Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVIII, Number 23, 9 June 1899 — Ka Liona o ka Akau He Mooolelo no ke Au Manawa o Gustavus Adolphus. [ARTICLE]

Ka Liona o ka Akau

He Mooolelo no ke Au Manawa o Gustavus Adolphus.

Kakuuia e G. .1. Henty a iinuhiia e kekahi mea unuhi mooleloo ke Kuokoa. . MOKUNA XII. Ua loaa nohoi na lanakila hanohano i na Kenerala e ae o ka Moi Gustavus ma na wahi eae o Geremania. Ua hoauheeia e Kenerala Horn na koa Imeperiela ma Heidelabuga ame Heilehojia. Ua holopaa aku la hoi o Lowenahausena ma na kapa kahakai o ke kai Baletika, a ua hookikina ia aku la e ia 0 Konela Gerehama, ke alakai o na koa Imeperiela ma ia wahi e haawi pio mai i ke kulanakauhale o ,Hanse. He mea oiaio, ua haalele iho la o Konela Gerehama ia wahi me na koa Imeperiela he 3000, a nee aku la lakou no Silesia. Aka, ua hanaia nae e ua alihikaua Imepei'iela la kekahi hana maiiai ole # a he hana hoi ia i kue i ka aelike i hoolioloia ai mawaena ona ame Kenerala Lowena Hausena. Ua kikiia iho la na puka ame na waha o na pukuniahi i haaleleia iho e ia iloko o ke kulanakauhale i lilo pio i aku i na koa Suedena, a hao ia iho lk e ia na waiwai o kekahi mau moku e ku ana ma ia mau aekai, a pepehiia no hoi e ia kekahi lutanela Suedena. No keia mau hana maikai ole a ua alihikaua Imeperiela nei, ua uhai aku la o Kenerala Lowenahasena mahope ona, a i ko laua halawai ana he alo.a he alo, ua hooukaia iho la kekahi kaua ikaika loa mawaena o laua, a ma ia kaua ana, ua make he 500 poe koa o Gerehama, a ua lawe pio ia mai la ua Konela Imeperiela la ame 2000 ona poe koa. O Kenerala Ottendolt hoi keia o na koa Suedena, ua anai aku la oia me leona .maii koa he 14,000 ma ka Elbe. Na keia poe koa i alaapapa ka okana aina o Makelene'buga. a ua lawe pio ia mai e ia na kulanakauhale apau oia okana aina. 7 O Paterika Rutehavena hoi keia, ke"kahi o na olali malalo o ka Moi Gusxavus, ua nee aku ia ia ma na kapa o ka lokowai o Conekane, me kona hoauhee ana aku i na koa Imepei'iela a lioea i na kalana aina o ke Tiroia. He nui nohoi na wai e ae i lilo pio.mai i na alihikaua o Gustavus. O keia iho la ke kulana hoonee kaua 1 ikeia ma ka makahiki 1632 ma ka aoao o ka Moi Liona o ka Akau. Ma ka la 5 o Maraki, ua nee aku la ka Pualikoa Omaomao i Asafenbuga, a he aneane kanakolu mile o keia wahi i heleia e lakou. Ma keia nee ana a keia mahele koa, e hiki ai ke hoomaopopoia ka ikaika o na kino o na kanaka Sekōtia, ke hoomanaoia ka nui o ke kaumaha e haawe iho ana maluna oiela ame keia koa i hele ma keia liuakai . Ua oi palua aku ka nui o ke kaumaha e haawe ana maluna o ke kanaka hookahi mamua o na mea e ikeia nei maluna o na koa o keia mau laehelenei Ma keia wahi i paikau hanohanoia ai keia pualikoa e ka Moi Gustavus. Ma ka la 