Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVI, Number 51, 17 December 1897 — Page 2

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

No ka Makahiki           $2.00

No Eono Mahina         1.00

Kuieka Rula

 

NA RULA ANA 1 Pule 2 Pule 3 Pule 4 Pule 5 Pule 6 Pule

Iniha.. $1.50 $2.00 $3.00 $3.50 $4.00

2 Iniha.. 2.00 2.75 3.50 4.00 4.50 5.00

3 Iniha.. 2.50 3.50 4.50 5.00 5.50 6.00

4 Iniha.. 3.00 4.00 5.00 6.00 6.75 7.50

5 Iniha.. 3.50 4.75 6.00 7.00 8.00 9.00

6 Iniha.. 4.00 5.50 7.00 8.00 9.00 10.00

O na Olelo Hoolaha a pau e hoouna ia mai ana no ka Hoolahe maloko o keia Nupepa e hoouna pu mai ke auhau a ina aole, aohe hookomo ia.

 

HOOPUKAIA E KA

HAWAIIAN GAZETTE CO.

C. G. BALLENTYNE, Luna Nui.

JOSEPH M. POEPOE, Lunahoo ponopono.

Honolulu, Oahu.

POALIMA       DEKEMABA 17, 1897

 

Olino na Kukuna Hauoli no ka Hoohui Aupuni.

            Elike no me ka makou i hoike mua aku ai, aia he elua alahele iloko o ka Ahaolelo Nui o Amerika Huiia, no ka lawelawe hana e pili ana i ke kumuhana Hoohui Aupuni, oia hoi, ke alahele ma ke kuikahi, ame ke alahele Bila Kanawai maoli, a i ole ia, he Olelo Hooholo Hui. O ka holo ana o ka Hoohui Aupuni ma ke alahele o ke kuikahi, ala no ia ma ka loaa ana o ka elua-hapakolu o na hoa o ka Aha Senate, oia hoi, he kanaono (60) ka nui. Aka, in a ma ka Bila Kanawai, a Olelo Hooholo Hui paha, ka hooneeia ana o ke kumuhana, alaila, aole kaukai ana ma keia heluna elua-hapakolu, aka, aia no ia ma ka loaa ana o ka hapa nui o na hoa o ka Hale. Nolaila, o ka lono a nuhou i loaa mai nei i o kakou nei, e hoike ana i ke kulana o na hoa o ke Senate, i hoopaaia ai ka lakou mau koho ana, ma ka aoao kokua a kue paha i ke kuikahi, ua ikeia he kanalma-kumalima (55) ka nui o na Senate ma ka aoao kokua i ke kuikahi, a he kanakolu-kumamaono (36) ma ka aoao kue. Ina o ke kulana paa keia o na aoao elua o ke Senate, a hiki i ka la e haawi ai na hoa o ua Aha la i ke koho ana, alaila, ua maopopo loa ka emi ana o ka huina o 55 Senate, malalo o ka huina o 60 ka huina elua-hapakolu i koiia mai ai e ke Kumukanawai.

            Aka, aole nae ia he mea e haule ai ke kumuhana Hoohui Aupuni, oiai, mamuli o ka maopopo ana, aia ka hapanui o ke Senate ma ka aoao kokua i ua kumuhana ia, oia ka wa e laweia mai ai o ua kumuhana la maloko o ke kulana Bila Kanawai, a olelo Hooholo Hui paha. A i ke koho ana o ka huina o 55 poe  kokua i ka Hoohui Aupuni, kue ia 36 poe ae ole o ke Senate i ka Hoohui Aupuni, ua lanakila ka "Hoohui Aina" a Hoohui Aupuni hoi.

            E hoomanao hou ia, o keia mau mahele puu huahelu i hoikeia aku la, elike me na lono i loaa maoli mai, ma ka noho ana o ka Aha Senate a haawiia ka lakou mau koho ana, aka, oia na huina helu i loaa mai ma na ninauninau apana pepa ana a na poe kakau nupepa  kela ame keia hoa o ka Aha Senate.

