Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVII, Number 51, 23 Kekemapa 1898 — Page 1

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

BUKE XXXVII. HELU 51.  HONOLULU. POALIMA, DEKEMABA 23, 1898.           NA HELU APAU 2734.

 

Hoolaha Loio.

 

W. C. Achi.     Enoch Johnson.

ACHI & JOHNSON,

LOIO! LOIO! LOIO!

Keena Hana, Helu 10 aoao Komohana

Alanui Moi.

 

W. R. KAKELA

Loio a he Kokua ma ke Kanawai

HE LUNA HOOIAIO PALAAPLA.

2370.

 

LYLE A. DICKEY

Loio a he Kokua ma ke Kanawai.

Notari no ka Lehulehu.

            E hookoia na hana pili kanawai apau mai na Mokupuni mai.

            Kihi o Alanui Betela me Moi. Pahu Leta 786. Telepona 806.

 

Hoolaha Kumau.

 

Papa! Papa!

Aia ma kahi o

LEWERS & COOKE

(Lui Ma.)

Ma ke Kahua Hema o na Alanui Papu me Moi.

 

E LOAA NO NA

Papa Nouaiki

O kela a me keia ano.

Na Pani Puka

Na Puka Aniani

Na Olepelepe

Na Pou

Na O'a

Na Papa Hele

Na Papa Ku

Na Papa Moe

 

Na Pili Hale O na Ano apau.

A me na

Wai Hoohinuhinu Nani

O Na Ano Apau.

 

Na Palaki o na Ano he Nui Wale.

            Ke haiia aku nei oukou e na makamaka a pau, ua makaukau keia mau makamaka o oukou e hoolawa aku ma na mea a pau e pili ana ma ka laua Oihana no ka

Uku Haahaa Loa

E like me ka mea e holo ana mawaena o Laua a me ka Mea Kuai.

E Hele Mai e Wae no Oukou Iho.

 

            O ka eha ma ka umauma ma ka wa i loaa ai ke kanaka i ke anu, e kaualako aku ana ia i ka numonia (pneumonia).  O kahi welu huluhulu i hoopuluia me ka Laau Hamo a Kamalena, a hoopili iho ma ka umauma, maluna pono o kahi o ka eha, he mea ia e ola koke ai ka eha, a pale ia aku ka loaa ana i ka numonia.  E ola no ke kua eha ke hanaia elike me ia iloko o na hora pokole.  E kuaiia ana e na poe kuai laau apau.  O Benson Smith & Co., na Agena o Ko Hawaii Pae Aina.

 

HOIKE A KE KOMISINA

 

KE KULANA AUPUNI HOU O HAWAII.

 

Ahaolelo Kuloko ko Kakou.

 

Umikumalima Senatoa, Kanakolu na Lunamakaainana.

 

AOHE PONO KOHO BALOTA O KA POE KULEANA OLE MAI 1894 a 1897.

 

Hookahi Elele Lunamakaainana i ka Auaolelo Nui ma Wasinetona.

 

            Maloko o ka Palapala Wehe Ahaolelo a Peresidena Ma Kinile i waiho aku ai imua o ka Ahaolelo Nui, ma ke kulanakauhale o Wasinetona, ma ka la 5 o Dekemaba nei, i ike iho ai makou i kana mau olelo e pili ana ia Hawaii nei, a oia mau olelo ka makou i unuhi mai ai a hoopuka aku ma keia wahi o ka makou pepa o keia la no ka pomaikai o ko makou poe heluhelu a no ka lahui Hawaii holookoa nohoi mai Hawaii a hoea aku i Niihua.

            Ke hoolaha aku nei nohoi makou i na mahele ano nui loa o ka hoike a ke Komisina Hawaii e hoomaopopo ana i ko Hawaii nei Kulana Aupuni hou o Hawaii nei.

 

KA HOIKE A KA PERESIDENA NO KA MEA PILI IA HAWAII NEI.

