Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVI, Number 9, 26 Pepeluali 1897 — HE MOOLELO NO KEONIMANA KEO. KA EUEU PUUWAI WIWO OLEKA HOOPAKELE O KA MEA NAWALIWALI-A O KA WELI HOI A KA POE HAIHAI KANAWAI-A O KA MOI O NA LUA ELI GULA. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO KEONIMANA KEO.

KA EUEU PUUWAI WIWO OLEKA HOOPAKELE O KA MEA NA-WALIWALI-A O KA WELI HOI A KA POE HAIHAI KANAWAIA O KA MOI O NA LUA ELI GULA.

MOKUNA L H*i e ka oio&o o :a >:€t:ca ia. Aia n:a K<?kahi. JKW o -a ;ukauk*s.u i;i. e noLo aaa he kanaka rf»c.v ruiiikui laaioeloe. He kanska ou :na kahi o kiinakoiu-knmanialima a oi tki paaa. He umiuaii eleelo ke haiaOiU aua ma koaa auwae.' O kaiii mua Lae au e hoomaopo'po aku ai no ua kunaka la. oia no kona maa onohiiiiaka. oiai ua iike ioa ka weli o kona raau onohi maka me ko ke tiga ahiu. e hoike ana hoi fae kanaka kuemi hope oie oia ma kana mea e manao ai e hana. Ua hoike mai hoi na kahoaka u ua kanaka !a. he puuwai eleele o ke ano maaiea loa. Aole loa oia he kanaka pnpuka. aka he kiinaka au e ka mea malihini e kapa aku ai. he kanaka ui, eia nae, ua hiki__ole i kana hoonalonalo ke huna iho i ka mea a ke Akua i kukuni ai ma kona helehelena. O ke kulana hoi o kona poe hoa e nonoho ana, ua hiki loa ke ike ia aku he poe lakou o ke kulana lapuwale loa. oiai ua kau okoa mai no ke kuni o ka pepeiii kanaka ma ko lakou mau heleheiena. t'a lako keia a me keia me na pu panapana ma ke apo iii ma ko iakou mau puhaka, a pela nohoi ua kanaka la ma ke poo 0 ke pakaukau. O keia kanaka i hoike ia ae la, oia no o Keaka Lona. kekahi o -na alakai [iowa i weli loa. ia e na poe a pau, a i kapa ia o "Kole lana," a o kela inoa i hea ia iaia ma ke awawa eli gula Keaka Lona, aole ia o kona inoa ponoi, aka he inoa kapakapa kela ana i kapa ai iaia iho. i mea e manao ia ak« ai e kekahi poe he kanaka e oia. Nolaila ua kuhihewa.na. poe kamaaina a pau o kahi eli gula he kanaka e keia, oiai ina i maopopo i kela poe o Kole lana keia, aoie loa lakou e ae ana e pili ko lakou mau lihilihi maka a hiki i ka paa pio ana o keia kanaka. O kela poe kanaka hoi e nonoho pu la me ia. oia no kona poe hoa powa. I kela wa. o ke kanaka ma ka aoao akau o Kole lana. a i ole ka mea hoi 1 kapaia ina keia mook'lo o Keaka Loua ka mea'e kamailio ana me ke ano pihoihoi. a i ka hoomaopopo aku i na hiohiona o ko lakou mau helehelena mai ia Keiika Lona a me na hoa e ae maioko o keia ana. ua hekau iho ka haikea maluna o ko lakou mau papalina. I ka nana aku i ka helehelena o Keaka Lona, ua hiki loa ke hoomaopopo ia aku ua pihoihol ino loa kona mau maka. e hoike ana ua hoohikilele loa ia kona naau iaia e hooiohe ana i na olelo a ka mea e kamailio ana. 'Heaha keia mea hou au o ka hele ino ana mai nei?" wahi a Keaka Lona i ninau aku ai i ke kanaka ma kona' akau. oiai ak,ahi no ia kanaka a komo mai. oiai mamua o ke komo ana mal 'oia kanaka. ua akoakoa mua no o Keaka Lona ina, xto ke kuka ana me kona mau hoa powa i ka mea kupono a lakou i hoopaa. pio ai ma kekahi wahi o ua kakela honua la.

