Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVIII, Number 16, 21 April 1899 — Ka Liona o ka Akau He Mooolelo no ke Au Manawa O Gustavus Adolphus. [ARTICLE]

Ka Liona o ka Akau

He Mooolelo no ke Au Manawa O Gustavus Adolphus.

Kakauia e G. A. Henty a unuhiia e kekahi mea unuhi mooleloo ke Kuokoa.

- Ua iiaaleleia aku na kaa Lawe ukana 0 ka pualikaua iholoakaa, a ua "hoomo ana iho Ja ika pualiikoa o ka Moi Puuwai Liona o Sue*lena am kahi a lakou 1 oioina iho ai. Aia ka Mai mialuna o koaa kaa o ka hel'e ama mai >mja ia huiakai, a maluna no 'Oia kaa i hoaumoe liho ai oia iia po. Ua kamakamailio pu iho la oia me Sir John Hepburn, Il'amuku Horn, Sir John DamieT, Baron Teu£Eel, <na alLihikaua Ti.ui o na koa <kiai, ame kekahi mau al'iiikoa ki-ekie e ae o ka pualikiaua. Ke ikeia 'a,ku !la ihoi e na Suedelna ka a mai o na lamalama e hoopuni ana, a e hoomaliam alama ana i kahi e ihoomaa.na ana o Kenerla Tilly. He kulana ia, aia mailuna pono o kekahi wahi kiekiena ma ke kamiahana ;hema aku o kahi <a ka puaWkoa Sueden!a i hoomoana ai. I ke ao ana ae, oia ka la 7 o Sepe|temiaba, a ma ka wa hioi i haalele iho ai ka uhiwai pahina i ka luhumi poipu ana maluna o ka ili o ka honua, oia ka wa i miakiaukau a d lhiliu a.e ai na ma'hele koa apau o 'ka Moi Gustavus e kuene pano ae. ma ko lakou mau kuluna. Ua alana ae la na kaihunapuie o kela am« ke>ia puali i na pule i ks A'kua. Ua loaa ka hanohano iia elua miau pualikoa Sekatiia, m® "ko laua hioanohoia ana ma 'ke poo o <ka inee ana o >na kaa. E alakaiia ama ikeia mau regimena e Sir Jameia Ramsay, ka Haku o Pu'lia ame Sir John Hamiiiton. 0 ka Pualiikoa Omaomaa hoi o Seko:tia, malalio o Hepburn, iia liio ae la ia i imah&le iloko o ka pualikoa kokua. 0 keia k,a pualikoa i komo ai na koa "pua 'lehua" apau o lako o kelia ame keia puali o na koa o kia Moi Gustavus, a maluna o keia nnahele koa ka m anaoian'a no ka la'naik'ila araa o ke kaua ma ka aoao o kia Moi Puuwai Uiona o Suedena. E aliakaiia ana ma kaa. kaua lio o Suedena e Ilamuku Horn, e Kenenala Banner ame r Lutatnela-Kenierail!a Banditzen. O ma -koa hele-\v?awae hoi o ka puali'koa Wai iailii e alakiaiia ana mo ia e Barona Teuffel, a na ka Moi nolhoi o Sakoni e 'alakali ana i kona miau koa. A o keia poe koa Sakoni, aia lakou •m'a ka ehēu ihema o ka niee ana o na koa malalo o Gustavus. 0 ka mii o na kaa • Suedena apau ma 'keia h,aanohonaho kaua ana, he 20,000, a o ma koa Sa'kionil faoi, he 15,000, a ua liike ia me 35,000, ko laikou nui. 0 ka nui hoi o na koa Imepei'Ma, Ihe 40,000. Ua Like me 5,000 ko iakou oi aku miamua o na koa o Guistavus. Ma keiia hoomaka ana o ke leaua, aole i hoilolea loako Keneralia.Til9 manao no ka ae ana e ihooukaia 'k-e kaua mawaena ona ame Gustavus, oiai e fcali ana ia o ka !hoea hou inai he mau koa, ihe 12,000 ka ©ui, malalo o Ke-'nei-al'a AHtringer, a ihe ,poe Ita3iia keia; a ihe mau la kakiaikahi wale <no koe, a ihaea mai lakou e ihuipu me ia (T.ile) aka, 'miamiuli o ke koi