            "Oiai e noonooia ana e ke Senate ke kuikahi i kakauinoaia ai ma Iune 16, 1897, e na Luna Mana Piha o na Mokuaina Huiia nei ame ko ka Repubalika o Hawaii, no ka hoohui ana mai i na mokupuni, ua hooholoia iho la e ka Ahaolelo Nui, a aponoia hoi ma ka la 7 o Iulai, 1898, he olelo hooholo hui e hooko ana i ka manao hookahi no i haawiia mai ai ua mau mokupuni la a e okomo paa ana hoi i ke kalana aina i haawiia mai iloko o na Mokuaina Huiia.  A mamuli oia olelo hooholo, ua kauoha aku la au i ka mokuahi Piledelepia o Amerika Huipuia e lawe aku ia Ria Adimarala Miller, i Honolulu, a haawi aku la hoi ma kona lima i keia keehina hana kanawai ano nui, no ka haawi ana i ka Peresidena o ka Repubalika o Hawaii ame ia pu i hoomaanaia ai ka Adimarala ame ke Kuhina Amerika e hoolala i na keehina hana kupono no ka hoolilo ana mai i ka Mana Aupuni o ka Pae Aina ia Amerika Huipuia nei.  Ua hookoia keia hana, me ka hiwahiwa nohoi, ma ka la 12 o Augate aku nei, ma ka haawiia ana aku o ke kope i hooiaioia o ka olelo hooholo ia Peresidena Dole, ka mea hoi nana i haawi mai, mamuli o ua olelo hooholo la, i na luna Aupuni o Amerika Huipuia i ka Mana Aupuni ame na Waiwai Aupuni o ko Hawaii Pae Aina.

            "Mamuli hoi o na olelo o ka olelo hooholo hui, a mamuli o ka hooko ana i ka mana i haawiia mai maluna o'u e ua olelo hooholo la, ua kauoha aku au e hoomauia aku no ka lawelaweia ana o na mana kivila, oihana hookolokolo ame ka oihana koa i lawelaweia mamua aku e na luna o ke Aupuni o ka Repubalika o Hawaii e ua poe luna Aupuni la a hiki i ka wa a ka Ahaolelo Nui e hoonoho aku ai i Aupuni no ka Panalaau i hoohuiia mai, me ke kaa ana nae oia poe, malalo o ko'u mana ma ka hoopau ana aku i ua poe luna Aupuni la ame ka hoopiha ana i na wahi hakahaka.  Mamuli o keia, ua lawe ae la ka Peresidena, na luna Aupuni ame na pualikoa i ka hoohiki e noho mai malalo o ka mana o Amerika Huipuia, a pela i hoomauia aku ai me ke akeakea ole ia o na lawelawe hana ana a na mana hooko kuloko o ka panalaau i hoohuiia mai a hiki i ka wa a ka Ahaolelo Nui e hooholo ai i kanawai okoa ae.

            "No ka hooko ana aku hoi i kekahi mau olelo hou ae o ka olelo hooholo hui, ua hookohu aku la au ia Shelby M. Cullom o Iinoi, John T. Morgan o Alabama, Robert R. Hitt o Ilinoi, Sanford B. Dole o Hawaii ame Walter F. Frear o Hawaii i poe Komisina no ka noonoo ana ame ka waiho ana mai imua o ka Ahaolelo Nui i na kanawai no na Mokupuni o Hawaii, a lakou i ike ai he kupono a pono hoi.  Ua hooko hoi na Komisina i ka misiona i haawiia aku ia lakou, a e waihoia aku ana imua o oukou ka lakou hoike ma ka wa mua loa e loaa ana.  Ua manaoioia hoi e lilo ana ka lakou hoike i mea e noonooia ai me ke kuio mamuli hoi o ka nui o ke koikoi i kau iho maluna o oukou, ma ka haawi ana aku i kela mau mokupuni o ka Pakipika waena, he kulana launa aupunia i pili i ko kakou kulana mokuaina huiia, i loaa ai hoi ka pomaikai pookela loa i kela ame keia o laua, me ka hoomaopopo ana hoi i na manaolana o na kanaka i awaiaulu mai i ko lakou mau pono me ko kakou nei, a i koho hoi e kaana pu i ko kakou kulana kalaiaina mai na kupuna mai i ka lakou nana ana mai, iloko o ekolu hapaha keneturia, no ka wa e hoohui pu ia mai ai o Hawaii, m ke ano he hopena ia i hiki ole ke alo ia ae, i kulike ai hoi me ko kakou mau pono, a no ka hookoia ana hoi o ko kakou mau moolelo kahiko i hoomoamoaia.

