Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVIII, Number 8, 24 February 1899 — Page 2
| This text was transcribed by: | Kate Motoyama |
| This work is dedicated to: | brother christopher pimentel |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
Hoolaha Mana Hooko
--
HOOLAHA AINA O KA LEHULEHU
--
Ma ka Poaono, la 25 o Maraki, 1899, ma ka hora 12 awakea, ma ka Hale Hookolokolo o Kohala Akau, Hawaii, e kuai kudala ia aku ai, ma ka Aelike Kulikawa ka hoakaka ana i ka aku, ka noho ana, ame ka hanaia ana o na hana hou.
He 37 Apana Aina i loaa ka 8 a hiki a ke 40 eka pakahi, ma Kaauhuhu, Kohala Akau, a e pili pu apa, a i ole ia, @e Alanui e hui pu ana me ke Alanui e holo ana mai Kohala a hiki i Waimea.
Kuukuai oi aku maluna o $5.00 o ka eka.
No na hoakaka e pili ana i na Aelike, Kii Aina, a pela aku, e loaa no ma ka ninau ana aku ma na Keena o ka Aina o ka Lehulehu, Honolulu, a ma ke Keena o Charles Williams o Hamakua, a i ole ia, ia H. L. Holstein ame E. De Harne o Niulii ame Honomakau, Kohala Akau.
J. F. BROWN.
Agena o na Aina o ka Lehulehu.
Feberuari 21, 1899. 2743-4t
--
HOOLAHA AINA AUPUNI.
--
Ma ka Poaono, Feb. 25. maka hora 10 a.m., ma ke keena o W. O. Aiken, Paia, Maui, e weheia ai no na poe noi aina aupuni, malalo o na olelo o ke Kanawai Aina o 1895, no na Home Hookuonoono ma ka Hoolimalima.
He 26 mau apana ma ka Mahele Aina o Nahiku, Maui, a he 6 a 8 Eka ka Ili o ka mea hookahi.
No ke Kii o ka aina ame na mea aku i koe e ninau ia W. O. Aiken, Paia, a i ole, ma ke Keena Aina Aupuni, Honolulu.
J. F. BROWN.
Agena o na Aina Aupuni.
Feberuari 6, 1899. 2741-4t
--
HOOLAHA AINA AUPUNI.
--
Ke hoolaha aku nei ma keia i ka poe apau o ka Hui Aina Hookuonoono o ka Aina o Wahiawa, Waialua, e waiho mai i ka kakou mau noi no na Apana aina ma ke Keena o ma Aina Aupuni, ma keia la, a mahope aku hoi aku la.
J. F. BROWN.
Agena o na Aina Aupuni.
Ianuari 31, 1899. 2740-4t
--
HOOLAHA AINA AUPUNI.
--
Ke hoolahaia aku nei ma keia, ua hiki no ke waihoia mai na noi no keia mau Apana aina i hoikeia mahope ae nei, ma ke keena o W. O. Aiken, ma ka hora 10 a. m. a mahope aku, Feb.11, 1899, ma Paia, Maui, malalo o na olelo o ke Kanawai Aina no ka Pono o ke Kuai ana i na Hoolimalima, a Aina Kuleana ma ke Dala Kuike.
Apana 31 Pulehuiki . . . 13 91-100 Eka, Kaupo.
Apana Helu 8 . . . 30 91-100 Eka.
No na hoakaka e pili ana i keia mau apana ae la, e ninau ma ke Keena o W. O. Aiken, Paia, Maui, a i ole ia, ma ke Keena Aina Aupuni, Honolulu.
Hanaia Ianuari 31, 1899.
J. F. BROWN.
Agena o na Aina Aupuni.
2740-4t
--
Oiai kekahi poe paahana Iapana o ka Hui Mahiko o Oahu e hana ana ma kekahi oawa, ua kakaa mai la kekahi mau kaa a anee pu iho la maluna o ekolu poe Iapana a pepe lakou me ka pakele mahunehune ana. Aole i paa na kaa ike pelekiia, oia ke kumu o ka helelei anan o keia poe kaa maluna o keia poe Iapana.
--
Ua manaoia e hapai a e hoala i kekahi hana kokua manawalea no ka hooholomua ana i ke Kula Kaikamahine o Kohala, mamuli o ka wehe ana i kekahi aha mele, a o na pomaikai, e hoihoi ia aku no ia no ua kula la. He hana maikai loa keia in a e ku io ae ana, a he mea pono loa nae paha, e lilo na keiki o Kohala-Honolulu i mau alakai ma keia hana e kokua i kela kula opio o ko lakou aina kaulana.
--
Ma ka Poakahi nei i hoomakaia ai ka hooloheia ana o na olelo ike pili i ka hoopii a ke Aupuni kue ia Jules Titcomb, i hoopiiia ai no ka pepehi-ka-naka ma ke degere elua. Ua hoomauia mai no mai ka Poalua, a ma ia la i olelo ae ai kekahi hoike, ua haawi oia he hoike wahahee imua o ke kiure koronero ma Kauai, kahi i hanaia ai kela pepehi-kanaka. O ke kumu, wahi a keia hoike i kaumailio ae ai pela, no ko Jules Titcomb ae ana e uku iaia i dala, aole nae i hookoia.