ikaika loa o kona mau al'Lhi'kaua, elike <me Popenaheima, Fursteniberg, ame kekahi mau Kenerala opiopio e ae, ua ae i'ho la 'ia e haailele i ke kulana ana i ihoomoaaa ai maluna o ke kiekiena ma ke alo mai o ke kulanakauhaile o Leipa&ika, he kul'ana hoi e hiki ole ai i iia koa Suedema e aa e lele kiaua aku. Nolaāla, ua mee mai la ma koa Imeperieflia ilalo o ike !kylla papu paLahaMLa o Beredtenaflla ,no ka 'hoouka kaua ana mai i ua koa Suedena. Aia an'amiua ponoi mai o ke alo o 'kona mau kioa kaihi kauhiale o Podel•witz, a, laia tooi mahope aku o kona pualikoa, he elu-a imiau waiii puu, a maluna o keia mau puu elua i hoonohonoho iho ai oia i kana mau pu kuniahi, 'he kama'hia ika nui. Aia !h»i; mahdpe aku o keia miau kiekieaa, he nlulaau ihihi-pea. 0 ka eheu akau o na kaa Imeperieūa, e alakaiia ana e Furstenberg; ka eheu hema hoi e Papenaheima; a ō waena e Kenerala Tile. Ua ma.ri'fln nae o Kenenala Tile, e hoonee wale mai no ia i kana mau ko>a a hoea 1 ke kahua palahalaha i makemakeia ai e kona «īau Kenerala e <nee mai ia me kona mau koa, ime kona makemake >no nae e kaii a hoea mai o Kenerala Altnmger me na koa Italia; aika, mam-uli o ka pupuahuiu ame ka wikiwiki ino loa ana o Papenaheima, ua onou koke ia ma koa Imeperiela iloko o ke kaua. j 1 m ea ihoi e 'hoea aku ai na koa Suedena ma kahi e hiki ai ia lakou ke ha&wi aku i !ka lele kaua ana i makemaikeia ai e kx> lakou alii, he imiea pono ia lakou ke a'e aku ma kela aoao o kahi muliwai o I»der. Ma ka wa a lakou i nee aku ai no ke "kau ana ma

kela kapa o ua walhi muliwai la, ia wa i nonoi aku ai o Papenaheima ia Ken<erala Tile, e ae mai iaia e 1-Ge kaua mai oia maluna o na Suedena e nee aku ana. Ua ae mai la hoi o Ke- j nerala Tile i ke>ia noi a Papenaheima me ka olelo ana mai nae iaia, e Jele kaua mai oia me 2000 poe kaua-lio wa'e no, ame ke kauoha pu ana mai hoi aia aole pono ia e hooulu i ke kaua 'iuliamahi ana o na aoao kaua elua. Nolaila, ma ka wa o n.a koa Sekotia malalo o Sir James Ramsay i nee aku ai a kau ma kela kapa o ka muiiwai, oia ka wa a Papenaheima i lele nmi ai me kona ,ma'u koa kaua-lio maluna o na Sekot!ia. Ua elieli iho la hoi kuLan-a a na koa Sekotia ia wa ma kahi a lakou i a'e "ku ai, a halawai aku la lakou me ka wiwo ole me na koa kaua-lio o Papena-hei-naa. * Ua ku aku 'la ka lakou mau maka i'he ma na umauma o na lio kaua o. 'ko lakou mau enemi, ua poha aku la n>a leo kani uulna o 'ka iakou mau pu, me ka luaa ana aku i na elele a!hai make maluna o na eaemi. Mahope iho hoi o kekaihi hoou'ka kaua hahana loa ana .mavtaenā o na koa Sekotia ame na koa lio o Papenaheima, ua kuemi hope akii la ua Kenieraia nei o na kaua lio Imeperiela, me ke puhi ana . ka:hi kau'hale o Podewdtz. Mamuli hoi o »ka a ia ana o ua wahi kulanakauhale la e ke ahi, a punohu ae la kona uwaihi, e hoopouli, a e hoopoeleele ana i ka lewa, ame ka iliwai e ikeia mai ai na koa Sekotia e na koa Imepenela, ma'hope aku o ua wahi kauhale pau-a-hi <nei, ua lilo iho