10 mai, ua houluuluia ae la na koa he 23,000 ka nui ma Wainselieima, a nee aku la no Bavaria, me ka hoauhee ana aku i na koa Imeperiela malalo o Kauna de Bukuio. Ua hoonohoia aku hoi o Okenaheina me kekahi pualikoa ikaika loa no ke kiai i na wahi o ka Rina i lilo pio mai ia Gustavus. Aole hoi i liuliu maliope iho o ka halaana aku o Gustāvus. aia hoi a'e mai la na koa Sepania ma keia aoao o ka muliwai Mosela. A ia wa i nee Tcu ai o Okenaheima ame ke Duke o Weimar e kaua aku i na koa Sepania. Ma keia hoouka kaua ana, ua hoauheeia na koa malalo o Okenaheima, oia hoi na koa olelo-e, e na koa Sepania, a koe wale no na koa Sekotia malalo o Sir Roderika Leslie, a malalo

nohoi o Sir John Rutehavemi. O keia poe koa kai lele kaua aku maluna o na Sepania, a hoauhee aku la ia lakou. Mā ka la 23. a Maraki, heea aku la o Gustavus i ke kulanakauhale o Doriauworeta. O keia ke kulanakauhale i kapaia ke ki no ia o Suabia. Eia keia knlanakauhale ma ka muliwai Danuba, a e kiaiia ana ia e na koa Imeperiela jnalalo o ke Duke o Saxe-Lauenburg< a o ka nui o na koa malalo ona he 2500. Ua lawe ae la o Gustavus i kona kulana hoonee kaua maluna o leekahi kiekiena kiekie e kiei aku a'na i ke kulanakauhale. Ikeia aku la ia wa e hana mai ana na koa Bavaria i na auwaha eli mawaho o ke kulanakauhale, a i keia wa i lele kaua aku ai na koa o Gustavus, aka, ua hookuemi hope ia mai la nae lakou e na koa Bavaria. Mai ke kumu aku hoi o ka puu i lehauia ae ai e na koa o Gustavus, Tie wahi kauhale uuku, a maloko o na hale o keia wahi i noho aku ai lie 500 poe ki-pu kaupoohiwi, me ka makaukau loa e ki aku i ka lakou mau pu maluna o na Bavaria ke hoao lakou e nee mai ma ia wahi. O na koa hoi keia maluna o ke kiekiena, ua hoomau aku la no lakou i ka hana ana a hiki i ka wa i makaukau loa ai ko lakou leulana hoonee kaua, a i ka hoea ana mai o ka wanaao o ka la 27, ua paa ae la ka papu a ua poe nei i hana i. Ua kau ae la ma ia wahi he iwakalua mau pukuniahi. - Ma keia wahi i hoonohoia ai kekahi pualikoa helewawae ikaika a oolea malalo o Kapena Semple, he kanaka Sekotia. Ua kau pono.loa aku la na hoohana ana a keia mau papu i kukuluia iho ai e Gustavus maluna aku o ke kulanakauliale. a e kupololei ana lioi ia ma ke ano kau kea i kekahi uwapo e kau ana maluna o ka muliwai, a he jnea maopopo he kulana pilikia loa

keia no na Roialiti. Aka, aole no nae i ae ke Duke o Saxe-Lauenbuga i ke noi ana aku a Gustavus e liaawi pio mai. A no ia mea ua hoomaka aku la o Gustavus e kipu maluna o ua kulanakauhale la. Ua h!oohioloia aku la kekahi halepule pohakii e nohoia ana e na koa -Imepenela, alaila, hooleleia aku la na poka pukuniahi iloko o ke kulanakauhale ponoi. Ua hoomauia keia kipu ana a hoea i ke ahiahi ana, a komo lilo no i ka po, a ma ia wa i