Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVI, Number 7, 12 February 1897 — Page 4

This text was transcribed by:	Kate Motoyama
This work is dedicated to:	andrea prete

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

HAAWINA.

KULA SABATI.

HAAWINA VIII.--FEBERUARI 21.

Ka mea Hoike mua i pepehiia no kona

kupaa ana ma ka Pono Kari-tiano.

Oihana 0:8-15: 7:54-60.

8 A ua piha o Setepano i ka manaoio a me ka mana, hana no ia i na mea mana, a me na mea kupanaha loa, iwaena o na kanaka.

9 Aka, ku mai la kekahi poe no ka halehalawai i kapaia o na Liberetino, a me ko Kurene, a me ko Alekanederia, a me ko Kilikia, a me ko Asia, hoopaapaa mai la lakou ia Setepano.

10 Aole nae i hiki ia lakou ke ku imua o ke akamai a me ke koikoi o kana olelo ana.

11 Aila, hoowalewale aku la lakou i mau kanaka, e olelo mai penei, Ua lohe makou ia ia nei e olelo ana i na olelo i na olelo hoino ia Mose, a me ke Akua.

12 Hookonokono ae la lakou i na kanaka, a mena lunakahiko, a me ka poe kakauolelo, a lele mai la lakou, a hopu iho la iaia, a alakai aku la imua o ka ahalunakanawai.

13 A hoonoho mai la lakou i mau mea hoike wahahee: i mai la lakou, Aole hooki keia kanaka i ka olelo ana i na olelo hoino i keia wahi hoano, a me ke kanawai:

14 No ka mea, ua lohe no makou ia ia e olelo ana , O Iesu no Nazareta, e hoohiolo no ia i na oihana a Mose i haawi mai ai na kakou.

15 A o ka poe a pau e noho ana ma kahi hookolokolo, haka pono aku la ia ia, a ike iho la i kona maka me he maka anela la.

54 A lohe lakou i keia mau mea, walania iho la ko lakou naau, nau iho la ko lakou mau kui ia ia.

55 Aka, ua piha no ia i ka Uhane Hemolele, a haka pono aku la ia i ka lani, a ike aku la i ka nani o ke Akua, a me Iesu e ku ana ma ka lima akau o ke Akua.

56 I mai la ia, Aia hoi, ke ike aku nei au i na lani e hamama ana, a me ke Keiki a ke kanaka e ku ana ma ka lima akau o ke Akua.

57 Uwa aku la lakou me ka leo nui, papani iho la i ko lakou mau pepeiao, a lele lokahi mai la maluna on a:

58 Kiola aku la ia ia mawaho o ke kulanakauhale, a hailuku aku la; a waiho iho la na mea hoike iko lakou aahu ma ka wawae o kekahi kanaka ui, i kapaia o Saulo.

59 Hailuku aku la lakou ia Setepano, kahea ana me ka olelo aku, E ka Haku, e Iesu, e hookipa aku oe i kuu uhane.

60 Kukuli iho la ia a hea aku la me ka leo nui. E ka Haku, mai kau oe i keia hewa maluna o lakou. A pau kana olelo ana pela, hiamoe iho la ia.

PAUKU GULA. Hoikeana 2:10. E ku paa oe ma ka pono a hiki i ka make, a na'u no e haawi aku ia oe i ka lei o ke ola.

MANAO NUI. E pono ke makau ole i ka make oiai ua ku paa kakou ma ka pono.

OLELO HOAKAKA. Aole i hooholo ka Aha e pepehi ia na aposetole a make. Ua ao aku o Gamariela i kona mau hoakuka e hili i na aposetole a hookuu wale, me ka hooweliweli ana ia lakou "mai hai euanelio hou aku." Aka, nae ua hoomau lakou i ko lakou hai euanelio ana. No ka nui o na hoahanau na kohia he mau kuene ehiku e puunaue aku i na haawina manawalea mawaena o ka poe ilihune. O kekahi oia no o Setepano. He mea haiolelo no hoi oia. Ua hoopaapaa oia me ko na hale halawai Iudaio, a kaa ka eo ia ia. Ua ukiuki nae lakou a hooholo e pepehiia oia ma ke ano he mea kipi iko Mose. Eia ka moolelo o keia mau hana.