. "K ko'u haku, he mea ano nui loa ka'u a.ua iaki maoii au 1 ko oukou loaa ana mai nei e akoakoa aua. I a'u a me kekahi o na hoa e nanea an-i maloko o ka hale inu rama o Kuke. a oiai hoi makou e kuka ana no ka lawe. mai i keia wahi keiki kiti imua o kou alo uo ke kau ana i ka hoopai maiuna ona, ua hoohikilele ino ia ko makou naau mamuli o ke komo ana mai o kekahi kanaka ui mohaha kino loihi maioeioe, me he ia he kino aka ka ua niea he palanehe me na pu panapana ma kona raau lima. a me ka !eo kohu hekili. ua kauoha ia mai ia makou a pau e haawi'pio aku. a me ka nienieie mua ole, me he la ua maopopo mua no iaia, ua kauoha ae la oia i kahi opio a makou i hoopaa pio ai e ku a haalele iho i ua haie la. a e hele oia me ka lanakila: a mainua o ka hJki ana i kekahi o makou ke keakea aku, ua oili aku la ua wahi opio la. a nalo aku. la iioko o ka pouii. Iloko hoi o ko makou nui hewahewa ua hiki ole ia makou ke kue aku i keia kanaka. He men oiaio. he ano e loa no ke ano o keia kanaka. me he la he mana uwila I ona. 0 ka mea ano nui loa. I nae e pili ana uo ua kanaka Ha. oia | no kona hoike ana mai i kona inoa. | ohi hoi ke!a inoa e weli nui loa ia nei |e ka [hk» o ko kakou ano. Keonimana | Keo!'* | O KtH>uimana Keo!" wahi a Keaka ! i.ona i hooho ae ai ipp ka leo nui. me | ka haikea ana ae a kona mau papa- : lina. me ka naka kaalulu pu ana o | kona k«o i koea wa » hwipuka ae ai i ? ka inoa o ka tuo| o na Lua eli Guia, | l'a kukm iho la ua o Keaka Lona no ; kekahi mau minute, a i kona ea ana ,fae. ua pahe mai la ota me ka leo kuoo | īmua o kooa mau hoa. me ka weli »no e o kona mau onohi maka: "E o*u mau paku' Eiike ka mea a kakou a. pau i lohe iho !a. ina o Keoniniana Keo io kela, aiaiia ke haī aku

a-*. :■* ouliou a. aao. *:a. hoea irat k» is»ra ā a me kekv hoa oiaio o k.t?ia puai» e hani ai iokah: a Et ka *'iwt- a o k-a'u kauoha ia </ukou / e aakaaia keia a :r»* keU ka pwjw2.i o ka horo o!t». K o Kwai'eiaea Keo! 0:a ka koio a a e hiipoi a: sie ka jr.ak«ir loa. He loh* p«?p<>jao waie ao pah-a. ko oukou no k-eh kanaka. a\a -owau ne. nae. ua kalnaia ko'u mau maka iaia. & ke hoike akn ae-t au oukou. aole ioa he .kanaka i hanau :-a rura ka puhaka mai o ka wahine i \Vf>- 12.* k*«a kanaka. Ua hik: U:a K«e Uiku me he niea oie ta i na kaaaka he nui a oi aku. soW hoi o ka poe iomalona, aka o ka poe i hele a :ae uia \ keia mea o ka hakoko ana me na mea kaua. iie mau makahik; 1 kaa hope ae nei. ua hupu pio ia au tae ko'u puali holookoa mahope iho o ko makou paio hahana asa no na hora ekolu. a ua make he eono o ko'u ma-.i hoa eleu a «iwo ōie. a he elima i hoeha ia, a owau wale no ka mea i koe. a mamuli o kekahi ulia laki. ua hoio malu au oiai na aoao e hakoko ana. a pela iho !a au i pakele ai mai na lima kohu kupua o kela kanaka kamahao. Nolaila. ua hoohiki iho au. i k'o'u wa e ike hou ai i kela kanaka e inu koke no ka poka o ka'u pu i ke koko o kona puuwai. ""!s*)le nae oia i maopopo la'u ma keia inoa o'u e hea ia nei maanei. 0 kana inoa i hoomaopopo ai no'u, oia no ka inoa a oukou e o'u mau hoa i ike ai maloko o keia papu ikaka a kakou e haaheo mau ai. Kole Tana. ke alii wiwo ole o na Tigi inu koko o na kaalono o Siera Nawata. Nolala. e make o Keonimana Keo!" "E make! E make!! E make o Keonimana Keo rae ka hookaulua ole aku!" i hooho like ae ai na noa a pau me na leo ahiu. me ka wawa ano e iloko o kela wahi. a i ka hoomaopopo aku i ko lakou mau helehelena hihiu o na kuahiwi. "Aia i hea oia kahi i noho ai i kei.i wa," i ninau ae ai o Keaka Lona i ka mea nana i lawe mai i ka nuhou. "Ua hookipa ia aku nei oia e keia elemakule lapuwale Kimo Paka." wahi a 'ka pane. "He elemakule kela a'u i akenui ai e make, aka i ko'u hoomaopopo na»\ ua ano hoohuoi e no oia no'u a me oukou, nolaila oia kekahi o ko kakon enemi iuo loa. Mai oi loa ko kakou pono ina i pau loa kela poe kamaaina i ka'hopu pio ia e kakou mamua o ka hoea ana mai nei o kela kauaka. Aolaku la e nele ka hahai aku o kela elemakule ia Keonimana Ko i na mea a nau ana i hoomaopopo, no ka mea. ua-ike no au ua hoomaopopo kela makule i ko kakou ano. Aole oia i hoopuka iki i kekahi mea, aka 'ua hik: loa nae ia'u ke ike ma o kona helehelena. a pela no hoi me kekahi poe iho o lakou, a k ole au e kuhihewa, ua kukakuka mua lakou i na mea e pili ana no ka nalowale hon.ua ana 0 Hela a me kekahi poe e iho o lakou. Nolaila. he mea pono e hoomaka koke kakou i ka kakou hana i keia po no me ka hoopanee hou ole aku!" wahi a ua alii powa la, Keaka Lona. "Eia ka'u ninau: Owai ka mea naua 1 hoike aku nei ia Keonimaua Keo n«» na mea e hana ia nei mnanei nei?" i nir.au ae ai kekahi o na hoa.