            He mea pono ke heluia, he 55 ka nui o na Senate, ma ka aoao kokua i ke kumuhana Hoohui Aupuni; a mawaena o ia poe, he 42 o lakou, he poe Repubalika wale no, aole hookahi o lakou ma ka aoao kue. Aia hoi maloko o ka Hale o na Makaainana he 205 paha ka nui o na hoa Repubalika, O lakou no ka hapa nui o loko oia Hale. Nolaila, ina e hoea ka Bila Kanawai a Olelo Hooholo Hui, a ka hapa nui o na hoa o ka Aha Senate i koho ai, ka aoao hoi i alakaiia ai e na Repubalika, he mea maopopo e pau holookoa ana keia huina o 205 Repubalika ma ka aoao kakoo i ke kumuhana Hoohui Aupuni.

            Mamuli o keia mau hoaka ana, ke olelo nei makou, me ka oiaio a kanalua ole. Aohe kanalua i koe no ka hoea ana aku o ke kumuhana Hoohui Aupuni ma ke kulana o ka lanakila.

            E hoomaopopo hou hoi kakou. O na hoaloha o ke kumuhana Hoohui Aupuni, ma Amerika i keia la, a maloko nohoi o ka Aha Senate, aole lakou he poe i nele i na noonoo kalaiaina naauao, e hiki ole ai ia lakou ke ike iho, aia ka loaa ana o ka lanakila ma ko lakou aoao, ma ka hapai @ i ke alahele Bila Kanawai maole, a Olelo Hooholo Hui hoi, a ma ka noonoo maikai ana, he oi aku ka pono e hele ma ia alahele, mamua o ke hoonee ana i ke kuikahi.

            No makou iho, ke makemake loa nei makou e loaa ia kakou Amerika Huila ae ana mai i ka hoohui Aupuni, ma o ka Olelo Hooholo Hui, ia, a Bila Kanawai paha, oiai, ke ole makou e kuhihewa, he mau mea lehulehu loa kekahi e ku nei i keia wa imua o kakou i kupono loa ke noonooia me ke akahele loa. O ko kakou hoohuiia ana me Amerika Huila, malalo o keia alahele hope ae la, he wehe ana ia he alahele maikai no na hana o ko kakou Aaolelo e hik mai ana. E haawai auanei lakou i na noonoo koʻikoʻi no na mea e pili ana ia kakou ame ko kakou kulana Aupuni malalo o ka nohona hoohuiia ana me Amerika Huiia.

 

Ka Oihana Hookolokolo Kaapuni.

            Mamuli o ke kulana hoonohonoho hou iho nei o na hoa elua o ka Aha Kaapuni o ka Apana Hookolokolo Kaapuni Ekahi, e ku nei ma Oahu nei, ua ikeia he mau opio na oiwi e lawelawe nei ia oihana a ka lehulehu. Ma o na mea la i hoikeia mai ia makou a pela nohoi me ka mea i hoomaopopoia e makou ponoi iho, eia ka hoa Lunakanawai mua oia Aha ke lawelawe nei i ka hana, me ka naauao ame ka makaukau. A oiai hoi he mau la kakaikahi wale no, ka ke kokua Lunakanawai e lawelawe nei i ka hana, ua ikeia no nae ka holopono o kana mau lawelawe hana. Ke ole makou e kuhihewa, o na ike ame na makaukau kanawai i loaa i keia mau hoa o ka Aha Kaapuni e noho nei i keia wa, mamuli no ia o ko laua hooikaika kino ponoi ana ma Hawaii nei.

            O ko laua waeia ana e ka Aha Kiekie ame ka Aha Kuhina e hoopiha i keia mau kulana koʻikoʻi, no ka pono o ke lehulehu, he wae ana ia  hanaia me ka noonoo akahele loa, oiai o na hana i kau iho maluna o ko laua mau hokua, he mau hana koʻikoʻi loa ia. Mamuli hoi o ka laua lawelawe ana i ua mau hana ia, me ka makaukau ame ka ike i huipu i me ka hoomanawanui ame ke akahele, ua makia paa loa ia ka oiaio o ka makemake kumu, i konoia ai ka Mana Hooko ame ka Aha Kiekie ma o ko laua hookohu ia.

            Hookahi o laua he Hawaii ponoi, oiai o Hawaii nei no kona aina hanau; a o ka lua, he "kanaka Pelekane" paha ia ma ka olelo maa mau a ka Hawaii, oiai ua hasauia oia ma Irelani, kekahi o na panalaau o Beritania Nui.

            O ka loaa ana o na kanaka kupono e lawelawe i na hana o ka lehulehu no ka pono o ka lehulehu, he waiwai nui ia no ka lehulehu.

