Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXV, Number 29, 17 July 1896 — Page 5
This text was transcribed by: | Michelle Lindberg |
This work is dedicated to: | Kolu, Tita, Kale - For your future |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
palapala laikini e koi aku oia e haawi mai ka mea i laikiniia i kekahi bona no na dala hoopai he elima haneri me ka hope kupono a lawa i aponoia e ke Kuhina, e hoakaka ana me malama ka mea nona ka laikini i kekahi moolelo piha a pololei e pili eha i na holoholona a pau i kuaiia e ia, loleia a i kuaiia paha; a e malama no oia i na manawa a pau iloko o na hora hana mau i ua moolelo la ma ke ano hamama no ka nanaia ana e na mea a pau e makemake ana e nana ia mea.
E bookomaia maloko a ia mooleio:
1. Ke kama o ka holoholona.
2. Ke kuni a mau kuni paha maluna o ka holoholona, me ka hoakaka ana i kahi i kau ai o ia kuni maluna o ka holoholona.
3. Ke ano nui o ka waihooluu a mau waihooluu paha o ka huiu o ka holoholona.
4. Ka inoa a oka mea a mau mea paha nana i kuai i ka holoholona iaia.
5. Ka la i kuaiia ai ka hololona iaia.
6. Ka la i haawiia mai ai ka holoholona iaia.
7. Ka la ia papahiia ai ka holoholona.
NAWAI E HOOKO I KA BONA.
Pauku 52. Ua hiki i ke Kuhina, a i ole ia me kona ae i kakauia, i kekahi mea nona kekahi holoholona i kuaiia, kuaiia aku a i ole ia pepehiia e kekahi mea lole bipi i laikiniia, i malama ole ia kekahi moolelo e like me ia i kauohaia ma keia Kanawai, e hoopii i ua mea lole bipi la i laikiniia malalo o kona bona a e ohi mai mailaila mai no ka pomaikai o ka Waihona i ka huina aole e emi malalo o elima dala a aole hoi e oi aku mamua a kanalima dala no kela a me keia itamu i kauohaia ma keia Kanawai e hookomoia maloko o ia moolelo i hookomo ole ia malaila a i ole ia ua hookomo pololei ole ia malaila; a o ka laikini o ia mea lole bipi ua hiki no e hoopauia e like me ka manao o kekahi Lunakanawai a i ole ia Aha Hookolokolo paha.
LOLE PUAA.
KA UKU.
Pauku 53. O ka uku makahiki no kekahi laikini e lole a kuai aku i ka puaa, he Kanaha Dala no kekahi laikini ma ka Apana o Honolulu, a he Iwakalua Dala no na apana e ae a pau.
Pauku 54. O ka uku makahili no kekahi laikini e kuai i ka puaa ma ka Apana o Honolulu he Iwakalua Dala.
Pauku 55. Aole e pili na olelo o na pauku hope ae nei elua i ke kuai ana i ka puaa i kaluaia a i hoomoaia paha ma ke ano Hawaii.
NA AGENA KALEPA KAAHELE.
Pauku 56. O ka uku makahiki no kekahi laikini e noi aku, a i ole ia kauoha, a i ole ia kuai aku i na waiwai me na waiwai kalepa, ma ka hoike ana i ke ano o na mea i makemakeia e kekahi mea a lawelawe ana no kekahi hale kalepa o na aina e, hui a i ole ia kekahi hui i hoohuiia e paa ole ana i kekahi laikini kelapa waiwai, he Elima Haneri Dala no ka Mokupuni o Oahu, a he Elua Haneri me Kanalima Dala no kela a me keia Mokupuni e ae ka Repubalika, koe o Oahu.
NA PU.
LAIKINI KI MANU MA OAHU.
Pauku 57. O ka uku makahiki no kekahi laikini e ki manu a hahai holoholona paha me ka pu ma ka Mokupuni o Oahu he elima dala.
Ua hiki no i ke Kuhina, e like me kona manao he pono, e hoole ia ka haawi ana i kekahi laikini e ki manu a hahai holoholona paha me ka pu, malalo o keia Kanawai, i kekahi mea i hoahewaia no ka uhai ana i na mea i hoakakaia maloko o kekahi kanawai no ka hoomalu ana i na manu a me na holoholona.
HOOPAI.
