Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXVI, Number 4, 22 January 1897 — Page 2

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

Hoolaba Mana Hooko

 

OLELO HOOLAHA HUI I HOOHUHA

 

Ma @ hana o ka Hui Alahao Hawaii

            @ waiho mai ka Hui Alahao Hawaii he Hai i hoohuia. I kukul@ malalo o ka mana o na Ka@ o Ko Hawaii Pae Aina, elike @ Kanawai ma ia mea, ma keia K@ ke Kuhina Kalalaina, he Noi@ ka hoopau ana i ua Hui la, me kekahi palapala hoike i hoopili pu la uku m@ elike me ke kauoha a ke Kanawai.

            Nolaila ke hoolahala aku nei ma keia i kekahi mea a i ka poe apau i loaa na kuleana, ma kela ame keia ano maloko o ua Hui la, e waihoia mai na kue ana no ka aeia ana o keia noi, maloko nei o ke Keena o ka mea @ona ka inoa malalo iho nei, ma ka Poalua, @ Maraki, 1897, a mamua ae pana @ wa, a o kela ame keia mea i makemake e lohela kana hoakaka ma ia mea, e hele kino mai no ma ke keena o ka mea nona ka inoa malalo iho nei. ma ka Hale Oihana Hooko, Honolulu. ma ka hora 10 A. M. o ua la 'la, e hoike mai i kumu e ae ole ia ai ua Noi ia.

J. A. KING,

Kuhina Kalaiaina.

Keena Kalaiaina, Ianuari 4, 1897.

2632-9ts

 

HOOLAHA OIHANA WAIWAI.

Honolulu, K. H. P. Dek. 15, 1896.

            Malalo o ka Pauku 35, Mahela 1 o ke Kumukanawai, ua kauohaia kela ame keia hoa o ka Aha Kuhina e hana i hoike makahiki no na hana o kona keena iloko o hookahi makahiki, maloko hoi o ka makahiki e pau ana i Dekemaba 31.

            Ke kauoha aku nei ke Kuhina Waiwai i ka poe apau he mau koi ka lakou i ke Aupuni ma ke ano dala, e waiho mai lakou ia mau mea i keia keena, ma o na keena la na lakou i hana ia mau mea iloko o ka manawa aole e kaa aku mahope o ka hora 12 awakea o ka Poaha, Ianuari 4, 1897, oiai, mahope aku o ia la, e paniia no na buke o keia keena.

            O na poe a pau he mau dala ka lakou e paa nei e ho'iho'i koke mai, i ole ai e hakalia wale ka hookaulike ana i na helu waiwai no ka makahiki e pau ana i Dekemaba 31, 1896.

S. M. DAMON,

Kuhina Waiwai.

2629-6t

 

KA

Nupepa Kuokoa

No ka Makahiki - - - $2.00

No E @ - - - 1.00

Ku k@

 

HAWAIIAN GAZETTE CO.

@

JOSEPH @ POEPOE @

Honolulu, Oahu.

P@ - - - - IANUARI  22, 1897

 

Ka Alemanaka Manawakea a ke

Kuokoa no ka Makahiki

1897.

 

            E ike ana ko makou poe heluhelu i ka makou Alemanaka manawalea imua o lakou i keia makahiki: a ke manaolana loa nei makou, e apo mai ana lakou ia mea me ka hauoli ame ke ohohia.

            Oiai nae je mau mea kekahi maloko o ua Alemanaka la i kupono loa ke hoakakaia a weheweheia aku Loi, i hiki ai ke hoomaopopo pono ia, na hoohanaia ana o ua Alemanaka ia, a loaa he waiwai io i ka mea e paahana ana i ua Alemanaka nei. A eia iho:

            O na hua palapala S. M. T. W. T. F. @ S. oia na huakumu o na inoa o na la o ka hebedoma ma ka olelo Enelani mai ka La Sabati mai a hoea i ka Poaono. Penei: S - Sunday, La Pule (Sabati); M - Monday, Poakahi; T - Tuesday, Poalua; W - Wednesday, Poakolu; T - Thursday, Poaha; F - Friday, Poalima; S - Saturday, Poaono.

            O na huapalapala hoi, malalo iho o keia papa ame keia papa hoike helu malama. oia hoi o M. Hou; @ mua; M. Pihal @ Hope, me na hua-helu e ukali pu ana. oia na hoike ana no na wa e kau ai ka Mahina, elike me M. Hou - Mahina Hou; M. Piha - Mahina Piha, a pela aku.