            I ka nana ana iloko o na kino pili lahui i komo ai keia mau opio, aole hiki ke oleloia, aole he Hawaii iloko o ka Aha, oiai, ma ka hanau ana, o ka Lunakanawai mua o ka Aha, he Hawaii ia; pela nohoi kekahi lahui i kawowo a kupa maoli ka noho ana ma Hawaii nei, ola ka lahui Pelekana, ua hiki ia lakou ke hoomaopopo, aia he kanaka o ko lakou aoao iloko o ka Aha Kaapuni.

 

He Hookipa maikai.

            Nui no na hookipa a na kamaaina o Lahaina nei. Piha pono ka home noho o Lunakanawai Kahaulelio. Aia malaila o Lunakanawai Kaapuni J. W. Kalua kahi i noho ai me ka hookipa oluolu a pumehana i kana mau malihini, ka Lolo Kuhina, ka Hope Loio Kuhina, Kakauolelo o ka Aha Thompson, ame ka mahele-olelo Kahikina Kelekona ame kekahi mau kiure.

            Ilaila no i noho iho nei ka Lunamakaaina S. Kaai o Hana, a i ka po nei ka hoi ana maluna o Kalaudine.

            Malie keia mau ia a mahuahua no na i’a o ke kai amu ia.

            E malama ia ana he aha mele nui maloko o Halealoha i keia po Poaono iho, e na manu o Lahainaluna no ka pomaikai o kekahi mau hana kuloko i ku i ka pono.

            He wahi kanaka uuku wale no kela i hopu ia no ka pepehi-kanaka o Wailuku, he wahi kamaaina no no Honolulu mamua.

            I ka pule au i ke Sabati nei, a ua loaa ia’e he pomaikai i ka lohe ana i na mea apau i kamailio ia a i mele ia malaila. Oia mau no o Rev. A. Pali, aole i loli ae.

 

Ka Banako Hou.

            Ua apono ka Persidena o ke Aupuni ame kona Aha Kuhina e haawi mai i palapala hoohui (charter) no “Ka Banako o Hawaii.” O ke kumuwaiwai o keia banako hou, he $500,000, me ka loaa ana nae o ke kulana e hiki ai ke hoomahuahua i keia huina a hoea i ka $1,000,000. O ka poe paa kuleana maloko o keia banako, oia no o P. C. Jones, E. A. Jones, C. M. Cooke, Alexander Young, na hoa o ka Hui o C. Brewer ame ka Hui o Kakela ame Kuke, ame kekahi poe e ae.

            O. P. C. Jones ame C.M. Cooke, o lau na luna nui ma ka lawelawe oihana ana, maloko o ka banako. Me he mea la e makaukau ana keia banako no ka lawelawe oihana ana ma ka pule mua o keia makahiki ae.

 

Kauia ma ka Amana!

            Ma ka hora 9 a oi o ke kakahiaka Poakahi nei. Dek. 13, i hookoia ai ka olelo hoopai a ke Kanawai i kau ia ai maluna o Noa (k), ka pepehi-kanaka mai Molokoi mai, maluna o ka amana li kanaka, maloko o ka Halepaahao o Kawa ae nei.

            I ka hala ana o ka hora 9 a oi iki, ua heluhelu ia aku imua ona ka olelo hooholo ahewa iaia e make, i kakauolelo inoaia hoi e ka Peresidena. Na ka Ilamuku o ke Aupuni i hooko aku i keia hana imua ona, maloko o ka rumi hookipa o ka halepaahao. Malaila ia wa ka Luna Paahao o Kawa. Konela C. P. Iaukea, kekahi mau lala o ka Oihana Kauka, Rev. E. S. Timoteo, Robert P. Waipa, me kekahi mau hoa e ae o ka oihana makai. Ma ka olelo Beritania i heluhelu mua ia aku ai ka olelo hoahewa imua o Noa (k) a na W. L. Wilikoki, Lunakanawai Apana o Honolulu nei, i unuhi aku i ua palapala la imua ona, me ka moakaka.

            He wa keia i hoalii iho ai ke kaumaha maluna o ka mea i ahewaia no ka make, aka, ua ku no oia me na helehelena e koike mai ana ua makaukau oia no ka make.