            "O na ninau e noonooia ana mamua aku nei mawaena o Hawaii ame Iapana, i ulu mai loko mai o na lawelawe kue ia ana o ke kuikahi eemoku Iapana, ua hauoli au i ka hoike ana aku ua pau e i ka hooponoponoia mamua o ka hanaia ana o ka hana hoolilo mai ia Hawaii, ma o ka hookaaia ana o kekahi uku poho kupono i ke Aupuni o Iapana.

            "Malalo o na olelo o ka olelo hooholo hui, ua mau no, me ka hoololi oe ia, ka oihana dute o ko Hawaii Pae Aina, ma ka mea e pili ana ia Amerika Huipua nei ame na Aupuni e ae nohoi, a hiki i ka wa e kauia ai ona mau kanawai hou.  Ke hoomau nei no na Kanikela Hawaii maanei nei a ma na aina e ae, i ka hooko ana i ko lakou mau oihana, oiai hoi ka Oihana Kanikela ma Honolulu, ua hoomau wale ia aku no no na hana kupono apau i pili i ka oihana kalepa ame na loaa dute.  He mea kupono loa hoi, e loaa ona mau palapala hooia hou i na Kanikela o na Aupuni e ae ma ko Hawaii Pae Aina ma ikeia Aupuni aku."

 

KA HOIKE ANO NUI A KE KOMISINA HOOPONOPONO KANAWAI NO KE AUPUNI HOU O HAWAII.

            Wasinetona, Dekemaba 6. -- O ka hapa mua o ka hoike a ke Komisina i hoounaia mai i ka Ahaolelo Nui i keia la, ua pili wale no ia i ka hoakaka ana no ke ano o ko Hawaii Pae Aina na kanaka, na hana e ku nei, na waiwai Aupuni, na waiwai kuloko, ka ea, na awa kumoku ame na lako hooholo kalepa moku ame na mea lehulehu e ae he nui.  O ka hapa aku i koe, ua pili ia i na hoakaka no ke ano o ke kanawai a ke Komisina, i mano ai, e hoike ana hoi ma na hoike pakui i na hoike lehulehu a na Komite Kokua ame na kope o na bila kanawai a ke komite i hoomakaukau ai.

 

KA NUI O NA BILA KANWAI I HOOMAKAUKAUIA E KE KOMITE.

            He ekolu poe bila kanawai i hoomakaukauia e ke komite no ka noonooia ana e ka Aholelo Nui.  O ka mua, a oia nohoi ka bila ano nui, e hoike ana ia i ke kahua ano nui o ke Aupuni, a o na bila e ae elua, ua pili laua i na kumuhana haahaa iho.

 

KA INOA AME KE KULANA AUPUNI O HAWAII.

            Ma ka bila mua, ua hoike ae ke Komisina i ka manao e lilo ana keia "keehina hana i mea e pomaikai ai ke Aupuni o Ko Hawaii Pae Aina, a e hooholomua ana nohoi, ma ia wa hookahi no i na pomaikai o ko laila poe kanaka, a ma ia wa nohoi, e hooholomua ana no i na pomaikai, a kakoo hoi i ka noho mana pookela ana o ka lahui o Amerika Huipuia.

