Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVIII, Number 18, 5 May 1899 — Page 1
This text was transcribed by: | Lianne Hee |
This work is dedicated to: | Maxine Leinaala Porter Hee |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
BUKE XXXVIII. HELU 18. HONOLULU,POALIMA, MEI 5, 1899.
NA HELU APAU 2753
Hoolaha Kumau.
W. C. Achi. Enoch Johnson.
ACHI & JOHNSON,
LOIO! LOIO! LOIO!
Keena Hana, Helu 10 aoao Komohana Alanui Mo!.
W. R. KAKELA
Loio a he Kokua ma ke Kanawai
HE LUNA HOOIAIO PALAPALA.
2370
LYLE A. DICKEY
Loio a he Kokua ma ke Kanawai.
Notari no ka Lehulehu.
A hookoia na hana pili kanawai apau mai na Mokupuni mai.
Kihi o Alanui Betela me Moi. Pahu Leta 786. Telepona 806.
Papa! Papa!
Aia makahi o
LEWERS & COOKE
(Lui Ma)
Ma ke Kahua Hema o na Alanui Papu me Moi.
E LOAA NO NA
Papa Nouaiki
O kela a me keia ano.
Na Pani Puka . . .
Na Puka Aniani . . .
Na Olepelepe . . .
Na Pou . . .
Na O’a . . .
Na Papa Hele . . .
Na Papa Ku . . .
Na Papa Moe . . .
Na Pili Hale
O na Ano apau.
A me na
Wai Hoohinuhinu Nani
o Na Ano Apau.
Na Palaki o na Ano he Nei Wale.
He haiia aku nei oukou e na makemake a pau, ua makaukau keia mau makemake o oukou e hoolawe aku me na mea a pau e pili ana ma ka la
ua Oihana me ka
Uku Haahaa Loa
E like me ka mea e holo ana mawaena e Laua a me ka Mea Kuai.
E Hele Mai o Wae no Oukou I@
Kani ka manu i ka uka o Olaa, he ono ke ko, he momona. Lawe i mawele nou.
Ma ka hora 6 o ke ahiahi Poalua nei i hoea mai ai no Honolulu nei, ka moku hoomoe uwea olelo moana, mai Kapalakiko mai. Mai Honolulu aku nei, e holo aku ai ia no Midway Ailana, a i Guama, me ke kapakai hikina o Iuzona a hoea loa i Iokohama no ke ano hohonu ana. He 10 mile e holo ai, e ku ia ke kulana ana hohonu. O Neno ka inoa o keia moku.
Ka Liona o ka Akau
He Moolelo no ke Au Manawa
:O:
Gustavas Adolphus.
Kakauia e G.A. Henty a unuhiia e kekahi mea unuhi moolelo ke Kuokoa.
MOKUNA X.
Ke Au ana i na Wai Pu-anuanu o ka Muliwai Rine.
Ma ka auina la o ka la 5 o Okatoba hoomakaukau iho la na koa no ka holo ana aku a pae ma kela kapa oka muliwai. Ua kau ae la na koa malupa o na waapa a holo aku la, aka, ia wa i ki mai ai na Auseturia i ka lakou mau pu me ka ikaika loa.
O kekahi poe koa hoi, nee aku la ma ka uwapo i hoohiolo kapakahiia, oiai no nae na poka a na koa Imeperiela e helelei mai ana ma ia wahi me he mau kulu paka ua eloelo la no ka hooilo.
Aka, iloko o ka pouli a ka uwahi e hoopoluluhi ana ma ia hapa o ka muliwai a na koa o Gustavus e nee aku ana, aia hoi, ua kau aku la ka mahele koa malalo o Mekia Bothwell, ma keia aoao o ka muliwai. A na keia poe koa i hoouka aku me ka ikaika maluna o na Auseturia e kipu mai ana ma kela kapa mai o ka muliwai, a hoauheeia aku la lakou. Na keia kalehuia ana aku o na Auseteria mai ko lakou mau auwaha eli aku, i loaa ai he wa pono i na koa e alakaiia ana e Sir James Ramsay ame Sir John Hamilton, maluna o na waapa, e pae aku ma kela kapa o ka muliwai.