            O kekahi mea @ ikeia ana ma @ o ka Alemanaka oia kekahi kii me ka hooluu ulaula kai-ina ahiehie. Oia ke kii e hoike ana i ke ano ame ke kulana o ka mikini hoonoho ku "Linotypr." O keia ka mikini nana e hoonoho nei i na hua kepau heluhelu o ka makou pepa i keia wa. O kona hoohanaia ana, ua like loa no ia me ka hoohanaia ana o ka mikini kikokiko hua o loko o na hale oihana o kakou ne; koe wale no keia, e hoohanau mau mai ana keia mikini "linotype' i na papaa kepau lahilahi. i hookuia iho na huaolelo maopopo a makaukau hoi no ka hookomo ana ma na kolamu o ka pepa, a buke paha.

 

Ka Buke Piliolelo Hawaii.

 

            Mamuli o ka oluolu o Kauka Ha-e, ua hoouna mai la oia i o makou nei i ka Buke Piliolelo Hawaii i hoomakaukauia iho nei e ia, no ka pomaikai o na poe Hawaii maamaalea mua ole i ke ao piliolelo e pili ana i ka olelo Hawaii. He wahi buke uuku no keia. He 41 ka nui o kona mau aoao; a na maheleia iloko o na Mokuna he eiwa (9) ka nui. Mokuna 1. Na Huaolelo a me na Huapalapala; Mokuna 2. Na Oihana okoa o na huaolelo; Mokuna 3. Na Haiinoa; Mokuna 4. Na Pilimua; Mokuna 5. Na Haiano; Mokuna 6. Na Paniinoa; Mokuna 7. Na Haina; Mokuna 8. Na Hainalea, Huipu, Inawaena, Kaulele ame na Huaolelo Hoailona; Mokuna 9. No na Hopunaolelo. Eia keia buke ma ka olelo Hawaii ka hanaia ana a ua kupono loa ia no na kanaka Hawii. Ua ike iho hoi makou ma ka aoao o waho e hoike ana o ka Buke Hoonaauao I keia a Kauka Ha-e i hoomakaukau ai, a nolaila, ke manao nei makou e hoopomaikai hou ia mai ana na poe ake ike apau mawaena o na poe ike olelo Hawaii wale no, me kekahi buke hoonaauao hou aku, mai ka maka peni noeau mai a Kauka Ha-e.

            Ke haawi nei makou i ka mahalo ana nona, no kona hoomakaukau ana i keia buke me ka holopono.

            O ka poe makemake i keia buke he mea pono ia lakou ke ninau ponoi ae ia Kauka Ha-e ma ke keena o ka Papa Hawaii. O ke kumukuai o ka buke hookahi he 25 keneta.

 

Na Hui Hawaii Hooulu Waiwai.

 

            Hoko o keia mau la omaka mua o ka makahiki e nee nei, ua ike makou i ka ulu mahiehie ana mai o na hana hooulu waiwai, ma o na auwaha la o nei mea i kapaia, he mau "Hui Hawaii Hooulu Waiwai." Ma ko makou hoomaopopo ana, he elua o keia mau ahahui i hoalaia ae nei, ma o ka paa ana la o ko laua mau palapala aelike hoohui a ohiia hoi na kuleana a mahele dala, he mau ahahui kalepa mea ai alua. O keka@ hoi, he hoolaha nupepa a pa'i buke; a o kekahi ahahui hoi, he kuai aina. Mamuli o ka hoouluia ana mai o keia mau ahahui hoolaupai pomaikai mawaena o kakou, he hoike ana mai ia, aia he kawowo anoano o ke ohohia iloko o na kanaka Hawaii i keia wa, e ku ae iluna ma ko lakou mau wawae iho, a e hana i na keehina hana apau e hiki ana ia lakou ke hooko aku i mea e hooholo mua ia ai ka lakou hana, i hookahua ai i ko lakou mau iini kalai waiwai; a ma ia hana ana nohoi, ua hookomo aku lakou ia lakou iho, iloko o ke kahua hakoko o na oihana kalepa o loko nei o ke kulanakauhale. A ma ia kulana i onouia aku ai lakou, i hoalaia mai ai kekahi noonoo iloko o makou, he mea pono ia lakou ke hooaahuia me ka aahu apau o ka hoomanawanui, ka hooikaika, ke kali akahele, ka paulele aloha ana i kahi ame kahi, a mluna ae hoi o na mea apau, e alakaiia ka lakou mau hana e ka hoopono. E hoopololei ana hoi na hoolilo ana a ko lakou mau dala no na mea ai a ano e ae paha iloko ponoi iho o ua mau ahahui la, i loaa ai ke ola o ka hana. A ma na wa i nele ai ka ahahui i kahi mea i makemake nui ia e lakou, he mea pono ke haawi i ke kauoha i ka ahahui no ka hoolako ana mai i ka mea i makemakeia, a he oi aku ka loaa ana oia wahi puka @ku no ka mea i kauohaia, mamua o ka haawi ana aku oia mau dala i kahi wahi okoa aku.

