Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVIII, Number 28, 14 July 1899 — Page 1
This text was transcribed by: | Lalala |
This work is dedicated to: | Awaiaulu |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
BUKE XXXVIII. HELU 28 HONOLULU, POALIMA, IULAI 14 1899 NA HELU APAU 2763
HOOLAHA KUMAU
T.MITAMURA M.D.
Aianui Beritania, mawaena o na
Alanui Emma ame Papu. Telepona
277; Pahu Leta 843. Na hora 7 a
8 p.m; a ma na la Sabati mai ka
hola 9 12 a.m
DR. I MORI,
Kona Oihana, helu 427 Alanui Nuu-
anu, Pahu Leta 842. Telepona 132.
Hale Noho 524 Alanui Nuuanu. Na
hora: 9 a 12 a.m, a mai ka hora 6 a, 8 p.m. Na la Sabati, hora 2 a 6 p.m.
W.C Aahi. Enoch Johnson.
ACHI & JOHNSON
LOIO! LOIO! LOIO!
Keena Hana, Helu 10 aoao Komohana Alanui Moi.
W.R. Kalela oio a he kokua ma ka konowai
HE LUNA HOOIAIO PALAAPUA
LYLE A. DICKEY
Loio a he kokua ma ke kanawai.
Notari Lehulehu.
E hookaia na hana pili kanawai apau mai ka mokupun i mai. Kihi o Alanui Betelame Moi. Pahu leta 798
Telepona 806.
PAPA! PAPA!
Aia ma kahi o
LEWERDS& COOKE
(Lui Ma.)
Ma ke Kahua Hema o na Alanui
Papu me Moi
E loaa no na Nouaiki
O kela a me keia ano. Ka Pani Puka Ka Puka Aniani Ka Olepelepe Ka Puo Na O’ a Na papa holo Na papa ku Na papa Moe
Na Pili Hale O Na Ano Apau
a me na
Wai Hoohinuhinu Nani
O Na Ano Apau
Na Palaki o na he nui wale.
Ke hai ia aku nei oukou o na makamaka a pau, ua makaukau keia mau makamaka e oukou e hoolawa aku ma ? ? apau e pili ana ma ka laua Oihana no ka Uku Haahaa loa ?
OWELa Ke AHI A Ka Wahine
Hanini i Hilo e!
Kahe hou ka Pele!
Ma ke ku ana mai a ka mokuahi “Malulani” (W. G. Hall) ma ka Poalima aku nei, no Honolulu nei, mai Hawaii mai, i loaa mai ai ka nuhou ia nei, ua a hou ke ahi 2 ka wahine o-ka-lua maluna o Mauna Loa.
Na keia lono i loaa mai, i hoopiha ae i ko ke kulanakauhale nei poe me ke pihoihoi nui, a lauhala ae la na puana ame na wa olelo ana, mawaena o na mea apau, ʻPuka hou ka Pele- A ka Pele i luna o Mauna Loa- E pau ana ke kulanakauhale o Hilo- he Pele e- he ahi e-” a pela wale aku.
O na mea i hoikeia mai ia makou,oia iho keia:
Ma ka wanaao o ka la 4 o Iulai iho nei, hora 2 paha ia, ua hoopuiwa nui loa ia ka poe noho ana ma ka hotele o ka Lua-o-Pele mamuli o ka loheaia ana aku o na poe apau e iwaho e nana ai no keia mau kani ? na kolo,ikeia aku la ka mai o ke ahi i Mauna-Loa, ma ka huli o Mokuaweoweo, aneane 5000 kapuai ma lalo iho o ka piko o ka mauna. Ua malamalama, ae la ka lewa apau i ke ahi.
He elua mau auwai e kahe mai ana ke ahi. Hookahi ma ka huli ma Kau, a ua like no keia auwai me ko ke kahe ana o ke ahi ma ka makahi 1881. O ka lua o ka auwai, aia ma ka huli ma Hilo. He panaiki iho keia i ko ka huli ma Kau.
Eia iho malalo nei kekahi mau itamau e pili ana keia ahi “hookalakupua a ka wahine o ka lua.”
