Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVII, Number 3, 21 Ianuali 1898 — Page 1

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

BUKE XXXVII. HELU 3.  HONOLULU. POALIMA. IANUARI 21, 1898. NA HELU APAU 2686

 

HOOLAHA LOIO.

WILLIAM A. HENSHALL.

Loio Kokua ma ke Kanauai- a he Notere no ka Lehulehu.

113 Alanui Kaahumanu, Honolili, Ko Hawaii Pae Aina. tf.

 

W. R KAKELA

Loio a he Kokua ma ke Kanawai HE LUNA HOOIAIO PALAAPLA. 2270

 

LYLE A DICKEY.

Loio a he Kokua ma ke Kanawai.

Alanui Kaahumanu. Helu '4. Tel 682.

Iloko o ke Keena o ka Loio Kahina mamua, a he Loio Hoopii ma ka Aha Apana o Honolulu.

E hookpia na hana pili kanawai apau mai na Mokupuni mai.

O A. F. Tavares, Kakauolelo, Maheleolelo a Notere no ka Lehulehu. 1 yr.

 

Hoolaha Human.

Papa! Papa!

Aia ma kahi o

LWEWRS & COOKE

(Lui Ma.)

Ma ke Kahua Hema o na Alanui Papu me Moi.

 

E LOAA NO NA

Papa Nouaiki

Okela a me keia ano.

Na Pani Puka…

Na Puka Aniani…

Na Olepelepe...

Na Pou…

Na O'a…

Na Papa Hele…

Na Papa Ku…

Na Papa Moe…

 

Na Pili Hale

O na Ano apau.

A me na

Wai Hoohinuhinu Nani

O Na Ano Apau.

 

Na Palakiona Ano he Nei Wale.

Ke haiia aku nei oukou o na makamaka a pau, ua makaukau keia mau makamaka o oukou o e hoolawa aku me na mmea a pau o pili ana ma ka laua Oihana no ka

Uku Haahaa Loa

E make me ka maa a holo ana mawaiana e Lana a me ka Mea Kuai.

E Epio Mai Waa no Oukou Ihe.

He puaa auwana, o ka mea nana ia puaa e kii koke mai ala ma Kakaako. ma kahi o Kauhikoa. Mai hoolohilohi o nui loa ko'u luhi.

MR. KAUHIKOA.

Ua makaukau loa keia halepai e hoolawa aku i ka makemake o kela ame keia hoaloha ma na mea e pili ana i na hana o keia oihana holomua o ke ao nei, e hanaia no a kulike me ka makemake a ma na uku haahaa loa e hiki ai i keia ame keia hoaloha loa e hiki ai i kela ame keia hoaloha ke keana nona iho.

 

Manao Hoakaka Akea

A KA

Mea Hanohano L. A. Kakina

Maluna o ka Ninau Hoohui Aupuni.

NA HOAKAKA A KA AHA KIEKIE O AMERIKA HUHA NO KE KUMUKANAWAI, E KAKOO ANA I KA MANA HOOHUI AUPUNI A AINA.

(Hoomauia mai kela pule mai.)

            O na mea hoike o na hoakaka ana a ka Aha Kiekie o Amerika Huiia no ke kue ole i ke Kumukanawai (o Amerika Huiia) oia mea he Hoohui Aupuni a Hoohui Aina, he eha ka nui, oia hoi, hookahi ma ka makahiki 1828, elua ma ka makahiki 1850, a hookahi ma ka makahiki 1889. Oka mua, ma ka hihia ia a ka Hui Hoopaa Ola Amerika (American Insurance Company) kue ia Center, a e loaa no keia hihia ma I Peters 542. Na Lunakanawai Kiekie Marshall i hoopuka i ka manao o ka Aha ma ia hiha. A ma ia olelo hooholo, ua hoopukaia na huaolelo elike me keia: "Ua haawi kaokoa aku ke Kukukanawai i ke Aupuni o Amerika Huiia i ka mana hoouka kaua ame ka hana ana i na kuikahi. No ia mea, ua loaa i kela Aupuni ka mana pulama mai i kalana aina. ma ke kaua ana paha, a ma o ke kuikahi paha."