--
Aohe laau lapaau maikai e ae no na bebe elike la me ka Laau Kunu a Kamalena. O ka ono o keia laau ma ka wa e inu aku ai, oia kona mea i lilo ai i laau makemake loa ia e na makuahine ame na kamalii, a pela pu nohoi me ka hikiwawe o ke ola. e ola koke ana ko lakou mau kunu ame ke anu, a hoopauia hoi ka loohia ana i ka ma'i mumonia, a mau mai e ukali ana i nei mea he anu ame ke kunu. E ola ana ka ma'i kunu ho, a ua inu ia keia laau e na poe ma'i he umi tausani ka nui o keia ano ma'i, aole he ma'i i nele i ke ola, wahi a ko makou hoomaopopo. Aole nohoi e hiki wale ana no i keia laau ke hoola i ka ma'i kunu ho, eka, ma ka wa e haawi mua loa ia ai keia laau i ka wa o ka hoomaka ana mai o ua ano kunu la, e kaohi koke ia ana kona kuene pono ana mai. Ma na ma'i kunu-kalea hoi, e hooopalupalu ana keia laau i ka male uaua, a oluolu ke kunu ana aku, a hoemi mai hoi i ka ume paupauaho ana a ke kunu ame kona pinapinai ana, a pela auanaei e paleia ae ai na hopena poino oia ana ma'i. E kualia ana e Benson Smith & Co., Kaupalenaia, ma Agena Kuai Kukaa. *
KA
Nupepa Kuokoa
No ka Makahiki - - - $2.00
No Eono Mahina - - 1.00
Kuike ka Rula.
______________________________________
PUKA} 1 2 3 1 2 3 1
ANA.} Pule Pule Pule Mal. Mal. Mal. Mak.
_______________________________________
Iniha $1.50 $2.00 $2.50 $3.00 $5.00 $6.75 $12.00
2 Iniha 2.00 2.75 3.50 4.00 7.00 9.00 15.00
3 Iniha 2.50 3.50 4.50 5.00 9.00 12.00 18.00
4 Iniha 3.00 4.00 5.00 6.00 11.00 13.50 21.00
5 Iniha 3.50 4.75 6.00 7.00 12.00 15.00 24.00
6 Iniha 4.00 5.50 7 .00 8.00 13.00 16.50 27.00
_______________________________________
O na Olelo Hoolaha a pau e hoouna ia mai ana no ka Hoolaha maloko o keia Nupepa, e hoouna pu mai me ka auhau, a ina aole, aohe hookomo ia.
--
HOOPUKAIA E KA
HAWAIIAN GAZETTE CO.
A. W. PEARSON, Luna Nui.
JOSEPH M. POEPOE, Lunahoo-
ponopono.
Honolulu, Oahu.
--
POALIMA, - - - FEBERUARI 24, 1899
--
KELA HANA LIMAKOKO MA KA MAHIKO
O PAHALA, KAU, HAWAII.
--
Ma ko makou pepa o keia la e ike ai ko makou poe heluhelu ame ka poe makee maluhia apau, i kekahi nuhou weliweli i hoounaia mai i o makou nei e Mr. Alexander Hoopii mai Pahala, Kau, Hawaii mai, no ke ala ana ae o kekahi haunaele nui mawaena o na Pake paahana o ka Hui Mahiko oia apana ame elima maka'i o ke Aupuni.
O keia moolelo ka mea nana e hoike ae i na hana i hanaia e kela poe Pake paahana o ka Hui Mahiko oia apana ame elima maka'i o ke Aupuni.
O keia moolelo ka mea nana e hoike ae i na hana i hanaia e kela poe Pake paahana o kela mahiko ame ka hana a ka Luna Noi o ua mahiko la, oia o Mr. C. M. Walton, (wahi a ko makou mea kakau) ma ka aoao kokua ole i na hana a na makai.