            O na hana ana elike me keia, he mau mea ia e kakoo nui ai i ka hoola ana i ka holomua o ka hana. He mea pono hoi i na kanaka Hawaii apau, i lilo ole i mau lala no keia mau ahahui ke haawi ae i ka lakou mau kokua ana i ua mau ahahui la, ma ka hele ana ma laila e kuai ai i ka lakou mau mea kuai.

            Aia kakou na kanaka Hawaii a hana pela, alaila, e loaa auanei ia kakou ka holomua a kakou e ike aku nei i na lahui e ae, e lawelawe oihana imi waiwai mai nei mawaena o kakou. Nolaila i ko makou hooki ana i keia manao ke hookanaenae ae nei makou:

"Imua a'e, e na kini o Hawaii,

E onou me ka ikaika a pauaho ole

I ka hana hoolaupai waiwai,

No ke one oiwi ou e Hawaii.

Paa ka hae o ka manaolana,

Imua a'e no ka holomua,

E na'i hoomanawanui hoi,

I mohala mahiehie ke kuonoono.

Imua a'e - Imua ae."

 

Na Hooikaika no ka H@ Aupuni.

 

Eia i keia mau la e nee nei, ke kapaiia mai nei na ahahui kakauinoa no ka hoohui Aupuni mawaena o Hawaii nei ame Amerika Huiia. Eia ma Honolulu nei kahi i ku ai o ka Ahahui Kuwaena, a he mau lala no ua ahahui la na ahahui hoohui Aupuni e ae apau e hoala a e kukuluia ana ma na wahi e ae o ka Pae Aina. Ke ole makou e kuhihewa, ua hiki loa i na kanaka Hawaii i hoohiki ole malalo o ke Kumukanawai i ke Aupuni e ku nei, ke lilo i mau lala no keia mau ahahui.

            He mea maopopo loa o ke kumuhana hoohui ia Hawaii nei me Amerika Huiia, he kumuhana no ia ia koiia ai ka noonoo ana o ke kanaka Hawaii e haawi iho i na kaupaona akahele ana no ka pono ame ka pono ole oia hana i koiia mai ai oia. E ike ana ko makou poe heluhelu ma ko makou pepa o keia la i na manao hoakaka a Mr. Joahn L. Kaulukou no ka mea e pili ana i keia kumuhana. Mamuli o kana mau kumu i hoike mai ai, i hooholo ai aoia i kona manao, he mea waiwai nui ka hoohui ana ia Hawaii new me Amerika Huiia. O kona mau manao ponoi iho ia. Ke kuhikuhi nei oia: (1) He mea e mau ai ka maluhia ma Hawaii nei ke loaa ia Hawaii ka pomaikai o ka hoohui ana me Amerika Huiia; (2) He kumu ia e komo nui ai na dala iloko nei o ka aina a hoohuaiia ae na pomaikai e waiho nalo nei iloko o ka opu o na aina i hoohana ole ia i keia wa, ma na kaiaulu o Hawaii nei: (3) He haawi ana mai ia i ka pomaikai koho balota i ke kananka Hawaii, mamuli o kona ike heluhelu palapala wale no, aole hoi mamuli o ke ana waiwai a loaa makahiki; a ua like ke ko'iko'i o kona balota iloko o ka pahu balota me ka balota o ke kanaka ona miliona; (4) Oiai e loaa ole ana ka hoohui Aupuni ia Hawaii nei, pela ka loihi o ka manawa e noho kuewa ai ke kanaka Hawaii i hoohiki ole malalo o ke Kumukanawai o ke Aupuni e ku nei, aohe ona kuleana ma na hooponopono ia ana o kana mau dala Aupuni i hookaa ai i keia ame keia makahiki; (5) He mea hoi ia e kaohiia aku ai na kai hoee huliamahi o na kanaka Asia maluna o ka ili o Hawaii nei, elike me ia e ikeia nei i keia wa.