Iulai 5,- hora 3 a. m. Ma ka wa i nalo aku ai ka ohu e poipu ana i na pali, ikeaia aku la, ua loli ae ke kulana o ke kahe ana o ke ahi ( pela ka ikeia aku) ma ke kulana e nee ana i Maunakea, me he mea la e kahe pololei ae ana no i Kilauea.
Ke Aloha O kuu Makuahine
Ke aloha O Kaʻu Mea i Aloha ai
Ka Mana O Ke Aloha
He mea oiaio, ua haule aku la o Burebona ma luna o ka honua, oiai ia moku aku la kona lima akau. Ma ia wa hoi i loheia ae ai kekahi hokio kapalili, a o ka wa ia i oili mai ai i ekolu mau kanaka i lako me na pahi kaua mailoko mai o kahi ululaau uuku, ame na leo hooho ahiu, lele mai la lakou ma-luna o George ame kona hoa, oia o Robata, aka, iloko no oia wa i oili mai ai mai kekahi aoao mai o ka ululaau hookahi kanaka me kana pahikaua, a huipu mai la me George ame Robata a paio like aku la i na kanaka ekolu i lele mai maluna o George. Aka, iloko o ka wa pokole, ua pau iho la i ka hoehaia ua poe kanaka nei ekolu e George ma, a nalowale aku la hoi o Barona Limera mai ia wahi mai aku me ke kino o Burebona.
O ka mea maopopo, ma muli o na huaolelo a George i hoopuka ae ai, mamua koke iho i kona haawi ana aku i ka hauna pahi hoehaia ai kona hoa paio, ua hookiia ka mea a Robata i hoomaoe wale aku ai imua o Barona Limera, oia hoi, e hoikeia ana ma ia ahiahi ka mea huna pohihi nana i hoeueu ia Berebona e paio pahikaua pu me George.
A, e makamaka heluhelu, o keia wahi kanka i oili kupaianaha loa nui.
Ma ka hora 10 o keia kakahiaka, ua ikeia aku ke kahe mai o ka Pele mai Mauna Loa mai, a nee mai la no Mauna Kea. He mea nui ka uwahi ikeia.
Ua mana ae la ke kahe ana a ka Pele i elua mama. Hookahi i Hilo a hokahi i Kau.
Ina o ke kulana keia o ka nee ana o ka Pele ma ke ala huli i Kau, alaila.
aole paha e hoea aku i keia Poaono ae, e hiki ana ke ahi i ke Alanui Aupuni ma kahi kokoke i ka “Half-way House”
E hoike ana kekahi lono, penei:
Hale Luapele, Iulai 4, . I keia kakahiaka , hora 3:45, ua kani uila mai la
o luna o ka lua-pele o Mokuaweoweo,
a okooko ae la ke ahi. He ku i ke ano-
ano ka liana a ke ahi.
O ka hope ana iho nei aka Pele ma Mokuaweoweo, mai ka la 21 mai noia Apelila a ka la 6 o Mei, 1896, ama Iulai mai, la 11, i keia la ke ahi ma Kilauea, no ekolu pule.I keia la, holookoa oiai o Mauna Loae poipuka ana e ke ohu, e kahe ana no ke ahi, ma kahi kokoke no i kahii kahe mau ai ka Pele ma ka maka-hiki 1881.