8. Setepano,--Oia no kekahi kuene lunalawe, kahuwaiwai, i kohoia, p. 5. no ka puunaue ana 'ku i na haawina manawalea i mea e kaawale ai na lunaolelo no ko lakou oihana hai euanelio. Ua kapia lakou he mau diakono, he huaolelo Helene me ke ano (holo) "ma ka lepo aeae," oia hoi makaukau no na hana haahaa loa. He poe Helene lakou e hoopau ai i ka lili o na wahine Hebera. Aole i hookeleia ka Ekalesia ma ke ano kuahaua, aka mamuli o na hana kupono i na mea e pili hou. Eia o Setepano he kuene no oia, aka hoi ua akamai loa ma ke kuhikuhi ana a me ka wehewehe ana i na wanana o ke Kauoha Kahiko no Iesu Kristo. He mau hale halawai 480 ma Ierusalema. Ua haiolelo o Setepano ma ko na aina e. He Helene no ia. 9. Liberetino.-Na kauwa kupaa a na haku Roma i hookuu wale ai. Kurene,--No Aferika akau mai. ALekanederia,--Ke kulanakauhale alii o Aigupita ia wa. Kilikia.--Ke kahi o na mokuaina o Asia Uuku. Mailaila mai o Saulo, a ma ko lakou hale ua hoopaapaa oia me Setepano. 10. Koikoi.--Nona ka hoike oiaio: no lakou ka ake hoihoi. 11. Hoowalewale.--Kipe. Mose.--He karaima e makeai keia, Kanawailua 13:6. 10. 12. Kanaka.--Na makainanalehulehu, i mahalo nui ai i ka poe manaoio mamua. Lolilua na manao o na lehulehu mamuli o ka hoo malimali o na mea alakai hewa. Hopu.--Me ka lima ikaika. 13. Wahahee,--Ma ka hoolauwili ana i kona mau oielo. 14. Wahi.--Ka luakini o Herode. Hoololi,--Aole pela: ua hookoia ko Mose mau manao ma ko Iesu mau hana, a me kona mau olelo ao. 15. Make,--Elike me ko Mose Pukaana 34:30. Ua ike maka paha o Saulo i keia nanina ano e. Ano like keia, aole kue. 54. Walania,--Ma ka olelo Helene, oloia na naau, hou ia, a okiokiia. Kui,--Na niho nui. 55. Iesu,--Me he mea la ua halawai kino o Setepano me Iesu i kekahi mau la mamua iho. 56. Keiki,--Oia hoi ka Mesia Iesu Kristo. 57. Papani,--I mea e lohe ole ai i kona olelo hoike kue i ko lakou makemake. 58. Mawaho.--Mamuli o ke kanawai Oihk. 24: 14. ma ke awaawa o Kiderona, ma ka aoao hikina o Ierusalema. Ilaila ke alahele i keia wai mai ka ipuka mai o Setepano. Hailuku,--O na mea mua oia no na hoike, Kanawailua 17:6, 7. Aahu,--Na kihei. i mea e hoolei aku ai i na iliili nui. Saulo,--i ka wa mahope i hoohuliia i ka manaoio, a lilo i Paulo ka Aposetole. He lala paha oia ia wa o ka Aha Kiekie. 59. Kahea,--I hailukuia oiai ua pule oia. 60. Kau,--E like me ko Iesu pule, Luka 24:34. Hiamoe.--O ka make o ka mea manaoio ua like ia me ka hiamoe nona ke kakahiaka o ka la nui a Iesu e hoi hou mai ai.

I. Ua hai euanelio o Setepano, 8-11. Owai o Setepano? Heaha kona oihana ma ka Ekalesia? Heaha ke kumu no ke kukulu ana i ka oihana diakona? Heaha ko Setepano kulana? Heaha kona mana? Pehea i pili ai kona mana i kona manaoio? Heaha kona mau hana ana i hana'i? Owai ka poe hoopaapaa me Setepano? Ia wai ka eo? Heaha ka manao a ka poe kue i hooholo ai? Pehea i hooholoia keia manao? Heaha ka olelo wahahee o ka poe hoike kipe? Ua kipi anei o Setepano i ko Mose alii ana? Heaha ke kumu maoli no ka imi ana i kona make? Heaha kekahi mau poo manao ma kona hai euanelio ana? Ua hai euanelio anei oia ma ke ano like ole me ko Petero? Ua kue anei ko laua mau olelo kekahi i kekahi?

II. Ua hookolokoloia o Setepano, 12-15. Pehea i hookonokono ai ko Setepano mau enemi i na lehulehu? No keaha la ua kue na lunakahiko a me na kakaolelo ia Setepano? Heaha ko Setepano mau olelo hoino i ka luakini? Heaha kona olelo kue i na oihana o Mose? Heaha kona nanaina i kona wa i hookolokoloa'i? Ua like anei kona helehelena me ko wai? Ua like anei ka olelo hoike wahahee me ko ka poe hoike ino aku ia Iesu, Mat. 27:61? No keaha la ua oleloia "O Iesu no Nazareta;" Ioane 1:46?