            O na olelo hooholo elua 1 hoopukaia ma ka makahiki 1850, na Lunakanawai Keikei Taney ia i hoopuka. O ka olelo hooholo ma ka makahiki  1889 , ma ka hihia ia o ka Ekalesia Moramona kue ia buke 136 o na Olelo Hooholo o Amerika Huiia (136 United States Reports) aoao 42. Ma keia olelo hooholo ua hoopuka ae ka Aha i keia mau huaolelo: "O ka mana hookuleana ana aku ma kekahi kalana aina, ua loaa mai ia ma o ka mana hana kuikahi la, ame ka mana kukala a hoonee aku i ke kau."

            "O na hoike ana o keia mau mana, ua pili no i ka noho poo Aupuni ana, a ua pili ia i na Aupuni kuokoa apau." O keia mau olelo hooholo ae la, e ku ana lakou mau manao hope maluna o na kahua kaawale; aka, ua lokahi no nae keia mau olelo hooholo ma ka hoomaopopo ana, aia no iloko o ke Aupuni ka mana Kumukanawai no ka hoohui aina ana; a o ka olelo hooholo hope, ua kukulia ia ma luna o ke kahua akea, oia hoi,  "o ka mana imi a loaa on a aina, he mea hoike ia no ka mana pookela o ke Aupuni." Ua waihoia aku keia mau hoike ana no na kanawai ame na olelo hooholo a ka Mana Hooko, ka Ahaolelo Nui, ame ka Aha Kiekie o Amerika Huliia, e k uana no ke kowa o ka manawa i aneane he haneri makahiki, aia no lakou ma ka aoao maoli e kokua ana i ka mana Kumukanawai i loaa ia Amerika Hulia no ka hoohui aina ana.

            KUMU KUE ELUA.

            Ua kue ka hana hoohui aina i ke Kumukanawai, oiai aole o Hawaii he aina pili mai ia Amerika. I ka ike ana o ka poe kue ole ana o ka hana hoohui Aupuni a ainahoiike Kumukanawai, mamuli o ko lakou ike ana aia na kumu alakai kahiko ame na hoakaka manao ana ma ka aoao kue ikaika ia lakou, ua haalele lakou i ke ku ana maluna o ke kahia mua a lakou i ku ai. oia hoi, ka olelo ana, he hana kue Kumukanawai ka hana hoohui aina, a ma ke kahua hou, e olelo ana, aia malako o ke Kumukanawai he mau mea i papaia, ma ka manao ana o ke Kumukanawai a mwaena o keia mau mea i papaia ma ia ano, o ka mea i hoikeia ae la maluna ae nei. oia kekahi mea i papaia.

            O ahi kumu vale noi hoikeia mai no ke kue ana i ke Kumukanawai o ka hoohui ana mai i kekahi aina mawaho aku o Amerika Huiia, oia ka lilo ole ana oia hana i mea kamailio nui ole ia, a noonoo ole ia hohoi e na kanaka oia mau la. Ua ike ae nei kakou ma o ka olelo hooholo mana la a ka Aha Kiekie, ma ka makahiki 1889, o ka mana na'i aina, he mea ia i pili akun i ka noho poo Aupuni ana; oia hoi. ua loaa ke kuleana ia Amerika Huiia e loaa on a kalana aina. a waiwai e ae paha. oiai he kalana iahui kona. Ua loaa iaia na kuleana ame na mana like, ma keia ano , me ko kekahi lahui e ae, elike la me Enelani, ma ka hoohalike ana ae. Aole loa he kaupale maluna o ka mana na'i aina a Enelani. Alaila. pehea hoi e kaupaleia ai ko Amerika Huiia mana e hana elike me ia?