la ia puno'hu uwahi ame ka a ia ana o ua wahi kauhale nei, i mea waiwai nui no na koa Sekotia, oiai mamuli oia po ana i ka uwahi mawaena o na pualikana ©hia, aoih.'e ike aku o kahi i !kekaihi, ua pau loa aku la na koa. Sekotia i ke 'kau mia kela kapa o ka muli•wai," a hoomaka koke iho la liikou i ka ■hoomo'honioho ana i iko lakou kulana kaua; aka, aia nia ,poka o >na pukunia'hi a na Aueeturia ke haLuku makawalu mai la en'aluna o ha Suedena. 0 ke kulama I h!oonoho.n<o ; ho'kaua a na koa Suedena, he okoa iki ae no ia i ka na. koa Aiiseturia. O ka hoonioihonoho ana o na koa kaua-lio o 'na Auseturia, aiia ia ma ika puuluuhi .hookahi; aka, o ka na Suedena •hooaiio'hono'ho ana i ko lakou poe kaua lio, ua okomo'komoia na regimena oia poe koa ma kela ame keia mau ,regimana kea hele-wawae. 0 ka mahele ko-a waena o na Suedena 'he poe k»a laan »ihe ti-a me na ko'i kaua. A maliiope mai o ko lakou laina mua he puali pu-kaa, alaliia, o na koa ikaua lio mai e kakoo a e kokiua.ana 1 nia koa laau ihe. Ua hoonohonohoia hdi na koa p'u kau poohiwi .ma kela ame keia imoihele o na koa laau ihe. sla ka wa d hoea aku ai o Papena'hieima, me ka piha inaina ame Jca huhu, i koniā ka : hua ihoomoana o kona m ia i haawi koke aku ai i ke kauoha i iko«na ma.u koa kaua lio apau e lele kaua mai maluna o na koa Suedena, a ma ia wa hookahi nohoi, ua leie 'kaua ae la o Ke'nei-ala Eurstenberg, me-ehi-ku leg , Lmena kaua lio maluna o na Sak»H'i. No keia poe Sa<koni, aole no i hilinai a paulele loa ka Moi Guatavus no ko Jakou kupaa a iwiwo ole ma keia kaua ana, nolaiia, ua hekau aku la kona mau k'iai makaala loa ama ma ia wa'hi i lele kaua ia ae ai e KeneraJa Furstenberg. 0 ka ua Moi Suedena nei i nioonoo nui ai, oia kona ike ole ana aku i kona mau (koa ponoi e owiliia ana iloko o 'ka pioo nui ina e hoauheeia ana na koa Sakioni. Me ieeia imanao ku aku la i ke au o ke kaua i amioia aku ai ua poe koa Sakoni ia. Mamuii o ka ikaika launa ole o na lele kaua ana ae a na koa lio o Kenerala Fursibenberg, me ka anai pu ana mai hoi o nia kiipoka ana a na koa heiewawae ame na 1 k)oa pu-kaa ō na Auseturia, ma ke alo ponoi mai o na koa o ka Moi o Sakond, ua aiihee aku la lakou me ka hui'kau nui ame ka pioo. O ka mua loa i haalele iho i .ke kah'ua kaua oia ka Moi. Ua ihoio aku la ia me ka hoomaha ole :o kona lio a ihoea i Torgan, a iioko waie no o 20 minute ka loihi o ka wa i kaua koa Auseturia ine ua poe koa Sakoni la, ua hoauheeia aku la lakou, me ka uhai loloa .ia ana e na koa kaua lio o Furstenberg. 1 keia wa i olino ae ai ka hauoli ma na onoih.i maka o Kenerala Tile, oiai ua ike iho la ia, ua hoauheeia aku la na koa Sakoni, a uia like ia ane ka diapalua ,hol<A>koa o na koa apau o ka Moi Gustavus, a no ia kumu ( wahi a ua Kenerala Auseturia oei i hauoli dho ai, ua ioaa 'iaia he 2 ko'a e paio aku ana ia 1 koa o ina Suedena. Alka, oiai i loaa ai ia Funstenberg ka lanakila maluna o na koa Sakoni, he okoa ka mea i loaa ia Kenenala Papemaheima, iaia