III. Ua hailukuia o Setepano, 54-60. Ua pau pono anei ko Setepano haiolelo imua o ka Aha? Heaha ke ano o ka walania o ka poe lohe? Heaha ke kumu no keia walania? Pehea i hoikeia ko lakou huhu? Ua kupono anei ko lakou na'ana'a ana? Pehea ko Setepano mau maka? Heaha kona mea i ike maka ia? Heaha ua nani la a ke Akua? No keaha la ko Iesu ku ana iluna, aole i noho ai ma kona noho alii? Ua ike maka anei na kanaka e ae i na lani hamama. Isaia 6:1. Ezekiela 1:1. Hoikeana 4:1? No keaha la ko lakou papani ana i ko lakou mau pepeiao? No keaha la ko lakou kiola ana ia ia? Mahea keia kahi mawaho o ke kulanakauhale? No keaha la ka waiho ana i na aahu o na hoike? Ma ka wawae owai ua waihoia na aahu e malama ai? Owai o Saulo? Ua hai euanelio anei o Paulo e like me Setepano? Heaha ke kumu no keia uku hoopai, oia hoi ka hailuku ana? Heaha ko Setepano hana ia wa? Heaha kona pule? Ua like keia me ko wai? Pehea i oleloia kona make ana? Ehia mau make o na haumana o Iesu i oleloia kona make ana? Ehia mau make o na haumana o Iesu i oleloia mamua o ko Setepano? Ua kupono anei ka olelo kaena o kekahi aole e kalahala ana lakou?

MANAO PILI. 1. Heaha ka mea e hoolako ai i ka mana ia oe ma ka hai euanelio ana? 2. Ina paha ua lohe oe i wahi haiolelo hoahewa e pono anei ia oe ke hoopau i ka mea haiolelo, a i ole paha ke hoopau i kou mau hewa? 3. Hiki anei ia oe ke hoomaopopo i kou hiamoe ana? 4. Ua makaukau anei oe e hiamoe ma o Iesu la? 5. Heaha ka pomaikai o ka poe hiamoe ma o Iesu la?

Ua loohia o Mr. Ward L. Smith, o Frederickstown, Mo., i ka ma'i hi no 30 makahiki a oi. Ua maopopo loa iaia, he wa uuku wale no kona e ola ai a o ka pau no ia. Ua lawelawe lapaauia oia e kekahi poe kauka akamai loa o Europa ame Amerika, aole nae loaa ke ola loa. I kekahi la, loaa iho la iaia kekahi nupepa a heluhelu iho la i ka olelo hoolaha no ka LAAU OLA a Kamalena, no ke Nahu. Kolera ame ka Hi. Ua kuai oia i hookahi omole o ua laau la, i ka inu mua ana no, loaa iaia ka oluolu, a mamuli o kona inu mau ana, ua ola loa ia. E kualia ana e na poe kuai laau lapaau apau. O Benson, Smith & Co., na Agena no ko Hawaii Pae Aina.

NA PALAPALA.

[Malalo o keia poo e hoopuka mau aku ai makou i na palapala a na makamaka, a makou i ike ai he pono ke hoolahaia, a no na hewa ame na kinaunau nae a ia mau palapala e hoike ai, maluna no ia o ka poe na lakou ia mau palapala. Aole e hoolahaia kekahi palapala ke ole e haawiia mai ka inoa oiaio o ka mea nana ka palapala. L. H.]

NA MEA HOU O KE KAHUA MAI

LEPERA.

Mr. Lunahooponopono:--Ke hoouna awiwi nei au ia oe i na mea hou ano nui o makou nei iloko o keia mau la, no ka pomaikai o na makamaka ame na hoaloha e heluhelu ana i ke Kilohana Pookela o ka Lahui Hawaii.

He mau la oehuehu keia a ke kai e hosana mau nei i na wahi apau o ka aoao holookoa o Molokai nei, e hoomaka ana mai ka Poalima mai o ka pule i hala.

O ka poe i ike a kamaaina i ke awa ku moku o Kalaupapa ma kahi e hookuu ai o ka heleuma o na moku, he wahi ia na nalu nunui e popoi nei me ka weliweli iloko o keia mau la, he 6 ae nei makahiki, mai ko'u ike hope ana i keia ano ino maanei a hiki i keia makahiki, akahi no a ike hou ia.