            O ka olelo ana, o ke kalana aina e hoohuiia ana, he aina ia e moe pili pu ana me Amerika Huiia. a e pili ole ana hoi iaia, he mea pono ke hoomaopopo ia ma ka mea e pili ana i ke kupono maoli a palekana oia hana, aka, e noonooia nohi, mamuli o ka ioina a kumu alakai, ua loaa no ka mana Kumu kanawai kupono in a ua manaoia oa hana hoohui aina la, he mea ia e pomaikai ai keia Aupuni.

            O ka mea pili pu ana. a moe pili pu ole hoi o ka aina me Amerika Huiia, aole ia he mea e rula ai i ke ku ana, a ku ole paha i keKumukanawai, no ka laweia ana mai o ua kalana aina la, aka, ua pili ia, ma ke ano nui, i ka waiwai, o ke kalana aina i manaoia e hoohuiia mai. Ma o na loina laula, ua ikeia, in a e moe pili pu ana ke kaiana aina ma kahi hookahi me Amerika Huiia. alaila, e hiki hololea ana ia ke hoomaluia a paleia aku hoi kona enemi kuwaho. Aka, o ka oiaio o keia manao, ame ka oiaio ole, aia no ia ma na kulana hana e hoea mai ana ma ua kalana aina la. I keia mau la e nee nei, o ke kaawale mai kekahi wahi a kekahi wahi, aole ma na mile ka helu ia , aka, aia no ma na hora. Ma ka wa i hoohuiia mai ai o Kaleponi, ua like kona mamao mai ke kikowaena aku nei o ko Amerika nohona au holoua, me elua malama e hele ai. Honolulu i keia la, aia no ia ma kahi i hiki ke holoia aku a hoea ilaila, iloko wale no o umi ame hapalua la mai Wasinetona aku nei.

            No ka mea hoi e pili ana no na olelo e kakoo ana i ke kue Kumukanawai oka hana hoohui Aupuni i ka aina i pili ole me Amerika Huiia, ua oleloia, aole loa i kamailio iki a noonoo iki ko kakou mau kupana iloko o ka makahiki 1776 no keia mea, aole ia he mea e kua Kumukanawai ai ia hana, a ano okoa ae paha, a he kumu hoi ia e hiki ole ai i ka lakou mau pua ke kamailio a noonoo maluna o keia nanehai ame keia nanehai e hoea mai ana imua o lakou ma ka makahiki 1897 nei, mamuli hoi o ka waiwai io maoli epili ana i ke Kumuhana, in a no paha ua lohe iki ko lakou mau kupuna ia kumuhana a lohe ole paha.

            Ke hoikeia aku nei hohoi, o na mea hoike apau maloko o ka moolelo o Amerika Huiia. oia no lakou apau ma ka aoao e kakoo ana i ke kue Kumukanawai ole o ka hana hoohui aina ana, i na kalana aina i pili pu ole me Amerika Huiia. Ua hookaawaleia aku o Alaska mai Amerika Huiia. Ua hookaawaleia aku o Alaska mai Amerika Huiia aku e kekahi kalana aina malalo o ke Aukuni okoa. O Midway Ailana hoi. he aneane ekolu tausani mile mai ke kapakai aku o Amerika. O na mokupuni hoi o Aleutia. e aneane ana e hookui aku i ke kapakai o Asia, e moe ana lakou he umi-kamamaluna tausani mile ma ke komokana o Alaska. a o na mokupuni lepo mani hoi, aia no lakou ma o a maanei o ka moana Pakipika ame ke Kai Carebiana.

            KUMU KUE EKOLU.

            Ua kue i ke Kumukanawai ka hana hoohui aina. nokamea, aole i ano like (homogeneous) ko laiia (ko Hawaii) poe kanaka me na kanaka o Amerika Huiia nei. O keia no kekahi o na kumu i manao wale ia, ua papaia e ke Kumukanawai. O ke kumu kue i hoikeia ae nie no ke kumu kue hope i hala iho ia. ua pili no ia i keia, oia hoi, aohe ninau Kumukanawai i hoalaia mai malalo o keia kumu, aka, he mea pono ke noonooia ka pono io maoli o nei mea he hoohuiia ana mai o kekahi kalana aina.