i lele kaua mai ai mawaena'konu o na koa o ka Moi Guistavns. Ma ka wa i lele leaua mai ai o Papenaheima mialunia o na koa Suedena, e ku aku. ana keia poe ikoa me ka lakou mau laau ihe oolea e paa ia ana e na lima pu'kani i hooniia e na puuwai wiwo ole a makau ole ihoi. Ma ia wa hookahi nohoi, e pa mai ana the uluulu makani ahiu me kia ikaika loa, jme ka halihali pu ana mai 'hoi i na punohu lepo a poi pu mai la maluna o ua poe koe Suedena uei. Po lewa i keia miau punohu lepo, aohe ikeia aku o na koa kaua lio Ausetiiiria e na koa Sue- j

dena. Aia wale no ko lakou hoomaopopo ana, a hiki wale no i ka hookui pu ana o ka lakou mau makaihe me na umauma o na lio o ko lakou mau inemi. Ehiku manawa a Papenaheima i lele kaua mai ai maluna o na koa Suedena, ahiku aanawa ia i hookuemi hope ia aku ai ia, a o ka hope, ua hoauheeia .iku la kona puali kaua lio me ka pioo nui. Ma ka wa i auhee aku ai o Papenaheima, oia hoi, ka wa i 'hoauheeia ai na koa Sakoni, oia ka wa a ka Moi Gustavus i ooou aku ai i kona mau koa apau mahina o na koa o papenaheima me ka ikaika Joa, oiai hoi o Tile ame kona mau koa e alualu ana i na Sakonl Ma &eia lele kaua ana a na ala3tai mii elua o na puaiikaua ellua, e kue ana i kahi ame kahi, ua ikeia ka noiau like 0 ua mau alihikaua poo la, oia hoi, ma ko Kenerala Tile oOou ana ae i 'kona poe ikoa apau e anai i na 'koa Sa-kon-i, oia kona hoopahipalu ana, a anai holoo'koa ana 'ku liōi ia lima kokua ikaika o kona hoa paio, a kaawale mai ke k&hua kaua a'ku, a ma ka wa e kiaaiia ai e ia ka ikaāka kaua o' na Sakoni, oia kona wa ei huli ihope mai ai a lele kaua mai maluna o kona ihoa paio, oiai hoi o Papenaheima e hoouka kaua ana me na Suedena. . Ua ike ka Moi Gustavus i keia kulana ho'ooiiee kaua a kona hoa paio, nolaila, i kona ike ana i ke auhee ana o na koa kau lio-o Papenaheima, oia kiona wa i hoonee koke, aku ai i kona maai koa apau e anai a e •hoopalupalu loa i ka ikaika kaua o na koa kaua lio o Papenaheima, eiike la noihoi me ka 'Kenet;ala Tiie e ha>na la i na Sakona. , I k.a >h.ala ana o hapaLua hora okoa 0 'ke kaua. ana o na welau k-aua elua, ua hoau'hee ino loa ia aku la o Papenaaeima e, Gustaviis, a ua pau ka ma•naolana e loaa ana he 'kolkua ikaika mai iaia mai. Ua hoounaia ae .la hoi ihe ekolu mau regimena e kokua ia Ilamuku Horn ma •ka e'heu hema, kahi ihoi i haaleleia iho ai e .na koa Sakoni. Ma ka wa <no i loaa ai he kuene pono ana i na regimena koa ihou i ihoounaia akn ai 'ho lee,'kokua ana ia Ilaim'uku Horn, oia no ka wa i 'huii hoi >mai ai na koa 'kaua ldo o Fu!iBten!berg, me kfi haaheo nui, a'l'ele kaua mai la maluina o na koa laau ihe 0 Uamuku Horn. Ua oni ,paa iho la hoi keia poe koa ma ko lakou mau kuiana, elike me ka mea i hanaia e ko lakou mau hoa mawaena pono o ko lakou kulana kaua. He eono papa ka .manoanoa o na ikoa Sekotia me na pu kau-poiohiwi. 