            O keia mau kumu a Mr. Kaulukou i hoike mai ai, he mau mea oiaio loa ia. O keia no na kumu i hooulu ikaika ae i nei mea he Hoohui Aupuni me Amerika Huiia, ke kumuhana hoi nana i hooulu ae i na hooliuliu ame na hoomakaukau ana o keia wa no ka hookoia ana aku oia manao. A o keia mau hoomakaukau ana a hooliuliu ana, oia ka makou i kapa ai "Na Hooikaika no ka Hoohui Aupuni."

            Ke apono loa nei makou i na manao hoakaka noeau o Mr. J. L. Kaulukou a ua lokahi loa ko makou manao me kona ma keia mea; a ke poloai nei makou i ko makou mau hoa makaainana o ke one oiwi, e haawi i ka lakou mau noonoo ana me ke kuliu no keia kumuhana.

 

John L. Kaulukou me ka Ninau

Hoohui Aupuni.

 

            Maloko o ka nupepa P. C. Advertiser o ka Poakolu nei, Ianuari 20, 1897, i ike iho ai makou i ka manao hoakaka ano nui o kekahi o ko makou poe hoaloha oiaio loa, oia o Mr. John Lot Kaulukou, no ka mea e pili ana i kona manao ponoi iho no ke kumuhana Hoohui Aupuni e noonooia nei i keia wa; a no ka pomaikai o ka poe apau i hoalaia mai na noonoo ana maluna o keia kumuhana, ma ka aoao apono a kue paha, ke hoopuka aku nei makou i kekahi mau mahele manao anao nui @ Mr. J. L. Kaulukou i hoike aku ai imua o ka mea kakau o ka nupepa P. C. Advertiser, a i hoolahaia ae ai hoi e ia nupepa, me ka lana ana o ko makou manao e lilo ana ia mau manao i mau mea e noonooia a me ke akahele e na Hawaii aloha aina oiaio apau.

            "Ua maopopo loa ia'u," wahi a Mr. Kaulukou imua o ka mea kakau nupepa, "he mea waiwai loa ka hoohui Aupuni no Hawaii nei, nokamea, oia auanei ka mea nana e kaohi nui aku i ke komo nui ana mai o na hoolaupai kanaka ana ma Asia mai a oi aku hoi i ka mea e hiki nei i keia Aupuni ke hana i keia wa. Ua alahula maoli ia kakou me keia poe Asia, a eia keia poe kanaka ke hoomoali hookuene pono mai nei maluna o ka aina. Ua ike na mea apau i ka pilikia i loohia iho maluna o na kanaka Hawaii, a pela pu nohoi me na haole, mamuli o keia poe kanaka Asia.

            "O makou, o ka poe he mau keiki ka lakou no ka hoonaauao ana aku he mea pono ia lakou ke noonoo no ko lakou nohona o keia mau mua aku: ma ke ano e nee nei i keia komo ana mai o na limahana Asia iloko nei o keia Pae Aina, a ke hoea aku i ka manawa e pau ai ka manawa imi naauao ana o na keiki, e loaa ana ia lakou na hana i like loa ke ano me ka hana a ke kanaka kepaia. O keia ka'u e ike aku nei i keia wa no ka hopena a'u e ike aku nei, aole no ia he hopena ku i ka pomaikai no na poe mawaho ae o keia poe limahana Asia. Ua ike nohoi au, aia he kuikahi Aupuni mawaena o na poe Iapana ame Amerika Huiia i like loa ke ano me ke kuikahi a ia poe e paa nei me keia Aupuni aka aia nae he kulana Aupuni paa @ Amerika Huiia a oia kulana paa ke Aupuni, aole hiki ia kakou ke @ iho, eia ia i Hawaii nei a ina makemake o Amerika Huiia e lawe ae i na keehina hoololi ano nui o kona kuikahi me Iapana he mea maopopo @ aohe paha he Aupuni e nema mai ana ia hana a Amerika. Aka no Hawaii uuku nei la e ku ana me ke kuokoa nona iho a ku hookahi wale iho noho oia wale no, aole hiki iaia ke hana kahi mea.

            "Eia kekahi. Ma ko kakou lilo an@ i mahele pili aku ia Amerika Huiia a lilo hoi keia Aupuni i mea kakou mai ma ko kakou kua, manaoio loa au e hoea mai ana iloko nei o keia aina ke kumuwaiwai Amerika a hoowaiwaiia na aina waiho wale i keia wa a kukuluia hoi na alanui hao. Manao nohoi au e loaa auanei ia @ he mau hoa paonioni no na hui monopoli e ku nei i keia wa maloko nei o ka aina a ma ia ano auanei e loaa ai nohoi he pomaikai i keia ame keia o loko nei o ka aina. Ma ke kanana ana i keia kumuhana me he mea la o ka makemake o kekahi poe no nei mea he hoohui Aupuni mamuli o ko lakou mau makee ana i ko lakou mau pono iho; aka no'u nei e loaa ana ka pomaikai i na kanaka apau mamuli o ka loaa ana ia lakou he kulana Aupuni paa a kulanalana ole.