I ka ike ana mai hoi o ka alihikaua nui o na koa Auseturia o loko o ka hale kakela i ka pae ana aku o na koa o Gustavas ame ka hoauheeia ana o na koa Auseturia ma na auwaha eli, ua hoouna mai la ia i kekahi mau mahele koa ona e lele kaua mai maluna o na “Sekotia,” a e kaili hou aku i na papu eli ma kapa o ka muliwai, mei ka paa ana aku a na Sekotia, aka, ua hoopahuaia aku ia manao o ua alihikaua Auseturia la, oiai ua hoauheeia aku la na koa Imeperiela ana i hoouna mai ai. He mea maopopo loa ua hehi pono aku la na koa Sekotia ma ke kulana maikai, ma kela aoao o ka muliwai. O na koa Sekotia, ka poe na lakou i waele ke alahele i loaa ai he alanui maalahi iki ke koena o na koa o Gustavas.
I kekahi la ae, ua hoomaka aku la na koa Sekotia ame kekahi mau mahele koa Suedena e hoouka kaua maluna o ka hale kakela i na koa Imeperiela e noke mai ana i ke ki i ka lakou mau pu meka hoomaha ole.
Aole i liuliu keia hoouka kaua ana mawaena o na aoao elua, aia hoi, lilo pio mai la ka hale-kakela i na koa o Gustavas. Ma keia hoouka kaua ana nae, ua ku iho la o Makamu i kekahi poka ma ka wawae, a hina iho la oia ilalo.
I kona laweia ana aku a ma kahi kupono e waihoia iho ai kona kino, ua nana iho la ke kauka i kona wahi i ku ai i ka pu, a ike iho la ia mamuli o kona haha ana me ke kui haha, aole i lilo kahi a ka poka i waiho ai iloko o ka wawae o Makamu i mea nona e poino ai, a olelo aku la ia:
“E ke kanaka opio aole no i haalele mai kou laki ia oe. Aole i ku kekahi iwi o kou wawae i ka poka. Aia keia poka ma kekahi wahi e ae mai ka iwi aku. E hiki ana no ke unuhiia keia poka mai keia wahi mai. E hoomaha oe no kekahi wa pokole, a e loaa no ia oe ka maikai o kou kino.
Ua hooka’ulua iki iho la ka noho ana o ka pualikaua o Gustavas ma ke kulanakauhale o Wurtzburg, a ua lilo ia wahi i kiko waena no na hoohana a hoolala kaua ana a ua Moi Liona nei o ka Akau. Ua maau hele aku la na koa ma kela ame keia wahi o ka aina, a lawe pio mai la lakou i na papu he nui e nohoia ana e na koa Auseturia, me ka ohi pu ana mai hoi i na lako ai he nui ame na waiwai e ae.
Aole i mamao loa aku mai keia kulanakauhale aku, a loaa aku kahi i hoomoana ai o Kenerala Tile me kekahi pualikoa i oi aku ka nui mamua o ko Gustavas; aka, mamuli o ka loaa ana mai iaia o kekahi kauoha paa mai kona mau poo mai, aole oia loaa e lele kaua mai maluna o Gustavas. Ua hopohopo kona mau poo alihikana, ina mamuli o kona kaua hou ana me Gustavas, a hoauhee hou ia oia, alaila, e lilo ana o Geremania Akau, malalo o ka mana o Gustavas.
I kekahi ahiahi, oia hoi ka wa i ola loa ae ai ko Makamu eha a hiki iaia ke hele me ka maikai, e noho ana ia ma ke pakaukau ai me Konela Munero ame kekahi poe aliikoa e ae, no ka paina ana i ko lakou aina ahihi, oia ka wa i hemo mai ai ka puka, a komo mai ana ka Moi Gustavus. Ia wa i ku ae ai na mea apau iluna.