Ke pa pu nei nohoi ka makani iloko o keia wa kaikoo, me he mau mea la i hoopaa aelike e wawahi laua a hoopiholo paha i keia Paredaiso iloko o ka opu o ka moana kai lipolipo a e noho hoi na mai lepera me ka loaa ole o ka ai mai Maui mai, ame na mea e ae mai Honolulu mai a ke hekau nei ke ao omamalu o ka nele i ka ai ame ka wi maopopo, ke hoomau keia mau kupueu i ka laua hana pela, no 1 a 2 pule hou i koe.

Makemake nui na mai lepera i keia wa, ma na lole a me na papale makana a na hoaloha haole o Honolulu e hoouna mai nei, a keia makapeni hoi i kauoha ai no ka pono o ka poe kupono ke haawiia aku na kokua ana, a in a nohoi e like me ka makemake i ka makana pela nohoi ke hele mau, me ka hoomanawanui i na hana haipule, hemea malie wale no ke kai, a lu-lu hoi ka makani, ke leha ae na maka iluna.

Ma ke ahiahi Poakolu, ua ike ia aku la ka mokuahi Mokolii e ko Kalawao poe e hou hoomanawanui mai ana iloko o ka ino a hekau ma ka aoao hikina o kahi mokupuni o Mokapu, oia hoi o Rabit Island i ka poe haole hooopae malu i na lako kaua o ka 1893, a malaila oia kahi i moku ai, a ao ia po, a ma ke kakahiaka o nehinei oia i haalele iho ai i ua wahi mokupuni la, a hoi hou aku la i hope, no Maui ame Honolulu ka ihu, nokamea, in a e ino no na wahi apau, e hiki ana no nae i ka moku ke kiola i ka ai ma ka Lae o Paio ma ke awa o Waikolu, i kela ame keia wa ino, aka, ma keia ino ana, aole lua e like ai, "O Maui no e ka oi."

Ke hoomaka nei i keia mau la, ka auau ana o na mai iloko o ka hale auau laau Kepani hou a ka Papa Oia i kukulu iho nei no ko Kalaupapa poe, he nani kapu auau, ame ka hoomoeia ana o na pipu e hoomoa ai i ka laau auau, o ka mea nema a hoohalahala nuiia, o keia hale auau, aohe wahi e noho iho ai. Ke wehe kahi lole, a ke pau nohoi ka auau ana aole wahi e noho iho ai. Ke wehe kahi lole, a ke pau nohoi ka anau ana aole no he wahi e kau ae ai o kahi lole, papale a pela aku, maloko o na paia o keia hale auau, a ua nui ke kamailio mai o na kanaka ia'u i keia mea, a ua kamailio aku au i ke kauka no keia mea, a e hanaia aku ana paha.

He ekolu no la o na kane e auau ai i ka pule, a he ekolu hoi no na wahine a i keia la e puehu loa ai ka lanahu (coal) a he neo ko keia mau la aku a pau kaikoo o ke awa, alaila, loaa mai ka lanahu ma ka Mokolii.

Ua paa loa ae nei ka hale haawi pipi hou o Kalaupapa nei, he hale nui a nani nohoi, a in a aole e hiki ana i na Luna Haawi Pipi ke kana i ka mea e pau ai ka hookeke, ame ka hakaka ana o na mai, alaila, ua makehewa loa ke kiolaia ana o ke dala o ka lehulehu no na hale kupono e like me keia, a inoino nae ka loaa ana o ka haawina ia i kela ame keia ma o ka hookeke la e loaa ai ka pipi ame kahi samano.

Ma na malama o Iune ame Iulai, e hoomaka ai ke kukulu o ka halepule (Congregational) hou o Kalaupapa nei, he $5,000 na lilo i manaoia no keia betela, mawaho ae o na laau kupono ame na mea e ae o ka halepule kahiko e ku nei, e hoohauliia na haipule a pau mai Hawaii a Niihau. Ke ike mai lakou i keia hana nui i hoala ia malalo o ke alakai ana a ka Uhane, o ka poe i hekauia a kaumana me na palapu he nui a ka mai lepera me ka hookaumana ole ia o na ekalesia a puni ka Paeaina.

Ma keia pule no i loaa mai nei ia'u ka leta a Hon. H. P. Baldwin o Maui, no kona haawi mai ia'u i na kokua ana no keia hana nui a ko kakou Haku aloha i kaulia ai maluna o ka laau kea.