            "He nui loa na wahi momona o loko o keia Pae Aina e hiki ana ke hoohua mai i na hua waiwai nui a loaa hoi he makeke e kuai ia ai ia mau mea ma Honolulu nei, aka, aole nae he alahele e hoea mai ai ia mau mea i Honolulu nei a no ia kumu ua waiho wale ia ka aina, aole hoi e hiki ana ke hoopukaia mai ia mau pomaikai, oiai ke kumuwaiwai hooulu pomaikai e hoea ole ana ilaila. O ke kuleana paa o ke Aupuni, oia kona ikaika a ma ka wa e ike ai ke kumuwaiwai kuwaho na kakooia kekahi aina e kekahi Aupuni kulanalana ole, aole auanei e hoololohe aku ia kumuwaiwai iwaho, aka, e komo mai ana ia iloko nei o ka aina nei. Ina kakou e hoohuiia aku ana me Amerika Huiia, e ulu mai ana he mau hana holomua hou iloko nei o ka aina a manaoio loa au, aole e hoohuihuiia ae ana ia mau oihana ma ke ano monopoli, i mea hoi no ke kanaka Hawaii e kapaeia aku ai mawaho, aka, e kau like pu auanei lakou ma ka papahele hookahi me na ili keokeo, a e holomua ana lakou mamua o na poe Asia.

            "Ke oleloia nei nae no ka holomua. Ea ke nee nei ia mea he holomua maanei, ma ke ano lohi loa elike me ka ikeia ana o ia mea ma kekahi o na mokupuni aki nei o ka Pakipika Hema. O ka poe mea dala keia o loko nei o ka aina, ua maka'u loa lakou i ka haawi ana i ka lakou mau dala ma na hana i oi aku i na hana maa mau e ikeia nei, a no ia mea ua houlolohi loa ia ka nee ana o ka aina imua. O ka nee mua ole ana, aole no ia he mea hou i keia aina he mea ia mai kahiko loa mai. E hoomanao ae oe i na mea i ikeia e pili ana i na hooikaika ana a S. G. Wilder i make no ke alahao Hawaii, a e ike auanei oe oia kekahi kumuhana nui loa nana i kaohi i ka hooholomua ana ia Hawaii. Ina hoi ua loihi loa ia mea no kou hoomanao ana, alaila, e nana aku hoi oe i ka Mr. Dilinihama mau hooikaika ana no ke alahao o Oahu nei. I keia ame keia wa e aneane ai e loaa iaia ke dala no ka hooloihi ana aku i kana alanui hao, oia no ka wa e hoopahua koke ia ae ai e ke kaua kuloko a e na lono kaua hoi. Ina kakou e lilo ana i lihi no Amerika Huiia alaila iloko o 12 mahina mai keia wa aku, e puni loa ana ka mokupuni o Oahu nei i ke alahao. Ke manaoio nei au e hoea io mai ana no keia mea. Aole hoi kakou e pono ke manaoio mamuli o ka hookumuia ana ae nei o ka Hui Ma@ko o Oahu nei, iloko o ka mahina i hala ae nei, he mea hoike ia ua oi aku ka paa o ko kakou kulana maluhia i keia wa i ko ka wa i hala ae nei, aka, oia hana, ua hoea mai no ia mai loko mai o ka pomaikai holomua o kekahi makahiki mahiai ko, ame na hoonee ana a ke kumuhana hoohui Aupuni e hoala nei i keia wa. He nui na dlal e paa ia nei e ka poe mea dala, a ke makemake nei lakou i auwaha e loaa ai ke ola i ka lakou mau dala. A oiai hoi, ua manaoio keia poe e ko ana ka hoohui Aupuni, nolaila, ua aluka ae nei lakou e hoopaa i ko lakou mau inoa ma na papa inoa lawe mahele kuleana. A ke nana aku nei au i keia hana ma ke ano oia kekahi o na mea maikai he nui e hoea mai ana no ka pono o keia aina i ka wa o keia aina e lilo ai i hapa no Amerika Huiia.

