Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVI, Number 43, 22 ʻOkakopa 1897 — Page 2
| This text was transcribed by: | Kealohapau?ole Manaku |
| This work is dedicated to: | Sandralyn Leihualani Manaku Pomazal |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
Hoolaha Mana Hooko
Chas. H. Pulaa, Esq. i keia la, ua hookohuia aku oia i Novere no ka Lehulehu no ka Apana Hookolokolo Kaapuni Ekolu o ko Hawaii Pae Aina.
J. A. King
Kuhina Kalaiaina
Keena Kaiaiaina. Oct. 20 1897
2673-3t
Ua hookohuia aku i keia la & uqp
Ua hookohuia aku i keia la kela mau mea malalo iho nei, penei:
Dr. J. P. Aiken
Hoa o ka Papa Alanui o Makawao, ma kahi o Peter Joseph I waiho mai.
G. Waiai, Jr.
Luna Pa Aupuni no Kealia 2, Kona Hema, Hawaii, ma kahi o M. K. Palake I waiho mai.
J. A. King,
Kuhina Kalaiaina.
Keena Kalaiaina, Oct. 18, 1897.
2673-3t
I keia la i hookohuia aku ai o Jas. Anderson, Esq., i Komisina no na Ala Liilii ame na Pono Wai no ka Apana o Makawao, mokupuni o Maui.
J. A. King
Kuhina Kalaiaina,
Keena Kalaiaina, Oct. 6, 1897
2672-3t
I keia la i hookohuia aku ai o Jno. E. Bush, Esq. i Noteri no ka Lehulehu no ka Apana Hookolokolo Kaapuni Eha o Ko Hawaii Pae Aina.
J. A. King
Kuhina Kalaiaina,
Keena Kalaiaina, Oct. 1, 1897
2672-3t
HOOLAHA AINA AUPUNI.
Ma ka Poakahi, Novemaba 8, hora 10 o ke kakahiaka ma ke keena o W. O. Aiken, Paia, Maui, e hamama ana no na noi elike ka hoakaka a ke Kanawai Aina no Hoolimalima me ke Kuleana e Kuai ame Kuleana Kuai, a i ole malalo o kekahi hooponopono kuikawa no na hookaa ana ame hoomaemae ana me ka hoolilo ole i wahi noho.
He kanaha apana ma Mahiku, Maui, o ma kahi o 100 eka pakahi kupono i ka mahiai, a o ke koho hoi no ka waiwai io mai ka $2.50 a $4.00 o ka eka. No na mea i koe, a i ke kupono hoi o ka mea noi, na hoakaka ana no na apana, kumukai paha, a pela aku, ua hiki no e h oakaka piha la aku ke ninau ae ma ke Keena Aina, ma Honolulu, a i ole ma ke Keena o W. O. Aiken, Paia, Maui.
Ua laweia mai ka lepo o keia wahi, ma ke keena o ka Ahahui Kanuko Hawaii, e nanaia ai a o na hoakaka ana, panei n o ia:
Phos-
phoric
Soil Lime Potash. Acid. Nitrogen
Per C. Per C. Per C. Per C. Per C.
No. 1 0.851 0.278 0.299 1.150
No. 2 0.529 0.258 0.132 0.396
No. 3 0.300 0.349 0.33 0.179
J. F. Brown
Agena Aina Aupuni
Okatoba 18, 1897
HOOLAHA O NA AINA AUPUNI
Ma ka Poaono, Novemaba 13, ma ka hora 12 awakea, ma ke alo iho o ka Hale Oihana Hookolokolo. Honolulu, a kuai kudala ia aku ai elua apana aina Aupuni ma Mokolelau, Molokai, maloko o laila he 784 eka o ka mea hookahi.
Kumukuai oi aku maluna o $450 no ka apana hookahi.
Kuike ke Dala, ma ke Dala Gula o Amerika.
No na mea i koe, ke kii, a pela ku e ninau ma ke Keena o na Aina Aupuni, Honolulu
J. F. Brown
Agena o na Aina Aupuni
Hanaia Honolulu. Oct. 18, 1897
2673-td
KUAI O KA APANA AINA KUMU ONE O KE AUPUNI MA SENCER ALANUI, PUOWAINA
Ma ka Paokolu. Nov. 24, 1897, ma ka hora 12 o ke awkea, mamua iho o ka puka komo, ma ke alo aku n ei, o ka Hale Oihana Hooko, e kuai kudala akea ia aku ai ka Apana Aina Pohaku Kumu One o ke Aupuni e waiho la ma Spencer Alanui, mawaena o na aina o Mrs. F. S. Lyman, Jr., ame H. Swinton, lhona huli hema o Puowaina, maloko o laila he 36,570 kapuai kuea.
Kumukuai oi aku maluna o $900.