            E hoakaka ana keia bila kanawai i ka hooliloia ana o ua mau mokupuni la i panalaau no Amerika Huipuia nei, a e kapaia ka Panalaau o Hawaii.

            Aia maloko o keia bila kanawai, he mau olelo e hoike ana i ke ano e hooponopono a e hoomaluia ai ke Aupuni panalaau, a e loaa ana hoi ia Hawaii na luna no ka Oihana hooko, ka Oihana Kaukanawai (Ahaolelo) ame ka Oihana Hookolokolo.

 

NA LUNA AUPUNI E KOHOIA ANA E KA PERESIDENA.

            O ke Kiaaina, Kakauolelo Panalaau, ka Loio Kuhina Apana (United States District Attorney) ame ka Ilamuku (United States Marshall) na ka Peresidena lakou e koho.  Ua hoonoho pu ia aku hoi he Apana ohi auhau kuloko, a he Apana oihana dute.

 

NA LUNA AUPUNI E HOOPAUIA.

            Ua hoopauia na oihana Peresidena, na Kuhina -- Ko na Aina E, Waiwai, Hoonaauao, Luna Hooia, Luna Ana Aina Nui ame ka Ilamuku.

 

NA LUNA AUPUNI MALALO O KE AUPUNI HOU -- KO LAKOU MEA NANA E HOOKOHU.

            O na luna Aupuni o ka Panalaau malalo o ka hooponopono Aupuni hou, he Loio Kuhina, i loaa na mana ame na hana elike me ia e paaia nei e ka Loio Kuhina o ke Aupuni o ka Repubalika o Hawaii, koe nae ma kekahi mau mea kakikahi, he Puuku, i loaa na mana ame na hana i loaa i ke Kuhina Waiwai i keia wa, a pela nohoi me na mea i loaa i ke Kuhina Kalaiaina; he Luna Nui o na Hana Aupuni, he Luna Nui no ka Oihana Hoonaauao, he Luna Hooia a he Hope Luna Hooia, he Ana Aina, i loaa na mana ame na hana a ka Luna Ana Aina Nui, a he Makai Nui (Chief Sheriff), no ke pani ana aku ma na hana a ka Ilamuku o ka Repubalika.  A e hookohuia ana lakou apau e ke Kiaaina.

 

KA PONO KUPA AMERIKA.

            Me he mea la o ka mahele ano nui loa o keia bila kanawai aia maloko o ka Pauku 4, e hoakaka ana no ka pono makaainana, oia hoi, e hoike ana ia pauku, ua loaa keia pono i na haole apau, e komo pu ana na Pukiki, ame na mamo a na kanaka Aferika, ame na mamo a na kanaka apau mailoko mai o ka lahui Hawaii maoli, ma ka aoao paha o ka makuakane a o ka makuahine paha, i lilo i kupa mamua koke iho o ka hooliloia ana mai o ka Mana Aupuni o Hawaii ia Amerika Huiia, ma keia, he kukalaia aku nei he poe kupa Amerika lakou.

 

KA AHAOLELO -- ELUA HALE -- NA HOA AHAOLELO -- KE KOHO BALOTA MUA.

            Ua hoakakaia nohoi e loaa no he Ahaolelo (no Hawaii. -- L.H.).  Elua hale -- ka Aha Senate, he umikumamalima hoa, elike no me ko keia wa, a he Hale o na Lunamakaainana, he kanakolu hoa, e pa-lua ana i ka nui o na hoa o ia Hale malalo o ka Repubalika o Hawaii.  E kohoia ana na hoa Ahaolelo ma kekahi koho balota nui, e malamaia ana ma ka Poalua mahope iho o ka Poakahi mua iloko o Novemaba, 1899, a mahope aku i kela ame keia elua makahiki.  O ka Aha Kiekie wale no ka lunakanawai hookahi nana e hooholo i ke ku i ke kanawai o ke kohoia ana no kekahi noho Ahaolelo, ma kela ame keia hale, ke hoopaapaaia.

