Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVI, Number 31, 30 July 1897 — Wela ka hao i ke Kuhina Nui o Hawaii. Hawaii kue ia Iapana. Ke Koi Hookolokolo Aha Uwao. [ARTICLE+ILLUSTRATION]

Wela ka hao i ke Kuhina Nui o Hawaii.

Hawaii kue ia Iapana.

Ke Koi Hookolokolo Aha Uwao.

Xo kekahi wa loihi i hala ae nei i ake ai makou e loaa mai na hoike pili Aupuni no ka mea e pili ana i ka Nlnau lapana e noonoo nui ia nei i keia mau la mawaena o Hawaii nei ame ke Aupuni Imeperiela o lapana, a hoea mai la nae ma ka Poakolu o ka pule ekolu o keia mah»na, aia hoi, ua hookoia mai la la iini i hookaukeiloia ai e makou. mamuli o ka hoolaha akea ia ana ae o ka hoihe a ke Kuhina Nui 0 Hawaii, oia o Kupa, no na mea e pili ana i na launa palapala i hanaia mawaena ona, ma ka aoao o ke Aupuni Hawaii. ame Kuhina Shimamura, ma ka aoao o ke Aupuni o lapana. Nolaila, e lilo ana na mea a makou e hoolaha aku nei ma ko makou pepa o keia la i waiwai nui no ka poe apau e heluhelu ana i lre Kuokoa, a o ka oi loa aku nae, no ka poe i lilo i poe lawe mau i keia pepa. Ma ke kakahiaka Poakolu, lulai 21, ua hoike mai la ke Kuhina i na poe kakau nupepa o loko nei o ke kulanakauhale (na poe nupepa haole) e haiawai pu aku me ia ma kona keena oihana ma ka hora 11 oia la, a mamuli o keia kauoha. ua hoea aku malaila 1 kekahi mea kakau o na nupepa "haole" e hoopukaia nei e ko makou halepai uei. Ma keia kukai kamailio ana a ke Kuhina me na poe kakau nupepa, ua hoike mua mai la ke Kuhina ma ka hoakaka ana mai penei:

"Ua hoomaka mua ia na iauna palapala ana ma o kekahi palapala kue la i waihoia mai e ke Kuhina Noho o ke Alii. ka Emepera o lapana, oia hot o Kuliina Shimamura, no ka hoole ana o ke Aupuni Hawaii 1 kekahi poe eemoku i hoea mai ai ia nel ma ke Shinshiu Maru. Ma ka oiaio maoli. me he mea la ua pili wale no na launa palapala ana i laweiaweia no keia moku hookahi, eia no nae hoi ua kamailio iki ia no no na moku e ae, oiai *ua ano iike ioa no lia mea apau e pili ana i keia poe moku apau. "Ua hoea mai imua o'u ke kue pili oihana a KuMna Shimamura ma ka la 20 o Maraki, a ua puka mai keia mamuii o ka hoike ana'ku o ke Kapena o ka Shinshin Maru iaia e hoihoi hou ia aku ana na eemoku maluna o kona moku. Ua kukulula ke kue a ke Kuhina maluna o ka aelike kuikahi mawaena o na Aupuni elua. Mahope iho o na kukai palapala hoakaka mua ana. ua pane maoli akn la au i kana palapala o ka la 2 o Aperlla. "Ma keia palapala ua hoike aku la au i ke kulana i ku ai ke Aupuni, a holke aku la iaia i na kumu i ae ole ia ai na eemoku o ke Shinshiu Maru ame ka ,Sakura Maru e lele mai i uka nei. E hoomanao oukou, he ekolu mahele o ke!a poe eemoku: Ka aua, ka poe i loaa na aeilke i kakaula me na hui hoopae-Hmahana no ka hana ana ma keia aina a i neie hoi i ke dala ma ko lakou paa ana. "Ka eiua: pia ka poe i loaa he ae~ like me ka Hul Hoopaelimahana o Kohe. ka Hui Hoopaelimahana Hiroshlmo, a o ka Hui Hoopaeiimahana Morioka hoi. "Ekolu: O ka poe l hele mai ma ke ano knokoa loa. to)e malaio o kekahl papa hoopaelimahaaa. "No ka mea hoi e pili ana i ka papa mua, M wahi a Kuhina Kupa, "mamua o ka hoea ana mai o ka moku Shinshlu Maru, ua hele mai la ia nei o W. Gali««her, kai hoike mai he hoa hut ola no ka Hui Hoopaelimahana o Kobe a hoike mai la aoie i kookoia na keehina maa mau i pili i ka pae ana mai 0 na eeemoku, a nonoi mai la e aela aku nohoi na poe eemoku e lele mal 1 uka nei o ka aina. Ua hooieia akn nae keia noi, oiai aole lakou i hele ma! malalo o na olelo o ka Panku 1 o ke Kanawai €6 o na Kanawai o ke An* puni Kuikawa. Ma ka w* I ko mai al