E hoopaaia hoi keia kuai malalo o ke kumu penei: Aole e ae hou ia ka e ll ana I ke one ma ua apana aina nei.
J. A. King,
Kuhina Kalaiaina.
Keena Kalaiaina, Oct. 20, 1897
2673-3t
ME KA KAUOHA
HOOLAHA I NA POE HOOKAA AUHAU
MAHELE ELUA
E noho ana na Hope Luna Auhau o ka Mahele Ohi Auhau Elua ma na wahi hoikeia malalo iho nei, ma na wa Ii hoikeia no ka Ohi ana i na Auhau Waiwai Paa, elike me ke kauoha a ke kanawai.
APANA O WAILUKU
Waihee, Poakahi, Oct. 4, 1897
Kahului, Poakolu, Oct. 6, 1897
Waiehu, Poaha, Oct. 7, 1897
Waikapu, Poalima, Oc t. 8, 1897
Ulupalakua, Poakahi, Oct. 11, 1897
Makena, Poakahi, Nov. 1, a i ka Poakahi, Nov. 15, koe na la La Sabati.
APANA O MAKAWAO
Keokea, Poakahi, Sept. 27, 1897
Pulehu, Poakahi, Oct. 4, 1897
Makawao, Poakahi, Oct. 11, 1897
Paia, Poakolu, Oct. 13, me Poakahi, Nov. 15, 1897
APANA O HANA
Hale Hookolokolo o Hana, Poakahi, Oct. 18, 1897
Keanae, Poalua, Oct. 19, 1897
Mokae, Poalima, Oct. 22, 1897
Kaupo, Poakahi, Oct. 25, 1897
Kipahulu, Poakahi, Nov. 15, 1897
APANA O LAHAINA
Kahakuloa, Poakahi, Sept. 13, 1897
Olowalu, Poakolu, Sept. 15, 1897
Lahaina, Poalima, Sept. 17, me Poakahi, Nov. 15, 1897
APANA O MOLOKAI
Kamalo, Poalima, Oct. 8, 1897
Kaunakakai, Poaono, Oct. 9, 1897
Halawa, Poakahi, Oct. 11, 1897
Pukoo, Poalua, Oct. 12, 1897
APANA O LANAI
Koele, Poakahi, Oct. 18, 1897
E huiia aku no he umi pakeneta i na auhau waiwai paa apau i uku ole ia mahope iho o ka la 15 o Novemaba, 1897.
O na Auhau i oi aku ka huina mamua o Umi Dala e hookaaia ma ke Gula.
E hoolahaia aku ana ka Papa Inoa o na Poe Hookaa Auhau Kaa Ole ma ka la 1 o Dekemaba, 1897, a mahope aku nohoi.
C. H. Dickey
Luna Auhau Mahele Esiua
2672-3t
OLELO HOOLAHA I KA POE HOOKAA AUHAU
Ke hoikeia aku nei ka lohe ma keia i ka Poe Hookaa Auhau, o ka wa keia e ohiia ai a e hookaaia ai na Auhau no wa Waiwai Paa no ka makahiki 1897, a e hookaaia hoi i na Hope Luna Auhau a na Apana Ohi Auhau apau, ma na manawa a ma na wahi i hoikeia maloko o na olelo hoolaha i paiia ma na Apana apau.
Pauku 29. Kanawai 51 o na Kanawai o 1896, “Ina ua koe kekahi auhau waiwai paa me ka hookaa ole ia mahope iho o ka la 15 o Novemaba o keia ame keia makahiki, e huila aku he Umi pa-keneta oia mau auhau me ka huina oia mau auhau ma ia la e ka Luna Helu, a e ohiia ma ke ano oia kekahi oia mau auhau.”
O na Auhau Waiwai Paa apau I hookaa ole ia ma ka la 15 o Novemba, he mau auhau kaa ole ia. A e hoolahaia aku no ka Papa Inoa o na poe hookaa auhau i kaa ole, mahope koke iho o ka la 1 o Dekemaba.
Jonathan Shaw,
Luna Auhau, Mahele I., Mokupuni o Oahu 2672-3t
KA NUPEPA KUOKOA
No ka Makahiki - $2.00
Eo Eono Mahina – 1.00
Kuike ka Rula.
PUKA 1 2 3 4 5 6
ANA. Pule Pule Pule Pule Pule Pule
Iniha $1.50 $2.00 $2.50 $3.00 $3.50 $4.00
2 Iniha 2.00 2.75 3.50 4.00 4.50 5.00
3 Iniha 2.50 3.50 4.50 5.00 5.50 6.00
4 Iniha 3.00 4.00 5.00 6.00 6.75 7.50
5 Iniha 4.00 5.50 7.00 8.00 9.00 10.00
O na Olelo Hoolaha a pau e hoouna ia mai ana no ka Hoolaha maloko o keia Nupepa. E hoouna pu mai me ka auhau, a ina aole, aohehookomo ia.