O na mea i maopopo ia makou mamuli o na hoike o keia palapala, oia keia: He hana piliwaiwai kai hanaia e kakahi poe Pake paahana o kela Hui Mahiko, ma ka po o ka la 11 o keia mahina, maloko o kekahi hale o kela hui mahiko . Hora 10 a 11 paha oia po. hoea elima makai Aupuni ma keia wahi e hanaia ana keia hana kue a haihai kanawai. Hopu keia poe makai i ka poe Pake ha'iha'i a keu kanawai. Ua kokua ole ka haole kiai po o kela hui i na hana hooko kanawai a keia poe makai, ma ka wa ana i ike ai aia na makai iloko o ka rumi i hanaia ai ka hewa piliwaiwai. O ka inoa o keia haole, wahi a ko makou mea kakau, oia o H. J. Istes (ke ole nae makou e koho hewa i ke ano o kana mea i hoike ai ma kahi wahi o kana palapala). Ua ike keia haole i na makai maloko o ka rumi, a mahope o kona ninau ana i na makai no ke kumu o ka lakou hana ma ia wahi, ame ka loaa ana he pane kupono mai ke Kapena Makai aku no kana ninau, haalele oia ia loko o ka rumi a puka iwaho. Mahope koke o ka puka ana aku o kela haole i waho, ua hooulu koke ia mai la na hoonou pohaku ana ame ka hoohanaia ana o na mea hoeha e ae maluna o na makai mai waho mai o ka hale. Wahi a ka mea kakau, he poe Pake no ka poe na lakou i hana mai i keia mau hana. Ua paa nae he 11 poe Pake a ka puulu piliwaiwai i na makai i kela wa. Ma ia wa i ulu ai ka haunaele mai waho aku nei, ua puhee aku la na Pake i paa ole i na makai mailoko aku o ka rumi. Ua nee he paio hookahe koko a lawe oia maoli mawaena o elima wale no makai o ke Aupuni ame na Pake he lehulehu o ka Hui Mahiko o Pahala. He po pouli kela. Hapalua hora paha ka nee ana o keia hana weliweli mawaena o na makai ame na Pake, hoea mai o Mr. C. M. Walton, "ka haku o keia hui" ame L. Chong. Ua koi aku ke Kapena Makai i kela luna, e hoomalu ae oia i kela haunaele, a o ka pane, "Heaha kou makemake ia'u?" A ua nee hou ka haunaele pepehi a hoopoino ola ma ka aoao mai o na Pake o ka Hui Mahiko. O ka hopena, ua aneane loa e make kekahi kauwa hooko kanawai o ke Aupuni i na kauwa hooko hana a ka Mahiko o Pahala. Ua hoehaia nohoi na makai apau i hele e hooko i ke kanawai o ka aina ma kela po.
O ka makou e olelo nei ma keia wahi, mamuli o ke kokua ole ana o kela luna nui (a haku paha) o ka Mahiko o Pahala i na kauwa a ke Aupuni, oiai lakou e hooko ana i ka lakou hana malalo o ke kauoha kanawai, mamuli hoi o ka ae ole ana o keia luna nui i ke noi a ke Kapena Makai iaia, elike me ka hoike a ko makou mea kakau, ke manao nei makou, he mea pono ke haha pono aku ke Aupuni i kela luna nui, no kana hana kokua ole i ka hooko kanawai ana a na makai. He mea pono i ke Aupuni ke lawe ae i na keehina apau e akaka loa ai ka aoao i hewa io. Aole anei he hookapae a kue hooko kanawai kai hanaia e kela poe Paka paahana? Aole anei i pili ka hewa kokua hewa; a i ole ia, ka hewa hoeha maoli no i kela luna nui, me na mea lawe ola a hoeha hoi?
Ke haawi nei makou i ka mahalo i ko ka Makai Nui Anaro hooko ana, me ka hoopili mea ai ole mahope o ka Hui Mahiko nona na kanaka hoao e lawe i ke ola o na kauwa a ka lehulehu (Aupuni) mamuli o kona hopu ana ia 73 poe Pake ame elua mau haole. Aka, in a i haawi ka Luna Nui i kela mahiko i ke kauoha i na Pake paahana o kona mahiko, aole lakou e hoomau aku i ka hana hookahe koko, in a aole e ulu mai he poino. Ua haawi anei oia i keia kauoha? Wahi a ko makou mea kakau, o kana pane imua o ke Kapena Makai Hawaii, oia keia: "Heaha kou makemake ia'u?"
"O ka Pono ke Hanaia a Haule mai na Lani."
--
HE KULANA O KE KANAWAI A KE KO
MISINA HAWAII I HOOPONO-
PONO AI.
--
Ua loaa mai nei i Hawaii nei kekahi lono oiaio mai a Mr. W. A. Kini mai, e noho la i Wasinetona i keia wa, ma ke ano oia ka elele kuikawa mai Hawaii aku nei no ia wahi, ma ka aoao kiai i ka pono o na mea e pili an aia Hawaii nei.
Aia maloko o keia lono i loaa mai nei ia nei, e hoike mai ana ua elele kuikawa la, aia ke kanawai pili ia Hawaii nei, elike hoi me ia i hoomakaukauia ai e ke Komisina Hawaii, ke ku la ma ke kulana kanalua loa ia o kona hanaia ana ma keia noho ana o ka Ahaolelo Nui, a pela pu nohoi me na Bila Kanawai e ae e pili ana ia nei.
O Centoa Pettigrew o Kapalakiko ae nei ka mea ikaika loa ma ka aoao kue i ka noonooia ana o na Bila Kanawai liilii e kuikawa mawaho ae o ka Bila Kanawai i hoomakaukauia ai e ke Komisina Hawaii, oiai o kona makemake, e hapai mua ia mai ka Bila Kanawai i hoomakaukauia ai e ke Komisina, a manao oia, ma ka wa e hapaiia mai ai kela Bila Kanawai, oia kona manawa e nee papa ai i ka hoololiloli ana ma na wahi ana i ike ai iloko o ua Bila Kanawai la, he mau mea ia i pili wale no i ka pomaikai o ka poe mahiko.
O Mr. Knox kekahi a Mr. Kini i hoike mai ai, oia kekahi o na hoa o loko o ka Hale o na Lunamakaainana i hoike maopopo mai i kona manao kue loa i ka noonooia ana o na Bila Kanawai a kekahi poe e ae, aka, o kona makemake loa, o kana Bila Kanawai ke noonoo mua ia. A o keia ka Lunahoomalu o ke Komite o na Bila Kanawai pili i na Panalaau. Ua manao o Mr. Kini, aole e noonooia ana na kanawai e pili ana ia Hawaii nei ma keia noho ana a ka Ahaolelo.