“E Munero,” wahi a ka Moi i pane aku ai, “e hoakoakoa koke oe i na koa o kou mahele koa, me ka lako pono i na mea kaua. E hoonoho ae hoi ia lakou ma ke kuea o ke kulanakauhale, a e kauoha aku oe ia Sir John Hepburn e halawai ae me a’u malaila.”
Ua kani kapalili oe la ka pahu kahea, a ikeia aku launa koa e haalele aku ana iloko lakou mau wahi i noho ai, a holo mai la no kahi a ka pahu e kaui ana. Iloko o ekolu ame eha minute, ua loaa ae ia he 800 koa, me ka lako i kona mea kaua, elike me ke kauoha a ke alii. Ua alakaiia aku la hoi lakou e Hepburn ame Munero. Ua hooikaika loa o Makamu, oia kekahi e hele aku ma keia huakai, aka, ua palpala mai la ia e Munero, nolaila, ua haule kope iho la ia.
I ka hoea ana aku o keia poe koa ma kahi a ke alii i makemake ai, aia hoi, ua lilo ae la ke alakai o ua poe koa la malalo o ka Moi, a nee aku la lakou, ma ia po ma kekahi alahele i maopopo ole i na mea apau, koe wale no paha ka Moi. E hiolo makawalu ana ka ua ma keia po.
Elua hora ko lakou hele ana, aia hoi, hoea aku la lakou ma ke kapa o ka muliwai Maine, a ma ia wa i lohe ae ai lakou i ka halulu o na kapuai lio o na koa kaua lio he 80 ka nui. Akahi no ua Moi la a hoike mai i kona manao imua o Hepburn, a olelo mai la ia:
“Ua loaa mai ia’u kekahi nuhou ano nui loa no Kenerala Tile, oia hoi, ua loaa mai nei iaia he mau koa hou, no lakou ka huina i hiki aku i ka 17,000, a e alakaiia ana lakou e ke Duke o Loreina, a eia ae lakou ke nee mai nei ma ke alahele e halawai mai me a’u a hoouka kaua mai. Ina no i hoea mai nei ko’u mau koa apau ia nei, aole no ia he mea e loli ae ai ko kakou kulana panaiki e ku nei i keia wa. Ua maopopo ia’u, ua like ka nui o keia poe koa e nee mai nei me 2 koa o ka enemi ia 1 koa o kakou nei. Nolaila, ke ike nei oe me ka maopopo lea, he kulana pilikia ko kakou e ku nei i keia wa.
“Ua makemake loa au e lilo la kakou ka paa ana i kahi kauhale o Ochsenfurt. He mea oiaio nae, aole no keia he wahi paa no ke palekaua ana aku, aka, o kona kulana nae i ku ai, aia ia ma kekahi uakee o ka muliwai, a e hiki ana no ke palekauaia aku ia no kekahi wa. O ka poe i hiki ke hana i keia hana, oia no na koa Sekotia. Ua lohe mai au, ua kokoke loa mai o Tile i keia wahi kulanakauhale. Ua olelo mai ke kanaka nana i hai mai ia’u i keia lono, ma kona wa i haalele aku ai i ua wahi kauhale la, ua hoea mai la na koa hele mua o na Auseturia. O keia iho la ke kumu nui o keia awiwi ana mai la o kakou.
“E paa oe me kou ikaika apau, e Hepburn i keia wahi, a ina e kuemi hope mai ana oe mai keia wahi mai, alaila, e nee no oe a hoea ae i ke kulanakauhale o Wurtzburg, a ma ia wahi au e ku mai ai a paio ia Kenerala Tile.”
Hoomau aku la no ka pualikoa i ka nee ana ia po, a he umikumamaono paha mile, a’e aku la lakou ma ka uwapo e moe ana maluna o ka muliwai Maine, a komo aku la i kahi kauhale o Ochsenfurt.