 

NELE NA POE I KOHO BALOTA OLE MAHOPE MAI O IULAI, 1894 -- KA HANA E LOAA AI IA PONO I KA POE KOHO BALOTA MAI IA WA MAI -- KA LOIHI O KA WA E NOHO AI KE KAU -- KA UKU.

            Aia nohoi he pauku e hoomaopopo ana, aole e loaa ka pono koho balota i ka poe i loaa ia pono no ke koho balota ana mamua aku o Okatoba, 1897, a mahope mai hoi o Iulai, 1894, i hoopaa ole i kona inoa ma ka papa koho balota ma ke ano he mea koho oia, aia wale no a lawe oia i ka hoohiki e kakoo i ke Kumukanawai o Amerika Huipuia.  O na kau e noho ai ka Ahaolelo ua kaupalenaia he kanaono la ka loihi a he $400 ka uku o ka hoa Ahaolelo, a he 10 keneta no ka mile no na lilo kaahele.

 

NO NA SENATOA ME NA LUNAKANAWAI -- NA POE KOHO BALOTA.

            O ke Senatoa, he kane kupa ia no Amerika Huipuia, 30 ona mau makahiki, ua noho maloko o ka panalaau he ekolu makahiki, a he waiwai kona nona ponoi iho i hiki aku ka waiwai io i ka $2,000, a i ole ia, ua loaa iaia ma ka makahiki mamua iho he loaa makahiki o $1,000.  O na Lunamakaainana hoi, he mea pono i 25 makahiki, he poe kupa kane, 3 makahiki i noho ai ma Hawaii, a he waiwai kona ponoi iho, a i ole ia, he loaa makahiki paha o $250.

            O ka poe koho balota no na Lunamakaainana ,he poe kupa kane lakou, he 21 makahiki, a i hookahi makahiki o ka noho ana maloko o ka panalaau; ua hoopaa i ka inoa ma ka papa inoa koho balota, ua uku i na auhau apau ma ko ke Aupuni aoao, a ua hiki "ke kamailio, heluhelu a kakau, me ka maopopo i ka olelo Enelani a Hawaii paha."

            I kupono ai hoi e koho no na Senatoa, he mea pono ke loaa i ka mea koho na pono apau i kauohaia ai ka mea koho e loaa, a pela hoi me na pono i loaa i na poe koho Lunamakaainana, a mawaho ae o keia e kuleana oia i kekahi waiwai paa nona ponoi iho nona ka waiwai io he $1,000, a ua ukuia hoi ka auhau ku i ke kanawai maluna oia huina waiwai io no ka makahiki mamua iho.

 

KA ELELE MAKAAINANA I KA HALE O NA LUNAMAKAAINANA MA WASINETONA.

            Aia nohoi maloko o keia bila kanawai i hoakakaia ai ke koho ana no kekahi Elele Lunamakaainana no ka Hale o na Lunamakaainana ma ka Ahaolelo Nui e kohoia ana e na poe koho no na Lunamakaainana no ka Ahaolelo (Hawaii. -- L.H.) a ua loaa i keia Elele Lunamakaainana na mana ame na pono i like me na mea i haawiia i keia wa i na Elele Makaainana

 

NA LUNAKANAWAI -- NA HOA O KA PAPA OLA -- NA KOMISINA, ETC. ETC.

            Na ke Kiaaina e koho i Lunakanawai Kiekie ame Elua mau Lunakanawai Kokua no ka Aha Kiekie, na Lunakanawai o ka Aha Kaapuni, na Hoa o ka Papa Ola, na Komisina Hoonaauao, na Luna Nana Paahao, na Papa Hoopaa Inoa Koho Balota, na Luna Nana Koho Balota, ame na Papa p@ii Aupuni e ae e hoonohoia aku ana e ke kanawai, ame na Luna Aupuni a pau no lakou na uku i oi ole aku mamua o $2000 no ka makahiki.

 

KA MANA VITO O KE KIAAINA.