O keia ka lono i loaa mai ia kakou i keia wa no ka mea e pili ana ia Hawaii nei, aka, aole no nae ia he mea no kakou e hopohopo ai no ka noonoo ole ia ana e ka Ahaolelo o Amerika, kekahi mea e pili ana ia kakou nei, iloko o keia noho ana o ka Ahaolelo Nui. Aka hoi, in a no e panee ana ka hooholoia ana o ke Kanawai a ke Komisina Hawaii i hoomakaukau ai, a keia noho hou ana mai a ka Ahaolelo, aole no ia he mea ano nui loa e hoopilikiaia ai ko kakou ku ana ma ke ano Aupuni Panalaau no Amerika, oiai e nee aku ana no kakou malalo o ko kakou mau kanawai maa mau, a hoea aku i ka wa i manaoia ai oia ka wa e noonooia ai kela Bila Kanawai Kumu i hoomakaukauia ai e ke Komisina.
O ka makou wale no i ake ai no ka hoawiwiia o ka hooholoia ana o kela Bila Kanawai ma keia noho ana o ka Ahaolelo, i mea e wehe hou ia ae ai na pomaikai pili lahui i koikeia maloko o ua Bila Kanawai la, elike nohoi me ka makou i hoakaka a i hoike aku ai i kahi mau wa i kaahope ae nei, me ka hoopanee hou ole ia ana aku hoi o ka kakou mau kali ana no ka wa e kaana ai kakou ia mau pomaikai, a ka welau hope o keia makahiki, a i ole ia, ma ka hapa mua paha o keia makahiki ae.
--
KE KUMU O KA PAA ANA I PAA AI.
--
O ke kupinai hou ana aku i ka palapala hooilina lahui a ke "Alii" Wilimana i hala aku nei, he mea hoouluhua wale no paha ia i ko makou mau hoa paonioni o ka maka-kila, oiai ua lawa ka makou hoike ana aku ia mea imua o ka lahui Hawaii holookoa mai Hawaii a Niihau. Ua ikea maopopoia ka puana oiaio a ka moe no ka nele ana o na piikoi hoihoi Aupuni Moi a na Roialiti i Enelani, Farani ame Geremania. Ua pale ka pono mai ia mau aupuni mai. Nolaila, aohe hookanaaho hou ae a ua poe Roialiti nei ia Enelani, Farani ame Geremania. Malia nae paha e ao mai ana ko lakou poe alakai, elike me ke Aloha AIna ame Ka Loea Kalaiaina, e kali hou aku ana lakou no na pane a Rusia, Auseturia, Italia, Sepania, Beleguima, Kina ame Iapana? A in a pela io, alaila, oia kekahi "kumu o ka paa ana i paa ai" na Roialiti i keia wa, malalo, o ko lakou mau alakai. Aka, e ninau ae nae makou. He paa ana anei ia a lakou e paa nei me ka manaoio ana e ko ko lakou makemake? Na makou no e pane aku. Aohe. A ke manaoio nei no makou, ua lehulehu loa na Roialiti i ike i keia mea me ka maopopo loa. Pela no.
O ka mea maopopo loa ia makou i keia wa, o "ke kumu o ka paa ana i paa ai" o na Roialiti e hoomau nei i ko lakou lokahi ole ana me ke kulana aupuni o Hawaii e nee nei i keia wa, ma keia au o ko Hawaii lilo ana i hapa a i lihi no Amerika Huipuia, oia no ko lakou kuhihewa ana, he hana aloha aina oiaio ka waiho ana ia Hawaii nei iloko o na hana alakai hewa a kekahi puulu haole malihini i kokuaia e kekahi poe Hawaii maoli, a ku mau o Hawaii ma ke kualana palekana olemai na haunaele a hookahuli aupuni kuloko, elike me ia i hoomakaia mai ai ma ka makahiki 1889.
O keia kulana haunaele kuloko, ka mea i maka'u nui loa ia e na poe waiwai a kuonoono o loko nei o ka aina. Aka, mamuli o ka hui ana o Hawaii nei me Amerika, elike me ka hooikaika ana a ia poe haole kuonoono i kokuaia e na Hawaii kakaikahi i aku e loaa ka nohona maluhia a haunaele ole mawaena o ka lahui Hawaii. No ke ake maluhia o keia poe Hawaii kakaikahi, a kinaiia na hana hoohaunaele hookahe koko a kekahi poe kanaka Hawaii oia "ke kumu o ka paa ana i paa ai" keia poe Hawaii kakaikahi e hoo huiia o Hawaii nei me Amerika Huipuia. No ka manao nui ana hoi o na Roialiti e paa nei i keia wa, e mau ka loaa ana ia lakou o ka malaelae e hooulu mau mai ai lakou i na hana hoohaunaele, i kapaia e ua poe la, he hana aloha aina ia, oia "ke kumu o ka paa ana i paa ai ua poe la ma ka aoao kue mai i na Hawaii hoohui Aupuni.