puka mai ai mailoko mai o ke kulanakauhale kekahi pualikaua lio o na Bavaria malalo o Konela Korenabuga, a komo mai la mawaena o na koa Suedena, a holo aku la a pii aku la iluna o ka puu e nohoia mai ana e na koa pukaa o Gustavus maluna o ka puu a hoolilo iho la ia lakou i poe palupalu. Ua kikiia iho la na puka hoohana o na pu. Ua huli hoi mai la no keia poe koa kaua lio mailuna mai o ka puu me ke oki ana no i'alahele no lakou mawaena 0 na koa Suedeua iloko o kahi kauhale. a komo hou aku la lakou iloko o ke kulanakauhale a lakou i puka mai ai. He hana koa lua ole keia i hanaia e na koa Bavaria, a ua lilo hoi keia hana i mea kamailio nui ia mawaena o na pualikoa apau o Gustavus. Mamuli o keia hana koa loa i Innaia e na Bavaria, ua hoopuhiliia iho la na "hoolala kaua a ka Moi Gustavus. .Nolaila, i kekahi la ae, ua hele makaikai hou aku la ua Moi Liona nei o ka Akau mawaho o ke kulanakauhale, me kona ukaliia ana e Sir John Hepburn. A mamuli hoi o na hoolala ana a keia alifr\kaua Sekotia i iioonoho hou ia ai ke kaua. Oia hoi, ua kuhikuhi keia aliikoa, he mea pono i na koa o ka Moi ke lawe ae i ke kulana hoonee kaua ma ka huina o na muliwai Weremita ame ke Danube.. ma ke komohana o ke kulanakauhaie, a oia ke kahua e loaa ai ka noho manaana aku maluna o ka uwapo mai ke kulanakauhale mai o Donauwoi*eta mai a hoea i Bavaria, a ma ia ano e oki pu ia ai ke alahele e loaa ai ka pakele ana i na koa Bavaria, nele pu hoi lakou i ka loaa ana mai o 1 na kokua mai Bavaria ponoi mai. ī ke aponoia ana o keia hoolala ana a Hepburn, ua maki aku la oia i kona mau koa pukaa no elima mile i uka o ka muliwai Danuba. Ae ae la lakou ' ma keia aoao o ka muliwai maluna o kekahi uwapo ma' Hasefuta, a ilio mai mai'la i kai oka muliwai hoea pono i kona kupololei ana i ke kulanakauhale o Donauworeta. Ua hoea aku oia i keia wahi ike aumoe. Kukulu iho la ia i kona mau puali pukaa, a hoonoho aku la i kona mau koa pukaupoohiwi māloko o na mahinaai a maloko nohoi" 0 na hale oia wahi. 0 na koa laau ihe hoi, ua kukuluia iho la lakou mahope ponoi o na koa pukaa. A o ke kulana hoi o na pukaa. aia 110. ia ma ke poo o ka uwapo. 1 ke kakahiaka ana ae, ike iho la ke Duke o Saxe-Lauenabuga ua panikuia mai la kona alahele, ua lilo ia i mea hookuia nui loa mai i kona noonoo, aka, ike iho la ia aohe ana hana pono e ae e hana ai o lm alo wale no i ka ehuehu a ka poka, nolaila, haalele aku la ia i ke kulanakauhale nie SOO poe koa pukaupoohiwi a nee aku la 110 kahi e panikuia mai ana e na koa Sekotia. Oiai hoi lakou i nee aku ai no mua, oia ka wa i kani mai ai na pu kaupoohiwi a na koa Sekotia, a luai mai la hoi na pukuniahi i ka lakou mau ukana weliweli. Ua uui ka poino 1 loaa i na koa Bavaria ma keia lele kaua ana. a iloko o keia uluao ana o na