irc-le hoi lakeu i kahi <iala. j "l*a hoolreia nae !?eīa poe aoi<? e noho j 110 uka irei o ka aina, oiai aole i aponoia ko lakou mau palapala aelike (kepa) ; o ka Papa Hoopae Limahana. Mailoko mai o ka heluna apau o na. eemokn he 37 vrale no kanui o V.a poe i aeia e noho i «ka nei o ka aina, oiai he mau palapala aelik» ko lakou i aponewa. "No ka mea uoi e piīi ana i k:a poe o ka papa ehia. he 317 poe eemoku iiuna o ka moku i loaa he $50 pakahi, aka nae, ua hooleia no ko lakou lele ana a noho i uka nei o ka aina, oia-. ua tihiia mai lakou e na hui hoopaelimahana ia lakou ihi). ma o ko lalion man luna-hoohana la maanei. e iml lakoii i hana na keiß poe eemoku ma j ka ~wa e hoea mai ai lakou i keia alna. j O ka mea i hooholoia no keia mea, olr. ; he hana kue kanawai keia ma lea i aoao o na hui hoopaelimahana, a peln | no"iioi na poe eemoku, ua kue maoli no lalKou i naolelo o ka Pauku 1 o ke Kanawai 17 o 1895. Eia nae, ua kapaeia mawaho āku o na paa ana a ke kanawai na poe i noho la nei mamua. a pela hc>l me na wahine i hoea mai he mau ohana ko lakou niaanei. "'No-ka poe hoi o ka papa ekolu, oia "ka poe i hele mai mawaho ae o kekahi h«i hoopaelimah&na, a i loaa hoi na makaukau a pau a ke kanawai i hoakaka mai ai no ka hookupono ana i ka lēle ana i uka nei o ka aina, ua aeia £fku no ia poe. ls T o ka mea hoi e pili ana i ke Sakura Maru, aia he 163 poe eemoku i loaa na palapala aelike me kK Hui Hoopaēiimahana Morioka i

ka mokimhi, ua ikehi he hiki ole ke lawelawe pono ia ka hana o ka nana pono ana i na poe eemoku maluna o ka mokuahi, nolaila ua hooleleia na poe eemoku ma ke Kahua Hoomalu. "Ma ia wa i ikeia ai he 146 poe eemoku i loaa na palapala aelike no ka hana ana maloko nei o ka aina, a ua kakauinoaia hoi ia mau aelike mamua o ko lakou haalele ana'ku ia lapana. Ua ike pu ia nohoi ua liookaa e 1a no na uku moku o keia poe e ka hui, a ua like loa no me na aelike o ka poe i hoea mai ma ka Shinshiu Maru, a ua hoopukaia no ka olelo hooholo no kela poe elike la no me ko ka poe mua, me ka hookuuia ana noho'i o kekahi poe elike me ko ka poe mua. 0 ke keehina hana a keia Aupunl ua hoomauia no ia ma ke alahele i holke mua ia aku ai I na luna Aupuni mai kou Aupuni mai. "Ua hoala aku an i ka noonoo ana iloko ona no kekahi palapala i hoounaia aku i ke Kuhina mamua aku o Kuhina Snimamura, oia hoi o Mr. Shimizu. maloko oia palapala i oleloia ai 'ua noa no i keia Aupuni i na wa apau e kaiipalena a e kaohi i ka oihana hoopaelimahana. o ka oi aku nae o na hoopaelimahana i lawelaweia e kekahi poe kuikawa/ Aole keia mea i hanala mamuli o ka manao makaewaewa i na makaainana lapana, aka. i kulike al ia me ka ULni o keia Aupuui e loaa iaia ka mana o ka hooponopono ana i ke komo nui ana mai o na eemoku e hoohanaia aku ana ma ke ano he poe Hmahana. "He mau la mahope mai, manao an, o ka ia 6 ia o Aperila, ua pane mai ke Kuhina Shimamura. a mahope iho o na olelo maa mau o na launa palapala ana, oleio mai la oia: •* 'Ma ka lapana lawelawe hana ana apau me Hawaii. oiai nohoi he wah! Aupuni uuku ia, ua iawelaweia no ia a e hoomauia aku ana no hoi ia ma ke kuiana pookela o na hana a me ka oluolu. elike no me ka lapana lawelawe- hana me na Aupuni oi aku o ka īkaika/ A holke mai ia nohoi ke Knhlna ma ia palapala, e waiho aku ana oia i keia ninau no ka noonooia ana e koiva Aupuni. me kona hoomau ana mai no nae i ke kuhikuhi ana mai no kahi o ke knikahi ana i manao ai na uhaiia. oiai ua oleio mai )a !a: 'No ka mea e pili ana I na poe eemoku o ka papa mua. Oiai paha i hooko pili pololei ole ai lakou me na mea i kauoha ia e ka Papa Hoopaeiimahana, eia n&e ma k» manao ano nui o ke kaaawai, ua hooko no lakou.