Aka, in a paha e oleloia mai, aohe ia o "ke kumu o ka paa ana i paa ai" ua poe ROialiti la; alaila, ke manao nei makou, o ke kumu olaio o keia hoomau ana ma ke kulana a lakou e ku nei i keia wa, oia no kela manao inaina ponoi iho iloko o ke kanaka no ke ano o ka hanaia ana o ka hoololi Aupuni e ku nei i keia wa.
Aole o makou hoahewa i ko ke kanaka Hawaii pulama ana i na manao makee elike me keia ke ano. Manao no makou, he kulana hanohano no ia i laweia ae e ia, oia hoi, aole oia e ae e haawi pio iaia iho malalo o kahi mea mana okoa aku, in a ia he mea e pulama ole ia ai kona ola, kona kino ame kona waiwai, oiai hoi, o ke kulana ana i noho ai a kupa a kamaaina, he kulana ia i lawa ka malama palekana ana i kona ola, kono kino ame kona waiwai; a ua maopopo @oi iaia, ua mau ka maluhia o ka aina.
Aka, ma ka wa hoi a ke kanaka e ike ai, mahope iho o ke ko ana o ka hoololi aupuni ana i kue ai, ua hooi loa ia aku ka palekana o ke ku mau ana o ka maluhia maluna o ka aina ana i aloha ai, a ike ponoi hoi oia, aohe wa a na hana hoohaunaele kuloko e ulu hou mai ai, alaila, he keehina naauao na ua kanaka la ka ae ana e ka'i hele like me na olhua o ke Aupuni hou nana e kiai ana i ka maluhia oi aku no Hawaii. O keia "ke kumu o ka paa ana i paa ai," ka poe i kakoo i ko Hawaii nei hoohuiia ana aku me Amerika Huipuia; a ke manaoio nei makou, no ke kue ana i keia pomaikai nui i loaa mai ia Hawaii nei, "ke kumu o ka paa ana i paa ai" na Roialiti o keia mau la.
O ka makou wale no e olelo ae nei ma keia wahi, "Ua malu ka aina, aohe haunaele hookahuli aupuni kuloko e hoea mai ana. E haalele i na manao kuee pili Aupuni mawaena o na Hawaii iho, a e nee na Hawaii apau imua no ka na'i Pomaikai, Kuonoono a Holomua me ke Ulakolako o ka noho ana."
-
MAKE I KE KAI.
--
E ka Nupepa Kuokoa. Aloha oe:--E oluolu oe e uwila aku ma na kihi eha mai Hawaii a Niihau, i ike mai ai hoi ka wahine, kaikamahine ame ka moopuna, oiai aia no lakou i Honolulu, ame na makamaka, na hoaloha no hoi apau o ka mea i make.
Ua make ia o J. D. B. Kuakahela, ma ka la 18 o Feberuari, 1899, ma Milolii, Kona Hema, Hawaii. Iaia i holo aku ai, a ma kahi ana i manao ai e lawaia, ua lana iho la oia ma ia wahi, ua ike aku no makou e lawaia 'na no ia ma ia wahi, mawaena o na Kapakai o Kalihi me Omokaa. Ia makou i nana hou aku ai, aohe lana hou mai o Kuakahela ma ia wahi, ua manao iho la makou ua liolo aku ma kau wahi aku. He mau minute mahope iho, ua ike ia aku la na apana o ka waa ua nahaha liilii me ke poho aho, ka papale ua ho@ae ia ae la i kula. Oia ka makou @puana ne ai me ka olelo, o ka waa keia o Kuakahela ua pilikia ia oia. Kena aku nei au ia W. J. Kaleimoku e holo ma ka waa e huli ia Kuakahela, nolaila, uaholo aku nei ola e huli, a he mau hora mahope iho loaa aku la ua make loa.
A hiki hou aku nei kahi waa o na keiki maluna oia waa e holo ana i ka lawaia me ko lakou ike ole ua poino ia o Kuakahela, a hia ia aku la ia lakou keia poino, kii aku la lakou a na lakou i hoihoi aku a hiki i ka hale a i ko makou hiki ana aku ua pae ae ka waa me ke kino o ka mea make, J. D. B. Kuakahela. AOle no hoi i manuheu kona kino i na hana a ke kai. Oia kekahi makua o keia Ekalesia o Milolii nei i hala aku la. Aloha no.
J. W. M.
--
Ua hala i make o J. D. B. Kuakahela o Kona Hema, Hawaii, mamuli o ke poiia ana e ka nalu maluna o ka waa oiai no e lawai ana. I kona manawa no ka e ola ana, ua kauoha oia i na ola e make, e kanu pu ia oia me kana mau nupepa apau, a ua hookoia ia manao ona.
He Huakai Pokole i ka Moku-
puni o Manokalanipo.
--
E. Mr. Lunahooponopono. Alioha oe:--E oluolu mai oe e hookomo iho i ka moolelo o ka'u huakai pokole i ka Mokupuni o ke Alii nona ka inoa e kau ae la maluna, ma kekahi o na kolamu o ka kaua nupepa Kuokoa, ka nupepa hoi a'u i aloha ai.