Eia kekahi hoike mai Hilo mai;Hilo, Hawaii, oPoano, Iulai 8,- Mahope iho o kekahi hoomalolo ana nokekahi ma kamahiki lehulehu, aia hoi, ua poha hou ae la ka Pele o Mokuaweoweo, a heku i ka hano haweoka hana a ke ahi. He 10.000 kapuanaha ke kiekie o Mauna Loa, a aia no makahi kokoke i kahi i kahe mau ai kaPele mai laila mai ma ka makahiki 1881. Kau lu wela ka lani i keia ahi.Heaha la ke ano o keia ahi? ai mai kekahi aoao mai kahi ululaau.a kokua ai ia George ame Robata maka paio ana i na kanaka ekolu i lele powa mai ai maluna o laua-George me Robata-acle ia he wahi kanaka e ae, aka, o kahi Rikele hoopono a oiaio no ia. Ua moku aku la, ua kumuao kaka pahi nei ma kona kipoohiwi akau, a hiki ole iho la iaia ke oniu i ka-na pahikaua, a ma ia wa nohoi oia i lulana aku ai i hope, a i ole ka holo ana ma i o Barona Limena a paa iaia, ina ua haule pahu oia ilalo maluna o ka honua. A ma ia wa hoi i hookani ae ia o Barona i kekahi ulili a ia wa i oili
mai ai me ka hikiwawe loa kekahi mau kanaka elima mailoko mai o ke- kahi puukiuki laau, me ka lako pono, loa lakou apau me na pahikaua. Me ka hikiwawe nohoi unuhi ae la o Robata i kana pahikaua, a lele aku la ia me ka awiwi nui, a pili aku la kona kua ma ke kua o kona hoaloha a niuniu ae la kana pahikaua ma kona lima, e huila ana imi o ko laua mau enemi, Ma ka wa i lele mai ai keia poe kanaka elima mailoko mai o ka ululaau, oia no ka wa i nalowale koke aku ai o Barona Limera me Burebona mai ia wahi aku. Ua huila ae la na pahikaua a ua poe nei imua o lakou i iho. A ma ka wa mua loa hoi i ulele ai na kakele pahikaua ana mawaena o George me Robata, kona hoa, me na kanaka eli- ma i lele mai ai me ke ano powa, mai- loko mai o ka ululaau, oia no ka wa i loheia ae ai kekahi leo wawalo e puia pu ana me ke o na maka kila a na moho hakaka, a ike lihi ae la o George i ka anapu ana ae o ke- kahi mea olinolino mamua pono aku ona, a ike iho la ia, i ka hina ana iho o kekahi kannka ilalo ma kahi koko- ke iaia, a ia wa nohoi i ku aku ai kana pahikaua i kekahi o na kanaka i alu mai ai iaia, a waiho ana ma- luna o ka honua. O Robata hoi keia, ua lanakila oia maluna o kekahi o na kanaka i lele mai maluna ona, a e kekele ana oia ia wa, no ka helu elua o na hoouka pahikaua ana, ma ka helu elua o na kanaka i paio mai me ia. O ke kolu, hoi o na kanaka i alu mai ai ia George ua lilo aku la ia me ka mea nona ka wawalo i loheaia a ie George ma mamua iho. Aole i liuliu, ua holo aku la ka Ro- bata kanaka e paio pu ana, a koe iho la, kahi kanaka mahilini e hakaka ana me ka helu elima o na koa. O ka mea kupaianaha nae ma ka George ma na- na ana ku i keia wahi kanaka i lilo i kokua kupaianaha no laua, ua uhiia kona mau maka me kekahi uhi maka eleele, a no ia mea ua hiki ole ia laua ke ike aku i kona helehelena: aka ma ka George hoomaopopo wale ana iho ma ke kulana ame ka oiwi o ua wahi kanaka la, me he mea la, he kanaka no ia ua kamaaina mua iaia. Ua ikeia aku la ke kapoo pu ana o ka pahikaua a kahi kanaka pale-maka ma ka umauma o kona hoa paia, a hina aku la oia ilalo. A ma ia wa i huli mai ai ua wahi kanaka pale- maka nei, a haawi mai la i kana ku- nou aloha ana ia George a nalowale koke aku la oia iloko o ka ululaau. Ua hoopiha loa ia laua nei me ka pahaohao loa no nei wahi kanaka, a ua nin au iho la laua ia laua iho, o wai la keia lima kokua aloha i hoea kupaanaha mai ma ka wa i poipu mai ai ka pilikia maluna o laua.