Eia no keia wa a na koa Sekotia i komo aku ai i ka po. E aaki ana ka pouli nui maluna o ke kulanakauhale. O kahi a lakou i puuluulu ae ai, oia no ke kahua makeke, a, oia kahi a na koa i hoomaha iho ai, me ka manao ana, aia a ke kakahiaka ae e hoouka kaua ai lakou. Ua hoouna aku la o Hepburn he 50 poe kaua lo e holo aku e hai i ka lono, no ka hookokoke ana mai o na Auseturia. Aole hoi i liuliu, ua lele kaua ia mai ai lakou e na koa Imeperiela.
O ka wa iho la no keia i hoomaka ai ka hoouka kaua mawaena o na aoao elua. Ua hoounaia aku la hookahi lu@nela me kanalima koa o ka mahele e Lumsden no ke kokua ana i na kaua lio, aka, ua nee mai la no na koa Imeperiela me ka ikaika, a hookuemi hope ia mai la na koa kaua lio ame na koa helewawae o ka poe Sekotia.
I keia wa i nee aku ai o Konela Munero me hookahi haneri poe koa Sekotia, a hoouka kaua aku la maluna o na Auseturia, a mamuli o ka ike ole ana o ua poe la i ke ano o na koa a lakou e paio mai nei, ua kuemi hope aku la lakou.
I ke ao ana ae, ua hele aku la ka Moi Gustavus ame Hepburn e nana i na pa pohaku e hoopuni ana i ke kulanakauhale, a ike iho la laua, he kulana nawaliwali loa ko ua pa la. Oiai hoi laua e nana ana i ua pa la, aole laua i ike aku i na koa Auseturia, a manao iho la ka Moi (Gustavus) ua hala ae paha ua poe koa Imeperiela la ma kekahi alahele okoa e hoea aku ai i ke kulanakauhale o Wurtzburg, nolaila, hooholo iho la ia i kona manao e hoi koke aku oia no ke kulanakauhale. Kauoha ae la ia ia Hepburn e kiai paa loa oia i ka uwapo, a, ina e ike ana ia, aole hiki iaia ke paa
i kahi kauhale, alaila, e wawahi oia i kela uwapo.
Mahope iho o ko ka Moi haalele ana iho ia Ochsenfort, ua hoomaka koke aku la o Hepburn e pahonohono i na wahi papalu o ka pa pohaku. E kukulu hou hoi i mau pakaua hou. E wawahi i na hale e kuku ana mawaho aku o ke kulanakauhale, a oki hoi i na kumulaau. Ekolu la i lilo okoa ai na koa i keia hana, a i ke kolu mai o ka po, oia hoi, ka po o ke kolu o ka la, lohe aku la o Hepburn, eia na enemi ke hookokoke mai nei ilaila.
O na wahi koa helewawae hoi keia o Hepburn ame na koa kaua lio, i hoounaia aku no ke kiai ana ia waho o ke kulanakauhale, ua hookuemi hope ia mai la lakou e na koa Imeperiela, a hiki i ko lakou hoea ana mai i na pakaua i hanaia ai e Hepburn me kona poe kanaka. A mai keia wahi aku i hoolu’e aku ai na koa Sekotia maluna o na koa Imeperiela i na poka mailoko aku o ka lakou mau pu, a na ia mea i hookuemi hope aku i ua poe Auseturia la.
Mahope iho hoi o kekahi wahi hoouka kaua nuku ana mawaena o na Sekotia ame na Auseturia, ua unuhi hou aku la o Kenerala Tile i kona poe koa, no kona manao ana, aole ka Moi Gustavus ma ia wahi kauhale. Nolaila, ua nee aku la ia (Tile) no Nuremabuga. Elua la mahope iho o keia haalele ana mai o Tile i kahi kauhale o Ochsenfurt, ua huli hoi aku la ia me kona poe koa no Wurtzburg.
Alaila, haalele iho la ka Moi Gustavus i kona hoomoana ana ma Wurtzburg, a nee aku la ia no Fran-fort-on-the-Maine. Ua waiho iho la nae ia maloko o ke kakela o Marienburg he 8000 poe koa, malalo o Ilamuku Horn, no ka paa ana i Franconia.