0 na papakott ekoiu mamua, e. kukuli ana lakou ilalo: o na papa koa ekolii mahope mai e ku ana iluna. A o keia ■mau papakoa leono, e ki i.ike ana iakou i ka lakou mau pu maiuna. o na koa leaua lio o Kenerala Furst'enberg, a na ia mea i hookuemi liope aku ia la'kou. 0 kekahi kuinu palia nana i wawahi 1 na koa kaua lio Au&eiima, oia ke ano hoii loa o ke kulana kipu an,a a na koa Sekotia, oia 'hoi, ke, kipu papa ana ni'a ka wa hook-ailii. 1 keia wa i iho'okuemi hope ia ai na koa o ke Ken'erala Imeperiela, oia ka wa i leie ka.ua ia mai ai iakou e ka Moi Gu&tavus me kona •P'ualikaua lio, mahope iho o 'kona hoolilo ana i na koa o Papenaiheima i mea palupalu loa a nawaliwali. O keia lele, a:na niai la a ka Moi Gufitavus malunia o Furstenberg, ua lilo ia i mea e hiki ole ai i ua aliliikaua Au3eturi'a aiei ke ku a paio mai i in.a aoao paio e lele kaua pu-i.ua aku nei '.maluna ona, a nolaiia, ua hoauheeia aku la ia. Aka, ma keia wa no i/hoea mai ai na koa hele wawae, maialo o Kenenala Tile. 0 ke kani paapaaina o ka lakou mau pu, i huipūia mai ihoi e na leo nakolokolo o na pukuniaīhi o ma aoao elua, ua puko aie Ja ke ahi okooko enaena o ]je kaua mawaena o na aoao elua, mahope iho o ka hoauheeia iana o na koa Sakoni e na Auseturia, a o na koa kaua iio hoi o-Papenoiheima, e na leoa kaua lio o ka Moi Gustavus. Oiai keia kulaina kaua e hoio,neeia ana mawaena o na aoao elua ia wa i nee ai na koa Suedena o ka mahele kokua, e kakoo mai i ka laina koa mua 0 na koa Suedena e paio wiwo oile ana me na Auseturia. Oia 'nohoi ka wa a Sir John Hephum i aiakai aku ai i ka Puali Omaomao o na koa Sekotia. 0 ka Regimena o Haku Ria imamua ioa, a mahope akn ka ihahele koa 0 Koneila Munero, a nee pololei aku la laua no ka puaii koa Aus.eturia e ku mai ana me ka maihaha ole. Aia ma koa pu-kau-poahiwi mainiua, a ihaliope aku (hoi na koa iaau ihe. I ka oiee ana o keia poe koa a kokoke, i aia Auseturia, oia ka wa i wawahi laina ai na koa pu kau poohiwi, a ma ko iakou mau kowa i nee ak<u ai an koa iaau ihe me ka holo ana, a ka moe aku ia na wini o 'ka lakoiu mau laau dhe imua o na koa Auseturia, oiai ihoi na koa pu ka,upooihiwi i 'hahai aiku ai i na koa laau ihe, me ina loau newa ma<ko lakou miau iima. iMa keia hoonee kaua aaa, ua hakoko lima maoli na aoao elua, me na pahi, me na ne.wa, me ma dhe. Iloko o keia kaua ana, ua oiii puielo aku la na koa Sekotia mai waena aku o na 'koa ihelewawae o na AusetuTixL, a holo poloiei aku Ia iakou no na auwaha eli, nx>

kahi hoi e kiaiia mai an>a e ua koa liapa, Auseturia, a lie poe koa pukan Ijoi lakou. Oiai ke kaua e -hoeukaia ana me ka hahaoia loa ma ke kula papu, aia hoi, ua hoili ae la na koa kaua lio'suedena na lakou i hoauhee aku na koa kaua lio o Furstenberg mai ke kahua kaua aku, a iele kaua mai la iakou maluaa 0 na koa Imepei*iela e paa ana i na pukuniahi maluna o na kiekiena elua. Ua lawe pio ia ae la ia m<au whi, ua pau iho la na koa Auseturia e ixiai ana ia mau pu i ka lukuia. Ia wa, me ka eleu loa ua h.oohulna mai la -keia mau pu mahma o na koa helewawae Imeperiela, a kaa pono ilio la lakou