            Ua kaiia aku oia no ka amana li kanaka. Ma kahi o ka amana, ua pu ia ae la na lima o Noa, a pela hoi na wawae. Aia ke kipuka kaula weliweli o ka make poai puni la i kona a-i. Me he mea la ekolu kapuai i koe o ka alu o ke kaula. Oiai ke kawa-u o ka make e hui ana maluna o na mea apau, mai ke pio mai a hoea i ka poe e nana aku ana, ua puana ae la ka Rev. E. S. Timoteo he mau leo pule, a i ka amama ana, ua kikoia aku la ke pihi o ka uwea uila nana e hoonee i ka lou o ke pani o kahi i ku ai o Noa. Me ka emoole loa ua haule iho la ke kino o ka mea i ahewaia no kona hopena. he oiaio, ua ahai ae la ke kaula il i kona ola, a ua hala mai iaia aku. A hookoia ae la ka hoopai o ke Kanawai, e laweia ke ola ma ka amana. No kekahi mau minute pokole, ke kau ana o ke kino make, a hookuia iho la no ka pahu kupapau, mahope iho o ko na kauka hakilo pono loa ana.

 

KA HAIOLELO A HON. S. P. SMITH NO KA LAHUI POLUNESIA.

 

Ua Puka mai na Kanaka Hawaii mau Inia mai.

 

            Ma ka po Poalua iho nei, i haiolelo ai o Hon. S. P. Smith, maloko o ka Y. M. C. A. o Honolulu nei, malalo o ke alakai ana a ka Hui Imi Moolrlo o Hawaii nei, maluna o ke kumuhana e pili ana no ka lahui Polunesia.

            Ua hoakaka mai oia, mawaena o na kanaka i huli nui no na mea e pili ana i keia lahui, ua heluia o Lunakanawai Fornander, ma ka papa kiekie oia poe. Ua olelo keia kanaka kaulana (Lunakanawai fornander) ua hoea mai na lahui e noho nei a i noho ai ma na mokupunio ka Polunesia, mai Arabia mai. Aka, mamuli o na hoike o na mea i huliia aku nei mahope iho nei, ua ikeia ua hoea mai na kanaka o ka Polunesia nei mai Inia mai. Ua nui na moolelo i loaa e kakoo ikaika ana i keia manao. He oiaio nohoi, no kekahi mau manawa iloko o na au kahiki loa, ua launa keia lahui Polunesia me ko Aigupita ame na Ilikini o ka akau. No Arabia hoi, ua mamao loa ia wahi. O keia poe i hele mai ai mai Inia mai, ua hele mai lakou mai loko lilo loa mai o Inia. Ua hoea mai lakou i na kapakai o Inia mamuli o na uluaoa kuloko, a mau hoonaue oiai ana paha, a mamuli o na ko ana a ke au o ka manawa, ua lilo lakou he poe holo moana i mahalo nui ia.

            Wahi a ka moolelo a na kanaka o Nu Kilani, ma ka hoike o na moolelo kahiko o lakou i hooiaioia, aole loa i hoea aku ko lakou mau kupuna ilaila, mai kekahi aina i piha i na muliwai ame na loko, mai kekahi aina nui mai hoi i piha i na mauna kiekie loa. Ua pili loa keia mau hoakaka ana ia Inia. O ka hapa nui o na huaolelo maloko ona olelo o ka Polunesia, me he mea la, ua hoea mai no mai loko mai o ka olelo Airana (Aryan). Mai Inia mai i laweia mai i ka taro, ka uhi, ka puaa ame ka ulu, a hoea i na mokupuni o ka Polunesia. O na inoa o na mokupuni, mai ka olelo Aryan mai lakou.

            He elua mau nee ana o na kanaka mai Inia mai a i na Mokupuni o wa Pakipika. Ma na olelo kahiko apau o ka Poluneisa, ua ikeia ke kamailio la ana o kekahi poe kanaka mua; me he mea la o keia poe mai ai mai Inia mai, ua noho lakou ma Malaea (Malay). Maanei i loaa ai ia lakou na huaolelo ame na ano o ka noho ana o ka poe Malaea. Ua pae keia poe i Fiji a i Raraonga (Lalakoa). Aia ma ka mokupuni o Raratonga, he alanui i kipaia me na pohaku palalaha. Aole i maopopo i na kanaka oia wahi ka mea nana i hana ia alanui, koe wale no nae ka olelo ana, ua hanaia ua alanui la e Toi, ke alii. O keia nee mua ana mai o na kanaka mai Inia mai ma ka makahiki 1050. Ua hoea no keia poe i na Pae Aina o Marquesas. O ka lahui Polunesia, aole lakou noloko o ka lahui Malaea.