He nui ko'u manawa i iini nui ai e kukuluia keia hale, ua keakeaia mai ia mana o'u, e ho'u mau hoaloha no ka lalau, ame ka pono ole o ka hooponoponoia ana o keia mau ekalesia, e na kahu i pau aku i ka make, ame Rev. M. C. Kealoha i hookuuia aku no kahi ana i hele mai ai.

I keia wa hoi a Rev. D. Kaai e noho kahu nei, ua pau ka hooilo, a eia i ke kau na hana e holo nei imua.

No na mea i koe, a keia pule ae.

Me ka mahiehie,

J. A. KAMANU.

Kalaupapa, Molokai, Jan. 29, 1897.

KANAWAI.

Ke Alakai o ke Kanaka Hawaii.

Ke hopuka aku nei makou ma ka pepa o keia la i ka mahele haawina kanawai a ka Lunahooponopono o keia pepa i haawi ai imua o na Opio Hawaii o ka Hui Himeni Hawaii, ma ke ahiahi o ka Poaono, Ianuari 30, 1897, maloko o Foster Hall, ma Alanui Nuuanu, no ka pomaikai o ka poe e lawe ana i ke "Kilohana Pookela o ka Lahui Hawaii." E hoomau aku ana makou i ka hoopuka ana'ku i keia mau haawina ma keia mau mua aku, i kela ame keia pule.

MOKUNA I.

KE ANO O KE KANAWAI.

1. O ke ano nui a pili laula oia mea he kanawai, oia no ka rula hooponopono a alakai i ka hana ana a namea kino o kela ame keia ano. Mea kino hanu a hanu ole paha, mea kino noonoo a noonoo ole paha. A e puka ana keia mea he kanawai mailoko mai o kekahi mea mana. 1 Shars. Bl. Com. 38, 39 Note.

2. He lehulehu loa na ano o ke kanawai, elike no me ka lehulehu o namea kino e kulo ana iloko o ka poai i hookumuia ai a i hoonohoia ai e ka mea nana i hana a i kukulu ia mau mea: elike me na mea i hanaia e ke Akua, a e ke kanaka paha.

Penei: ka honua nei--he mea ia i hanaia e ke Akua. Aia no he mau kanawai i pili i kona nee ana ma kona alahele poai puni i ka La; aia no he mau kanawai iloko on a e pili ana i kona ikaika ume, i kapaia ka Ume Kaumaha (Force of Gravitation). O ka wati he mea kino, a he mea paahana ia i hanaia e ka noeau o ke kanaka. Aia no he mau kanawai i pili paa no ke ano o kona hele ana ame na hana apau e pili ana i ka hopena i makemakeia ai oia e kona mea nana i hana e hooko aku.

3. Nolaila, he nui a lehulehu wale na ano o ke kanawai. Eia paha na mahele ano nui: (1) Na Kanawai a ke Akua i kau mai ai maluna o ke kanaka, a i hoikeia ma ka Baibala. Oia hoi ka mea i kapaia "Moral Law," or "Laws of God revealed in the Bible." O ka mahele oleloao (science) e hoakaka ana a e wehewehe ana i keia kanawai, ua kapaia he Theology; (2) Na Kanawai Hanau (Natural Laws). Oia ke kanawai i ikeia iloko o ke ano o na kanaka apau, a oia hoi "ke kanawai a ke Akua i haawi mai ai iloko o ka naau o ke kanaka." (Kan. Kivila, Pauku 14.) Na ka lunaikehala iloko o ka naau o ke kanaka, i kapaia i kekahi wa, he Lunamanao (conscience) e kuhikuhi i keia kanawai. Penei: Ua akaka iwaena o na lahuikanaka apau o ka honua nei he hewa ke pepehi-kanaka, in a no ua kauia he kanawai e papa ana ia hana a kau ole ia paha; oiai e hoike ana no ka Lunaikehala a Lunamanao iloko o ke kanaka he ewa ia hana. E nana Kan. Kivila. Pauku 14; (3) Na Kanawai o ka Honua. Elike me ke kanawai o na mea ulu, na holoholona, na i'a, na mea ola, ka makani, a pela aku; (4) Na Kanawai o na Aupuni. Oia na kanawai e hooponopono ana i ka noho ana ame ka launa ana o kekahi Aupuni me kekahi Aupuni; ka mana o na Elele Kuhina, na Kanikela. Ua kapaia nohoi keia kanawai "Ke Kanawai o na Lahui" (Laws of Nations). E nana Kanawai o 1892, Mok. 57, Pauku 6. Ua hoopauia ka Pauku 824 o ke Kanawai Kivila, kahi i hoike mua ia ai keia kanawai a ke Kanawai o 1892; (5) Na Kanawai Ekalesia (Ecclesiastical Laws) iloko o kela ame keia aoao hoomana; (6) Na Kanawai o ke Kaua e hooponopono ana i na poe pio, ka mluhia o na waiwai o ka poe noho kuokoa, a pela aku; (7) Na Kanawai Kalepa (Laws of Commerce), oia hoi na kanawai e hooponopono ana i na mea maa mawaena o na poe lawelawe i ka oihana kalepa; (8) Ke Kanawai Aupuni (Municipal Laws), oia hoi ke kanawai e hooponopono ana i ka noho ana ame ka hana ana o na kanaka i kahi ame kahi.