Ma ke ahiahi o ka la 3 o Feberuari, 18899, hora 9 p. m. kau aku la au maluna o ke "Calaudine," e haalele iho ana i ka aina, ua kaulana nona ka inoa "He noenoe ua kea," ame ka puu oi kelakela kaulana o Maui Hikina. "Ia oni elele Kauiki i ka malie. Papu mehe umauma la no ka manu. Mehe lae la no ka noio aukai." He oni a he lapuu ana iloko o na rumi o ka mahimahi o ka "Ua lani haahaa" ka akikeehiale nana e kikaha na ale kualoloa o ka moana. Ma ke kakahiaka Poaono, Feberuari 4, hora 8 a. m., ua ku aku la ke "Kalaudine" no ke kai holu o Kahului, liuliu ae la ke kamahele no ka aina a hui aku la me W. E. K. Maikai, Esq., jailor o Kahului, me ia makamaka heahea oia kaha. Kau ma ke kaa lio o ka "uhiwai o lao," e ike i ke "Ahi o Wailuku," hiki aku la i "Halaulani Home" ke komo malu ana aku o ia o kona kaa lio, a lohe aku la au i ka ninau ana aku i ka Haku Alii wahine o ka hale: aole anei i hiki mai nei o--? Oiai lakou e walaau ana ku ana kamahele i ka hale, hookahi ka pioloke nui ana, e hookokoke aku ama i ke dinner, komo ana ka Lunahookolokolo o Makawao, ame ke Kakauolelo o ka Aha Kaapuni, puipui a ka lawaia ke kanaka, i ka hapuku paha i ka oopu hiu wiwi o na wai eha, nepunepu na papalina i ka'u ike aku, ua unua iho la nohoi ke kanaka a pokole. O ka Lunahookolokolo hoi o Makawao, he maikai ke ola kino, a ua peheu ae la na papalina, o ka moa kane iho la no ia, he hoomakaukau e mamua o ke oo ana. Hoomakaukau ia mai la ke kaa lio o ka Mea Hanohano "Ke Ahi o Wailuku," me elua lio e huki ana, hora 3:30 p. m. ke lawe nei ka ihu o ka lio ia maua e ike i ka "uhi wai o Iao." ka home hou a aina mahi kalo o ua Ahikanana la o na wai eha. Nana aku la au i ka pa-pohaku e pa ia ana e na kanaka, 6 kapuai ka laula a puni, he pakaua maopopo loa kela e hooauhee ia ai na Sepania a puehu liilii, e lilo ana kela i puuhonua no na kanaka o Wailuku ke hiki mai ka la e kaua hou ai o Sepania me Amerika. Ke mahalo aku nei au ia oe e ka Mea Hanohano a nui, no ka nui o kau ike, ua ike e oe he la ano nui loa e hiki mai ana, a e pakele ana oe a me ka lehulehu e hele pu ana me oe. Pela iho la no o Noa ame kona ohana i pakele ai, hoohenehene na kanaka i ka halelana, he mea aha la keia a na elemakule nei e hana mai ne? Ua ulu ke kalo o kekahi mau loi, ua lana ka wai o kekahi mau loi, aia no ke paeli la kekahi poe, ke palau la, nui ka hana a na Mea Hanohano la, malaila oia i ka la a po. Hookahi mea nui i loaa ia'u ia hele ana, oia keia: ke a'o mai nei ka hana a ka Lunakanawai Kaapuni o na "Hono a Piilani" i ka poe opio a me keia hanuna hou, e hana i pono ai. O kekahi poe opio a'u i ike ai o ka hana noia he mahiai, he lawaia, ke loaa iki ae no kahi oihana, pau ka nahiai ana, ka lawaia, kukulu ka a-i kala, hookomo na lima i na pakeke, mano iho la ua hanohano loa ae la. No'u iho o ka hana ka mea e hanohano ai ke kanaka, ua oi aku ka hanohano e loaa i ke kanaka e hele ana me ka lole hana i ke alanui no kana hana pnoi, mamua o ke kanaka e komo mau ana i ka paa lole maikai i kela ame keia la, aole on a hele i ka hana.
Aole o ka poe opio wale kekahi iloko o keia manao, aka, o ka poe kekahi e noho nei iluna o na oihana, mai hilinai maluna o ka oihana ke oia ame ka ohana, pau ka mahiai, ka lawaia, ke kui ai, in a pela ka noonoo e nele ana ka umeka, ame ka ipukai, kipa mai ka malihini o ka hoka iho la ia, hilahila ino. AOle a'u olelo no ka poe opio hana, a poe e noho nei i ka oihana e hoomau nei i ka hana, aka, no ka poe hana ole a hookano maoli no.
Hora 4 p. m., haalele aku la maua i ka "uha wai o lao" no Kahului, lulu na lima a huli hou aku la ua Mea Hanohano la, hora 5 p. m. no ke "Kalaudine," he puanuanu i ke kamahele ka "uhia wai o Iao," hoomanao ae la i ke mele a ka poe kahiko:
"He malihini au a noho mai ilaila.
Aole au i ike he anu Wailuku,
Na ke kaahaaha lai o Niua
Nana hoi au i hai mai."