HOOPUKA IA E KA
HAWAIIAN GAZETTE CO.
C. G. BALLENTYNE, Luna Nui
JOSEPH M. POEPOE, Lunahooponopono
Honolulu, Oahu
POALIMA …. OKATOBA 22, 1897
Ka Pane a Senatoa Morgan ia J. K. Kaulia
E ike ana ko makou poe heluhelu. Ma kekahi wahi o ko makou pepa o keia la, i ka pane a Senatoa Morgan i hoouna mai ai ia Mr. James K. Kaulia, no kekahi manao i puka ai moloko o ka nupepa “haole” independent, ma ka la – o keia malama, a i hoopiliia aku ai ka inoa o Mr.Kaulia, ma ke ano, oia ka mea nana i kakau i ua palapala “namu” Enelani la.
Ma ko makou hoomaopopo ana i na manao i ka-makamakaia ai maloko o keia kukulu olelo ana a ua Senatoa nei, ua ikeia ke kulike ana o kana mau olelo hoakaka, ma ke mea e pili ana i ke koho balota lahui, ma ka ninau hoohui Aupuni e noonooia nei i keia wa, a peia hoi kekahi mau kumu hoakake e ae ana i hoike mai ai, me na manao alakai a makou i hoike aku ai imua o ko makou poe heluhelu i na wa i hala ne nei.
O ko Hawaii nei hoohuiia ana ku me Amerika Huilia, oia wale no ka puuhonua palekana e pakele ai o Hawaii nei mai ka lilo ana ku i panalaau no Iapana, elike la me ka Pae Aina o Formosa, mamuli o ka hooiaupai nui ana o na Iapana ma ia mau mokupuni. Ma ko makou hoomaopopo ana. Ke hoike maopopo mai nei ua Senatoa nei imua o Mr. J. K. Kaulia ame ka lehulehu apau. He hana hoopau manawa wale ke koho balota laulaha ana o ka lahui “kumu” no ke apono ame ke apono ole paha i ke kumuhana hoohui Aupuni. He manao pololei loa keia o ua Senatoa nei. Aole ka lahui Roialiti o Hawaii nei hoomakaukau i mau kanawai koho balota oia ano a makaukau, alaila, alakai aku ke kulana koho a lakou e koi nei? He oiaio, ua loaa no i ka lahui Roialiti ka mana koho balota, malalo o ke Kumukanawai o 1887, no ke koho ana i na Senatoa ame na Lunamakaainana; a ua loaa no ia mana i na poe apau i hookupono ia lakou iho malalo o ke Kumukanawai e ku nei. Aole loa makou i ike iki ma ke Kumukanawai o 1887, he mana koho balota apono kekahi i ke kuikahi hoohui Aupuni, i haawiia i na poe kupono koho balota no na Senatoa ame na Lunamakaainana, elike me ka na Roialiti e koi nei.
A ua pololei hoi o Senatoa Morgan i pane mai ai ia Mr.J. K. Kaulia, ua hoakakaia ma ke Kumukanawai i lilo ai ia (Mr. Kaulia) ame na Roialiti apau i poe “kupa” (citizens) no Hawaii, ka mana hana kuikahi hoohui Aupuni me Amerika Huiia, e lawelaweia ana e ka Peresidena o ka Repubalika o Hawaii, mamuli o ka ae ana ame ke apono ana o ka Ahu Kuhina, a e aponoia ana hoi e kekahi mahele o na wahaolelo lahui i koho balota ia ai e kekahi hapa o ka lahui, elike me na kuhikuhi ana a ke Kumukanawai e ku nei, ka mea hoi a na “Roialiti” e ku makaukau nei e kue aku i na wa apau, me ka limaikaika, ke loaa ia lakou he makaukau no ka hoohana ana ia hana.
Mai ka mua a ka hope o keia palapala a Senatoa Morgan, ua hiki ke ikeia, ua paa kona manao e haawi i na hooikaika ana apau e hui io o Hawaii me Amerika Huiia i pau ai na paio kuloko ame na kuee ana mawaena o na Repubalika ame na Roialiti o Hawaii nei; a i hoopakeleia ai hoi na ilikeokeo Amerika mai ke komo poo ana aku iloko o kekahi hakoko ikaika ana aku iloko o kekahi hakoko ikaika ana, no ke pale ana i ko lakou mau oia iho ame ka waiwai mamuli o na pilikia kuloko a kuwaho i hiki ole paha i ke Aupuni e ku nei ke hoomalu aku.
Elike me ka paa ana o ka manao o Senatoa Morgan e hui ana o Hawaii nei me Amerika Huiia, pela no ka manaoio o ke Kuokoa.
