Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVII, Number 1, 7 Ianuali 1898 — Ke Koho Balota Akea. [ARTICLE]

Ke Koho Balota Akea.

O keia ke kumuhana e koi ikaika loa nei ka Aoao Kue Hoohui Aupuni ma Ha.waii nei. Ke olelo nei lakou, lie mea pono ke hoihoiia mai keia Ninau Hoohui Aupuni a e koho balota akea ia ma Hawaii nei, e na poe koho balota o ka makahiki 1892, a. hoea. mai i ka wa mamua'iho o ka hookahuliia ana o ke Aupuni Moi, ma ka makahiki 1893. Mamuli o keia manao, ua loaa mai i o kakou nei ka lohe, aia o Senatoa Caffrey, o Lueiana, ke hoomakaukau la i kekahi kumuhana hou, oia hoi, ina e haule ana ke Kuikahi Aupuni, a lanakila paha ka olelo hooholo hui, a Bila Kanawai paha e apono ana i ko Hawali nei hoohuiia ana'ku me Amerika Huiia, alaila, e hooikaika ana oia e haawiia ka Pono Koho Balota

akea ma ia ninau i ka P oe lota o Hawaii nei, elike me ka hana a ana ma ka mea e pili ana īka hoohuua ana o Texas me Amerika Huua. Nolaila, ke makemake nei makou e hoomaopopo aku imua o ko ' poe heluhe'.u, a o ka 01 loa aku 1 M kanaka Hawaii Repul>alika apau, 1 Ka manao penei: Ina no e aeia ana ke koho balota akea elike me ka hanaia ana o ka hoohui Aupuni ma Texas, aole no ia he mea e loaa ai ka pono i ka aoao Roialiti, oiai nae o ko lakou aoao ka mea nana keia koi. Nokamea, e lilo ana ka hana i hanaia a i lawelaweia ma Texas i kumu alakai no ka hana i manaoia e lawelaweia ma Hawaii nei ma keia ninau Hawaii. A heaha 'a ka moolelo e pili ana i keia Aupuni o Texas. nona ke kumuhana Hoohui Aupuni (Annexation) e koiia nei e lilo i kumu alakai no ko Hawaii nei kumuhana? Ma ke ano nui, ke hoike aku nei makou. penei: | Ma ka makahiki 1835, ua ala ae la he hoōkahuli Aupuni ma Mekiko, a hoopauia aku la ke kumukanawai o , 1824. Kukuluia. iho la he kulana Au- ! puni hou, e hooponoponoia ana na oihana o ke Aupuni'e ka mana o ka oihana koa. O ka mana holookoa apau o ke Aupuni, ua hookomoia aku ia ma 1 ka lima o kekahi poo Aupuni kiekie. e noho ana ma ia kulana no ka manawaJtoewalu makahiki, a e hiki ani hoi koho hou ia e noho ma i? kulana no-kona wa e o'.a ana; a nana e koho i na hoa o ka Aha Senate: a nfj ka poe he wahi waiwai io ko lakou e&oho i na lunamakaainana. Ua hoohalahala a ua kue loa na kanaka o Texas i keia au hooponopono Aupuni hou, oiai e noho a?a ia kalana aina ma.lalo o Mekiko. Ua hoala ae la keia poe kue o Texas, ma ka la 3 o Novemaha, 1835, he Aupuni Kuikawa (Provisional Government). Ua k'oho balota ia na hoa o ka Ahaole'o Hana Kumukanawai, a ma ka la 17 o Marakj, 1836, ua aponoia ko lakou kumukanawai. He ewalu malama okoa i noho kaua ai na kanaka o Texas me ke Aupuni o Mekiko. a ma ka hooili kaua o San | Jacinto, la 21 o Aperila, 1836, ua ho- j auheeia o Sana Anna, ka Peresidena o Mekiko, ma ke poo o 5000 koa, e Kenerala Sam Houston. e alakai a.na ia 700 kanaka Texas wale no. Oiai hoi, ua hooholoia ke kumukanawai hou o ka Repubalika o Texas ma Maraki 17, 1836 ua hoopuka ae la o Peresidena Burnet 0 ke Aupuni Kuikawa o Texas, e koho ia ona Peresidena ame na hoa o ka malalo o ke kumukanawai hou, a pela pu hoi me ka waihoia ana 0. ka. ninau Hoohui Aupuni (Annexa"?on) mawaena o kal Repubalika hou ame Amerika Huiia ma ke koho balcrta akea. O ka noe i aeia e koho halota, oia ka poe ili-keokeo apau i lawe 1 ka hoohiki e kakoo i ke kumukanawai 0 ka Repubalika o Texas. Ua kapaeia na kanaka koko Negero ame na Ilikini, aoie loaa ia lakoiv ka pono makaainana no ua Repubalika la. O ka Peresidena mua o ka Repubalika hou, t»ia o Kenera'.a Samuel Houston. Ua ike o Amerika Huiia i ke kuokoa o keia. Repubalika, pela no o Beritania Nui, Farani ame Belegiuma. Ma ka la 3 o Maraki, 1837, i apono ai ka Aha Senate o Amerika Huiia i ke kuokoa o ka Repubalika o Texas. Mai ka wa mua loa mai i kukuluia a.i keia Repu--1 balika o Texas. i ku ai ke Kumuhana Hoohui Aupuni me Amerika Huiia he ' kumuhana Aupuni maoli, elike nohoi me ko Hawaii nei a kakou e ike nei. No na manawa lehulehu wale i hooikaikaia ai keia kumuhana no ka hoohui ana ia Texas me Amerika Huiia, aole nae i holo iki, a hoea wa'.e i ka makahiki 1845, he aneane eiwa makahiki mai kona hookumuia ana mai. Oia kona wa i aeia ai e hui me Amerika Huiia, oiai, ma ka la 16 o Dekemaba', 1845, ua apono ka Ahaolelo Makaainana o Amerika Huiia, ma.muli o ke koho ana a 128 Lunamakaainana, ma ka aoao kakoo i ka Olelo Hooholo Hui e hoohui ana ia Texas, e kue ana ia 98 poe Lunamakaainana kue i ua olelo hooholo la; a ma ka la 22 o Dekemaba, 1845, ua apono na Senatoa he 27 o ka Aha. Senate i ua o'.elo hooholo hui la, oiai he 25 wale no poe Senatoa ma ka aoao kue. Ua kakauinoaia keia olelo hooholo e Peresidena Taylor, Maraki 1, 1845.