            He mana vito ko ke Kiaaina aka, ua hiki no nae ke kapaeia kana vito ana e ke koho ana a ka elua hapakolu o na hoa o na hale elua o ka Ahaolelo.

 

KELA AME KEIA KANAWAI.

            O na waiwai o na aina e i hookomoia aku iloko o na mokupuni mahope mai o ka la 7 o Iulai, 1898, ina mahope mai e hookomoia mai iloko o Amerika Huipuia nei, e uku no i na uku dute elike me ke kakiia ana o na waiwai o ia ano like hookahi ina i hookomia mai, mai kekahi aina e mai.  E mau no na kanawai o Hawaii e ku nei i keia wa i kue ole i ke Kumukanawai ame na kanawai o Amerika Huipuia, a i ole ia, i keia kanawai paha, me ka hiki ana nae e hoopauia, a e hoololiia paha e ka Ahaolelo o Hawaii, a e ka Ahaolelo Nui paha.

            E mau no na kanawai o Hawaii e pili ana i na Aina Aupuni ame na aina o na kanaka a hiki i ka wa e hoololiia ai e ka Ahaolelo Nui.  Aka nae, aole e haawiia kekahi hoolimalima no na aina mahi, aole e kuaiia, a hanaia paha he hoolimalima hou no ka manawa i oi aku mamua o elima makahiki, aia wale no a kauoha ka Ahaolelo Nui e hanaia pela.

            E mau no na kanawai o Hawaii e pili ana i na aina mahi ame ululaau, koe wale no na kanawai e hoololiia ana e ka Ahaolelo Nui, a o ka Ahaolelo (Hawaii) paha; a ua haawiia ka mana i ke Kakauolelo o ka Oihana Mahiai e noii aku i na kanawai o Hawaii e pili ana i ka oihana mahiai ululaau, na aina aupuni ame na alanui aupuni, a e hoiek mai hoi no ia mau mea i ka Peresidena.

 

KE KUMUKANAWAI AME NA KANAWAI.

            E hoakaka ana nohoi ka bila kanawai, e pili aku no ka mana o ke Aupuni kuloko iho nei o onei, maloko o ka Panalaau o Hawaii, elike me ke pili ana oia mau kanawai, ma na wahi e ae o Amerika Huipuia.

            O keia no ka pauku kanawai maa mau maloko o na kanawai o ka Ahaolelo Nui e kukulu ana i na aupuni panalaau maloko o Amerika Huipuia, aka, no na kumu he lehulehu, ua manao ke Komisina he pauku ano nui loa keia maloko o keia bila kanawai, a mawaena oia mau kumu ua hoike ae lakou i ka hookomo mau ia ana mai o na Pake limahana iloko o Hawaii.

            Ua olelo ae lakou no keia mea, penei: "He keehina hana maa mau no ua aupui o Hawaii, mamua aku a mahope mai, o ke kukuluia ana o ka Repubalika e hookomo mai i na kanaka malalo o na aelike hoopaahana no kekahi mau makahiki, a ma ka wa e pau ai ia manawa, e hoihoiia aku no lakou i na aina i hele mai ai lakou.  O ka hapa nui loa i laweia mai ma keia ano mai Kina a mai Iapana mai.  Mai ka wa mai i hooholoia ai ke kanawai o ka Ahaolelo Nui no ka hoohui ana mai ia Hawaii e papa ana i ke komo ana mai o na Pake, ua ikeaia na poe kanu ko Hawaii e hooikaika loa ana e loaa ona poe limahana Iapana, no ka hopohopo o ulu mai he popilikia a he hihia hoi mamuli o ka lawa ole o na limahana no ka malama ana ame ka hoomau ana aku i ka lakou mau mahiko.  He mea oiaio nae, he mea pono e paholaia aku na kanawai paahana o kakou nei ma ka Pae Aina, i papaia ai hoi na paahana kuwaho apau, aole e komo mai iloko o ka panalaau; ka mua, he

 

(E nana ma ka aoao elua.)