            "Ano, e nana kaua i ke kulana kalaiaina Aupuni o keia ninau. O na kanaka Hawaii, ma ke ano nui, he poe aloha loa lakou a makee hoi i na oihana ano Hawaii, a he hoowahawaha loa lakou ke kapae aku ia mau mea. A o ka hoohiki ole ana o ka hapanui o lakou e kakoo i ke Aupuni e ku nei he hoike ia no keia mea. O ka mea maopopo maoli aohe Aupuni o keia @ kanaka a nele hoi lakou i ka leo hooponopono ma na hana o loko nei o ka aina. Aka mamuli auanei o ko lakou lilo ana i poe kanaka Amerika e loaa ana ia lakou ka pomaikai like ma ka p@ balota elike me ka loaa ana oia pomaikai hookahi i ke kanaka @ miliona aole he mau @ ke Kumukanawai o kekahi o na mokuaina io Amerika Hu@ i kauai ma ke ano aia a loaa ka waiwai paa a loaa makahiki paha alaila hiki ke koho balota. O ka'u mea i hoomaopopo ua kuokoa a ua like na kanaka apau, a o ke pono wale no o ka loaa ana he ike palapala oia ka pono e loaa ai ka pono koho balota. Aia keia ike iloko o na kanaka Hawaii a ua ike a ua hoomaopopo keia ame keia kanaka mai na aina e mai i keia mea iloko o na kanaka Hawaii: a mamuli auanei o keia pono i loaa i na kanaka Hawaii e loaa ai ia lakou na pono koho balota o ka makaainana Amerika e noho ana ma Nu Ioka a ma Kapalakiko.

 

Pehea keia? Na Makai o Hana.

            Ma ko makou pepa o keia la e ikeia ai kekahi palapala mai kekahi mau kanaka mai o Hana, Maui, no laua na inoa. G. P. Nehemia ame J. M. Kaleo a he mau kanaka hoi i lawelawe i ka oihana makai a hoopauia laua mai loko mai oia oihana. O ke poo o keia palapala oia keia: "He hana polo@ anei keia?"

            Ina he mea oiaio ka keia mau kanaka e hoike mai nei ua hopu io ia e laua kekahi Pake e kawili opiuma ana iloko o ka hale kuke o ka Luna Makai o ia Apana ma ka la 25 o Novemaba aku nei (1896), alaila, he mea maopopo loa ua ulu mai kekahi kumu ikaika o ko laua hoopauia ana mai loko mai o ia hana i lawelaweia e laua oiai laua e hooko ana i ka mana o ke kanawai.

            Ma ko makou manao he mea pono ke ninaninau pono na poo oihana Aupuni i keia mea oiai aole o makou makemake iki e hoopau wale ia na kanaka hoopono o ke Aupuni me ke kumu kupono ole; aka he mea pono ke haawiia ke ahewa ana ma kahi o ka hewa, a o ke apono ana ma kahi o ka pono.

 

Ka Ahaaina La Hanau o Robert

Kalaninuikupuapaikalani

Keoua.

 

            Malalo ae nei o Moanalua i haawi ae ai o Mr. ame Mrs. R. W. Wilcox ma ke ahiahi Poaono o keia pule aku nei. Ianuari, 1897, he ahaaina hiwahiwa no ka hoomanao ana i ka la hanau oka laua maka-hiapo, ka oiwi nona na makahiki he eha i keia wa, oiai ua hanauia oia ma ka la 16 o Ianuari M. H. 1893. O kona inoa, oia no o Roberto Kalaninuikupuapaikalaninui Keoua.

            Ma keia papa ahaaina hiwahiwa na hooulumahiehieia ae ia e na poe maka hanohano he nui mai ke kulanakauhale aku nei, ame na lehulehu he nui. Ua manao wale ia ua aneane e hoea aku ka heluna o na kanaka i akoakoa aku ma laila i ka huina o 1000. "Ohuohu Halemano i ka lau-lehua, kanu no na pua i Kukaniloko." No makou iho ke haawi ae nei makou i na mahamaha ana i ka Makua Hoano Loa i ka poiniu o ka lani, e kiai mai i ke kama nona ka la hanau me na haawina o ka maalahi ame ka poamaikai.

            Ua hoea aku malaila ka Bana Lahui malalo o ke alakai ana a Mr. S. K. Kamakaia, a ua nui ke ohohia ia.

kanaka Hawaii. Ua ike iho hoi ma-

 

Haunaele na Pake Paahana o

Paauhau.