            He ku anei i ka manaoio ia, ua hookapu maoli ia na kanaka o Amerika Huiia i ka hoohui ana mai i kekahi kalana aina, mamuli o ka hiki ole ana i ka lahuikanaka o ua kalana aina la ke kaulike pu ae me ke kulana Amerika, ma ka nana ole ana hoi i na pomaikai maoli e loaa mai ana ma ia hoohui ana. Eia hou, ke hoike aku nei au, ua kue loa na kumu alakai i ikeia i ka manao kue i hoikeia ae nei, a e noonooia nei hoi. Penei: Ma ka wa a Lusiana i hoohuiia mai ai, o kona lahuikanaka, he mau wahi tausani kakaikahi o na kanaka Farani, a he mau haneri tausani o na Ilikini, e nee ana mai ke Kaikuono mai o Mekiko o hoea i ke kapakai o Oregona. Me olelo ole ana ae hoi no na Ilikini, e hoomaluia ana na kanaka Farani e ke kanawai kivila o Farani, a hoe mai i keia la , o ke kahua o ke kanawai o Lusiana, oia no ke Kanawai Maa Mau (Common Law) o Enelani.

            O Felorida hoi, he Iahuikanaka kona i awiliia o ka poe Paniolo ame na Ilikini. O Texas, mamua o ke komo ana;ku o na Amerika ilaila, he poe Mekiko Paniolo ame na Ilikini. Ma ka wa i hoohuiia mai ai o Kaleponi, he kakaikahi loa na wahi kanaka Amerika kalepa, a he poe koa kiai hoi kekahi, o ka hapa nui o kona lahuikanaka he poe Mekiko ame na Ilikini, me na wahi kauna kahunapule Sepania. O Alaska hoi, he mai haneri Rukini maloko o kona lahuikanaka, ame kanakolu a kanaha tausani Ilikini o Alika (Arctic) He poe lahuikanaka like anei keia ma Amerika? Ua hoea anei lakou i ke kulana noho kupa o ka kanaka Amerika? Ina aole, a he kue Kumukanawai hoi ka hoohui ana mai i kekahi kalana oia kalana aina, alaila, ua lilo i mea ole na hoohui aina i hoikela ae la, oiai, in a he rula Kumukanawai io keia. elike me ka mea i koiia ma ka aoao kue. alaila. aole hiki ke hoololu ia keia rula e na kulana hana kuwaho.

            Ke hoike aku nei nae au, aohe rula, ma ke ano maipopo, a ma ka mana paha (implied) maloko o ke Kumukanawai o Amerika Huiia. e hoolilo ana i ka loaa ana he kuleana io maoli ia Amerika Huiia maluna o na aina i hoikeia ae la, mamuli ia o ke ano o na kanaka e noho ana maloko oia mau aina, ma ka wa i hoohuiia ai kela ame keia o lakou me Amerika Huiia.

            KUMU KUE EHA.

            He kue Kumukanawai io paha, a he kue Kumuwanawai ole paha, ka hoohui ana mai i kekahi lahuikanaka ano like ole (homogeneous), eia nae, aole loa i kupono oko ka lahuikanaka o Hawaii no ka hoohuiia ana mai i ke kulana hooiponopono lahui Amreika. O ke kupono ole o ka lahui Hawaii no ka hoohuiia ana mai iloko o ke kulana hooponopono lahui Amerika, aia no ia maluna o keia mau mea elua: Ka mua, na kulana pili  lahui maoli e ku nei ma Hawaii; a o ka lua, na mea e pili ana i ko keia mua aku.