Pauku 58. O kekahi mea nana i ki manu a hahai holoholona paha ma ka Mokupuni i oleloia me ka pu, me ka loaa ole o kekahi laikini malalo o keia Kanawai e ae ana iaia e hana pela, a i ole ia ua loaa iaia ka laikini e ki manu a hahai holoholona paha, ua ki manu a hahai holoholona paha me kekahi pu i laikini ole ia, e hoopaiia aole e emi malalo o Elima a aole hoi e oi aku mamua o Kanalima Dala.
LAIKINI PU.
Pauku 59. Koe wale no ma ke ano i hoakaka okoa ia maloko iho nei, o ka uku makahiki no kekahi laikini e malama, halihali, a i ole ia lawelawe i kekahi pu panapana, raifela, carbine, pu ki lu, a i ole ia pu e ae paha, he hookahi dala no kela a me kaia pu o ia ano.
E LAIKINILA NA PU.
Pauku 60. Koe wale no ma ke ano i hoakaka okoa ia maloko iho nei, aole pu e malamaia, halibaliia a i ole ia lawelaweia iloko o ka Repubalika me ka laikini ole hoopukaia malalo o keia Kanawai.
NA MEA E HOAKAKA AI MALOKO O KA LAIKINI.
Pauku 61. E hoike kela a me keia laikini o ia ano:
1. I ka inoa o ka mea nona ka laikini, kona lahui a me kahi noho, ina a i ole ia aole oia he lala o ka Oihana Makai, na Puali Kiai Makaainana, a i ole ia o kekahi Puali Koa, a ina pel PAa no ka puali hea me ka hai pu i ka inoa o ka Puali.
2. Ke ano o ka pu i laikiniia.
3. Ka inoa o ka mea nana i hana i ka pu.
4. Ka helu o ka mea nana i hana.
5. Ke ano poka o ka pu.
HOOKUUIA NA PU KI MANU AI RAIKI.
Pauku 62. Aole e lilo kekahi mea maloko iho nei i mea e koiia ai e laweia kekahi laikini no kekahi pu waha hookahi ma ka waha e hahao ai, ki lu i lawelawe maoli ia ma kekahi mahi raiki i mea hoomaka'uka'u ai na manu mai na mahi raiki aku.
HOOKUULA NA MAKAI A ME NA KOA MAI KA UKU AE.
Pauku 63. O na lala a pau i hihia ole o ka Oihana Makai, o ka Puali Kiai Makaainana, a i ole ia o kekeahi Puali Koa i hoonoho pono ia a like me kekahi kanawai, e hookuuia no lakou mai ka uku ana i kekahi uku no kekahi laikini a mau laikini paha e malama, halihali a i ole ia lawelawe i na pu i hoopukaia malalo o keia Kanawai; aka, i mea e loaa ai ka hookuuia ana e hoike aku no lakou i ke Kuhina i kekahi hoike mai ka luna kiekie o ka puali a lakou i lilo ai i lala e hoike mai ana no ia lilo ana i lala a me ka hoakaka ana i ke ano o ia pu a mau pu paha.
NA PU MA NA MOKUPUNI E AE.
Pauku 64. I mea e nui ole ai ka hana a e pale aku ai i ka hoouna ana o na pu i Oahu, ua hiki i kekahi mea e noho ana ma kekahi Mokupuni e ae e hoouna mai ma o ka Makai Nui la o ka Mokupuni ana e noho ana i kekahi noi i laikini, maluna o kekahi palapala paihakahaka i hoolakoia e ke Kuhina no ia hana, a ma ia noi e hoakakaia na mea i kauohaia mamua ae nei e hoike ia maloko o ka laikini.
I ka loaa ana o ia noi, i kakauinoa hooiaia e ka Makai Nui o ka Mokupuni i hoounaia mai ai ia mea, e haawi aku no ke Kuhina i Laikini e like me na mea i hoakakaia maloko nei, a hooili aku ia mea i ka Makai Nui iaia i loaa ai ia mea, a nana e haawi aku ia mea i ka mea nona ka laikini.
HOIKE O KA MALAMA ANA.
Pauku 65. O ka waiho ana o kekahi pu i laikini ole ia iloko o ka lumi, ka hale a i ole ia ma kahi o kekahi mea he hoike kumu no ia aia no ia pu iloko o ka malama ana o ka mea oia ka ona, nana i hoolimalima, hoolimalima aku a i ole ia e noho ana iloko o ka lumi, ka hale a i ole ia wahi maloko a i ole ia maluna olaila i loaa ai ia pu.
HOOPAI.