Kela Palapala Hoopii a na Roialiti
Ma ko makou pepa o keia pule aku nei i hoopuka aku ai makou i ka palapala hoopii a na Roialiti imua o ka Ahaolelo o Amerika ame ka Lahuikanaka o Amerika. Ma ko makou pepa hoi o keia la, ke hoike aku nei makou i ko makou mau manao hoakaka no ua palapala la, me ka manaolana, e lilo ana keia mau hoakaka ana, ma ko makou aoao. i mau mea e laweiaweia ai e ka lehulehu noonoo maikai a kaulike, a kaana iho me ka maikai.
Ua ikeia maloko o ua Palapala Hoopii la, oia hoi, “Ka Memoriala” he umikumamakolu mau kumu hoakala a hoopii hoi. Ua kakauinoaia keia Palapala Memoriala e “J. Kalua Hookano, Samuel K. Pua, F. J. Testa, C. B. Maile ame Samuel K. Kamakaia,” me ke ano he “Komite” lakou no “na kupa” (Citizens Committee), a i kakauinoa pu ia hoi e “James Keauiluna Kaulia. Peresidena o ka Hui Aloha Aina.” Ame “David Kalauokalani, Peresidena o ka Hui Kalaiaina.”
Ua kakau keia poe i ko lakou mau inoa malalo o keia “Memoriala” mamuli o na Olelo Hooholo i hooholoia ai e na leo hooho haualao’a o keia po halawai makaainana Roialiti i maiamaia ai ma ka la 8 aku nei.
Nolaila, me keia mau hoike ae la ke hoomaka nei makou i ka makou mau hoakaka ana.
Aia ma ke kumu hoopii ekahi, a i ole ia, o ke kumu hoakaka ekahi paha, ua oleloia panei:
“O ko oukou poe hoopii, he poe lakou e noho ana ma ko Hawaii Pae Aina.”
Ma keia i hoomaopopo ai makou, o ka Halawai Makaainana hookahi wale no keia i malamala, ma ka aoao Roialiti, no keia kumuhana i hoikeia ae nei, ma Honolulu nei, ma keia po o ka la 8 o Okatobe nei, eia nae ua lahuiia aku na Roialiti apau mai Hawaii a Niihau, o lakou kekahi I akoakoa mai ma Honolulu nei ma keia po a apono i kela “Memoriaia,” ma ke ano he poe keia i kakauinoa malalo o ua palapala nei. Pela io anei? Ua maopopo loa, aole i hoea mai na Roialiti apau o Hawaii. Maui. Molokai, Lanai. Kahoolawe. Molokini, I Oahu nei ma ia po. Pela nohoi na Roialiti apau o Oahu nei: pela nohoi ko Kauai ame Niihau, Kaula ame Nihoa. A nolaila, pehea e kohu ai ka olelo ana, “O ko oukou poe hoopii, he poie lakou e noho ana ma ko Hawaii Pae Aina: he poe Hawaii oiwi kumu maoli ka hapanui o lakou,” iana aole i hoea mai lakou i Honolulu nei a Kakauiona i keia “Memoriala?: Ina Hoi e manaoia, o na poe i kakauinoa malalo o na palapala @ me ka makou I hoike ae la, o lakou no ua poe hoopii la e noho ana ma ko Hawaii Pae Aina: alaila, ua pili no anei hoi ia lakou ka olelo ana. “he poe Hawaii oiwi kumu maoli ka hapanui o lakou.” Oiai he poe kanaka Hawaii maoli no keia poe apau i kakauikoa ae la u ua palapala la? He Hawaii oiwi kumu maoli no o J. K. Kahookano: pela nohoi o Samuel K. Pua. F. J. Tesia, C. B. Maile, Samuel K. Kamakaia, pela hoi me na “moi Kua” o na Roialiti, oia o James Keauiluna Kaulia ame David Kalauekalani: he poe lakou aole no Butaritari mai, aole hoi no kekahi aina Tahiti mai: aka, no Hawaii nei no na “kumu oiwi” o loaa mai ai lakou? Alaila, heaha la ke ano o keia olelo ana ae la? Eia: O na palapala apau i kakauia ai na inoa o na kane. O na wahine, ame na kamalii kupono ole i ke koho balota. Ame na elimakule ame na wahine, mai Hawaii a Niihau paha. Elike me ka mea i hoikeia mai ia makou, oia na palapala e hoopili pu ia me keia palapala “Memoriala” a hoounaia aku la i Amerika, i ko laiia Ahaolelo. Ma keia ano e kohu ai ka olelo ana, elike ae la me keia a makou i hoike ae ia.