            Ka mua- Na kulana pili Aupuni a pili lahui maoli e ku nei ma Hawaii. O ke kahua nui o na kanawai Hawaii, oia no ke Kanawai Manao (Common Law) o Enelani. O na kanawai laula hoi, ke ano o ka lawelawe hana ana ma na aha hookolokolo, ua like no ia me na mea i lawelaweia ma ka nokuaina o Ilinoi, elike nohoi me ka like ana o ko Ilinoi mau lawelawe ana i  ko ka mohuaina o Masakuseta. Ua hookahuaia na kanawai o Hawaii maluna o na kanawai o Amerika Huiia, a he lehulehlu loa hoi oia poe kanawai, he mau mea i kopeia mailoko mai oia mau kanawai. I mea hoohalike, e lawe mai i ka nunau Iapana. O na kanawai elua e kaupalena ana i ke komo ana mai o na eemoku Iapana iloko o Hawaii, a e kueia nei hoi e Iapana i keia wa, he mau kanawai laua i kope maoli ia mai mai na kanawai hooponopono eemoku mai o Amerika Hulia, e kaupale ana i ke komo ana mai o na paahana. "i kepaia" ame na kanaka kupono ole.

            O na palapala pili kanawai apau, ua hanaia elike me na palapala e lwaelaweia nei ma Amerika Huiia nei. O ka hapa nui o na loio o laila, ame na lunakanawai nohoi, mai Amerika Huiia aku nei lakou, a o kahi poe ma Amerika Huiia nei i hoonaauaoia ai. O ka oihana hoonaauao o ka oihana hoonaauao o Amerika Huiia. He hookahi haneri ame kanawalu kumamaiwa ka hui oia poe kula, e aoia ana e na kumu he eha haneri ame iwakalua-kumamaono, a he 12,600 poe houmana, e aoia ana lakou apau ma ka Olelo Beritania. Ua oi aku mamua o ka akahi hapalua oia poe kumu he poe Amerika. O ka Olelo Beretanie ka olelo laulaha ma ke kalepa a lawelawe oihana ana. O na alanui hao, na kaa, na enegini, na laho oihana wai, na paipu wai, na ipu hoonee ikaika (dynamos), na telepona, na lakou kinai ahi, he mau mea wale no lakou i hanaia e na Amerika. O ke dala Amerika oia ke dala o ka aina. O na Bona Aupuni apau ame ko na oihana e ae, na nota ame na moraku, ua hanaia ko lakou hookaaia ana ma na dala o Amerika Huiia nei. Ma ka mea i maa mau i ka hanaia,ua loaa ka pono koho balota i na kupa Hawaii apau I oo ma ke kanawai, mai ka makahiki 1852 mai. Ua lawelaweia ke kulana koh bolota o Auseteralia mai ka makahiki 1890 mai.

            O na ia "kiulaia" Aupuni o Amerika nei, elike me ka la hanau o Wasinetona, la o ka poe make, la eha o Iulai ame ka la hoalohaloha, ua malama ohohia ia no ia mau la ma Hawaii, elike me ka malamaia ana ma kekahi wahi o Amerika Huiia nei. Aole nae keia he mea i kupu iloko o elua la wale no, ake, Loke o elua hanauna i hala ae ka ulu mau ana o keia hana, nolaila, ua lilo no keia mau la keulaia i na kanaka Hawaii he mau la i kuluma ia lakou.

            Ma ke ano nui, o ka lahuikanaka o Hawaii, he eleu a he mikiala hana. Ela lakou ke hooulu mai nei a ke hoouna nei i ko ua aina e. heheluna waiwai i oi aku i ko kekahi lahui o ka honua nei. ke hoohaiikelikeia ae me ka heluna kanaka. O ka lakou waiwai nui e hoonua nei i waho, oia ke kopaa. a he waiwai nohoi ia e paonioni ana ma na makeke apau o ke ao nei, no kahi puka haahaaloa: a o ka mea a loaa mai ai ia mea he kopaa. mamuli wale no ia o ka hio ana o ka mikiala bana ka pakiko, ame ka makaukau bana. ka pakiko, ane ka makaukau ike hana.