Pauku 66. O kekahi mea nana i malama, halihali a i ole ia lawelawe paha i kekahi pu me ka laikini ole e hana pela malalo o keia Kanawai, e hoopaiia oia aole e emi malalo e Eilima a aole hoi e oi aku mamua o Hookahi Haneri Dala no kela a me keia pu i laikini ole ia a malamaia, halihaliia a i ole ia i lawelawe e ia, a oia pu, a i ole ia o kekahi pu i laikiniia e lilo no ia i ke Aupuni.
NA HALE LIO HOOLIMALIMA
Pauku 67. O ka uku makahiki no kekahi laikini no ka lawlawe ana i ka Oihana Hale Lio Hoolimalima he Kanalima Dala no ka Apana o Honolulu, a he Iwakalua-kumamalima Dala no na Apana o Wailuku a me Hilo.
HALE HOOLIMALIMA ME KAHI E NOHO AI; NA HOTELE A ME NA HALE-AINA.
KA UKU.
Pauku 68. O ka uku makahiki no kekahi laikini e malama i kekahi hale hoolimalima a me kahi e noho ai he elua dala. i kekahi hotele a hale-aina paha, he Kanalima Dala.
HOIKE O KA PAPA OLA.
Pauku 70. Aole e haawiia kekahi laikini no kekahi hale hoolimalima a me kahi e noho ai, hotele a hale-aina paha aia a loaa mua ia ka mea noi mai ka Papa Ola mai, a waiho aku i ke Kuhina i kekahi hoike a hoakaka ana ua nana kekahi agena o ka Papa i ka hale a mau hale paha i manaoia e lawelawe no ia hana me kekahi hoakaka e pili ana i lawa e hiki'ai ke hoomaopopo i ua mau hale la a he kulana maikai ma na mea pili i ke ola kino, a ua kupono a lawelaweia no ia hana; a e hoakaka ana i ka nui o na kanaka i hiki ma ke kanawai e hoonohoia maloko olaila.
NA KUMU O KA LAIKINI.
Pauku 71. E hoopukaia ka laikini no kekahi hale hoolimalima a me wahi e noho ai, hotele a hale-aina paha, mamuli wale no o keia mau kumu maopopo a e hookomoia iloko o ka laikini, oia hoi:
1. Aole e malama ka mea nona ka laikini i ka hale walaau a hoohaunaele;
2. Aole e aeia kekahi wahine hookamkama e noho malaila a i ole ia e hele malaila;
3. Aole no e hoolakoia ai ole ia kuaiia kekahi waiona, koe wale no e like me ka mea i aeia ma ke anawai;
4. Aole no e hoonohoia na kanaka maloko olaila i oi aku ka nui mamua o ka mea i aeia ma ka laikini;
5. E malamaia na hale a me kahi i laikiniia ma ke ano maikai no ke ola kino, e like me ke kanawai a me na kauoha o ka Agena o ka Papa Ola;
6. E hiki i na makai a me na agena o ka Papa Ola e komo iloko olaila i na manawa apau no ka nana ana;
7. Aole e aeia ka piliwaiwai maloko olaila.
KA HOOPAI.
Pauku 72. O kekahi mea nana i malama i kekahi hale hoolimalima a me kahi e noho ai, hotele a hale-aina paha me ka laikini ole malalo o keia Kanawai ai ole ia oiai e paa ana i kekahi laikini nana i uahi a i ole ia i hooko ole i kekahi o na mea i kauohaia ma keia Kanawai a i ole ia o kona laikini e hoopaiia oia aole e emi malalo o Umi a aole hoi e oi aku mamua o Hookahi Haneri Dala, a ua hiki i ka Aha Hookolo, e like me kono manao he pono, e hoopau i kona laikini.
KOE NA OHANA.
Pauku 73. Aole e lilo kekahi mea maloko o keia Kanawai, i mea e manaoia ai ua hiki ole i kekahi ohana mai ka lawe ana i na poe aole e oi aku mamua o ekolu paha poe e ai ma ko lakou wahi, a i ole ia poe noho paha me ka lawe ole laikini malalo o keia nei.
HOOKUU ANA I NA HOTELE MA NA KUAAINA.
Pauku 74: Ua hiki no hoi i ke Kuhina, e like me kona manao he pono, e ae aku i na hotele kahi i hoolakaoia ai na mea ai a me kahi e moe ai, ma na wahi mawaho aku o Honolulu, ma na wahi i lilo ai lakou he mea kokua i ka lehulehu, e lawelaweia me ka laikini ole malalo o keia Kanawai.
WAIWAI KALEPA.
KA UKU.