Nolaila, manao makou, he hana pono loa ma ka aoao o na Repubalika Hawaii ke hoouna i kekahi kanana mako lakou aoao i Wasinetona, me na papa hoike inoa o na poe kupono i ke koho balota ma na kau koho balota o 1887 a hoea i ka 1892, I mea e hiki ai ke ikeia ka oiaio o keia olelo ana ma ka palapala “Memoriala” a na Roialiti. E lawe aku i na papa inoa Aupuni o ka poe koho balota i aeia malolo o ke Kumukanawai o 1887, a hookuku me na inoa i paa maloko o keia mau palapala i hoopaaia ai na inoa o na Roialiti mai Hawaii a Kauai. Ina aole hiki i na Repubalika Hawaii ke hana i keia hana, alaila, ua hiki no i ke Aupuni ke hana. A pela auanei e ikeia ai ka mea oiaio maoli.
Aia no ma ia pauku, ua loaa no keia mau olelo: “ua loaa hoi is lakou apau na haawina kupono i hoakakaia no na poe koho i na Lunamakaainana iloko o ka Ahaolelo Hawaii, ma o ke Kumukanawai la o 1887, ame na kanawai koho balota iloko oia makahiki a nee mai I ka 1892.”
Ke ae nei makou i ka pololei o keia manao. Ua loaa io no i na Roialiti apau oia wa ka pono koho balota i na Alii ame na Lunamakaainana, mamuli o ke Kumukanawai o 1887. Aka. Ma ke Kau Ahaolelo o 1892, oia ka wa i hookumu ai ua poe Roialiti nei e wawahi i kela Kumukanawai o 1887, ke Kumukanawai a lakou e olelo nei i keia wa, mai laila mai ko lakou pono koho balota no ko lakou mau wahaolelo Noko o ka Hale Ahaolelo, oia hoi ka hoea ana mai o na palapala hoopii iloko ka Ahaolelo o ua makahiki la, e nonoi ana i Kumukanawai hou; a ua ae hoi ke “PooNui” o ke Aupuni ia wa i keia manao. A ke hoolaha aku nei makou i ka olelo hoike a “Luliuokalani” imua o Komisina Blount, no ka mea e pili ana i keia Kumukanawai hou a ka “lahui Roialiti” i makemake ai e haawiia mai e ke “alii”, a i ae ai nohoi ke “alii” e haawi mai ia lakou:
“Hoea mai la keia kakahiaka o ka la 14 o Ianuari 1893, me na hooliuliu ana apap no ka hookuu ana i ka Ahaolelo. Ma ka hora 10 a.m. kahea aku ia au e noho ka halawai Aha Kuhina, no ka hoike anaku ia lakou no ko lakou mau kulana iloko o ka hale ame na oleloao wehewehe mua nohoi. Hoike aku la au ia lakou, ua makemake au e haai i Kumukanawai hou. E pono e halawai ka Aha Kuhina me ka Ahaolelo, a o ko makou hoopanee no ia. Ma ka hora 12 awakea, ua hookuuia e a’u ka Ahaolelo. Ike iho la au, aohe i piha o loko o ka hale i na kanaka, elike me ka la i weheia ai ka Ahaolelo. Aohe nui o na lede i hoea mai ma ke anaina kanaka i hiki mai, a ike pu aku la nohoi au. He lehulehu loa o na hoa o ka Ahaolelo ma ka Aoao Hoomaemae, aole malaila. A he kahoahoa keia no kekahi hakoko e hoea mai ana.
“I ko’u hoe ana’ku i ka halealii, ike aku la au ia Mr. Wilson ma ka puka o ka rumi bolu. Hele aku la au a ninau aku la iaia, ina paha ua makaukau na mea apau. Pane mai la oia, Ae. Alaila. i aku la ana iaia, E pono oe e koa i keia la, a komo loa aku la au iloko o ka rumi bolu. A noho iho la me ka kali ana no kuu poe Kuhina. A haia ae la he hapalua hora, aole lakou i hiki mai. A mahope iho o ke kali loihi ana. Ua hiki mai la lakou. A hoomaopopo koke aku la au ma ko lakou mau hiohiona. Ua loaa ia kekahi mau kuia. He mau la kakaikahi i hala, ua hooholo au e kakauinoa no au i ke kumukanawai maloko o ka rumi kalaunu. A imua hoi o na hoa o ka Ahaolelo, ka hapanui o lakou ua kohoia e na kanaka no ka hooikaika ana e loaa ona kumukanawai hou.
“Ma ka hoomaka ana o ko’u noho alii ana, ua hoounaia mai la na palapala hoopii mai na wahi mai apau o ke Aupuni, e nonoi mai ana i kumukanawai hou.
“I ka hoea ana mai o na Kuhina, ua hai aku la au ia lakou, ua makaukau na mea apau iloko o ka rumi kalaunu. A e kali ana na kanaka malaila, aole pono ia makou ke hooloihi aku i ko lakou kali ana.
