Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVIII, Number 12, 24 March 1899 — Ka Papa Loio Hawaii. NA HOALOHALOHA. H. A. WIDEMANN [ARTICLE+ILLUSTRATION]

Ka Papa Loio Hawaii.

NA HOALOHALOHA.

H. A. WIDEMANN

Ma ka uoho aaa o ka A«a Kiekie nia ka Poakahi nei, uawai'ho aJcu la o Hon. Paulo Numana, ka lunahoomalu o ke Komite i kohoia ai no ka hoomakaukau ana i olelo htyalohaloha, no Lunakanawai Wilimana i moke. O keia Komite na lakou i i keia olelo hooholo, oia no ka Lunahoomalu, Al'ffed S. Hartwell ame Wm. Horace Wright. Ma ka wa i waiho aku ai o Hon. Numana i l<a olelo hooliolo hoalohaloha imua o ka Aha ame na hoa o ka Papa Loio Haiwaii, ua panai aku la ia i na olelo ku i ke aloha ame ka walohia no Lunakanawai Wilimana.

Eia ke aiio nui o ka oielo hooholo: "Oiai, ua oluoluia e ka Mea Manaloa iloko o Kona naauao e hookaawale mai keia ao aku, i ko kakou Hoahanau, ka Meā Hanohano Hermann A. Widemann, Kokua Lunakanawai Elua o ka Aha Kiekie, mai lulai 10, 1869, a hiki i Fe)beruari 18, 1874; a e "Hooholoia, t Mamuli o ka make ana 0 1/unakanawai Widemann, ke kanikau nei ka Papa Lolo no ka make ana o kekahi hoa hanohano, a pela hoi ka lahui, ma ke ano, oia 'kekahi kanaka noonoo hoopono a pololei, he luna Aupuni hana pono a he hoaloha oiaio. "Hooholoia, E paholaia aku ko makou aloha walohia ame ka oiaio i ka ohana i hookauonahaia o ka Lunakanawai i make. M Hooholoia, E hookomoia keia olelo hooholo ma ka moolelo o ka Aha Kiekie, a e hoounaia aku kekahi kope i ka wahinekanemake a ko kakou Hoahanau i hala aku. H Hooholoia, E noiia aku keia Aha Hanohano, ma kona wa e hoopanee ai 1 keia la, e lilo ia hoopanee ana no ka hoomanao ana i kona hoa lunakana'wal (i pau) oia hoi ka Hon. H. A. Widemann." „ Kakauinoaia: PAUL NEUiMANN, AiLPRED S. HiAiRTWfflIiL, WM. HORAOE WRIIGHT. He Ivomite mai ka Papa Loio mai. Ua mai nohol ka Lunakanawai Kiekie Al&paki a pela pu me W. O. Kamika, ma na huaolelo aloha ame ke ku i ke kanikau. Na Loio A. S. Hartwell hoi, hoa o ke Komite hoomakaukau olelo hooliolo hoalbhaloha i hoiike mai i kekahi mau manao ano nui pili i ke "Alii" Wilimiana, a oia iho keia: Ua kamaaina pono loa oia ia Wilimana. Ua noho laua he mau Lunakanawai no ka Aha Kiekie, ma ke ano he mau hoa no ia Aha, mai ka malama mai o lulai o ka makahiki 1869, a hoea j i Fefberuari. 1874, a komo like no laua' i mau hoa no ka Aha Kuliina o Kala-1 kaua. 0 Wilimana ke Ku'hina Kalai- i aina a oia (Hartwell) ka Loio Kuhina. Mahope mai, ua hoolilo loa o Wilimana i kona noonoo ame kana mau hooikaika ana <ma ka oihana mahiko ina Waihee, Maui, a mahope mai ma Waianae ae nei. «e kanaka oia i ku -mau maloko o na hana hoeueu holomua ma Hawaii nei. Iloko o na makahiki o aneane elima o kona (iHartwell) launa pu ana me Wilimana, ua ike oia, he kanaka ia i piha me ka naau oluolu, a he kupaa oiaio hoi ma kooa mau manao apau e hooholo ai. Ma ko laua wa e noho iunakanawai ana no ka Aha, ua nui na hihia hooipaapaa aina i mai imua o ka Aha, a no ko Wilimana makaukau loa i ka olelo Hawaii, me kona kulana hoopono, ua lilo kana mau la.welawe ana ma ka Aha i mea waiwai nui no ka Aha. # He kanaka o Wilimana i hohonu kona ike mia na olelo Latina ame Helene. He kanaka oia i makemake nui e lawelawe ma na hana kalepa a imi waiwai ma ke ana kiekie. O na hoa o ka Aha ame ka Papa Ix>io i akoakoa ma ia wa, oia no ka Lunakanawai Nui Alapaki Kauka, Hoa Lilnakanawai Kiekie Frear ame Hoa Luaakanawai Kiekie Whiting, na Lunakanawai Kaaipuni Perry me Stanley, Lunakanawai iHoomalu a Apana Wilikoki, na Loio W. O. Smith, H. E. Cooper, Paul Neumann, A. S. Hartwell, F. M. Hatch, Cecil Brown, E. P. Dole, A. G. M. Robertson, W. iHorace Wright, J. A. Magoon, J. M. Dayidson,. A. A. Wilder, A. W. Carter, Chas. Crelghton, eGo. D. Gear, S. M. Ballou, J. K. Kau-

lia, A. M. Bro\vn, P. L. Weaver, C. B. W. A. Henshall, Geo. A. Davis, A. G. Correa, W. C. Aehi, D. 11. Case, A. L. C. Atkinson. L. A. Dickey. S. P. Chilling:worth, J. K. Kahookano. J. M. Kaneakua, R. D. Silliman, L. Andrews, Henrv Smith, J. T. I>e Bolt, T» McCants Stewart, M. F. Pro®3er, J. M. Vivas, R. D. Mead, H. P. \VebtM J. W. Romaine ame Geo. Hons.