            Aole loa e kapaia kekahi lahuikanaka e lilo i poo alakai no ko ke ao nei, mamuli o ka averika ana i na waiwai i hooulu maoli ia ae e lakou, ke heluia ma o ka huina helu kanaka la, e kapaia, me ka oiaio, he lahuikanaka palaualelo ia, waiwai ole a hiki ole ke hilinaiia. O ka mea oiaio hoi, aole loa he mau hale ilihune, makilo a nele ma Hawaii. Penei ka nana iki ana i na kulana o kela ame keia lahui:

            O na kanaka Hawaii maoli. he 33.000 wale no ko lakou heluna nui. He poe kanaka akahele lakou heluna nui. He poe kanaka akahele lakou. me ka maluhia ame ka piha lokomaikai. Loko o na makahiki he iwakalua i hala ae nei, ua hakoko lakou me na keehina hana hoi hope a ka ohana alii i noho alii ae maluna o lakou; aka, me iam au hana no, ua ku kaokoa ae la no he poe lehulehu wale o lakou a kue aku la ia mau hana, a he poe kakoo lakou i ka Repubalika ame ke kumuhana hoohui Aupuni. O ka hapa nui na hoa o loko o ka Hale o na Makaainana, ka mua loa hoi ia malalo o ka Repubalika, he poe Hawaii koko piha maoli lakou, a o ka Lunahoomalu ola Hale, he kanaka Hawaii maoli ia.

            O na kanaka Hawaii, aole lakou he poe Aferika (Nika. L. H.). aka, he poe Polunesia lakou. He ha-ulaula ko lakoi ili, aole eleele. Aole loa i ikei ke ano o ka ili, ma Hawaii maoli, aka, ua laulima pu lakou me na ili-keokeo ma hana Aupuni. nohona ohana, na hana ekalesia, ame na hana manawalea. Pinepine loa ka mare ana o na ili-keokeo me na ili-ulaula, a ua ikeia i keia wa he heluna o 7000 o ka poe koko awili ma Hawaii i keia wa. He lahui keia, e hiki koke ana ke apo mai i na noho ana Amerika elike no me ko lakou ano i ikeia ma ia ano i na wa i hala ae nei.

            LUNAKAHIKO PETER KEALAKAIHONUA.

            Ma ke awakea Poakolu nei, ua hhoea kino mai o Lunakahiko Peter Kealkaihonua o ka "Ekalesia o no Poe Hoano o na La Hope" e ku neie ma Mauna Pohaku, imua o makou, a ua hoi pu iho ia makou me ia, me ka maikai ame ka hauoli, oiai he makamaka no ola i kamaaina ia makou. Ma ka launa kamailio pu ana me ia. ma na mea e pili ana i ke ano nui o kana huakai o ka hoea hou ana mai i Hawaii nei i keia mau ia, ua hoike mai ia ia, ua hoi hou mai oia ia nei no ka hui pu ana me na hoahanau o kona Ekalesia I ku ai, ma Hawaii nei, no ke kuka pa ana ma lakou no ka mea e pili ana i ka pono o ko lakou kakoo kakoo ana i ke kumuhana hoohui "aina" e noonoo nui ia nei keia wa.

            Ua hoike mai oia imua o makou, iaa e holo ana  ka hoohui "aina" me Amerika Huiia, ua manao oia e loaa anai na kanaka Hawaii apau e noho mai ia ma Uta. na pono kupa a kulana makaainana maoli o loaa i ke kanaka Amerika oiaio. O keia pono kana i makemake ai e loaa ia lakou ma ke aina a lakou i hookuonoono aku ai ma Amerika. Ua hoike mai oia, he elua ana mau ua Sabati i hoakaka ai imua o kekahi mau hoahanau o ka Ekalesia o Auwai o:lmu ae nei, a ua uke oia i ke ano akakuu mai o na manao uahoa o kekahi poe, no ke kue i ka hoohui "aina"" me Amerika Huiia. Ke manao nei ia, e hoomau ak ana oia i keia hana hooikaika kakoo hoohui aina, mawaena o na hoahanau o kona Ekalesia e ku nei ma keia Pae Aina. Ua hai mai oia i ka Lunahooponopono o keia nupepa e hele loa mai ana ia e halawai me ia, a e kukakuka pu hoi ma na mea e pili ana i keia kumuhana,oiai he pokole loa ka manawa i kaanala mawaena on a ame ame makou ma ke awakea Poakulu nei.