Ma ka wa a ua Moi Gustavus nei i nee aku ai no kahi ana i makemake ai, ua lawe pio ia mai la e ia he mau kulanakauhale i nohoia e na koa Auseturia, a ua nui nohoi na waiwai pio i loaa mai ia lakou. I ka hoea ana aku o Gustavus me kona mau koa ma Frankfort, ua wehe mai la ia kulanakauhale i kona mau puke me ke kue ole mai.
Oiai ka pualikaua o Gustavus e noho ana ma keia kulanakauhale, ua hui mai la me ia he elua mau regimena koa Sekotia, malalo o Sir Ferederika Hamiletona ame Alexander, Master of forbes, a hookahi regimena poe koa Pelekane malalo o Kapena Austin. Eia i keia wa maloko o ka pualikaua o Gustavus, he umikumamakolu mau regimena poe koa Sekotia, a o ka hapanui hoi o na’liikoa ma na mahele koa e ae o loko o ka pualikaua, he poe aliikoa Sekotia. He elima ona mau regimena koa Pelekane ame na koa Airiki. O ka nui nae o na koa Pelekane apau, he umi-
kumamawalu regimena apau.
Ua makemake iho la o Gustavus e hoouka kaua aku maluna o na koa Sepania, ma ka aoao kokua i na Auseturia. Ua hoouka kaua aku la ia maluna o keia poe, a ua hookuemi hope aku la ia lakou, a hiki i ka muliwai Rine. Ma keia wahi i pau ai i ka wawahiia na waapa ame na moku e lana ana iloko o ka muliwai, i loaa ole ai ia Gustavus he moku a he waapa e kau ai ma kela kapa o ka muliwai. Na keia mea i hookaulua mai i ka nee ana aku o na koa Suedena no kela aoao o ka muliwai, oiai nae, ua pae mua aku la na Sepania ma kela kapa o ka muliwai.
O na la hope keia o Novemaba, a ua hele ka hau a paa-pu maluna o ka aina, a o kahi a na koa Suedena i hoomoana iho ai, he wahi ia he elua mile makai mai o Openaheima. O kela kapa mai hoi o ka muliwai, ua paapu i na lau nahelehele ame na opu laalaau liilii. Aia maluna o kekahi puu, aole no i kaawale loa aku mai ia lihi aku o ka muliwai, e hoomoana ana na koa Sepania iloko o ko lakou mau hale lole.
I kekahi la, oiai o Nigela Gerema ame Makamu e holoholo ana ma kapa o ka muliwai, huli ae la o Nigela Gerema, a kamailio ae la ia Makamu i ka i ana:
“Ina paha he wa mahana keia, elike la me ke kau Makalii, ina nohoi ua hiki ia kakou ke au aku maloko o keia muliwai a pae ma keia aoao. He oiaio, he muliwai akea keia, aka, ua hiki nae i ke kanaka akamai i ka au ke au aku a pae ma kela aoao, ina nae he wa malie.
“Ae,” wahi a Makamu i pane aku ai, me ka olelo ana aku, “aohe no he pilikia o ka au ana, eia nae, aole me keia mau lako kaua e au aku ai; aka, aohe waiwai o ko ke kanaka pae ana ma kela aoao, ke ole e hoea pu aku oia ma ia kapa me keia mau lako kaua, elike me ia e paa nei maluna o’u. Manao au, o ka loaa ana ona waapa, oia ke alahele e hoalaia ai ka hiamoe lealea ana o kela poe Sepania me ka hikilele nui.”