Pauku 75. O na uku makahiki no kekahi laikini e kuai i na ukana, na waiwai me na mea kalepa i hoopaeia mai, i kapaia he "Laikini Kalepa," e like no ia me keia mahope iho nei:
Ina o ka huina o na kuai ana no ua malama he umi-kumamalua mamua iho i huiia me ka baaka, kika me ua kikalika ua hiki aku a i ole ia ua manaoia no na malama he imu-kumamalua e hiki mai ana, ua emi malalo o Iwakalua Tausani Dala he Kanalima Dala ka uku.
Ina he Iwakalua Tausani Dala a oi ae paha he ekolu hapawalu o hookahi pa-keneta ka uku maluna o ka huina nui na kuai ana no ka makahiki.
NOI ANA I LAIKINI.
Pauku 76. O kekahi mea e makemake ana e loaa iaia kekahi laikini e kuai i na ukana, na waiwai a me na mea kalepa i hoopaeia mai e noi aku no oia ma ke kaku ana i ke Kuhina, e hoike aku ana malalo o ka hoohiki i keia mau mea mahope iho nei, oia hoi:
1. Kona inoa a me kona lahui, ina ua hanaia ke noi ma ka inoa o kekahi hui i hoohuiia a hui paha, a i ole ia inoa halekuai, e hoikeia ia inoa a me ka inoa o ka mea noi ma ke poo, a o kekahi luna o kekahi hui i hoohuiia a me kekahi lala a mea e ae paha i hoomana pono ia ma ka palapala e kakau i ka inoa hui wale no ke aeia e kakauinoa a i ole e hoohiki i kekahi palapala noi.
2. Kahi e lawelaweia ai ka oihana e laikiniia ana;
3. Ke ano o ka oihana a me ke ano o na waiwai ana i manao ai e kuai aku;
4. Aole oia he mea kalepa a agena hoi no kekahi hale kalepa o na aina e, a ma ia ano eia iloko o keia Aupuni no ka manawa no ka hana o ka hele noi ana aku i na kauoha;
5. Ina paha ua paa mua oia i kekahi laikini kalepa, a ina pela e hoike i ka helu a me ka la o ka laikini hope o ia ano i paaia e ia, kahi i ku ai o kona wahi hana a me ka huina o na kuai ana i hanaia e ia, a i ole ia nona iloko a na mahina he Umikumamalua mamau iho.
Ina aole oia i paa mua i kekahi laikini kelapa e hoakaka oia ia ka huina o na kuai ana ana i manao ai e hana iloko o na malama he umikumamalua a hiki mai ana.
NA KALEPA KAAHELE.
Pauku 77. Aole no kekahi mea e paa ana i kekahi laikini kelepa malalo o keia Kanawai e ae aku i kekahi mea kalepa kaahele, a i ole ia i kekahi agena i hele mai no ka manawa pokole a agena e ae paha e hana malalo o kona inoa a laikini paha.
NA MEA I PAPAIA.
Pauku 78. Aole kekahi mea a paa ana i kekahi laikini kalepa e aeia mamuli oia laikini e kuai a haawi aku paha i ka opiuma a mea e ae paha i hoohuihuiia me ka opiuma, aole no hoi i kekahi laau make, aole no hoi i ka alakohala, na waiona, a i ole ia na wai e ae e ona ai.
HOOPAI.
Pauku 79. O kela a me keia mea e kuai ana i kekahi ukana, waiwai, a mea kalepa paha i hoopaeia mai me ka laikini ole malalo o keia Kanawai; a i ole ia nana i hana i kekahi hoike oiaio ole iloko o kana noi no ka laikini; a i ole ia oiai e paa ana oia i kekahi laikini ua kuai aku i kekahi mea i ae ole ia ma kona laikini e kuaiia aku; a i ole ia nana i uhai ma kekahi ano e ae, a i ole ia nana i hooko ole i kekahi o na kumu a me na mea i kauohaia ma keia Kanawai, a i ole ia, o kona laikini, e hoopaiia oia aole e oi aku mamua o Hookahi Tausani Dala, a i ole ia, e hoopaahaoia ma ka hana oolea aole e oi aku mamua o eono mahina, a ua hiki e hoopauia kona laikini e like me ka manao o ka Aha he pono.
WAIU.
KA UKU.
Pauku 80. O ka uku makahiki no kekahi laikini e kuai waiu ma ka Apana o Honolulu, he Iwakalua-kumamalima Dala. No ke taona o Hilo, a no na hana o keia Kanawai e kaupalenaia maloko mai o elua mile mai ka Hale Hookolokolo aku,