelan'a i ke awa 0 Kalaupapa, maliemai'kai ke kai, aole nalu, ua like me ko Honolulu ka lana malie o ke kai; kuu na waapa, hooke aku a hooke mai makou ma ke alanuipii o ka moku, e ake ana o ke kau mua aku iluna o ka waapa, aia ka pono o ka pae mua iuka 0 ka aina, ia'u me kekahi mau hoa aukai iluna o ka waapa, pa-e mai la ka leo o J. M. Kea, kekahi kakauolelo a ka Peresidenia H. E. Cooper. Hora 3 p. m. e akoakoa mai ai na kokua apau loa i k'a uapo, a mai no oukou a hele e inu bia i kahi ona ma'i, a ae aku la makou, a pau ia leo kauoha, ke nee nei ko makou waapa no uka o ka aina, aia hoi n'a mia'i ke piha m'aila i ka uapo a hiki iloko o ka halepapaa, o ka 'hope luna nui John Waiamau ame na makai e ku mai ana maluna aku o kahi e pili aku ai ka waapa, ia makou i kokoke aku ai i ka uapo, ua hookani mai la ka Bana Puhi Ohe o Kalaupapa i ka lakou mau mea pani i ka himeni "Aloha oe," pili i ka uapo, a pii aku la a hui me ka hope luna nui, haawi ko makou mau palapala ae mai ka Papa Ola mai, a haawi pu aku la hoi i ko makou aloha i na ma'i apau e ku mai ana ma kela ame keia ao&o o ka uapo a hiki loa aku iloko o ka halepapaa. Ma keia waihi ku wale makou me ko'u hoa aukai, e huli ana e ninau ana i kahi o na makamaka i noho ai, a na ke oeoe o loa Malulani i houluulu hou ia makou 1 kai o ka uapo me na ma'i. HELE MAKAIKAI KA PERESIDENA. Hora 7 a. m., ua hele makaikai ka Peresidena me na lala o ka Papa Ola, ame kekahi mau haole pa'ikii ame na kakau mea hou i kekahi mau wahi o Kalaupapa a hiki loa i Bishop Home i ka hora 8 a. m. hui me na Makuahine Wilikina o ka Home, hele makaikai ia loko o na hale noho o na kaikamahine a hiki loaU ka hale kula ame humuuhmu 0 na kaikainahine, komo ka Peresidena iloko o ka hale liula, ua himeni mai la na kaikamahine i keia mau himeni. 1. Aloha oe; 2. 0 Maui no ka oi; 3. Malanai anu ka makani; 4. Ke ahl o Wailuku; a o ka himeni

hope loa, Hawaii Ponoi. līa hinieniia mai keia mau himeui e kailum.i- -' hine me ka le6 walohia ku i ke aloha, a i kokua ia hoi e ka leo o ka Ogana e hookaniia ana e Miss Cicilia Kaili, rae ka palamimo mikioi o kona mau maiiamanalima i ke kaomi anainaki. Mahalo a nui loa ia oukou e na keikama-j hine īuakua ole iloko o ka aina a ka eliaeha Ke himeni nei na kaikamahine, ke paikii mai nei hoi kekahi mau haole pai kii i kekahi mau kaikamahne ame kekahi mau hale o loko o kal honie. Pau ka makaikai ana ame ke paikii ana, ua huli hoi no ka hale oi-i hana o ka Papa Ola. Mamuli o ka oluolu o ka hanau mua o ka'u aliiwahlne ] aloha, ua loaa mai la ko'u wahi lio. aj kau ae la maluna o-ua wahi lio nei, aj hele aku la no ka hale oihana o ka Pa-1 pa Ola, a liiki ilaila, ha'i ia mai ana aole e pii koke ana ka Peresidena no Kalawao, e hoomaha iki ana apau ka liora 12 awakea, aīaila pii no Kalawao. No ka pii koke oie o ka Peresidena! no Kalawao, ua koi aku nei au ia D. H. hele ioa aku no Waikolu e makaikai ai, he