I kekahi kakahiaka ae, ua hele huli aku la o Makamu no kahi e loaa ai ona waapa iaia, ma kapa muliwai ma keia aoao aku. He ekolu mile ka loa o kapa muliwai i hele ia e ia, aole nae he wahi mea a loaa he waapa. I kona hoi ana mai, ua hakilo pono loa aku la kona mau maka, ma kela kapa o ka muliwai, no ka nana ana no i waapa. I kona hele ana mai, a he hapalua mile paha koe hoea mai oia i ko lakou kahua hoomoana, ia wa i ike aku ai ia i kekahi mea eleele maloko o ke opu laalaau, ma kela kapa mai o ka muliwai. I kona ku ana iho, a nana pono loa aku, ike aku la ia i ua mea eleele la, he waapa ia i hoopaeia aku ma ia wahi. Aole i kana mai ka nui o kona hauoli i kona ike ana aku i ua waapa la. Hoomaopopo iho la ia, o ka loaa ana o ua waapa la; oia ke alahele e hiki ai i ko lakou poe koa ke kau aku ma kela kapa, aka, pehea la auanei e loaa ai kela waapa, oiai aia ma kela kapa o ka muliwai.
Ua lilo keia i ninau na ua wahi Makamu nei e noonoo nui ai. Hoomaopopo iho la hoi ia, aole e hiki ana iaia hookahi ke hoolana i ua waapa la, oiai ma kona hoomaopopo ana aku, he waa nui maoli la. Nolaila, i kona hoea ana aku i ko lakou kahua hoomoana, ua kahea aku la oia i kekahi kanaka opio nona ka inoa o James Grant, a oia nohoi ke alii kakiana o kona puali.
I keia wahi kakiana o Makamu i hoike aku ai i kona manao no ke kii ana i ka waapa ma keia kapa mai o ka muliwai. Ua hooholoia iho la keia manao ia wa. A i kela wa nohoi ua wahi Makamu nei i hele aku ai imua o ke Konela o kona puali, a hoike aku la no ka mea e pili ana i ka waapa ana i manao ai e kii ma kela kapa o ka muliwai. Ua laweia aku la hoi keia lono a hoea i ka Moi, a ua hoohauoli loa ia oia no keia nuhou i loaa aku iaia, nolaila, ua haawi koke ae la ia i ke kauoha e hoomakaukau na koa Suedena he ekolu haneri ame hookahi haneri koa Sekotia o kela ame keia regimena o Ramsay, Munero, ame ka Haku o Wormiston. O ka aliihikaua maluna o keia mau mahele koa apau oia no o Kauna Brabe. O ka lakou wa e ku ai me ka makaukau, oia ka wa mahope iho o ka uhi ana mai o ka pouli, a na ua Moi la nohoi e nana pono i ke ano o ko na koa nee ana aku ma ia po. (Aole i pau.)
KELA ME KEIA AIOLE OIA NO
Aloha oe e Mr. Lunahooponopono.
Ma ka Mauna Loa o ka la 13 o Aperila, haalele aku la kou mea kakau ia Kailua, hora 8:15 p.m., a ua ka Mauna Loa ka hana, hora 3 a.m. hoolele ia aku la ka Hon. W. C. Aehi i Kihei, a
koe iho la au, a ma Maalaea lele aku la o Yates no Waihee, hora 8:30 a.m., Aperila 14, hiki aku la i Lahaina, a ilaila i apa ai a ma ka hora 13:30 a.m. eku aku la no na ale o Kaiwi, a ma ka hora 7:15 p.m. hiki aku la i Honolulu. Ua hele a luhi, a ma ka Poaono holoholo wahi aona aku la, a ma ke kakahiaka Sabati, hora 9:15 a.m., kau ma ke kaaahi helu 1, no Kahuku, Oahu. Oiai, ua uku e ia ke kaa e ka Hon. W. C. Achi, a ke nee la ke kaaahi, a lohe aku la au i ka olelo la Moanalua Station, kie@ aku la au no ka manao ihea la i haki ai ke au, o ke oki aku la no ia. Eia ka o Aiea la, hiki i Waikele, a lele he lehulehu o na ohua, a ko@ iho la no o Hu-a ma e okuu ana. Nana aku la o ke awa o Puuloa, a ulu mai la na hoomanao ana no ka ia kuhi lima o Heaha ka a Kuhilima o Ewa? He okupe oia hoi mai kuhia no a Palea.
Mai Kuhia no a Palea,
Ohi hewa ka ia hamau leo.
Oia la hamau kanaka ilaila oe.
