Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVI, Number 26, 25 June 1897 — Page 1
This text was transcribed by: | Lanaki Apele |
This work is dedicated to: | The Apele Family |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
BUKE XXXVI HELU 26 HONOLULU. POALIMA, JUNE 25, 1897 NA HELU APAU 2656
Ka Moiwahine Vitoria O na Aupuni Hui O Beritania Nui
Emepera Wahine o Inia
1837 1897
Kanaono Makahiki o ka Nohoalii ana.
KA LA IUBILE DAIMANA.
O ka Poakolu nei, Iune 23, oia ka la i alanaia ae ai ma Honolulu nei na hana hoohiwahiwa apau no ka hoomanao ana i ka Iubile Daimana o ka Moiwahine Vitoria o na Aupuni Huila o Beritania Nui a Emepera wahine hoy o Inia, no ka piha ana o na makahiki he kanaono o kona noho Moiwahine ana no ka lahui Pelekane. Aole nohoi o na kanaka Pelekane wale no kai komo iloko o na hookiwahiwa ana i keia la, aka, o na lahui e ae no kekahi mawaeua o ko kakou poai nei i komohia ou aku i na hooulu mahiehie ana i na hana o keia la. Ua hoike ae nohoi ka lahui oiwi o Hawaii i ko lakou makahehi i ka mea nona ka la, mamuli o o ko lakou komo ana ae iloko o na hana e mahuahua ai ka hihimanu “kiulaia” o keia la.
He mea makehewa no makou ka haku ana i moolelo “halelu” maoli e hookela ana i na hana kaulana hanohano loa a keia moiwahine pookela loa o ke ao nei ma ka nohona hoomalu Aupuni. Olai, he moolelo kona i kaulana mawaena o na lahui holomua apau i ka poepoe honua nei.
E hoomanaola, o Vitoria oia wale no ke keiki a Edewada, ke Duke o Kent. Ka helu eha hoy o na keiki a Kini Keoki III. Me ke Kamaliiwahine Louisa Vitoria o Saxe-Coburg. I ka make ana o kona luaui makuakane ma ka makahiki 1820 a mamuli hoy o ka nele ana i Geoki IV. Ame kona mau hoahanau, oia hoy na Duke o York ame Clarence i ke keiki. Nolaila, a no la mea oia ka helu eono o na poe o loko o ka ohana alii o Hanova i lilo i Moi Aimoku. Ua hanauia o Vitoria ma ka la 24 o Mei, makahiki 1819, ma halealii Kensington. Hookahi mahina mahope iho o kona hanauia ana, ua bapetizoia oia e ka Aki Bihopa o Canterbury ame ka Bihopa o Ladana maloko o ka ipu wai gula no ka oihana bapetizo, i laweia mai ai mailoko maii o ke Towera. A kaheala iho la kona inoa o Alexandrina Victoria mamuli o ka inoa nohoi o kona luaui makuahine Mahope mai nae, ua hooholo ponoi iho ola. E kahea wale ia no kona inoa o Vitoria. Ma ka la 23 o Ianuaei, 1820, make aku la kona Iuaui makuakane. O ka inoa hoohanohano kaulana loa o ka Moiwahine oia no ke Duke wahine o Kent.
Ma ka la 30 o Augate, 1834, ua lawelaweia ka oihana kaulima, i kapaia he kepirimatto maluna o ke “Alii,” maloko o ka halepule alii Sana Iakobo. Na Aki-Bohipa o Canterbury ame ka Bihopa o Ladama i lawelawe i keia oihana laahia maluna ona. Ma ka la @ o Mei, 1837, piha iho la ka 18 o kona mau makahiki, a hehi iho la oia i ka papahele o ke “kanaka-makua.” Ma keia la i haawiia ae ai e na poai aloalii apau na papa ahaaina hoohiwahiwa o keia ame keia ano, a ua lilo maoli no ia i la “Kiulaia” hanohano a puni o Beritania Nui..