Ma ka la. 2 o Dekemaba, 1845, ua hoike aku la o Peresidena Polk, ka mea i pani aku i ka hakalfaka o Peresidena Taylor, ma kana palapala mua i ka Ahaolelo, oiai ua hookoia na hana apau ma ka aoao o Texas —kona Ahaolelo, ame na makaainana, ma o ko lakou mau wahaolelo la iloko o ka Ahaolelo, ma na mea apau i koiia e ka olelo hooholo hui, o ka hana wale no i koe, aia ma ka Ahaolelo Nui o Amerika Huiia, oia hoi ka ae ana aku ia Texas e komo mai ma ke ano he kuaina. Ua apono ka Ahaolelo o Amerika Huiia ma ka la 29 o Dekemaba, 1845, e lilo o Texas i Mokuaina no Amerika Huiia. Nolaila, mamuli o keia moolelo e pili ana i ke ku ana o ka Repubalika o Texas a hoea i kona hoohuiia ana ma ke ano Mokuaina noloko o Amerika Huiia, elike me ka Hawaii e koi nei i keia la, ua ikeia ke koho balota akea ia ana o ka ninau hoohui Aupuni, malalo o ke kumukanawai o ua Repubalika la makahiki 1835, oia hoi na poe walē no i hoohiki malalo o ua kumukanawai la, o lakou ka poe i lilo i poe makaainana kupono 1 ke koho balota iloko o ka Repubalika; a e kapaeia ana na poe i loaa ke koko Negero ame na Ilikini. Ma keia a'.ahele 0 ka hoohulla ana o Texas me Amerika Huiia, e ikeaia ai o na "kupa" Hawaii i lawe i ka hoohiki kakoo i ke kumukanawai o ka Repubalika o Hawaii o lakou wale no ka poe i kuleana e koho 1 balota ma keia ninau; aole o ka poe i loaa ole ke kuleana koho balota malalo o ke kumukanawai o ke Aupuni nana ke kumuhana Hoohui Aupuni i hooholoia ai ka o'.elo hooholo, ina oia ke alahele e hoea aku ana keia ninau. E hoomaiiaoia hoi, aole o ko makou hoakaka ana la i keia mau manao maluna ae nei, oia ka makou kakoo ana i ke kuleana pono koho ba.lota akea; aka, aia ka oni ana o ko makou manao hoakaka iluna o ka huaolelo "Ina." ♦