4. O ke Kanawai Aupuni, oia ka mana paa i hoopukaia e ka Mana Kiekie a Mana Nui (Supreme Power or Sovereign Power) ma kekahi Aupuni, no ka hooponopono ana mae ka hana ana o na kanaka, kekahi ame kekahi. O keia Mana Kiekie a Mana Nui iloko o ke Aupuni, oia no ka mana hana a kau i na kanawai. A ma kahi e noho ai keia mana, ua noho lalo mai na mana e ae apau; a na ia mana hoi e alakai i na mana e ae apau o ke Aupuni. A ua olelo o Pohakueleele (Blackstone), kela loea hoakaka a wehewehe kanawai o Enelani, aia kela mana iloko o na kanaka. 1 Shars. Bl. Com. 49 Note.

5. Elua Mahele nui o na Kanawai Aupuni: (1) Ke Kanawai Kakauia, i kapia "He Kanawai Ahaolelo" (Legislative Act or Statute Law)' (2) Ke Kanawai Kakau ole ia, i oleloia he Common Law, i unuhiia e kekahi poe, "He Kanawai o ka Manao." Ma ka Pauku 5 nae o ka Mokuna 57 o na Kanawai o 1892, ua kapaia he "Kanawai maa mau."

6. O ke Kanawai i Kakauia (Written Law), oia hoi ke Kanawai Ahaolelo (Legislative Act, or Statute Law), oia no ka manao i kakauia o ka Ahaolelo. E nana i na olelo o ka Pauku 6 o ka Mokuna 57 o na Kanawai o 1892, e pili ana i na kanawai i kauia e ka Ahaolelo, a pela aku, ke kue ia kanawai i ke Kumukanawai. O ke Kanawai o ka Manao, a Kanawai maa mau hoi (Common Law), oia na olelo hooholo ana Lunakanawai naauao ame na Aha Kiekie o kela ame keia Aupuni; a mamuli o ka hahai ana o na poe mahope mai i keia mau olelo, ua lilo lakou i mau mea paa. E nana ma ka hoakaka kanawai a ka Lunakanawai Kiekie Alapaki Kauka, ma ka Nupepa Kuokoa, M. H. 1878, Helu 3, a Helu I. o "Ke Kanawai," i hoikeia nohoi ma ka Buke I. o "Ke Alakai o ke Kanaka Hawaii," Mahele III, Mokuna I., aoao 6. A penei hoi ka Pohakueleele (Blackstone) hoakaka no keia kanawai: "Oia no na kahua paa, na maa ame na rula no ka hana ana, i pili pono no ka hoomalu ana ame ka malama ana i ka palelkana o ke kanaka ame kona waiwai, a i hookahua ole ia hoi ko lakou mana maluna o kekahi kanawai i kauia e ka Ahaolelo. Ua loaa i keia mau rula ame keia mau kumumanao ka mana pili paa ame ka ikaika io o ke ano Kanawai, mamuli o ka hana mau ia ana ame ka maa mai kahiko loa mai."

8. O ke Kanawai o ka Manao, a Kanawai maa mau, i kaulana loa a i hahai mau ia e ko kakou Oihana Hookolokolo a ma Amerika Huiia nohoi, oia ke Common Law of England. E nana i na olelo o ka Pauku 5 o ka Mokuna 57 o na Kanawai o 1892. Mamuli o keia Pauku 5 o ka Mokuna 57 o na Kanawai o 1892, ua lilo maoli ke Kanawai CommonLaw o Enelani i Kanawai no Hawaii nei.