Nolaila la, he okupe ka ia hamau leo o Ewa, aole he pipi, hala hope ae la ka nana ana no Ewa ku ana o Puuohulu mamua, a hoohiki aku la i Waianae, i ke ahi a ke Kaiaulu, a hii iho la me Rev. J. Kekahuna, a kau pu iho la ma ke kaa, e holo ana oia i ka pule no Makua, a kuhikuhi mai la i ka maile laulii o Kolahi ame Malolokai, na hana lapuwale o keia au pouliuli, a hiki aku la i Makua, a noho ua makua la, a kuoe hookahi aku la au, a hiki aku la i ka lae o Kaena, a hoomaopopo pono iho la au aia la ihea kahi i olelo ia ai Mokuhololua Kaena i ke kai? A hala ae la ka lae o Kaena, huli ma kela aoao eia ka o Kawaihapai keia, a hiki aku la i ke kula ia o Mokuleia, hoomanao ae la au.
“Ke nana iho ia lalo o Kawaihapai. Me he moena pawehe la ke kula i Mokuleia, &e.”
A hiki aku la i Waialua, nana aku la mao, a mao, a ike aku la i ke ehu kai o Puaena, me kuu manao he oiaio la he nui o Waialua, pela io paha, aka, no’u iho, aole no e like aku me Kona kai opua i ka lai; a haalele ia laila ne Kahuku Plantation, hiki Waimea, a ma ka hora 1:30 p.m. hiki i ka mahiko o Kahuku. He keu ka wela a ano kohu ole keia wahi, a o ka mea kupaianaha aohe nui o na Hawaii e holoholo ana, iloko o ka Pake ame na Iapana ua ike au he mau kane a he mau wahine, aka, aole e hiki ia’u ke olelo he Hawaii paha lakou, a i ole, he poe Samoa paha, oiai, o ka nana mai no o na maka nunui kohu kaele paoo, aohe ekemu mai. Ina he mau Hawaii lakou, alaila, he mau Hawaii o ke kulana haahaa loa, nana wale aku la no mao, eia ka o kahi ia o ka puaa k--- o Koolau, ke kupu o Kaliuwaa, a aia malaila o Kualoa, ame ke kai lumalumai. Hora 2:15 p.m., kau hou mo ke kaa, a goodbye ia Kahuku, hiki hou ma Honolulu hora 5:30 p.m. a hiki ma kauhale na moa na mea ai, a haupa iho la nui ka eha o ka maka i ka lepo.
Poakahi, Aperila 17, holoholo wahi taona hou iho la a ma ka Poalua, Aperila 18, hora 12 m., kau ma ka oneki o ke Kinau, a he mau lole hou ana ia a hora 2:15 p.m. haalele i ka uwapo, a eku mai la o na ale ahiu e lole ana io a ianei, a hora 10 p.m. ku i Lahaina, a ma ka hora 8:30 a.m. lele i Mahukona a kau ma ke kaaahi no Kohala, a noho ma ka home nani o ke Deputy Sheriff Pulaa; malaila maua e noho nei, iloko o na puili ana a Mr. and Mrs. C.H. Pulaa. He malie ka aina haaheo, koe hoi ka lepo, e lele ana mao a maanei me he ao opua la. Nolaila, eia kou mea kakau i Kohala, a ke ole na ulia hiki ole ke alo ae, ma Kona au e telegarapa hou ae ai ia oe. O na mahalo a nui no Hon. W.C. Achi ame Mrs. Achi, ame Mrs. J.N. Robinson, ame Mr. ame Mrs. C.H. Pulaa.
No kahi wa aku.
Kohala , Hawaii , Aperila 21, 1899.
E hoomaka ana ka wili ana o k@ Wiliko o Oahu, ma Ewa ae nei, ma keia la paha, a i ole, ma ka la apopo paha. Ma ka Poakolu nei i hoaola ai ka hooheleia ana o kona mau mea paahana, a ua ikeia ka holopono. Ua manao ia, o ke oo ko i makaukau no ka wili, e hiki ana i ka 8,000 a 10,000 tona.