O Durana aneika loio? O Rikeke anei, kahi kauwa hoopono? I keia wa, haalele iho la laua nei i
ke kahua hakaka, mahope iho o ko laua hoomaopopo ana, aohe mea hiki ia laua ke hana no na kanaka i kaa- wale aku ka hanu ola mai ko lakou mau kino aku. Ua hooholo iho la laua e kii aku laua i kanaka nana e lawe aku i na kino o ua poe nei mai ia wahi aku. I ko laua aneana ana e puka pono loa aku mawaho o ka po- maha laau, loaa iho la ia laua he eahi palapala ua opiopi ia. I ko George nana ana iho, ike iho la ia, he mau huaole’o i kakauia pe- nei: “ E waiho i ka poe make e kanuia e ka poe make- E wiki a mai lohi- Aia ka enemi ma ke alahele- He hoohalua ko ka po. Owau iho no. KE KIAI.”“Ea,” wahi a George i huli ae ai a pane ae la imua o Robata. “Heaha hoi ke ano o keia? Me he mea la, he moe- uhane keia mau mea apau a kaua e ike nei. O ke kakaulima ma keia wahi palalapa, he malihini loa ia ia’u; a o na olelo, he ku no i ka hoopahaohao. Ke papa mai nei keia palapala ia kaua aole kaua e lawelawe i na mea e pili ana no na kino o kela poe i lele powa mai nei maluna o kaua, a ke holale mai nei ia kaua e awiwi kaua i ka hoi ana me ka hoike ana mai hoi aia he enemi ma ko kaua alahele. O ka inoa o keia mea nana keia wahi pala- pala o Kiai. O keia no anei kela wahi kanaka hoopahaohao i kokua ae nei ia kaua? e Robata, e awiwi kaua mai keia wahi aku.” No keia mau olelo a George, aole no hemau mea a Robata i kamailio aku ai iaia, aka, ua hooia iho la no ia iloko iho ona no ka oiaio o na hoo- huoi ana mai a kona hoa no ke ku- paianaha o na mea apau a laua ike ai ma la ahiahi. Me na ka-ina kapuai mama ame ka awiwi hoi aku la laua. Oiai laua e uhaele ana, ua hoopuiwaia ae la laua ma ko laua lohe ana i kekahi mau ka- puai wawae e nakeke mai ana mahope mai o laua, a i ko laua he ekolu poe ka- naka papale a paa mahope o na kanka ekolu. Ia wa lalau iho la laua nei i ka laua mau pahikaua a paa iho la me ka ma- ka wa e lele poipo ia mai ekolu a kaalo loa ae la ia laua nei. a o kahi kanaka hoi mahope mai o lakou, ua hoomau ae la no ia i ka hele ana mahope o lakou. I nei wa i olelo aku ai o George ia Robata: “ Ua like loa hoi ka hele ana a kela wahi kanaka me ka Rikeke hele ana. Me he mea la, oRikeke no paha kela? Ke manao nei au, O Rikeke no kela wahi kanaka nana kaua i kokua mai nei, aka, hookahi mea nana i hooku- ihe mai i kou noonoo ma ka manaoio ana oia io no ia i hakaka pu ai ma ka aoao kokua ia kaua, o ko’u ike nua ole ana iaia, he kanka maku- kau oia i ka lawelawe ana i nei mea he pahikaua.”
“Ae-o kou manao ia, e kuu hoa- loha,” wahi a Robata i pane ae ai i j=kona hoa, “o ko’u manao hoi ua like
loa ka hele ana a kela wahi kanka a’u e hoomaopopo nei me ka Durana. O kana wahi hele ana iho la no ia. Aole nae au i ike he kanka makau- kau, elike me kela wahi kanaka nana kaua i kokua mai nei; a ola nohoi ko’u kumu o ka hoike ole ana aku ia oe, ma ia wa O Durana kela wahi kanka pale-uhi maka. Ua like loa no ka oiwi o nei wahi kanaka e hele la mahope o kela mau kanka ekolu, ma ko kela wahi kanka kaka-pahi akamai o kahi ululaau o Notre Dame. O kahi kino no o ua wahi kanka la. Kahi ka’ina wawae no, o kahi papale no ame kahi kuka, a he okoa nae hoi kahi lole wa- wae o nei wahi kanaka i ko kahi ka- naka hoaloha o kaua. O kekahi hoi a’u e manao ae nei, aole paha kela poe o ko, kaua mau enemi, elike me ka hoakaka a kahi palapala kupai-a naha? A i ole ia, o keia wahi ka- naka paha mahope aku o lakou, oia paha