            Ua hikiloa i keia poe ke holo ma keia mau moana, oiai he nunui maoli ko lakou mau waa a he paa nohoi ka hanaia ana. E kaulua ia ana elua waa, a kauia iho la he holo papa mawaena o na waa elua, a ma keia wahi e kukuluia iho ai he wahi hale. E lawa ana no keia mau waa elua, no ka hooiliia ana o ka ai, ka i’a ame na lako e ae, e lawa ai ka holo ana i ka moana no kekahi wa loihi. Ma ka moolelo kahiko nohoi, ua oleloia ua loaa i keia poe holo moana ma Inia he hmea ulu i lilo i mea kinai ika makewai, a nolaila, aole o lakou manao nui ia mea he wai.

            O ka lua o na nee ana o na kanaka, ua olelo ka poe Malaea ma ke ano e hiki ai ke manaoioia aku. Ua oleloia he oi aku ka makaukau o keia poe hope ma ka holo moana ana i ko ka poe mua. Ma kahi a keia poe e pae aku ai, e lilo ana ia wahi ia lakou. O ka lahui o Fiji, aole lakou he Polunesia oiaio. Ua oleloia, ua aneane puni ke ao nei i ka holo ia e keia poe Polunesia maluna o na waa. Ua ikeia ma na moolelo, ua hiki lakou ma kahi o ka honua i napoo ai ka la a hale kekahi mau la loihi loa, a ma ia whai nohoi he mau mauna hau ke ikeia ana. He aneane 21 hanauna i haia hope ae nei i ikeia ai keia, a me he mea la o ka makahiki 1350 ia. Ma keia wa paha i hoomaka ai ka hoomana ana o na kanaka i na poe ikaika maoli a kaulana, a ikeia ai ka lehulehu launa ole mai o ko lakou poe Akua.

            Aianohoi he moolelo e pili ana, no ka holo ana aku o elima waa mai Hawaii aku nei a i Nu Kilani. Ua loaa lakou i kekahi ino nui, a hookauliiliiia ko lakou holo ana, aka, mamuli o ke akamai o ko lakou hookele ana i na waa ua pae lakou i ka aina, he 150 mile wale no ke kaawale o kekahi puulu mai kekahi puulu mai. Ua kaua keia poe i na kamaaina o ka aina, a ua noho maoli lakou maluna o ka aina.

            Mamuli o kekahi ninau mai a Mr. W. R. Kakela aku i ka mea haiolelo, ua hoike mai ia, o ke akahele i manaoia oia kahi a keia poe Polunesia i hele mai ai mai Inia mai, ua holo ae lakou ma ka akau o Nu Guinea.

 

KA EHAEHA O KEKAHI WAHINE.

 

He wahine iloko o kekahi Eha Weliweli no ka Nuralagia – Paa na Ku’i. Hiki ole ia na Kauka ke hooluolu Iaia.

 

Mai ka Nupepa Watchman mai, Columbia, La.

O Mrs. Charles Fielding o Columbia, Lusiana, oia ka wahine a kekahi loio koikoi o ua kulanakauhale la. I ka lohe ana o kekahi mea kakou nupepa, ua ola o Mrs. Fielding mai kekahi mai nuralagia mai o ka puuwai ame ka opu, ma ke ano kamahao loa, manao iho la ia he mai kupono loa keia ana e hele ai e ninauninau pono, nolaila, hele aku la ia imua o Mrs. Fielding. Hoike mai la oia i ka moolelo, penei: “He luahi au no na makahiki he nui i hala ae nei, i loaa mai ia’u mamuli o ke anu. He umi makahiki i hala ae nei,  i loaa mai ia’u mamuli o ke anu. He umi makahiki i hala ae nei i ke mua ai au i na umii welenia ana a keia mai ma kuu poo a ma ka opu, a no ka nui loa o ka eha e loheia ana ka’u leo uwe ma kahi mamao mai ko makou hale aku. O ka laau Mofina (morphine) oia wale no ka mea e loaa ai ia’u kahi oluolu. E hoea mau mai ana keia e paa ai maluna o’u. O ka mea mau keia.