mawaena o n&'hi elua —ma ke alo aku 'nei na koa laau ihe o Suedena, a m&hope mai >hoi na poka pukuniahi ponoi no a lakou—a no ia mea ua auhee aku la na Aiiseturia mai ke kahua kaua a'ku. Ua alualu aku la na koa Suedena me Sekotia i ua poe Auseturia Ia a hiki wale i ka uhi ana mai o na eheu o ka mole.hu lehu. Mai 01 loa aku ka nui o na poino e loaa .maluna o na Auseturia, ina aole i uhi pu ia Ike kahna kaua e ka pouli a ka le.po ame ka uwahi.l O ka nui o na koa Imepenela i make

he 7,0*00, h? 5,'HU.i i ii.-. a , 1.-. l»io ia hoi. O ko na Su> i : :> ;♦ poe i ni:sk**. u o k > aa •" i «. r*.; .•<• L' " Mitu*u!i o kekt :t ■ t ■ :: i Aus<: ,u-ria. u:t b:ki u., . t \ t . I Tl'v? k? houluulu a;» «l-•• .i ka ukali aua aka ia:a: a > !•' i>■ • h.-'lma, he 1.400 pu: 1 < >; . m > l'.i li!o pio mai ia Ir> .: i .-"a ; he liu;:kahi han*ri ha«. a:::.' aa yu '*.■■■ niahi hē lehulehu. l'a {•:!:•> !u>; •.» h.«--niva!a T:le -m* ka wiw =.» oW a:u«? k kea ie». H :ke mau ia \:: a :i ma *• puo'o k3R-a iu itt k-J3. a h ' •ek nu au-n-awa i ku ai :>ia i k.i p-u a manawa i paa pio ai o;.t m t jta o kana xau enemi. ak t. mahop* ih » o ka hoouka kaua ana « kooa mau koa me ka ikaika lui ut p;tkei«» o>:\. Oiai ma kona wa i paa p; > ai i na k.w* Sueil€ina, ua ie!e kaua mai ia Ken4?raia hapa Auseturii nona. ka imm 0 Oron-enben? me 600 &K>e kem kaun lio, a kaili aku la iaia iTi\*) muū k» paa pio ia ana e na koa Ua oleloia, ua hiolo maali iho aa waimaka ma na papalini o ua rala nei, I kona ike ona i ka luku auinoinoia ana o kona poe koa poftahf;»Aole i }oaa kekahi hoouka kaua aan.i 1 hoohaahaa mamua aku oi«keia. O ka hoauka kaua mua ioa ken* nana i hookiki i na waimaku a ha>: > ma koua n:au papalina. I ke kakahiaka o kekahi ia ae. u.t ikeia aku ia ka holo ana mai o ka M-oi o na Sakond a huipu iho !a »e {#usīa vus. Haawi uiai !a ia i kana mau mihalo ana i ka Moi Puuwai Liooa o k i Akau; aka. ua lawf ma: la la ia mau hoomaikai ana a ua Moi Sakoni u me na manao maikai. l'a haa*i a&u la iioi o G«urtavus i ka hana i ua Mt>i Sak<Jni nei, oia hoi ka lawe pio aa» mai i ke kulanakauha.V o oiai hoa ia (Gustavus> i he!e aku ai •» lawe i>io mai i ke kulansika<thaU? Meresburg. l'a liio pio mai hoi kulanakauhaie iaia ffi<- kona pakaua t» 500 koa. l'a liio pio at? ia nohoi k«* kulanakauhale o Leip&aika i na koa. Sakoni, a ma ka ia !! o he eha la m&hope iho o ka houamka mua ana mai o ke kaua arm, ma*a ena o na ame na ua ha&wi ae ta ka M->i e m«t lamaia ona hqckahakaha nui no kx>aa uiau koa apa/ Ma ka wa i maiamaia ai keia hixjnui o kona mau koa. a ma, ka wa i mai M oia imua o na k <a Sekotia o ka Puali Oau.&a&o» oi* bot ka i noho lutan«Ta ai o M&k&mu —ua 'i'ie ih >la iu (Guatavus> mai ituui iho o koaa lio, a holototo aku !a imua o na koa oLa pua!i. e haawi «aa ia i kona mahalo ia lakou no ko la4o(t wiwo oi« ame ko lakou koa om ka hoouk& kaua o Le4p«»lka i boofctafwi*ia a* ko Lakou mau kdlana. l'a hooiiii*» o Munero i Kooela pihi. (,\oi« i p*tt>