 

            Ma keia Poalima aku nei, ua hoole ae la na Pake paahana o Paauhau aole e hele i ka hana. Nolaila, ua hopuia he 11 o lakou, a hoomaka aku nei na maka'i e hele no ka hale-paahao: a ma ia wa i hahai aku ai ke koena o na Pake, me na phi oki ko, na ho ame kekahi mau mea eha e ae. I ka hoea ana i ka Hale Hookolokolo ua lele aku la keia poe Pake e hahai aku nei maluna o na makai no ka hoopakele ana i na Pake i hopuia; aka, ua pale ia mai lakou me ka eleu loa e ke Kapena Makai, me eha makai ame hookahi luna paahao. Ua ki ia ae la he mau kani pu-panapana maluna o na poo o ka poe hoohaunaele a puhee ak@ la lakou. Hopuia iho la he 20 poe o lakou ma ia wa a ma ke ahiahi ana iho, he 24 poe hou. I ke kakahiaka ana ae, ua hoea aku la ka huina o ka poe i hopuia i ka 123. Ma ka Poalua nei, (Jan. 12) he 20 o keia poe i ae i ka hewa kue i ka hooko ana o ka makai i kana hana, a ua hoopaiia lakou he ekolu malama hoopaahao, ma ka hana oolea, no ka mea hookahi. O ke koena aku i koe ma ka Poalima aku nei lakou i hookolokoloia ai.

 

KE KANAWAI.

KE ALAKAI O KE KANAKA HAWAII

MOKUNA I.

OLELO HOAKAKA NO KE KANAWAI.

 

            Ke hoolaha aku nei makou i kekahi mau mahele waiwai nui o loko o ka Buke Alakai Kanawai i kapaia "Ke Alakai o oke Kanaka Hawaii" ma ko makou pepa o keia la, i mea no ko makou poe makamaka e ike ai i na mea waiwai io iloko o keia buke i makaukau no ke kuaiia aku. Na ka Lunakanawai Kiekie Alapaki i hoomakaukau mua i keia mau mahele alakai Kanawai i kahi wa i hala lilo ae nei.

            1. O ke "Kanawai oia ka @ hoopukaia e ka Mana Kiekie@ kahi Aupuni no ka hooponopono @ noho ana a me ka hana @ kekahi ame kekahi.

            2. He nui no na a@ o ke Ka@ Na Kanawai o ke Akua i @ ma ka Buke Hemolele (2) N K@ wai i ikeia iloko o ke ano o na@ aka a pau i kapaoa he Kanawai @ au (Kake vs. Horton, aoao 9. Mah@ ) oia hoi " ke Kanawai a ke Ak@ haawi mai ai iloko o ka naau o ka@ka." (Kan. Kiv. Pauku 14.) Na @ lunaikehala keia e kuhikuhi @ Ua akaka iwaena o na lahuikanaia @ pau o ka honua o ka pepehi kanaka he hewa ia: (3) Na kanawai o ka honua. O na mea ulu, a me na mea o@ e laa na holoholona manu ia a pe@ aku: (4) Na Kanawai o na Au@ (Kan. Kiv. Pauku $20 e hooponopono ana i ka noho a launa ana o keka@ Aupuni me kekahi Aupuni: ka mana o na Kuhina na Kanikela na Kui@ a pela aku. O keia ke Kanawai @ paia "ke Kanawai o na Lahui @ Na Kanawai Ekalesia ma keia @ keia hoomana: (6) Na Kanawai o @ Kaua no ka poe pio no ka mah@ o na waiwai o ka poe noho kuok@ &c: (7) Na Kanawai Oihana K@ oia hoi na mea i maa mawaena @ poe: (8) Ke Kanawai Aupuni oia @ ke Kanawai e hooponopono ana  @ noho ana a me ka hana ana a na kanaka.

            3. Ua maheleia ke Kanawai Au@ iloko o na mahele nui elua: (1) Ke Kanawai Kakauia a i kapaia i k@ wa "He Kanawai Ahaolelo:" (2) K@ Kanawai i kakau ole ia (Kan K@ Pauku 823) i olelo mau ia he "Common Law," oia hoi. Ke Kanawai o @ Manao.