            “Aole hiki ia’u ke hele, a ma kekahi mau manawa, e paa ana a e aaki ana ko’u mau ku’i, aole hiki i ko’u waha ke hoohamamaia. He lehulehu loa na kauka mai na wahi mai he nui, i hoaoia ai ko lakouike lapauu, aole nae he waiwai i loaa mai ia’u. Ua aneane e pau loa ko’u manaolana, aia hoi, heluhelu iho la au i ka olelo hoike a Mrs. Sally Fays o Ruston, La., a’u hoi i kamaaina ai, no ka mea e pili ana i na Huaale Ulaula a Dr. Williams, a hooholo koke iho la au e hoao ia mau huaale. Aole hoi  i pau loa i ka ai ia e a’u na huaale o ka poho mua, ua ike iho la au i ka emi anaku o ka eha a mahope iho o ka pau ana o na huaale o loko o na he hapalua kakini ka nui, ua ola loa au. Ua ike au ua loaa mai ia’u ka pomaikai mau, mai keia mau huaale mai, a e hoolaha aku oe pela. Ua oi loa aku ka pono i loaa mai ia’u, mai ka Laau mai a Dr. Williams mai, mamua o na laau e ae apau a’u i ai a i inu ai.”

Aia iloko o na Huaale Ulaula a Dr. Williams, ma ke ano i paipaila. na huna laau apau e loaa ai he ola hou, a he ikaika maikai i ke koko, a hoihoi hou mai hoi i ka ikaika i na aa lolo i hoonawaliwaliia. He laau kūpono loa i no n mi wahine, elike me ka mau (paa an o ke koko) honua ana o ke koko, naenae a nāwaliwali  ae nohoi. No na kane hoi, he laau maiki loa ia no na nāwaliwali i loaa mai mamuli o ka noonoo ino ana, hana nui loa ana a luhi ino loa, a o kekahi kumu e ae paha. E hele ka hoola ana a na Huaale Ulaula a Dr. Williams a loaa pono ke kumu o ka mai, a kipaku aku ia mea mai loko aku o ke kino a loaa i ka mea nāwaliwali ke ola ame ka ikaika. Ma na mai lolo, na piliki o ka iwi kuamoo, locomotor ataxi, rumatika, pehu panee alaala, a pela aku he lua ole kela mau huaale. He laau kupono loa nohoi keia no na wahine i loohia i ka pilikia ma ko lakou mau ola ana, e hoihoi koke mai ana i ke ola ohaha i ka poe papalina na-nakea. O na kanaka hoy i nawaliwali i ka hana, a noonoo uluhua paha, e loaa no ke ola i na Huaale Ulaula. E kualia ana e na poe kuai laau apau.

 

Ola Loa ke Kumuhana Hoohui Aupuni.

 

He 55 Senate i Kakoo i ke Kumuhana.

 

Kupihipihi na wahi Kue ma ka Aha Senate.

 

Makaukau ka Olelo Hooholo Hui

 

Aole i Koho Maoli na Hoa o ka Aha Senate

 

Hala i ke Kuikahi. Hei i ka Olelo Hooholo.

Wasinetona, Dekemaba 7. – Aole e holo ke Kuikahi Hoohui Aupuni i ka Hale o na Senate. Ua oi aku mamua o ka akahi-hapakolu o kona mau hoa, aia ma ka aoao kue. Nolaila, aia ka manaolana maluna o ka Bila Kanawai a o ka olelo hooholo hui paha. A ma ia ano, alaila, o ke koho ana a ka hapa nui wale no ka mea e holo ai. Aka, ma ia wa hookahi no nae, ua nui no ka hopohopoia mamuli o na kue ikeika ana a ka aoao kue, a hooloihiia hoi ka manawa.

Eia iho ke kulana o na koho ana a na Senate i hoomaopopoia ma ka ninau wale ana:

Ma ka aoao kokua i ke kuikahi, he 42 poe Repubalika, 4 Demokarata, 2 Populiki, a he 4 poe Dal Keokeo, Huina he 55.

Ma ka aoao kue i ke kuikahi, he 30 Demokarata, 4 Populiki, 2 Dala Keokeo, aole Repubalika. He huina o 36.

KA PERESIDENA MAKINLE OLELO HOAKA NO KA HOOHUI ANA IA HAWAII.