Me ke kakahiaka Sabati, Feberuari 5, hiki aku la i ke kulanakauhale alii, a hui me ka ohana. Ma ke ahiahi Poalua, Feberuari 7, hora 5 p. m. kau ma ka mokuahi "Malulani" (W. G. Hall) no ka mokupuni Kaili La o lalo, he lawe aku la o Lehua i ka la, ke poahi nei ka huila o ka "Malulani" a ke hookokoke aku la i ka mokukaua Oregona, ka niuhi au moana o ka Uniona kaulana loa o ke ao nei, ka puhipuhi ahi nana i ulupa mai nei na mokukaua o Sepania ma na kai o Cuba. Huli mai la au i hope e nana i ke kulanakauhale, he nani na hiona i ka'u ike, ike aku la au i ka nuku o Nuuanu, aloha ae la i kahi e hele ai, a ike aku i ke ko-a mokumoku o Heeia, hoomanao ae la ia mele a ia Aliiwahine i make,
"Hana makaha Nuuanu na ka makani,
He pauluhiwa na ka Ua Haao,
He loko-pa-pohaku na ke kiowao,
Me kua anae o Leleanae,
Me a'u aholehole i Lanihuli."
Kau pono iho la ka la i kaupoku o Kaala, ke nana aku la au i ke onelaula o Ewa, na mahiko nui o Honouliuli a me Aiea, he nani maoli no ka aina, a ua lilo o Ewa i wahi hooluolu no na poe apau, i haku wale ai no na Alii i ke mele no Ewa.
"Huli halo na lima o ka hau o Kalena,
Hoeu ka pola pua o ka wai opua-opua e
Heaha la ka mea lena i ka uka o ka
Hui?
He mau hili ka opeope ia na ke kiowao,
Ahu ula, ahu loa, ke hookahekahe ae la
Kahe i kai o Ewa--e--
No Ewa la hoi ka i'a papa i ke kanaka,
Mai walaau oe o makani auanei."
Hala ae la o Kalaeloa, e okuu mai ana o Puuokapolei a e kiei aku ana ka "Malulani" i ka makani kaiaulu wehe lau o Poka-i, uhi iho la ka poeleele a haha poeleele iho la ka papai o Honolulu. Hoi aku la hooluolu i ko'u rumi, hora 4 a. m., Feberuari 8, kahea aha ke kuene. "E ala o Nawiliwili keia." Aia ae la e halalo aku la au ma ka puka aniani o ko'u rumi pahaohao ka maka i ka ike ana i ke awa o Nawiliwili. Kau ma ka waapa no ka uapo, nana ae la he maka malihini wa le no a pau, hookahi mea i kamaaina ia'u, ke Kapena Makai o Lihue he ke iki oia no ka Malu ulu o Lele Nina@ i ka hale o ka Mea Hanohano a Lan@ kanawai o Lihue, oiai, he keiki @ nau ola no ka maua aina hookahi @ "Ka Makani Kailialoha o Kipahulu o Hosea K. Kahele, Esq. Hiki ma @ hale, akahi no a hui hou me ko'u hoe hanau, o ka hui ana po i na la opio kana aliiwahine, na keiki, he maua @ ike ia maua iho, a hookuene pono @ la ka nohona. He hale nani kona @ rumi moe, rumi hookipa, rumi aina ua paa i ka pepa, rumi kuke, rumi waiho o na mea a pau, a he kulana @ kona noho ana, he nani na mea hoonani oloko, mawaho o ka pa e uluwehi ana i na pua o keia au hou, oia ke a@ o ka noho ana o keia mua aku. @ aku la i ua hoahanau nei o ke kuahiwi no o Waialeale a oia ua @ke pu, pela pu no me kana aliiwahine O ka rula o ka Buke Hoailonahel@. E @ kui na mea like, e hoonalo in a mea kue." Aole nae pela ka @ a k@ naka.
Oiai e nana ana kamahele i ka @ o Nawiliwili, e kuhikuhi ia mai ana @ ia Kalanipuu, Huleia, Kalapaki, @ mai ana ka on a miliona o Kauai, a h@ loha oiaio hoi no'u. George N. Wilcox, Esq. hui aku la me ia, o ka hora @ ka manawa i kanoha ia mai ai e @ aku i kona hale. Hora 11 a. m. @ iho la maua me ka Mea Hanohano @ Lihue ma kona kaa lio, holo aku @ uka o Lihue a hiki i ka hale o @ N. Wilcox, Esq., a hui pu, hoike aku @ au i ka'u huakai i hiki aku ai imua on a, olelo mai la e pii ae i kuu kaikaina, i o A. S. Wilcox, Esq., a ho@ mai oe kipa mai i o'u nei, pii aku @ maua i uka loa, aia ilaila ka home o A. S. Wilcox, Esq. I ko maua hiki ana aku ilaila ike aku la maua he ha@ kakela maoli no, elima eka ke akea oia pa, ua hoopuni ia me ka pa pine na lima hana e hana ana he 12 halawa iho la me ua hoaloha la, hoike aku ia au i ka'u huakai, aole i hoole ia ma@ aka, he mau olelo hooheno e hene ai ka aka. Komo aku la maua i ka hale nani o laua, ua hoomakaikai ia maua a pun@ i ua hale nani la, hui pu me Mrs. A. S. Wilcox, o Mrs. Emma Mahelona @ mamua. Nui kona oluolu, uwe mai @ kona pokii e noho nei i ka ua h@ haahaa. Olelo mai kamaaina aole he @ o Kauai a puni elike me @ hale @ Ua haawi mai o A. S. Wilcox, Esq., @ ia hora he $200.00--ua haawi aku @ i kuu lima akau ma ka inoa o ka Ekalesia o Hana, in a hoomaikai a nui, h@lele aku la iaia ame kana aliiwahine no ka hale o George N. Wilcox, Esq., ua haawi mai oia ia'u he $200.00, e@ me ka'u i han aaku ai i kona @ pela au i hana aku @i iaia.