j " "Ma ka noonoo akea maoli ana hoi.' | | i h-v>omau mai ai o Kuhina Shiroaixinra. | ] 'iwle anei he oi loa aku ka pono aole i ; e hookau aku i "ka piiikia maluna o i ki ia poe kanaka naaupo. mahope iho j i £ ko lakou wawahi ana ae i ko | : noliona home a kuai lilo akn la hoi i \ i ko lakou mau wahi lako, a hoea mai ! ! ia ia ia neī ua hooleia akn la lakou, no ke kumu, aole lakou i hooko i na | "kauoha apau a lia Papa Hoopaelima--1 hana? Ua alakai hewa ia T>e,' wahi a 1 ke Kuhhia ilapana) i hoomau mai ai. \ 'tio ka mea e pi\i ana i na poe eemoku o ka pnpa elua, no ke ano maoli o kela | oleio eelike. Oia iho la ka mea i hooi holeia na kaniiwai laulaha oke AuI puni o lapana no ka mea e pili ana i ! na poe eemokn apau mai lapana mal, j i niea hoi e Kaupaleia aku'ai na no- : hcnr. -popllikia e loohia ana paha i na ' ; poe a•nioku lapana ma keia aina. He j ! peno e aponoia keia hooponopono ana e kou Aupiml, oiai e k&kua ana keia ī-ulaliooponopono no ka hoolaleo ana 1 ke kanaka eemoku i mea e loua ai he olanona mahope iho o kona hiki ana mai ia nei. l r a hoea mai keia poe ia nei, aole ma "fee ano he poe bepa, aka, ' malee ano he poe eemoku kuokoa loa. ! A olai lakou «a haawi "mai i "ka huina o $50 elike me ke kuik«\hi, he mea pono ; lakou ke aēia e pae mai i uka nei o ka j aina. 4 * 'Aole au i ike.' i hoomau mai ai no ; o Tvuhina Shimamura iloko keia palapala hookal\i no, 'he mea pono ke j I hookaawaieia mawaena o na lapana , ■ i noho mua ma keia aiiui :ame ka poe j ; i noho mua cfie.' I