"Ke ole au t kuhihewa na keia e!emakuie no i kakau ieta aku nei ū'. Keonimana Keo a oia ke kumu o kona heiē ana mai nei." i pane mai ai o Keaka Lona. "ina peia, alaiia, mai oi ioa ka pono ina i make kela eiemakule mamua o kona hoomaopopo ana i ko kakou ano maoli!" wahi a kekahi kanaka o iakou. "He mea maalahi waie no ka i ana ae e make o mea ame mea, aka o ka hooko ana aku uae, he mea e loa keia, oiai e hoomanao oukou he kanaka wiwo ole kela, a he makaukau hoi i ka iawelawe ana me na mea kaua. Nolaila, ano ka wa.no 'kelā a me keia hoa oiaio o keia puali e kali ai i kana mau mea kaua no ke kau ana aku { ka mak? maiuna o keia poe kamaaina a pau me j keia iuna hoi o keia poe kamaaina. | keia i kapaia o Keoniman.i ! Ket>. He mea hiiahila ioa no kako ī | nona ka heluna piha ke kanaono-ku- | mamaiima ke ianakila oie maiuna o I keia poe he eono wale no. oia hoi ne j elima poe kamaaina a he hookahi wale «; no hoi kela maiihini. Noiaila. ma*ka { mana i loaa ia'u ma ke ano he aiii ' kiekie no keia puali hanohano. ke kau* ; oha aku nei ia oukou a pau e iiuiiu koke. la oe hoi e Keoni. ike kanaka i nana ka mea hou i iawe mai > e heie pu i ae kaua i keia wa. oiai he 3u e heie e kaua e hoomakakiu maa ; mawaho o ka hale o Kimo Paka," wahi a Keeka Lona me ko kuoo. a me ka pihoihoi ole. oiaio. i kinohi o kona lohe ana m2i no Keoniniana Keo, ua hoohikilele ino loa ia kona naau. aka i ke akakuu ana iho. *aa hoi hou mai la no kot»a kulana mau o ke akahele a me ka wiwo o!e. H kanaka o Keaka luana, a i ole o Kole lana i ai to!o i keia mea he powa. a he iima koko i menemene ole. oial ao!e e pau Ka heluna o ka poe i make iaia me kona l mau Uma ponoi ke helu ia ina kona ; mau manamanalima a me kona mau t manamana wawae. (Aole i pta.)