ko kua enemi? Owai la o kela poe; a i ole, he poe okoa no paha keia a ei ae no paha mahope mai o kaua ka mea nana kaua e hoopoino.” Ma kela wa i keia aku ai o George i ka hoea ana aku o ua poe kanka nei ekolu ma ke kihi o ke alanui, a huli mai ia la kekahi o lakou a nana mai la ia laua nei, oiai hoi kahi kanka hoo- kahi mahope aku nei o lakou i hele aku ai a kaalo ae la ma ko lakou aoao akau, a kaha aku la nohoi hele loa. Aohe i liuliu iho hoea mai la kekahi kaa makahi a ua poe nei e ku ana, a kau aku la lakou maluna o ua kaa la a holo aku la. Ke ike like nei o George ame Robata i keia hana a ua poe kanaka nei. Hoomaopopo aku la laua nei i ka helu o ua kaa la, oia hoi, Helu 13. Nalowale aku la ua kaa la, a ike aku la laua i ka holo ana mai o kekahi kaa a ku ma kahi e hele aku ana kahi kanka a laua i manao hoo- ai, he kanka ia i kama- aina mua i kela ama keia o laua, a oia nohoi kahi kanaka kaka pahi noeau i kokua ai ia laua ma ka ululaau o Notere Dame. Hele aku la ua wahi kanka nei a kau aku la maluna o ua kaa la, a ike aku la laua nei i ka helu o ua kaa la, he 25, a huli ae la, a holo aku la ma ke alahele a ke kaa mua i holo aku ai. Hoea aku la laua nei ma ke alanui e hele pololei ai i ko laua Banako, a kamoe polole aku la ko laua nei mau kaina wawae no ka Banako. Ia laua nei no a hoea ma ka puka o ka banako, kapalulu ana ae a nana ae i ua kaa la, ike aku la laua nei o ke kaa Helu 13, ia a laua i ike nua mai ai. Nalo aku la ia ma kekahikihi o ke alanui. A i ko laua nei komo ana aku hoi iloko o ka banako lohe hou no laua nei i ka halulu ana ae o ke- kahi kaa a ike aku la laua nei o ke kaa Helu 25 ia. “E hao wale hoi ka hana a keia mau kaa i nei po,” wahi a Robata i pane mai ai ia George ma ko laua nei wa i hele aku ai a ma ko laua nei rumi. Ma keia wahi, ua hoomaemae iho la laua ia laua iho. Pau ae la na hulu-pii o ko laua mau aahu; alaila, hoo-maka iho la laua e hana ai. “He la aiwaiwa keia o kaua,” wahi a George i kamailio ae ai i kona hoa, “ me he mea la ma ka’u hoomaopopo ana, ua u-o ia no paha ko kaua mau ola a i elua e ko kakou Mea Nana i hana i hookahi mamai e kui ia ai na hana eepa kupaianaha o ko kaua mau la e ola ai ma keia honua apiki nui wale. A, e kuu Robata, e hoike maoli aku au imua ou i ka mea oiaio, he po-hihi maoli keia mau mea apau ia’u, koe wale no ka anaona nana i hooulu mai i keia mau mea ulu kalakala a kaua e ike nei, oia o Kauna Berene. Aka, aole i loihi kona mau la e oini ai iloko o kana mau hana eleele. E Robata, heaha ka kaua hana kupono e hana ai no kaua?” “Manao au,” wahi a Robata i pane aku ai, “ e hoolimalima kaua i makai-kiu, a e kiai i na hookolo malu ana a ka poe i hoolimalima e powa malu ia kaua. Haohao maoli ai i ko Baro-na Limera lilo ana i enemi no’u-”. Aole anai ou manao, e kuu Robata maikai.” wahi a George i kona hoa. “ua opu punalua kela Barona ia oe, no kou hoopalau ana me Mademoasela Durana?” “Auwe! E kuu George,” i hooho pihoihoi ae ai o Robata, “he mea oiaio hoi kau i koho mai la. Akahi no a maopopo ia’u ke kumu oiaio o ka lilo ana o kela Barona hapa Rukini i ene-mi no’u. Ke hoomamao nei au, oia ke-kahi mea i nonoi i ka lima o kuu hoo-manao poina ole, ma ka wa mamua o ko maua hoopalauia ana, a oia nohoi ka wa i hoea mai ai na Barona hapa Rukini nei i Parisa nei mai Italia mai. Ae-ae-oia-He lili opu punalua io ko kela Barona ia’u. Ea, he mea oiaio, ua manaiia ko kaua mau ola ana ma ku a niau hookahi o! Mon Dieu! (E kuu Akua e!)