oki loa hōi ka lohe pepeiao i ka nani 0 Waikolu, e aho hoi ka hele a ikemaka i pau ke kuhihewa. Ua ae mai la ko'u hoahele, a kau ae la maua ma ko maua mau lio no Waikolu ka ke~ alaheie. Haalele maua i ka hale 1 oihana o ka Papa Ola i. ka hora 9:15 a. m., a Mki aku la maua no Waikolu i ka hora 9:55 , ua like me 40 minute ko maua manawa hele mai Kalaupapa mai a hiki i Waikolu. Mai keia wahi aku, pii hon iuka o ke awawa, he maikai ke alanui e pii ai. la maua e pii nei me ko'u hoa, ke kilohi ala maua i ka nani o lea ain, me na loi kalo e ulu mai ana ke kalo, e kahe mai ana hoi 'ka wai mai ke kuahiwi mai a mai ka pali mai kekahi, e kahe mai ana. a inai kekahi pali mai ma ka aoao hikina akau o ke kahawai,! e moe mai ana kekahi paipu wai mai luna mai o ka pali, a 0 keia hoi kekahi paipu wai- o Kalawao ame Kalauimpa. Nani a oluolu maikai ke e-a o ke'ia wahi, e wailio mai ana hoi na loi kalo mai ka nui a ka liilii, ma kela ame keia walii o ke kahawai; ua laupai ke kalo o kekahi mau loi kalo, akahi nohoi a kanuia kekahi. Hik?»maua 1 aia keia walii maluna mai o Kawailoa, o ka palena ia o kahi i mahiai ia, hiki maua i keia wahi i ka hora 10:20, hoomaha na wahi lio, a hoomaha pu nohoi me maua. Hai ia mai ana ia maua, aia i lalo o Kawailoa 0 Chas. Wilcox; J. M. Kea, Ed. Like, Dvid Nahoolewa, Sāmuel K'ama'iopili, ame kekahi lede i loaa ole i kou kiu kona inoa, ame kekahi mau keiki Icamaaina, oia o Aarona, J. K. Mia. O ka loihi 0 keia alanui mai kai mai o kahakai o Waikolu a hiki i keia wahi a maua e hoomaha poi, mo ho mea, la uu kokoke no paha i ka 1 1-2 mile. Ma kekahi mau loi kalo e ulu kokn ana 1 keia wahi, lie keu aku ka ulu, uliuli maikai ka ulu ana, hoihoi ka maka ke ike aku. Ma keia wahi, ke haawi ae nei au i ko'u mahalo a nui ia W. J. Feary, ka luna nui o ka Panalaau o Molokai, i ka liooikaika ana me lea manaoio hana, e kanu i ke kalo ma na wam kupono 0 Waikolu, a me he mea la, ma keia mua aku, 0 Waikolu kekahi wahi nui o ke kalo, a ola nohoi na ma'i no kekahi mau wa pilikia loa i ka ai. I ka hoi ana mai o Clias. Wilcox ma mai lalo mai o Kawailoa, ua huli hoi like mai la makou maluna o na lio, o ka liora 11 ia; i ka hoi ana mai a hiki i ka hale mahiai o Wm. Notley, e hoomaha ana ilaila o F. J. Testa, ame kona mau hoa'hele, hoomaha liilii, a huli hoi loa mai la no Kalawao; hiki no Kalawao hora 12 ponoi o ke awakea, hoomaha hou ilaila, a hele aku la makou e makaikai ia Baldwin Home. Ia makou e makaikai ana hiki mai Ia o Peresidena H. E. Cooper me kona mau hoahele. I kona hiki ana mai a komo iloko o ka halekula o na keiki, ua eleu mai la na keiki o ka Bana Puhi Ohe o Baldwin Home. Nani a maikai na leo mele i hookaniia mai me ka walohia; 0 ke mele hope loa, o Hawaii Ponoi. 