Ua haawi ae o Kini Williama IV. He aha hulahula, a ma ia aha hulahula i lolo ao ke Aliiwahine opio i malihini hanohano helu ekahi no ia aha, a noho iho la oia ma ka noho alii i waenakonu o ua aha hula la. I keia la i haawi makana mai ai ka Moi @ he piano nona ka waiwai io o 200 @ (me ka helu dala Pelekane). Aole i hiki kino mai ka Moi ma keia aha hulahula, oiai e waiho ana ia ma kahi moe no ka ma`i. Ma ka la 20 o Ine, 1837, make iho la ka Moi-Kini Williama IC.- ma Windsor Kakela. Oiai ua ike maopopoia e na alii ame na poe apau I lili I ka Moi e hoea mai ana ka wa e laweia aku ai ke ola o ka Moi, nolaila, ua malama mau ia ka he kaa lio, I hiki ai ke kii ia aku Aliiwahine opio. Ma ka wa mua loa e ikeia ai ua haalele mai ke ola o ka Moi I kona kino lepo. Ma ke sekona mua loa I lele loa ai ke aho o ka Moi, oia ka wa a ka Aki Bihopa o Canterbury ame ka Bihopa O Ladana i kau ai maluna o ke kaa i hoikeia ae la a holo aku la no ka Halealii Kensington. A penei ka moolelo o keia huakai a na elele I kii aku ai I ke Aliiwahine opia.
I ko laua hoea ana ma ka puka pa, ua noke laua I ke kikeke, I ke ku’iku’I me ka ikaikaa, me ka hanakuli pu ana nohoi no kekahi wa loihi loa a ala mai la ke kiai puka. I ko laua komo ana aku iloko o ka pa ua hookalua hou la ka laua huakai, oiai I ko laua hookani ana I ke hele kahea no ka wahine lawelawe o ke Aliiwahine opio ua hala hou he wa loihi. A I ke ala ana mai o ua kiai la, a hoomaupopo I ke kumu o kena hoalaia ana`ku, ua hai ia mai ia laua, ua ka-la loa ia ke Aliiwahine opio e ka hiamoe kulipolipo maikai, aole hoi hiki ola ke hoalaia. Aka, ua pane aku nae ua mau elele ko`iko`I nei imua o ke kauwa: “He hana pili Aupuni ani nui loa ka maua I hele mai nei Imua o ka Moiwahine, a nolaila he mea pono ke kapaeia ae kona hiamoe ana e keia hana. “He oiaio ua ala mai la ke alii. A, aole nohoi oia I haawi mai I manawa hou no na elele e kali, ai nona me ka pihoihoi nui, oiai I kona ala ana mai mailuna mai I kona wahi moe, ua hele pololei mai la ola no kahi a na elele kii alii e noho ana. E kuuwelu ana no kona lauoho ma kona mau kipoohiwi. A e hiolo ana na waimaka ma kona mau papalina, aka. He kaulana hiehie ame na hiohiona o ke kupaa ke ikeia aku ana maluna ona.
O na huaolele mua loa a ka moiwahine i pane aku ai imua o ka Aki-Bihopa, oia keia: “Ke nonoi aku nei au i kou likomaikai e pule oe no’u.” A no na makahiki he 60 i kupaa ai keia Moiwahine mauli o nei mea he pule.
He mau hora kakaikahi wale no mahope iho o ka loaa ana mai I ua Moiwahine nei ka lono no ka make ana I ka Moi Wiliama, aia hoi, malama iho la ia I ka halawai pili Aupuni mua loa me kona Aha kukakuka malu. Ma keia halawai ana a ka Moiwahine opio me ha Aha kukakuka malu o ke Aupuni, ua nui kona mahaloia e na mea apau no ka hiehie, ka ihiihi, ke kapukapu ame ke anoano alii o kona kaulana ma ia akoakoa ana. Me ke kuoo pihoihoi ole ua lawelawe oia I na hana me ka holopono. Hookahi hora mahope iho o ka pau ana o ka halawai ana o ka Aha kukamalu. Ua noho kino aku la ia ma ka halawai a ka Aha Kuhina. I ka pau ana oia halawai ana, ua huli hoy aku la oia imua o kona luaui makuahine, a hina aku la oia maluna o kona poli. Me ke kahe ana iho o kona mau waimaka. A i ka akakuu ana o kona ano pihoihoi a pioloke, pane ae la oia i kona makuahine: “Aole hiki iki ia’u ke manaoio he Moliwahine au no Enelani nei; aka, ke manao nei no nae au. Owau io no kona Moiwahine iaia: “E kuu aloha, ua ike no oe, o oe io no Enelani nei, oia na mea i hooiaio mai ia oe no ia mea.” Me ka mino aka mahiehie ana hoy ma kona mau papalina pane ae la ia: “Oiai o kau wahi kaikamahine uuku nei ka Moi o keia Aupuni nui, alaila, o oe auanei ka mea mua loa a’u e hoao aku ai i ko’u kulana Moi. Nolaila, e kuu mama aloha, ke kauoha aku nei kou Moiwahine ia oe e hookuu hookahi mai oe iaia no ka manawa o 2 hora.”