aoao elua, ua pakele aku Uvke Duke a o kona poe koa hoi i koe iho, ua kuemi.aku la lakou i hope me'ka pupuahulu nui. Ma keia auhee hope ana o na koa Bavaria, ua nee aku la na koa Sekotia no loko o ke kulanakauhale me ka awiwi nui, malalo o ke alakai ana a Hepburn. Mamuli hoi o ka pioo loa o ke auhee ana aku a na koa Bavaria no loko o ke kulanakauhale, ua poina iho la lakou i ka pane ana i na ipuka, a ma ia mau ipuka no i komo aku ai na koa Sekotia. I ke kiekie loa ana ae o ka la, ua ikeia iho la he 500 poe Bavaria i make, a ke huipuia hoi me na koa i make ai ma ka uwapo ma ke lele kaua mu'a ana a na aoao elua, ua hiki aku la na poe Bavaria i pau i ka make i ka 900. O ke koena hoi o ua poe koa Bavaria nei, ua pau aku la i ke auhee. O kekahi poe o lakou. ua pau i ke piholo iloko o ka muliwai Danuba, a o ke koena iho o lakou, ua lawe uio ia ae la e na koa Sekotia. He nui na waiwai i, lilo pio mai i na Sekotia, a o lakou hoi kai nohoalii mua iloko o ke kulanakauhale mamua o ke komo ana mai o.Gustavus me kona poe koa Suedena iloko o k'e kulanakauhale. i

Ma ka wa hoi i koino mai ai ka Moi Gustavus me kona poe koa iloko o ke' kulanakauhale, ua haalele iho la o | Hepburn i ua kulanakauhale la me kona poe koa a hoi hou aku la ma kela aoao o ka muliwai Danuba, maluna aku o tca u,wapo. I ka hoea ana 'o Hepburn me l{ona poe koa ma ia wahi, ua hoomaka koke iho la ia i ke kukulu ana i na papu pale ame ka eli ana i na auwaha eli. 0 ke kumu o keia kuemi hope ana o Hepburn me kona poe koa Sekotia, a. hana iho la i na auwaha eli, mamuli ia o ka loheia ana e hoea mai ana o Kenerala Tile ma ia wahi. Ua loaa mai la hoi ka' lono, ua hoauheeia mai la e ua Kenerala Tile n€i o Ilamuku Horn. 0 ka nui o na koa malalo o Ilamuku Hom he 9,000 no ia, aka, ma kona wa i halawai ai me Kenerala Tile, me kona mau koa he 16,000, ua hookauliiia kona mau leoa ma kela ame keia wahi o ka aina o Bamebuga, no ke kinai ana i na hoala kipi ana a na kanaka. O kekahi kolamu koa keia malalo o Bauditzen, ua lele kaua ia mai la e na koa kaua lio o Kenerala Tile, a ua uhai a holo ia mai la lakōu u hoea i ka uwapO e holo ana a komo iloko o ke kulanakauhale. Ua nee mai la hoi ke kino kuwaena o na koa o Tile a hoea i kekahi wahi mawaena o Rain, oia kahi e komo aku ana ka muliwai Leeh i loko o ka muliwai Danuba, ame Augsburg, aneane umikumamaono mile lea mamao. Ua hui mai la me na koa o Tile na koa o Makimiliana o Bavaria a nolaila, ua hiki aku i ke 40,000 ka nui o na koa apau o ua Kefierala Tile nei. O ka nui hoi o na wahi koa o ka Moi Gustavus e noho ana ma ke kulanakauhale o Donauworeta he 32,000. Ua haawi ua Moi Liona nei o ka Akau he eha mau la e hoomaha ai kona mau koa, mamua o ko lakou nee ana aku e halawai pu me na koa o ,Kenerala Tile.