            Maloko o ka palpala hoike a Peresidena Makinle imua o ka Ahaolelo. Nui i noho ai ma ka Poakahi, Dk. 6., penei kana mau olelo e pili ana no ka hoohui ana ia Hawaii nei:

            “Ma kekahi palapala kuikawa i hoounaia aku, ma ka la 16 o Iune aku nei, ua waiho aku aw imua o ka Aha Senate o Amerika Huiia, i kekahi kuikhi i kakauinoala ma ia la e na Elele Mana Nui o Amerika Huiia nei ame ko ka Repubalika o Hawaii, o ka mana hoi o ua kuikahi la, oia ka okomo ana mai i Ko Hawaii Pae Aina i hapa pili paa no Amerika Huiia nei a malali hoi o kona noho mana Aupuni ana. A oiai ua hoonee aku ke Senate i ka olelo papa no ka noho hamau ana ma keia mea, oiai no nae aia ke kuikahi imua oia Hale, he mea pono no ke kamailio hou ia aku ua kumuhana la ma keia palapala, oiai, o ko ka Ahaolelo hana maoli ana ka mea e maopopo ai, mamuli o na kau Kanawai ana, na keehina hana lehulehu e pono ai keia hoohuli ana, ina e hooholo oio ia ana ka hoohui Aupuni, ka mea hoi a’u e manaoio nei e hooko io ia ana ia mea. Oiai e hoole kupaa mau ia ana mai o lilo loa mai, kekahi keehina hana oolea o ka lawe maoli ana mai i ka Pae Aina o Hawaii, ua ikeala ae la nae kekahi pono ano nui a Amerika Huiia i wawoo ai, iloko o na uluku paio kuee loihi ana iloko o ka manawa o ekolu hapaha keneturia, ma ka mea e pili ana i k nohon kuokoa an o ua mau mokupuni l,  pela pu hoi me ko lakou kaukai ana mai i ka pono kalepa maluna o keia Aupuni. A ma ia manawa hookahi nohoi, ua hoike mau ia aku no, aole he mea e hookila ai a e pau ai ke kulana noho Aupuni Hawaii (Hawaiian Statehood) mamuli o ka lilo ana aku o ua mau mokupuni la malalo o ka mana o kekahi Aupuni e ae, mawaho ae hoi o Amerika Huiia nei. Malalo o keia mau kumu, ua ikea ke koi nei ke au o ke ko ana o na hana, ua hoea mai ka hoohui Aupuni ana, i holole ia mamua aku  nei,  ma ke oo pono ana o ke au o ka manawa, ma ke ano he hua ia e polena paa ana i na hipuu e nakiikii ana ia kakou me keia mau mokupuni, a i hoomaopopoia mai hoi e ka makemake kuokoa iho o ke Aupuni Hawaii (Hawaiian State).

            Ua apono lokahila kela kuikahi, me ka hoololi ole ia, e ka Aha Senate ame ka Peresidena o ka Repubalika o Hawaii, ma ka la 10 o Sepatemaba i hala, a ke kali wale nei no ia no ke apono ana a ka Aha Senate Amerika i mea e hololea loa ai ka hoohuiia ana mai oia mau mokupuni iloko o na kalana aina o Amerika Huiia. No ka mea e pili ana i na kulana pili Aupuni @ ia hoohui ana mai ka pili ana @ hoi ia Amerika Huiia nei, ke ano o ke kalana hooponopono Aupuni @ ke ano ame na anuu e pili ana i ka pono koho balota e loaa ana i na kanaka malaila, ka pili ana aku h@ na Kanawai o ke Aupuni @ nei ia panalaau, a o ke kauia ana @ o @a Kanawai pili pono maoli i ka pono ai hoi i ko laila noho ana, me na hooponopono ana no ka oihana paahana malaila ame na mea e ae apau e pili ana ia mea, ua waihoia aku ia mau mea, me ka naauao, e ke kuikahi i ka Ahaolelo Nui.

            Ina e aponoia ke kuikahi, elike me ke koi ana o ke kulana hanohano a kilakila hoi, he mea pono i ka noeau o ka Ahaolelo ke hoomaopopo, ma ke kapae ana i na kanaka i kupono ole maoli ma ka lawelawe ana i na pono nohona kupa, ame ka noonoo pu ana hoi no ke kulana oia mau mokupuni ma ka poepoe honua, he mau pono n@ ke haawiia aku ia Hawaii na Kanawai hoopono no ko lakou hooponopono aua ia lakou iho, ma ko @aku mau hana kulko iho, me na pono kuokoa akea hoi, ma ke ano he hapa pili paa ia no ko kakou Aupuni nei.