1 ka pau ana o ke puhi ohe ana ua lulu dala makou no ke aloha i na keiki, a ua loaa na dala $9.50, ua haawi ia ma ka lima o ka Makua Luna Nui oia Home. Nani a maemae ka malama ia ana 0 keia home, e ulu ana na ano laau like ole lloko 0 ka pa a punl, ame ke kihapai mahiai mahope aku o ka pa o ka Home, e ulu ana ka uala maoli ame kekahi mau mea kanu e ae. Ma ka nana aku a kou kiu mea hou i ke kulana hiohiona o ka ma'i mai na kanaka makua a na keiki, ua ikaika loa ka ma'i 0 kekahi, he ano maikai no hoi kekahi, a o kekahi hoi aole ano ma'i i ka nana aku o ka manamana lima wale no kai pepee mai. HAALELE IA KALAWAO. Hora 12:55 p. m. kau hou maluna o na lio no Kalaupapa me kekaihi o ko'u mau hoa, a noho iki aku la ka Peresidena a mohope kona hoi ana mai me kona mau hoahele, liiki hou makou i Kalāupapa, i kauhale kamaaina, ma ka home o ka hanau mua o ka'u aliiwahine, o ka hora 1:30 p. m. ia. Hoomaha iki a ka hora 3 ponoi, kani maila ke 'oeoekaheao ko makou halelana, liullu ] makaukau no kai o ka uapo. 1 I ka hiki ana aku i ka uapo, ua hele • a piha-u i na mia'i ame makou hoi na ' kokua, a he oi aku nohoi ia o ka wa walohia ame ka ehaeha i ke aloha, e

i:v e .. ke kane i ka waliiue. a o k:i v āoi £ke kanc?„& pelu hoi ka makua i ke keiki, o ke Js«lki hoi i ka maUua. aole waimaka paa iho, oiai. ua like ka hui aloha ana nw »a ohana iloko o ka ehaeha, elike me ka mahu i pu'a ae a nalo aku, no. Kau iluna o ka waapa no luna o ka moku, ia makou iluna o ka moku. aiu na hainaka o ke aloha ke ani pealii mai la. me he mea la e i mai ana, "Aloha oe a nui lo>a," a o makou pu nolioi kekalii e peahi aku nei me na hainaka me ka ehaeha pu i ke aloha. •Haalele makou ia Kalaupapa i ka hora 4:15 p. m„ a ke huli hoi nei 210 Honolulu, malie maikai no ka moana. elike no me ka holo ana mai mai Honoluiu mai, a pela no keia a makou e hoi nei, he la'i malie wale no ia o Malulani ia makou, a kn ana i ke awa lai o Kou i ka 'hora 8:45 p. m. o ka po Poaono, la 29. Aole no he mau mea ano nni a Peresiden& H. E! Cooper & kou kiu i ike ai. no na mea e pili ana i na ma'i. O ka makaikai a nana ana i ke kulana o ka noho ana o na mal ma Bishop Home ma Kalaupapa me kekahi mau walii e ae, a pela no ma BacMwin Home ma Kalawao; aka,. ua l&wa nae kona iokomaikai, i kona ae a hele pu ana me na kokua ma'i i ka aina a ka ehaeha, a ike aku la lioi lakou f ka maka o ka lakou mau ma'i i aloha nui ai. Anoai paha i keia kau hou aku ke mau ka hoho ana o keia Peresidena, e nui liou aku ana lea huina © na kokua ma'i e ae ia, a ia kau no paha e naim, ia al na ma'i i ola loa, ke ohrolu i mai nae e ko ke Akua aloha. Ke haawi aku nei au i ko'u aloha ia oukou a pau loa e kuu mau hoa ankai, a pela 'hoi i na ohana apau iloko o ka aina o ka ehaeha: "Aloha no oukou a pau loa." Na ka lokomaikai ame ke aloha o ke Akua e hoohui hou ia kakou ma keia mua aku, ke hooloihi ia mai na la o keia ola ana. Ke hooki nei au maanei me ke aloha nui ia oe e Mr. Lunahooponopono ame na keiki hoonoho hua metala o kau papapa'i. WM. K. KALEIHUIA, Kakau mea hou no ka Nupepu Kuokoa. Honolulu, lulai 31, 1899.