Ma ka wa hoi i nee aku ai na koa o Gustavus, ua hoouna e ia aku la na koa i kapaia na daraguna, a na lakou i hoike mai, ua pau na uwapo i ka wawahiia. Ua hoao iho la ua Moi nei e ae aku ma kela kapa o ka muliwai | Danuba ma kahi kokoke i Raina, aka, 1 mamuli o ka ikaika loa o na kipu ana : mai a na koa o Tile, ua haalele iho la oia i kona manao e ae aku ma ia wahi. Hoao iho la nohoi ia e hele huli aku ma na wahi kikeekee apau o ka muliwai i wahi kupono e kau aku ai ia ame kona poe koa ma kela kapa, aka, ua paa wale no ia mau wahi apau i ke kiaiia e na koa 'o Tile. Aka, aia nae ma kekahi wahi uakee o ka muliwai i manao ai ua Moi nei, oia kana wahi e hoao ai e kau aku ma kela aoao o ua muliwai la. Ma ikeia wahi i hoonoho iho ai oia i kekahi poe koa ona, oiai hoi ka hapanui o kona mau koa i hoonolioia ai maloko o kahi kulanakauhale o Nore(lehaima. Kukulu iho la ia he ekolu mau *batari pukaa a ua kau iho la oia maluna o keia mau batari he 72 mau pu. Aia hoi ma kela aoao mai o ka muliwai, kahi hoi ana e kaulona aku nei i na pu he 72, he wahi kuono ia. Hookahi o na batari pu, ua kuaiona pololei aleu la kona mau pu i ke kuono, a ma kela ame keia lae hoi o ua wahi kuono nei, hookahi batari pukaa e kupololei ana ilaila. 0 kahi hoi i ku ai keia.mau batari pu ekolu, he wahi ia i oi ae ke kiekie i ko kela aoao mai. Oiai o Gustavus e hana ana i keia mau hoonohonoho ana, ua hoomakaukau mai la nohoi na koa o Tile ma kela aoao mai no ko lakou kulana hakaka. Ma ka wa hoi i hoomaka ai na kipu ana o na batari pukaa mai ko Gustavus aoao aku, ua lele pololei aku la na poka oia mau pu a komo ppno ma ka ponaha ma kela aoao mai o ka muliwai. . He mea oiaio nohoi, ua kipu mai la no na koa o Tile mai kela kapa mai o ka muliwai, a'ua haele—haele iho la na hoolele kipu ana a na aoao elua maluna o kahi ame leekahi. He eha mau la i hoomauia ai ka ne£ ana o keia mau kipu ana, a iloko o keia mau la eha, aia na koa o Gustav»s maloko o kahi kulanakauhale o Obernclorf e liana ana i na lako no ka hoomoe ana aku i kekalii uwapo, ma kekahi wahi oawa e pili kokoke mai ana i ua wahi kulanakauhale nei. Ika makaukau pono ana o keia mau mea apau, a ma ke ahiahi molehulehu iho o ka ha o ka la, ua haawi ae la'ka.Moi Gustavus i ke kauo'ha e ho-a ia ona ahi nui launa ole mai ma kahi kokoke i ka muliwai. A o ka wahie i ho-a ia aku ai keia ahi, he mau laalaau hapa maloo 110 ia. Ua nui ka uwahi i hanaia e leeia alii, a inamuli o ka pa ana mai o ke keliau kuahiwi ma ke kukulu a na koa o Gustavus e hoomoana ana, ua huli.aku la lea nee ana a ka uwahi 'ma kela kapa o ka muliwai, oia hoi kahi a na koa o Tile e hoomoana mai ana. Ia Ava, ua haawi ae la o Gustavus i ke kauolia i kona poe kanaka e kapili koke ia ka uwapo lana ma kahi o ka muliwai i ikea ia lie haiki. Oke ano maoli paha o keia uwapo nee, he ano waapa lana 1 maoli no ia, i kapiliia iho na holo papa loloa maluna iho. Oiai lioi e nee ana ka lianaia ana o keia uwapo lana, aia no na mahele koa ke nee aku la mahope me ko lakou mau makaukau apau. I ka hele ana a hoea i lea wanaao o kekahi la ae, oia ka la 5 o Apei'ila, aia hoi ua ae aku la kekahi mahele'koa nui o Gustavus ma kela kapa o ka muliwai, a e nee aku ana nohoi kekahi poe* maluna o na uwapo lana, a o kekahi poe aia no ke hoomakaukau mai la i ka nee ana. (Aole i pau.) •