Ma ka la mahope iho o kona kau ana ae ma ka nohoalii, ua laweia aku la oia i ka Halealii o Sana Iakobo, me ka ukaliia ana e na koa kiai hulu-aa i ke alo alii o Pelekane, a malaila hoy olia e hoike akea ai iaia iho, ma ka puka aniani o kekahi keena i kapaia o “Keena Aloalii,” elike me ka mea i maa i ka hanaia e na ohana Alii Pelekane i lilo i Mei. Hookahi pule mahope mai, ua wehe aku la oia i ka Ahaolelo mua loa o ka hoomaka ana o ke au o kona noho alii ana. A ma kona wa i heluhelu ai i ka haiolelo alii no ka wehe ana i ka Ahaolelo, ua nui kona mahaloia no ka maikai o kona leo ma ke kamailio ana, ame ka moakaka ma ka hoopika ana i na huaolelo.
Ma ka la 28 o Iune, hookahi makahiki mahope mai ua malamaia ka oihana Poni Moi maluna ona. He mau la mamua ae o ka hoea ana aku i keia la, ua piha pu na Alanui he lehulehu o Europa, me ko lakou mau kahiko nani apau. A i ka hoea ana mai hoy o ka la Poni Moi, ua ulupuni loa na kanaka i ka hauoli, a ua kapaia na ulumahiehie o ia la mawaena o na makaainana, “Ka Ulaia Poni Moi.” Ma ka hora 10 me 30 minute o ua la ‘ia, na ua kani ae la he pukuniahi, a e hoike ana ia pu ua howa mai la ke kaoo alii ma ka “puka kahunapule” (abbey door), a haia ka hapalua hora mahope iho hoea mai la ke kaoo alii malalo ae o kahi i ku ai ka ogana, komo mua mai la ke kaoo o na poe i aahula me na lole hooluu makue, a ia wa i lulumi aki ai na kieei ana a ke anaina. O ke mahele mua, oia ka papa alii loloa kohu ahuuia e wewelo ana na hu’a i hope; alaila he papa alii aku no, a hoea mai la i ka
(E nana ma ka aoao eha)
KAMAKIIWAHINE HELENA.
Schleswig-Holstein. Hanauia Mei 25, 1846.
KEIKIALII ATA.
Duke o Connaught. Hanauia Mei 1, 1850.
KAMALIIWAHINE VITORIA (Moi).
Emepera wahine-kane-make o Geremania. Hanauia Nov. 21, 1840.
KEIKIALII ALFRED.
Duke o Edenebror. Hanauia Aug. 6, 1844.
1873
ALBERT EDWARD.
Keikialii o Wale. Hanauia Novemaba 0, 1841.
1897
Ka Moiwahine ame Kana Mau Keiki.
KAMALIIWAHINE LUISA.
Marihioness o Lorene. Hanauia Maraki 18,1848.
KAMALIIWAHINE BEATRISIA.
Battenburg. Hanauia Aperila 14, 1857.
KEIKIALII LEOPOLP.
Duke o Alahani. Hanauia Aperila 7, 1853.
KAMALIIWAHINE ALICE.
Hesse-Darmstade. Hanauia Aperila 25, 1843.