Na George N. Wilcox i hoike @ ia'u, e holo ana oia i Honolulu ia @ ahi Poakolu, maluna e Mikahala e ke mai ana i Nawiliwili hora 6 p. m. noonoo iho la au, aole a'u hana hou aku i koe no Kauai, oiai o ko'u mau hoaloha iho la no ia o Kauai, aole @ kekahi poe e ae o Kauai ia'u. W. H. Rice, Esq., hoi aia no i Honolulu @ ma ke kono a ua keiki lalawai ia @ Kauai e holo pu maua no Honolulu ia ahiahi aole a'u mea e hoopupu hou @ ai. Hora 6 p. m. Feberuari @ kau ma la maua no ka Mikahala @ aku la i ka Mea Hanohano o Lihue kana aliiwahine, na keiki, na @ aku @ ia Waialeale, he kuahiwi kaulana o Kauai, ka Moi o Hawaii @:
"Kaulilua i ke anu Waialeale,
He maka halalo ia no Kalehuamak@
He lihilihi kuku ia no Aipo,
He hulu aa la no Hauailiki,
Ua pehia e ka ua ka nahele
Maui eha ka pua uwe i ke anu,
Ke kukuna wailehua mokihana
Ua hana ia aku ka pono a ua polo
Ua hai ia aku no ia oe,
O ke olano ia o kiai loko."
Hora 4 a. m., Feberuari 9, hiki ho@ ke kulanakauhale alii.
Ma ka'u huakai pokole i Kauai aole au i moe i ka hale o ko'u hoahanau ka Lunakanawai o Lihue. Hosea K. Kahele, Esq., ua lele aku au i uka o ka aina ma ka moku aku, ma ke kakahiaka Poakolu, Feberuari 8, hoa 4 a. m. a oi, a ia ahiahi no hora 6 p. m., kau hou i ka moku hoi no Honolulu. AIa iloko o ko'u eke he $450.00 e ho@ nei, mai na keiki lalawai mai o Kana@
AOle au i halawai me J. K. Hamama ame Mrs. J. K. Hanuna i Lihue, hoea aku au ua hala laua no Wahiawa, @ halawai pokole au me L. K. Kaka@
Eia na mea i loaa ia'u no ka mokupuni o Kauai, ma ko'u ano he kom@ noi dala no ka aie i koe o ka Hale@ o Wananalua, Hana:
George N. Wilcox, Esq $2@0.00
A. S. Wilcox, Es. . . 200 @
No Honoululu--
C. M. Cooke, Esq. . . 50.00
S. M. Damon, Esq. . . 25.00
J. B. Atherton, Esq. . . 20.00
Mrs. M. S. Rice . . . 15.00
______
Huina $560.00
Nolaila, ma ka inoa o ka Ekalesia @ Hana, Maui, ma o'u nei, ke haawi aku nei au i na hoomaikai ana a nui @ keiki a Rev. J. Wilcox no ko laua @ awi ana mai i keia mau dala nui iloko o ka poho o ko'u lima i mea e hoopa@ ia ae ai kekahi pilikia o makou. A na ke Akua e hoonui hou mai i ko olua waihona waiwai a nui hou ae. A ma@ o hiki hou aku au, haawi hou mai olua a piha ka tausani. A ke haawi pu aku nei hoi ia haawina hookahi i na makamaka a hoaloha o Honolulu i haawi mai i kakaou mau kokua ana. He mea pono hoi ia'u e haawi ae i ka'u mau hoomaikai i ko'u ohana ma ke kino, Hosea K. Kahele, Esq., ka Mr@ Hanohano o Lihue, Kauai, Mrs. H. K. Kahele.
Ma ke ahiahi Poalua, Feberuari 11 hora 5 p. m. ma ke "Kalaudine" @ lele aku la i ke kulanakauhale, Feberuari 15, hora 7 p. m. hiki hou i ka "Ua lani haahaa." Me ke aloha i na keiki hoonoho hua kepau o ka papa pa
J. K. IOSEPA
Hana, Maui, Feb. 17, 1899.
--
Mamuli o keia hihia o keia wahi@ Hawaii i hoehaia ai e ka Pake no ka hele ana e lawaia alamihi, a i ku ae hoi imua o ka Aha Apana i kekahi o kela mau la aku nei i haia, ua hoonoaia mai la ua mau kai kapu la o ke konohiki, a ke komoia nei e na wahine Hawaii e lawaia i na papai ame na alamihi, a na koe no ka na ia kapu mau o ke konohiki. E hiki mai ana ka manawa e noa loa ai la mau ia.