Mahope iho o kekahi papa leo pu ana mawaena o Liliuokalani ame kona Aha Kuhina ma keia la, ua pane aku ka Loio Kuhina ia wa. He mea pono ia Liliuokalani ke kali iki no ua kumukanawai ia no elua pule, a oia ka wa e makaukau ai lakou e haawi mai i ua kumukanawai la. No keia kumu I kakauinoa koke ole ia ai ua kumukanawai la. A penei na olelo a Liliuokalani imua o Komisina Blount:
“Alaila, hai aku la au i na kanaka I akoakoa mai, mamuli o ke ao ana mai a ko’u poe Kuhina. Ua ae aku la au. Oiai ua ae mai lakou. Ma kekahi la oia mua mai. E hiki ai ka’u ke haawi aku ia lakou I kumukanawai hou.
Noia@ mamuli o ka aelike ana mawaena o ka lahui Roialiti ma ia wa ame ke Poo @ Aupuni e loaa ona kumukanawai hou no ke Aupuni a ua paa nohoi ua kumukanawai hou la i ke kakamia koe @ no ke kakauinoa ana iho o Liliuokalani ma ua kumukanawai ia. Ua wawahi lakou apau – ka Moi ame ka hapanui o na Roialiti – i ke Kumukanawai o @ a ua noho Kumukanawai ole ka aina ma ia hope mai: a no ia mea. ua neie na Roialiti apau i kakoo i keia hana wawahi a hoopau Kumukauanaw o @ na pono ame na pomaikai i hoakakaia maloko oia Kumukanawai. He apakau kihihewa wale no ea olelo ana i keia wa aia lakou malalo o ka mana oia Kumukanawai a lakou i wawahi ponoi ai, mamuli o ko iakou noi ana i ke “alii” ame ka Ahaolelo i Kumukanawai hou, a hooko ai e Liliuokalani ia makemake o lakou mamuli o kona hana ana i Kumukanawi hou. O ka aelike pu ana o ke Poo Nui o ke Aupuni ame ka hapanui o ka lahui Roialiti e hanaia ona Kumukanawai hou. A ua h ooko io ia nohoi keia makemake i aelike ai na aoao elua, koe wale no ke kakauinoa ana iho o ke Poo Nui o ka lahui oia no ka aelike pu ana oia mau aoao elua, e hoopauia ke Kumukanawai “elau pu” o 1887, a ma ka wa i holo lea ole ai keia hana hookahuii Kumukanawai a ua poe Roialiti la, aole ia he mea e mau ai ka mana o ke Kumukanawai o 1887, maluna o lakou. Oia ka wa i mahae lua ai ka lahui, a lilo kekahi oia poe i poai kukulu Aupuni Kuikawa; a o kekahi poe hoi. Oia na Roialiti makemake Kumukanawai hou, malalo o Liliuokalani, i poai Aupuni Roialiti e kali ana i ko lakou Kumukanawai a piha na pule elua. Elike me ka hoakaka a ka Loio Kuhina oia wa. Ua haalele like keia mau poai a i elua i ke Kumukanawai o 1887 a nee like laua Ii mau kahua Aupuni kulike ole kahi i kekahi; a o ka aoao o laua i lanakila ma ia hana ana, oia ka aoao nana e rula ka aina, me kona Kumukanawai ame na kanawai, me ka nana ole ia o ka hoihoi, a hoihoi ole paha o ka aoao i lanakila ole kana hookahuli ana i ke Kumukanawai o 1887. Ma kawa a Liliuokalani i kukala akea ai, e haawi ana oia i Kumuhanawai hou, ua lilo koke oia i Poo Aupuni e noho ole ana malalo o ka mana o ke Kumukanawai o 1887.
Nolaila, mamuli o keia mau hoakaka ae la, e ikeia ai ke kihihewa nui o keia mahele 1 o keia Palapala Memoriala, a ua ahuwale keia kihihewa imua o na mako o na Senate o Amerika. Mamuli o keia mau hoakaka, e ike ai kakou, me ka hoohewahewa ole, he poe Roialiti keia i loaa ole ka pono koho balota, aole malalo o ke Kumukanawai o 1887, a lakou i wawahi ai, aole hoi malalo o ke Kumukanawai e ku nei, a lakou i ae ole ai e hoohiki; a nolaila, pehea la e ae mai ka Aha Senate o Amerika e koho balota lakou ma ka ninau hoohui Aupuni, oiai aohe o lakou pono koho balota i koe; a ua like loa lakou me na kanaka o ko na aina e i loaa ole la pono ma Hawaii nei. Mawaena o na kumu e hookupono ana i ke kanaka i mea koho balota “Alii” a Lunamakaainana hoi, i hoike ia maloko o ke Kumukanawai o 1887, o ka lawe ana i ka olelo hoohiki e kakoo i ua Kumukanawai ia ame na kanawai, kekahi kumu e loaa ai ia pono. A o ka poi i hoohiki ole i ua Kumukanawai ia, elike me Mr. E. Kekoa o Hilo, aole e loaa ka pono koho balota iaia, aole hoi i nanaia kona hanau ana he kanaka Hawaii maoli maanei. Ma ka wa i nonoi ai na Hawaii i hoohiki malalo o ua Kumukanawai nei o 1887 I ka “Moi” a i ka Ahaolelo i Kumukanawai hou no lakou, ua kue lakou i ka lakou hoohiki i lawe ai malalo o ua Kumukanawai ia, a no ia mea, ua lilo lakou apau i poe hookahuli a wawahi i ua Kumukanawai la.
