Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXV, Number 44, 30 ʻOkakopa 1896 — KE AO PILIOLELO ENELANI. [ARTICLE]

KE AO PILIOLELO ENELANI.

ll.—Ke Kama ma na Haiinoa. O ke Kama oia ka mea e hoike ana i ke ano kane a wahine ana o kekahi mea, a-i-ole-ia, o ke ano pili like ana paha i ke kane ame ka wahine, a ano kaokoa paha. Penei: Man—kanaka, woman—wahine; baby—bebe; tree — kumulaau. Eia na Kama maloko o na haiinoa, Kamakane, Kamawahine, Kama-pili-lua, Kama-okoa. O ke Kamakane, ua pili ia' i ke kane ana o kahi mea. Penei: Boy—Keikikane; father—makuakane; king—moikane. O ke Kamawahine, ua pili ia i ke ano wahine ana o kahi mea. Penei: Girl —kaikamahine; mother—makuahine; queen—moi-wahine. 0 ke Kama-pili-lua, oia ke kama i pili like i ke kane a i ka wahine nohoi ma ke kamailio a hoohana ana paha i ua haiinoa la. Penei: Parent —makua: ua pill keia i ka makuakane a makuahine nohoi, nolaila, aia keia huaolelo ma ke kama-pili-lua. Teacher —kumukula: pili no keia i ke kumukula kane a wahine nohoi. Friend— hoaloha, aikane: pili no i ke kane ame ka wahine. O ke Kama-okoa, oia ke kama i nele maoli kona ano kane a wahine ana ma ka hoomaopopo ana; a-i-ole-ia, oia ke kama i ku ai ka haiinoa aohe ona hanu ola maoli. Penei: Stone—pohaku; tree-kumulaau; house—hale; hat —papale. Ma keia mau haiinoa, he mea maopopo aole loaa ia lakou ka hanu ola maoli elike me ko ka lio, ke kanaka, ka manu a pela aku. He ekolu no ano i ku ai na haiinoa ma ke kamakane ame ke kamawahine: (1) Ma na huaolelo kaawale i pili i ke kane, a pela nohoi i ka wahine; (2) Ma ka hui ana aku i ka huaolelo e hoike ana i ke "kane" a "wahine" paha i ka haiinoa kumu; (3) Ma ka hui ana aku i ka mamala-olelo ESS i kekahi mau haiinoa i loaa ai ke kamawahine. Penei: U) Ma na huaolelo kaawale: KAMA-KANE. Man—Kanaka. Boy—Keikikane. Husband —Kane (mareia.) Son—Keikikane (ponoi.) Stag—Dia kane. KAMA-WAHINE. Woman—Wahine. Girl—Kaikamahine. Wife—Wahine (mareia.) Daughter—Kaikamahine (ponoi.) Hin^—Dia wahine. (2) Ma ka hui ana aku i ka huaolelo e hoike ana i ke "kane" a "wahine" paha. KAMA-KANE. Man-Servant—Kauwa-kane. He-goat—Kao-kane. Maid-Servant—Kauwa-wahine. She-Goat —Kao-wahine. (3) Ma ka hui ana aku i ka mama-la-olelo ESS i kekahi mau haiinoa i loaa ai ke Kamawahine : K AM A-K AN E. Host—mea malama hoieie (.kane.) Poet—Mea haku mele (kane.) Heir—Hooilina (kane.) KAMA-WAHINE. * Host-ess—Mea malama hotele (wahine.) Poet-ess—Mea haku mele (wahine.) Heir-ess—Hooilina (wahine.) lII.—NA AUI O NA HAIINOA. O ka Aui ola kekahi kulana pili i ka loli ana o ka haiinoa ma o kona pili ana me kekahi huaoielo okoa aku iioko o ka hopunaolela Penei: The horse runs—Ke holo nei ka iio; ihe hat—Ka papale o ke keiki (a-i-ole, ko ke keiki papaie); the drinks the icottr—Ke inu nei ka lio i ka tati. Olelo Hoakaka—The kor*e runs—Aia o "horse" maioko o keia hopunaolelo ma ka Aui-kumu, oia hoī, oia no ke Kumuoleio; a o '*runs," he haina ia, e hoike ana i ka hana a ke Kumuolelo, oia ho», o Aui-kumu i ikeia ma o "horse" la ka haiinoa. The boy's hat— O ; hoy V i ikeia ma keia hopunaolelo, aia no ia ma ka Aui-ko-hai, e hoike ana i ke ano o kona piii ana me ka haiinoa "hat," ma ke ano oia ka ona oia papale. The horse drinka the water—"The horse" oia ke Kumuolelo; aia o "horce" ma ka Auikumu. eiike me ka m«i i hoikeia ae ma ka hopunaoieio mua ma keia hoakaka ana; o