"Mahope iho o keia mau hoakaka ana," wahi a Kuhina Kupa, "ua kamailio mai la oia (ke Kuhina lapana) no ka mea e pili ana i ka hookauiua ana i ka hoopaelimahana e lawelaweia ana e na pae kuikawa. Ua olelo mai la ia, aole i loaa ke kuleana i ke Aupuni e kaupale a e hoololi paha, aia wale no a hoololiia ke kuikahi. "Ua loaa mai ia hoi ia'u, mai ka lima mai nohoi o ke Knhina Shimamura, he palapala i kakauia ma Tokio, Aperila 19, e Kauna Okuma, ke Kuhina lapana no ko na Aina E, a maloko o laila i hoike mai ai oia i na mea e piii ana i na eemoku maluna mai o ke Shinshiu Mam o ka la 3 o Aperila. Ma keia palapala i hoike mai ai o Kauna Okuma i kela Aupuni ua noonoo pono oia i na ninau apau i pili. a oiai nae i haawiia al na manao makamaka apau no ka hoomama ana ae i ke koikoi o ka hana 1 hanaia, ua manao no nae ke Aupuni o na hana makamaka ole i hoopiiia mai, na kue loa ia i na pono kuikahi o na makaainana lapana. "Malalo ponoi hoi o ke kuikahl o ISTI , a mamuii hoi o ka hoopili ana mai i ka ru)a alakai i pili i ka lahui i pulama loa ia (most favored naUon) i ikeia ma na kulkahi e paa nei i keia wa mawaena o Hawaii ame na Aupuni e ae, ua loaa i na makaainana lapana, elike la nohoi me na knpa o Hawaii, ka pono kuokoa ame ke keakea oie ia e komo me ko lakou mau moku ame na ukana ma na wahi apau. na awa ame na muliwai maloko o Hawaii i weheia no ke kalepa ana me ko na aina e. "2. He kuleana ko lakou e hele ai» e kalepa ai, e noho al a e lawelawe at i kela ame keia oihana ma na wahi apau 0 Hawaii. "3. Ua kuleana lakou I ka hoomalu mau ia ana e ke Aupuni Hawaii, ma ko lakon mau kino ame ka waiwai, a j pela pn hoi me ko lakou man pono ki^ila. "4. Ua knleana nohoi iakou ma ka hele keakea ole ia ana imua o na aha hookolokolo o Hawaii no ka hoopii ana a no ke pale ana no ko lakou mau pono. ma aa keehina apau o ka mana hookolokolo 1 hoonohoia e na kanawai, a "5. TTa noa hoi la lakou. malalo o; na kumu apau, e koho a e hoolimalima ; 1 poe 1010. poe kokoa a poe aipeoa paha < mai waena mai o ka poe a iakou i ike ai he kupono ke hoomana aku e hana j no lakou a ma ko iakou lnoa paha. j " 'Mamull o ke kapaeia ana o keia -

mau pono.' i kakau mai ai o Kauna Okuma. "ua kipaku ma- ; oli ia mailoko aku o ka aina he : pw makaainana lapana. mahope iho \ nae o ko lakoa hoopaaia aua no ke- i kah'» wn !cihi. a me ka hoopuka oio , ia ana hoi o ka olelo hooholo kanawai. j me ko lakou ae ole ia ana e kvi imua \ o na aha 'nookolokolo. me ka ae oie j ia rtua hoi e kuka pu me ko makou [ luna Aupuni malaila/ | "Aole nae i hoikeia mai aole loa e j paholaia mai ana na keehina hana oia ! ano. i na kupa o Hawaii malalo o ke- > kahi mau kumu. O ka mea oiaio nae. ] ua hookahuaia keia hana inaluna o ka I hoomaopopoia ana o na poe i komo ma j keia hana he poe lakou no ko na aina ! e. a mamuli o ka manao kanawai, sia • no lakou mawaho aku o na pnlena o Hawaii. i "Ua olelo 'mai nohoi o Kauna Okuma ua manao loa kona Aupuni o ke Ka- I nawai 17 o 2SSS ame ke Kanawai j o ka makahiki mamua aku. ina o na 1 hoakaka pololei ia ana oia inau kanii- ' wai elike me ka na iuna Aupuni Ha- | waii i hana ai. alaila. ua kue loa ia i • ke kuikahi e ku nei i keia \va mawa- i ena o na Anpuni elua. O ka hoopono- ! pono pololei ia ana o ka hana hoopaeiimahana. wahi ana i ae mai ai, oia no , ka hoohana kupono ia ana o ka mana | hoomalu (poliee power) o ke Aupuni. { a o na kanawai knpono ma ia mea. e j hooko kupono ia ana hoi aole ia he j mea e hoala aku ana i ke kue ana niai lapana mai. Ma keia hihia e ku nei j ua liooko kapakahi maoli ia na kana- I wai i lilo i mau mea kue i na rula maa j mau, a o na lawelawe hana ana a na | mana hookoiokolo kuikawa o na luna ' Aupuni Hawaii aole ia i paa. a o ka j hooleia aua mai o ka aha i hoohala- j haiaia aku ai i mea e loaa mai ai kana | kokua ana, he hoole ana ia i ka pono hookolokolo. Nolaila, o ka manao hope ; o keia, oia ka manao ana o ke Aupunl ! o lapana e ike aku ana keia Aupuni i ka loina pili i ka uku polio. a o kekahi, I na nonoi mai lakou no kekahi hooia • ana aku, aole loa e hana hou ia na . hana o keia ano. ■

"O na hoakaka e p'ili ana i ka huina nui o ke koi, wahi a Kaua Okuma i kakau mai ai, e lilo ana ia i kumuhana no kekahi palapala hou aku, aka, ke olelo aku nei nae au maanei. aole i ioaa mai ia palapala i keia wa."