9. O kekahi mea e nanaia ma keia Pauku 5 o keia Mokuna 57 o na Kanawai o 1892, oia hoi ka hapa hope o ua pauku la, a o kona ano, oia keia: Ma na wahi o ke Common Law o Enelani e pili ana i na hihia hewa i okoa loa kona ano a manao hoi mai ke Kanawai Karaima o Hawaii nei, aole paa ia mau kanawai maanei. Penei: Ma ke Common Law o Enelani, aole he hewa ka aihue, ka huhuki kolohe ana o kekahi kanaka i kekahi mea ulu maluna o ka aina o kekahi mea okoa aku, a hoolilo ia mea no kona pomaikai iho; oia ano hewa, he komohewa wale no ia, he hihia Kivila ke ano. Aka, ma ke Kanawai Karaima o Hawaii nei, he hewa karaima ia, he aihue no ia. E nana Mokuna 16, Pauku 4 o ke Kanawai Karaima.

10. Ua maheleia ke Kanawai Kakuia iloko o na mahele elua: (1) Na Kanawai Kivila (Civil Law); (2) Kanawai Karaima (Penal or Criminal Law).

1. O ke Kanwai Kivila, ua pili ia i ka hooponopono ana i ka hana a na kana i kekehi ame kekahi, ma na mea e pili ana i ko lakou mau pono ponoi iho a waiwai hoi. O na hihia e hoea ana malalo o keia mahele, ua kapala he mau Hihia Kivila (Civil Cases).

(Aole i pau.)

KE A'O-HOKU.

Eia makou ke hoopuka aku nei i kekahi mahele hoonaauao i ao nui ia ma ke Kulanui o Lahainaluna, ma kona wa e ku ana he kula, e aoia ana na mahele ike a hoonaauao hoi ma ka Olelo Hawaii. Ua lawe mai makou i keia mailoko ponoi mai o ka Buke Kakaulima no ke "Auhoku" i hoomakaukauia ai e Rev. S. E. Bihopa, kekahi o na kumuao oia kula. Ua ike makou he mahele hoonaauao waiwai nui keia no na Hawaii Opio e imi naauao nei i keia wa, a pela pu hoi me na Hawaii i loaa ole na hoomaheleia ana o keia ike i na wa i hala ae.

MOKUNA I.

1. Pili ke Aohoku i na mea hea?

Pili ke Aohoku i ke ano o na mea kino o ka Lani, ame ko lakou mau kanawai.

2. Heaha na mea kino o ka Lani?

Elua mahele nui o lakou: (a) O na Mea-Kino Hoomalamalama, oia no ka La, amena Hokupaa, i ikea ma ko lakou malamalama iho; (3) O na Mea Hoomalamalama ole, oia no na Hokuhele (Planets), na Mahina, na Asteroid, na Hokuwelowelo. No ka La mai ko lakou malamalama e ikeia ai. Aohe o lakou malamalama ponoi.

3. Heaha la na Hokupaa?

He mau La no, elike me ka La o kakou. No lakou iho no ko lakou malamalama. He manao loa lakou, he pamiliona ka mamao i ko ka La, nolaila, he makalii loa ka nana'ku. Ua koho wale ia, he mau Ohana Hokulele ko kela ame keia Hokupaa, elike me ko ka La ohana nui.

4. Heaha ka Ohana La? (Solar System.)

O ka La no ia, ame kona poe hoahele apau e poai puni mau ana iaia. Oia no na Hokuhele ame ko lakou poe Mahina, na Asteroid, ame na Hokuwelowelo. Aia no ka La mawaenakonu o lakou. O ke kikowaena nui no ia; a nana no e kauo ia lakou me kona ume-kaumaha nui, e poai puni iaia.

5. Heaha la na Hokulele?

Oia no kekahi poe mea-kino nunui, poepoe hoomalamalama ole: elike me ka Honua nei, e hoopuni mau ana i ka La ma na Alapoai poepoe.

Ewalu ko lakou heluna. Eia na inoa, mai ka mea kokoke i ka La, a hiki i ka mea mamao loa:

Inoa Enelani Inoa Hawaii. Na mile kaawale @ ai ka La mai.

1. Mercury, Ukali . . . 36,000,000

2. Venus, Hokuloa . . . 67,000,000

3. Earth, Honua (nei) . . . 92,000,000

4. Mars, Holoholopinaau . . . 140,000,000

5. Jupiter, Kaawela . . . 481,000,000

6. Saturn, Naholoholo . . . 881,000,000

7. Uranus, Urano. . . 1,772,000,000

8. Neptune, Nepetune . . . 2,778,000,000

Ua maheleia, elua Hokulele Oloko, oia hoi o Mercury ame Venus, ua ikeia ma kahi kokoke i ka La wale no; nokamea aia ko laua mau Ala-poai (Orbits) mawaena iho o ka La ame ke Alapoai o ka Honua nei.