            He lahui nohoi keia, mahope iho o ka hala ana o aneane elima makahiki o ka hoike piha ana i ko lakou makaukau ma ka hooko ana ia lakou iho ma ke ano Aupuni (Statehood) ua hele mai la lakou, me ia lakou iho iloko o ko kakou kino pili Aupuni.

            O na ninau i ala ae mawaena o iapana ame Hawaii, ma o ka lawelawe ia ana o na Iapana paahana i holo mai i ua mau mokupuni la, malalo o ke kuikahi mawaena i Hawaii ame Iapana, ma ka makahiki 1888, aia ia make alahele hololea o ka hooponopono maoli ia ana. Aole loa keia Aupuni i koiia mai  komo aku e hooponopono, a ma kekahi aoao hoi, aole no oia i komo aku ma ia hana koe wale no kona hoike ana aku me ka manao oluolu e loaa na hooponopono koke ia ana e na Aupuni elua i kuleana ma ia hana, i kulike ai hoi me e kaulike ame ka hanohano. He mea hoi e hauoli ai ma ka maopopo ana, o na hopohopo i ikea ai i kinohi, ma ka aoao o Iapana, o lio i mea e hoopilikiaia ai na pono a Iapana i koi ai, mamuli o ka pau ana o ke kulana ola lahui o Hawaii, mamuli o ka hai ana mai, ua loaa mai la ka pauleleia ana mai, no ka hoopono o keia Aupuni, ame ke kuio hoi o kona mau manao, ma ka lawelawe ana ma na ninau pili kuwaho apau, me ka manao oluolu loa a makamaka hoi."

 

MRS. T. KAEHA -- UA HALA

 

            Ma ka wanaao Poakolu, la 24 o Novemaba,, M. H. 1897, ua make o Mrs. Kaeha, ma Bishop Home. Kalaupapa, Molokai. He pehu ame ka nae na kumu nui i hoohikiwawe i kona make ana. O Lahaina kona one hanau. He kamaaina oia no Punaluu. Koolauloa, oiai, o kona wahi ia i noho ai me kona kahu hanai ma ka H. M. 1870. Ma ka la 10 o Augate, M. H. 1886, haalele oia ame kana kane ia Kahana a hoi no Hanalei, Kauai. A ma ka la 15 o Sepatemaba, M. H. 1893, ua paa iho la oia i na lima o ka kanawai no ka maʻi hookaawale ohana, a laweia mai ia no Honolulu nei, a mai ia nei aku lawe ia aku la no Kalawao.

            He hoahanau oia no ka Ekalesia o Kahana, a he lala no a Ahahui Opiopio Imi Pono Karstiano, a pela no maka Ekalesia o Waioli, Hanalei, a p@la nohoi ma ka Ekalesia o Kalaupapa.

            Ua make ola i ka iwakaluakumamakahi on a makahiki, me 1 malama ame 6 la. Aia no kana kane ma Hanalei kahi i noho ai  keia wa.

KE PALE ANA AKU I KA MAʻI NUMONIA.

 

            I keia wa o ka makahiki, he mama loa ka loaa ana mai ola mea he anu, a in a e hookuu wale ia aku ana ia me ka hoao ole ia e kaupale i kona nee mua anaku, alaila, aole e ole ana ka hoea mai o ka maʻi weliweli i kapala, he Numonia. Aole makou i ike i kekahi laau lapaau oi aku o ka maikai no ka hoola ana i ke kunu a i ke anu paha, elike ia me ka Laau Hoola Kunu a Kamalena. Ua nui launa ole mai ka makou hoohana ana ia laau a ua holopono nohoi. Oolagh, Ind. Ter. Chief.

            O keia wale no ka laau lapaau i ikeia he hiki ke kaupale i ka Numonia. Mawaena o na tausani  lawelawela ai ia no na maʻi anu ame ka la grippe, aole loa makou i ike iki, ua hoea aku kekahi ola poe mai i ke kulana Numonia. He mea pono i ka poe i loaa na akemama nawaliwali a hopohopo paha o loaa i ka maʻi Numonia, ke loaa on a laau lapaau o keia ano i ke alo. e kualia ana e na poe kuai laau lapaau apau. O Benson, Smith & Co., na Agena no Ko Hawaii Pae Aina.