Aia ma ka mahele 2 o keia palapala Memoriala, ua ikeia ka hooia ana o na “Roialiti” imua o ka Ahaolelo o America Huiia, ua paaia ka hoomaluia ana o ua poe Roialiti nei, ka poe kokua i ke Kumukanawai o 18@ (a poe wawahi nohoi ia Kumukanawai ma ka makahiki 1893), malalo o ka mana ia o na pualikoa la i lako me na mea kaua o ke Aupuni Kuikawa o ko Hawaii Pae Aina. Eia na mahele manao ma keia hoakaka ana” (1) Ke au noho Aupuni mai ka makahiki 1887 a ka 1893, he au noho Aupuni Moi ia, aole la he au noho Aupuni Kuikawa ia. Nolaila, o na pualikoa e noho mana ana ia wa, he poe pualikoa ia o ke Aupuni Moi. E mahele hou ia keia au noho Aupuni penei: (a) Mai ka makahiki 1887 a hoea i ka makahiki 1891 (Ianuari 29 paha) oia ka hapa hope o ke au noho Moi o Kalakaua I., he au Roialiti no ia; aohe i lihi launa aku ke Aupuni Kuikawa ia wa: (b) Mai ka ia 29 mai o Ianuari. 1891. a hoe i ka la 14 o Ianuari 1891. a hoe i ka la 14 o Ianuari 1893. ka la i ae ai ke Poo Nui o ke Aupuni e kukala mai i Kumukanawai hou, elike me na noi lehulehu a na Roialiti. He au noho Aupuni Moi no ia, a oia ke au nohoalii o Liliuokalani; aole I ku ke Aupuni Kuikawa ma ia manawa; (c) Mai ka la 14 mai o Ianuari, 1893. a hoea i ka la 17, Poalua, hora 2 a oi o ka auina la paha, he au ia o ke Aupuni i nele i ke Kumukanawai o 1887, mamuli o ka ae ana o ka Moi e pau ia Kumukanawai i hakuia ai e ia: a he au ia a makou e olelo ae ai, he au anakia; (2) Mai ka hora 2 a oi o ka auina la o ka Poaiua, Ianuari 17, 1893. a hoea i ke kukalaia ana o ke Kumukanawai o ke Aupuni Repubalika o Hawaii, oia ke au i ku ai ke Aupuni Kuiklawa, a ola ka wa i ke ai kona pualikoa ponoi iho; aole hoi mamua aku; o na pualikoa mamua aku oia wa, no Kalakaua I. ame Liliuokalani no. Pehea keia lalau? (3) Mai ka wa mai i kukaiaia ai ke Kumukanawai o ke Aupuni Repubalika o Hawaii. Iulai 4 1894, a hoea mai nei i keia wa (1837) oia ke au noho Aupuni Repubalika.
Nolaila, mamuli o keia mau hoakaka ae la, e ike hou mai ai na Senate o Amerika Hulia i kekahi hemahema hou o ka poe Roialiti ma ka hoomakaukau ana i keia Palapala Memoriala.
Eia kekahi: Mamuli o na olelo i hoikeia ae la, ma keia hapa mua o keia Pauku, ua hooia aku na Roialiti imua o na Senate o Amerika Huiia, ame ia Aupuni nohoi, aoli na na koa Amerika i hookahuli i ke Aupuni Moi. Aku na na koa ponoi no o ke Aupuni Kuikawa. Ma keia olelo hoike, ua kue ikaika loa aku ia i ka Palapala Kue Aupuni a Liliuokalani i waiho aku ai imua @ Aupuni o Amerika @.
@
@ ke Aupuni.
O ka Pauko @ aole makou @ ka pono ano nui o na @ e ke Aupuni Republika @
Aia wa ka aoao 18@ o ka Buke 2 o ka @ o ko na Aina E @ o Amerika @. Kau o @ ke kope o na Kumukanawai @ oiaioia e Sam Parker, A. P. @ Wm. H. Cornwell, @ ma Honomua @ ano oia maoli no ke kope o ke Kumukanawai a Liliuokalani I haawi aku @ ia lakou, ma ka ia 14 o Ianuari @ koe nae na Pauku @ hoomanao ana, aole I komo @ ke he ana waiwai ko ua poe koa balota no na Linamakaa@.