KA PILIKIA O KA MAKUAHINE.
Ua ili ke koikoi ama ke kaumaha maluna o ka makuahine ma ka wa e mohana ae ana kana poe kaikamahine iloko o ka hoea ana aku i na poai o ke kanaka makua ana. Ina e nana-nakea mai ana kau kaikamahine a uwe mai i ka uawaliwali, i ke kaea, ina e loaa pinepine ana ia i ka na-lulu, a i ke kikala haneenee, eha ma ka aoao, ina e ano e mai ana kona ano. he huhu inoino, a ono ole mai kana al,alaila aia oia loko o kekahi kuaua pilikia loa ala oia ma ke kulana e loaa aku ai oia i ka ma’i Ake Pau. Ke ike oe i keia mau ouli, a o kehaki pa-ha o lakou, alaila, e kuai koke oe i na Huaale Akala a Dr Williams no na Kanaka Nanakea. E lilo ana keia mau Huaale i mau mea kokua i ka ulu maikai ana o ke koko, a kau kaika-mahine, a pela hoi e kapaeia ae ai ko-na loaa ana aku i ka ? Ai Ake, a kapae pu ia kona poholo ana aku iloko o ka luakupapau i kona mau la opio-pio. Penei ka olelo a Mrs. John Tansey o Helu 130 Alanui Baker, Detrot. Mo-kuaina o Mikikana: “ He wa pilikia maoli kai loaa ia maua no ka m aua kaikamahine. Aohe ona ma’i ma ka nana iaia, eia nae e emi pu wale aku ana nae kona kino. Olelo ko makou kauka, he ma’i ia no kekahi ano koikoi loa, oiai he koikoi ka inoa ana i hoopuka mai aino ua ma’i la, a mahope iho nae, ike iho la au, he koko howai ke ano o ua ma’i la. “ Mahope mai, loaa iho la ia maua kekahi laau i loaa ai iaia ka pono. Mahope iho o ka hla ana o na ma-hina ekolu ekolu o kona ai ana i keia laau i keia wa, ke ike hou aku oe iaia, aole hiki ia oe ke hoomaopopo o ua kaika-mahine ma’i la ia a maua o ka wa i hala ae. Pii emo ole mai la kona momona, aole nohoi i liuliu, ua ola loa oia me ka maikai. Okana laau i ai ai , oia no na Huaale Akala a Dr. Williams no na kanka Nananakea. Ua malama mau au i keia mau Huaale maloko o ka hale mahoipe mai oia wa, a e noke mau ana nohoi au i ka hoike aku ia mea imua o na makuahine he poe kaikamahine ka lakou no keia mau huaale kekahi mau hooia kupaianaha.” Mai ka Nupepa Evenings News mai o Detroit, Mich. Aia iloko o keia mau Huaale na Hu-na laau waiwai nui e loaa ai he ola hou a he mea hoi e ikaika ai ke koko. O keia na Huaale Akala ai a Dr. Williams no na kanaka Nanakea. He mau laau kupono loa keia no na ma’i o na wahine, ke koko inoino, ka paa o ke koko, ka hanawai ano e, ka na-waliwali o ke kino. E loaa ana ana ka ikaika o ko lakou mau kino i keia mau Huaale. E ola ana nohoi ka ma’i o na kane, elike me ka luhi o ka noonoo, a malohi paha ke kino, a pela aku. E kuaila ana na Huaale Akala a Dr. Williams mloko o na poho, ma ke 50 ketene o ke poho hookahi a i ole he eono poho no $2.50 a e loaa no ma na Halekuai Laau Lapaau apau, a i ole, e hoounaka aku no maloko o ka Eke Leta e Dr. Williams Medicine Co. Schenectady, N. Y. Ua huli hoi mai nei no Hawaii nei, i ke one hanau o ka makua o A. W. Judd ame A. P. Judd he mau hau-mana no ke kulanui o Yale, a he mau keiki hoi na ja Lunakanawai Keikie Alapaki