            4. O ke "Kanawai i Kakauia @ hoi ke "Kanawai Ahaolelo" i olelo @ ai i kahi wa oia no ka manao o ka Ahaolelo i kakuia. I mea nae @ ai keia Kanawai he mea pono ke @ oe ia i ke Kumukanawai (Kumukanawai, Pauku 79) a pela no hoi ina e kue ia Kanawai "i na Kanawai iwaena o na Aupuni, a me ke kuikahi makekahi Aupuni e," (Kan. Kiv. Pauku 824) he mana ko ka Aha Kiekie e hoolilo ai ia Kanawai i mea ole. O k@ "Kanawai i Kakau ole ia," oia hoi k@ "Kanawai o ka Manao," oia no na olelo hooholo a na Lunakanawai naauao a me na Aha Kiekie o keia a me keia Aupuni a mamuli o ka hahai an@ o ka poe mahope i keia mau olelo, ua lilo lakou i mea paa.

            5. O ke Kanawai o ka Manao i kaulana loa a i hahai mau ia, oia no k@ Kanawai o ka Manao o Enelani (Common Law of England.) O ua kanawai la nae aole no ia i paa a i "mana" ma Hawaii nei ke ole e komo na kahua alakai a me na mahele o ia kanawai "iloko o ko kakou mau kanawai mamuli o na olelo hooholo a na Aha Kakau: a i ole ia, ua komo mai lakou maloko o ke kanawai o ka Manao o keia Aupuni." (Kake vs. Horton, aoao 12, Mahele I.) Aka e nana i ke Kanawai o 1892, no ka Oihana Hookolokolo Mokuna 51, Pauku 5.

            6. Malalo o keia mau makele, e loaa no he mau mahele hou, penei: 1. Na Kanawai Kivila;  2. Na Kanawai Karaima.

            7. O ke "Kanawai Kivila" ua pili ia no ka hooponopono ana i na hana a na kanaka i kekahi a me kekahi ma na mea e pili ana i ko lakou mau pono ponoi. O na hihia e ho@ ana malalo o keia mahele ua kapaia hemau Hihia Kivila. O ke "Kanawai Karaima hoi ua pili ia no ka hooponopono ana i na hana hewa a na kanaka e kue ana i ka pono ka nohona oluolu a me ka maluhia o ka lehulehu. A o na hihia e hoea ana malalo o keia mahele, ua kapaia na Hihia Hewa, i olelo mau ia na @ Karaima.

 

NA MEA HOU MA KAU, HAWAII

NA HANA O KA M. H. 1897.

 

Eia na mea i ikeia: He ehiku ka nui o na make mai ka ia ekahi mai a ka la umi-kumamalua, a penei na mahelehele ana:

            Ma ka la 1, make iho la o Haliaka (w) ma Ninole, Kau. Ma ia ia no, make o Kanoho (w) ma Honuapo. Ma ka @ 5, make he Pake ma Pahala. Ma @ no, make he Kepani ma Naalehu. Ma ia la no, make he bebe (w) na K@ Kaohe ma Waiohinu; a ma ka @ make o Honoloa (k) ma Moaula. K@ Hawaii, a ma ka la 8 make he bebe @ Kanoho (w) i make mua ma Honuap@ He ku i ka weliweli na hana a @ Akuu. No Honoloa, he elemakule @ nona na makahiki maluna aku @ kanaono. He kamaaina oia no @ wahi, a ua manaoia o keia kekahi @ na kanaka ma kahi o ke kuonoon@ he mau dala kana ma ka banako @ Leta. Aohe he nui o kona mau o@ he keiki h ookahi e ola nei a m@ wahine, oia wale no: a he mau @ aina kona e waiho nei ma keia @ He makamaka maikai keia, he hoo@ i na malihini. He nui ka ma'i e @ nei maanei. O keia wale no na an@ loaa mai i kou mea kakau.

            Me ke aloha nui i ka Lunahoo@ pono a me na keiki o kou keena

J. JOHN AH@

Moaula, Kau, Hawaii, Ian. 13 @

 

            Ua hoopuka ae na lede holom@ Westfield, Ind., he helu o ka nu@ Westfield News, ma ke ano he n@ no na wahine, la 3 o Aperila. @ Ua piha keia pepa me na manao @ wai nui no na wahine, a ua ik@ makou i keia manao mai kekahi @ kakau mai, o ua nupepa la, a i hoo @ ia ae hoi e na lunahooponopono @ ko lakou hoomaopopo ana ua @ palapala i kekahi manao ano nu@ i na wahine: "O ka laau lapaau @ kai loa no ke kunu ho ke anu @ ka puu eha, a'u i ike ai, oia ka KAMALENA LAAU KU@ No@ ohana, aohe lua o keia laau. Ke @ ike hauoli aku nei au i ka maik@ ua laau la." E kuaiia ana e na @ kuai laau lapaau apau, Benson, Smith & Co., na agena no Ko Hawaii @ Aina.