"driDks" ka haina. e hoike aoa i ka haaa a ka Am-kumu; "ihe water/' oia ka hopehaina, i kapaia he Aui-alo, oiai, o ia ka mea i hoohanaia e ke Kumuoleio, oia hoi. ka Auikumu. Nolaīia, mamuli o keia mau ho&kaka an<J. a ua maopopo be — Ekolu mau Aui o na haiinoa ma ko lakou ku ana a hohanaia ana iloko o na hopunaolelo, ma ke kamaiiio ana a kakau ana paha: (I) Aui-kumu; (-) Aui-ko-hai; (3) Aui-alo. O ka Aui-kumu, oia no ka Aui i ku ai ka haiinoa ma ke ano he Kumuolelo no kekahi haina (verb). Penei: The boy piays—(Ke) paani *nei> ke keiki; Uie bird flies—Lele ka manu. 0 ka Aui-ko-hai, oia no ka Aui i ku ai ka haiinoa ma ke ano oia ka ona, a o ka paa ana paha o kekahi waiwai a hana paha. Penei: The boy s book, Ka buke a ke keiki (kane): the bird"s leather—Ka huiu o ka manu. O ka Aui-aio, oia no ka Aui i ku ai ka haiinoa ma ke ano he hope-haina ia, oia hoi, o kahi ia i ili aku ai ka hana ake Kumuolelo. Penei: "The boy spilt the milk —Ua hanini ka waiu i ke keiki (a-i-ole, ua hoohaniniia ka waiu eke keiki). "The milk/' ma keia hopunaolelo aia ia ma ke kulana hopthaina, i kapaia he Aui-alo. 0 ka hoonohonoho ana i ka haiinoa ma kona mau Aui, ua kapaia he Hooioli Aui. Penei: BOY—KEIKIKANE. HELUKAHI. Auikumu, Boy—Keikikaae. Aui-ko-hai, Boy's—-Ko ke Keikikane. Aui-alo, Boy—i ke Keikikane. HELUNUI. I Auikumu, Boys—na Keikikane. | Aui-ko-hai, Boys—ko na Keikikane. i Aui-alo, Boys—i na Keikikane. MAN—KANAKA. HELUKAHI. | Auikumu, Man—Kanaka. Aui-ko-hai, Man's —Ko ke Kanaka. Aui-alo, Man—i ke Kanaka. HELUNUI. Auikumu, Men—na Kanaka. Men's —Ko na Kanaka. j Men—i na Kanaka. 1 He Loina no ka Aui-ko-hai —0 ka Aui-ko-hai ma ka helukahi, a ma ka helunui nohoi i kau ole ia ka S mahope. e lawe ana ia i ira hua S, me ke koma-luna. Elike me keia: Boy's; man's; men's; John's. Ma na haiinoa i kauia ka S ma ka helunui, e loaa ana ko lakou mau Av.i-ko-hai, ma ke kau wale ana no i ke koma-luna. Elike me keia: Boys' books —ko na keiki buke; the birds" feathers—Ko na manu hulu. (Aole i pau.)