O ka mahele elua, oia na Hokulele Owaho, oia o Mars, Jupiter, Saturn, Uranus, ame Neptune; nokamea, aia ko lakou mau alapoai mawaho o ke Alapoai o ka Honua. A ua ike pinepine ia ma ka aoao o ka Lani e kau kue ana i ka Lani.

Ua hiki no ke ike aku i na Hokuhele, me ka maka wale no; koe o Uranus ame Neptune, me ka ohe-nana wale no laua e ikeia ai.

6. Heaha la na Mahina (Moons)?

He mau hoku ukali keia no na Hokuhele, a ua like na kino me ko kakou he uuku iho nae. Ua poai puni mau na Mahina i kekahi o na Hokuhele.

He 18 ka nui o na Mahina i ikeia, penei:

No ka Honua . . . 1

No Jupiter . . . 4

No Saturn . . . 8

No Uranus . . . 4

No Neptune . . 1

Ua kakpaia na Mahina he poe Hokuhele Papa-alua (Secondary Planets), a-i-ole-ia, he poe Hoku Ukali (Satellites).

(E hoomauia aku ana.)

Hoolaha Kumau.

Aole loa e maikai e oluolu ke ola ana o kekahi mea kino uhane oia in a he aaiole kona akepaa a hiki ole ke lawelawe i kana mau hana me ka hololea. E hahai ana ka nalulu a me na nawaliwali e ae ma ka moali o ka ake ponalo. He mea oiaio keia i hoolaio ia ma na wahi o na poai oluolu akau iloko o ka hapaha keneturia, o na

HUALE A AYERS,

oia wale no ka LAAU HOOLA AKE maikai loa i ikeia. E hoola ana i ka lepopaa, ka nalulu eha, na ma'i oloko o ka opu, a ma ke ano LAAU OHANA aohe on a lua e like ai.

O ka Ayers Sasaparila, oia ka Laau Hoomaemae Koko kilakila, e haawi ai i ka ikaika a me ka hooponopono ana ia loko o ke kino o ke o ka ili, e hoopau ana i na maluhilukanaka. E pepehi a uiupa ana i na PUHA, e hoola ana i na pohapoha hi o ke ola ana a e kipaku loa ai i na ano ma'i a pau. O ka poe ma'i no ka wali pono ole o ka ai, ka nawaliwali mau a ano ma'i e ae i ulu ae mai ke koko ino mai, he mea pono e inu i ka laau

SASAPARILA A. AYERS.

He laau e hooikaika ai i ka nawaliwali, a e hoopuipui mai ai i ke kino. Ma ka inu ana i keia laau, e hoonoono ia ai ka ai ana, oluolu ka moe ana a maikai ke ola ana.

O ka Ayers Cherry Pectoral laau, aohe lua ma ka hoola awiwi ana i na KUNU, ANU a mena PUU EHA. E hoola ia na KUNU KALEA a me na ma'i pili i ke ake me ka hikiwawe loa.

O na Huaale a Ayers, na Sasaparila a me ka Ayers Cherry Pectoral, aia kahi e loaa ai ma ka Halekuai o ka

Hollister Drug Co. Lt.

Na Agena ma ka Paeaina Hawaii.

2514

KAKELA

KUKE

KA - HALEKUAI - NUI

-O NA-

WAIWAI LIKE OLE

NA MEA

HANA KAMANA A PAU

Na lako pili hao kukule hale,

Na kepa,

Na lei ilio,

Na kaulahao ilio,

Na Pahi,

Na Upa,

Na kope hulu,

Na Palapala.

PAUALU LIO

Na mea mahiai,

Na au ho,

Na au koi,

Na kua bipi,

Na lei bipi,

Na kaulahao bipi,

Na uwea pu,

Na kuu palala,

Na mea piula,

Na ipuhao.

Makau me Aho Lawaia

Na Iliwai,

Na kaula,

Na hulu pena,

Na palumi,

Na pena, me ka aila

Na kopa,

Na aila mahu

Na pakeke

Na pakeke aho,

Na kapu hao,

Na pauda,

Na kukaepele,

Na uwiki, a me

Na ipukukui.

Mikini Humuhumu Kaulana

Wilcox & Gibbs, Hookahi Lopi.

Ka Remington, Elua Lopi.

A me na ukana he nui loa, o kela ano me keia ano.

Kakela me Kuke

39@6@