Alaila, hoomau mai la o Mr. Kupa i kana kamailio ana: ,r E hoomaopopo onkou, o ka'u palapala mua aoie ia ma ke kulana paio a olelo pale aku paha. He palapala hoakaka wale no ia no na mea maoli i ikeia ma keia moohihia. Mamuli nae o na palapala mahope mai i puka mai ai he mau kuinu e ae, a i keia wa ua hoahewaia mai la keia Aupuni no kona hoololiloli wale ana i kana keehina hana i mea e kupono ai i ka wa i makemakeia ai e hana pela. "Ua pane aku au i keia palapala ma ka la 24 o Mei, a o ka'u pane no ke kumu mua iloko o kana palapala, o ka ninaninauia ana o na eemoku imua no ia o kekahi aha ku i ke kanawai, a o ka oielo hooholo a ka Aha Kiekie, e kakoo ana 1 na luna o ka Oihana Dute, ua kukuluia ia maluna o na rula alakai maopopo i kukulu paa ia, a o ka hopena i hooholoia, he hooia lawa loa ia no ka hoole ana, aole i loaa ka pono i loaa ia lakou ma o ke kuikahi ia. O na kanawai i hoikeia ae nei he mau hooponopono ia no ka pulama ana i na kanaka o keia aina mai ka poe eemoku i kupono ole, a o ka paa ana oia mau kanawai aole hiki hololea ke kue ia mamuli o ke kumu ua kue ia mau kanawai i ke kuikahi, oiai aoie i pili wale no na kaupale ana a keia mau kanawai i na makaainana lapana wale no, a koe na kanaka o kahi mau aina e ae. O na olelo o ka Pauku 1, Kanawai 66 o na Kanawal o 1894, aia pono no ia maloko o ka hoohana kupono ana o ka mana hoomalu o ke Aupuni, a ua kupono hoi la mau kanawai no ka maluhia ame ka nohona oluolu o kekahi lahui. O ke kuie&ea e hooholo ai ia mau kanawai, he pono pili paa ia a ku nohol i ke kanawai. Ua koi aku au, he kuleana ko keia Aupuoi elike nohoi me ko na lahui kuokoa e ae, e malama laia iho mai na hopena ino mai apau e hoea mai ana mamui! o ke komo kaupalena ole ana mai o na poe eemoku. e hoopilikiaia &i hoi ka aina ma kona kulana noho pono, kulana ola ame kona mau pomaikai kalai waiwai kuloko, a mai kekahi hoopaelimahana mai hoi i hoeueuia a oi wale akn ka heiuna nul i ka mea maa man mamuli o na Uiwelaweia ana o kekahi poe kanaka a poe ahahui hoi mamuii o ka manao imi pomaikai. a o ke knmu nohoi oia o ka hoopaeUmahana, he mea hoi ia e hoohihlaia ai ke kulana oihana paahana maanei, a no ka mea hol kekahi e piH ana i ke kulana maluhia o ka lehulehu. a mamuli o ka loaa ana o keia mana hoomalu kaloko. e hoohanala aku ana ia no ka malu ame ka palekana. na hoaahula hoi me ka maea e hooholo ai no ka wa pono e hoohapaia aku ai la mana." (Aole i paa.) He mea pono i kela ame kaia ohana ke loaa ona !aau lapaau mama no na ma'i o ka opu. I iaau iapaaa puhili ole no ka "iloku ino loa o ka lepo" (Diarhea) Nahu, Umii, Kolera ame na ma'i apau o ka opo, aole he iaan iapaan oi aku o ka malkal ellke me ka PBHRY DAVIS LAAU PENIKILA (Pain Kitter). Ua iawelmweia keia laau no na makahiki he kanallma, a ke j hana mau la nel 1 kela ame kela ia. ma na aina apau o ka honua nei O ka RuJ Kuai Laan Lapaan o Hoiß*ier, i ka Afcaa.

KUHINA COOPER.