O ka nui o na Pauku o keia Kumukanawai a ke @ e haawi mai @ na pono ame ua makemake o ka lahui kumu, I aneane e pau holookoa loa o keia mau Paemoku, he $1.
A eia wale @
@ mau hoa Ahaolelo.
(2) E hoonoho ana i na Keikialii Kawananakoa ame Kalanianaole I mau hooilina no ka nohoalii.
(3) E hoololi ana i ka noho ana o ka Ahaolelo i ka malama o Aperila.
(4) Na ka Moiwahine no e Kakauinoa a e apono i na @ ame na olelo hooholo apau. Pela nohoi me na bila a olelo hoohole i @ e ka Ahaolelo e kue ana i kaua @ ana.
(5) Ka uku o na lunamakaainana @ hoomahuahuaia ae mai ka $25@ mai a @ka $500 no elua makahiki.
(6) Na ka Moiwahine e koho i na lii Ahaolelo, aole nae e oi aku mamua o 24.
(7) E hiki no ke hoomahaahuaa ka heluna o na lunamakaainana mai ka 25, elike me ko keia wa. @
(8) O na poe makaainana kupa wale no ke aeia e koho balota, a e hoomina ke ana waiwai o na poe koho balota.
(9) E noho na lunakanawai o ka Aha Kiekie no ka manawa o @ makahiki, aole no ka manawa a pau ke ola.
(10) E kohola na kiiaina no keia ame keia mokupuni no ka manawa o ehia makahiki.
O keia wale ae la no na wahi pono o ke Kumukanawai a Liliuokalani i makaukau ai e haawi mai ma ka la 14 o Ianuari 1893.
Aka, aole paha keia o ka pono a ka poe Momorialiki i makemake ai. Heaha la ia mau pono? Aole makou I ike. Malia e ike ana no na Sen@ Amerika Huiia.
O keia mau mea apau a makou li hoike ae la, aia wale no ia ma na Pauki 1, 2 me 3 o ka Palapala Memoriala, a koe okoa aku he 10 Pauku. No keia wa, ua manao makou, ua lawa ka makou hoaia iki ana ku I na kumu hoike a makou I manao ai, ua ku keia mau Pauku o ka Memoriala Huna o na Kahua ku i ke kanaluaia. Ke loaa ia makou he wa pono i keia pule ae, e hoopuka hou aku no makou i na manao hoakaka no na Pauku aku i hoe.
AHA MELE NUI
E wehela ana he Aha Mele Nui e na Haumana o ke Kula Kamehameha @ me Kamehameha (2) maloko o ka luakini o Kaumakapili ke hiki aku i ka Poaono ope o keia mahina. Oct. 30 1897. no ka pomaikai o ka hale halawai o Kapalama.
O napauli himeni e komo ae ana a e haawi i ko lakou mau kokua no keia hana, oia ka hui o na keikikane o Kamehameha hui o na kaikamahine o Kamehameha, hui o Kapalama ame kekahi mau hui e ae i mkaukau no keia hana.
E meleia ana na himeni me ka eleu ame ka nani maoli no – ku I ka @ ame ka nanahe.
E naue nui ae kakou e na hoaloha ame na makamake e ike i ka po lea o Haialii o lohe pepeiao auanei.
E hemo ana ka puka ma ka hora @ p.m. a e hoomaka ana na hana ma ka hora 8 ponoi. Uku komo: he kanalima keneta wale no.
He mau hebedoma i haia ae nei, ua loohia iho ia ka lunahooponopono me kekahi anu ikaika loa, a na ia mea i hookomo aku laia lioko o kekahi kulana kupilikii. He mea maopopo loa, he ma’I la grippe inoino loa kei a i kona ike ana i ka pilikia ua lawelawe koke oa i na keehina apau e loaa ai ke oia koke ana. Mamuli o na olelo hoolaha no ka LAAU KUNU A KAMALENA, ame na olelo hoomaikai he nui i komo ma ia mau olelo hoolaha, ua hooholo iho ia makou e heao mui i ua laau ia. O ka olelo ana aku ua loaa io mai la na hopena maikai mailoko mai o ua laau la, he olelo maiani wale no ia no kona waiwai io. Ua hoohana kamahao loa keia laau, a o ka hopena ua loaa ke oia pale@na a mau loa hoi. Aohe o makou kanalua ma ka hoaiai ana’ku i keia Laau Kunu maikai loa I keia ame keia mea i loohia i ke kunu – The Banner of Liberty, Libertytown Marylani, E kualia ana e na poe kuai laau lapaau apau. O Benson, Smith & Co. na Agena ma Ko hawaii nei Pae Aina.