Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXV, Number 22, 29 Mei 1896 — Ka Hale o na Lunamakaainana. [ARTICLE]

Ka Hale o na Lunamakaainana.

Honoiulu. H. I-, M«ei 19, lSi*>HON. D. L. NAONE. Peresideaa o ka Haie o na Lunamakaainana: : Me ka Mahalo: O kou Komite Wae i waihoia mai ai • ka Palapala Hoopii Hela 13 0 keia Hale. 1 a ke Komue Kuwaena o ka Hni Pukiki Uaiao, he Ahahui i lilo i wahaolelo no ka Lahui Pukik! ma ko Hawaii Pae Aina; ke hoike aku nei e like me ia i| hoikeia maialo iho. Penei hoi ke ano 0 ka lakou Palapala Hoopii: O ka hapanui o na kamaaina Pukiki, a he poe hookaa auhau o keia mau mokupuni. ua poloaiia ae iakou a ua kono ia hoi e hele mai ianei e ke Aupuni i pau. a e ke Aupuni no hoi e ku nei i keia wa, a ua holo mai lakou i keia aina aole ma ke ano he poe paah&na wale no, aka, i mea hoolaupai i ka alna, a mahope iho o na makahiki oka hooikaika ana ma ka hana, o ka hapanuī o ia manawa malaio o na aelike uahoa. Mamuli o ko lakou ano hoomakaulil, ua lilo lakou i poe hoolaupai aina ma na hana like ole he nui. A ua lawe pu mai lakou me lakou iho me ko lakou mau ohana pu. A iloko 016 makahiki o ko lakou noho ana, ua pii mahuahua ae ko lakou nui, a o ko iakou huina i keia wa ua oi aku mamua o 13,000. A o na komo ana mai o na Pake a me na lapana iloko nei o keia Pae Aina iloko 0 na makahiki kakaikahi i hala ae nei, ua lilo ia i|pea hoemi iho i ka uku paahana a hoea mai i ka e hiki ole ai i ke kanaka Europa a me na kanaka paahana e ae ke ola no ia mau uku i haawiia mai. A ma ia manawa hookahi no hoi, aole no i hoemiia iho ka lilo no ke ola ana, oiai nae e pii mau ana ka auhau maluna o na kanaka ilihune. Ke hoohalikeia ae me na uku auhau 1 ukuia e na poe ona aina nui, a me na hui i hoohuiia. a ua pulama pono ia hoi ko lakou mau pono ma ke kanawai, a e hui pu ana hoi me ko lakou mana koikoi akea maloko nei o ka aina. A ke hoomaopopo nei iīa Pukiki e noho ana maaneinei, eia lakou ke noho nei malalo o na kulana kupilikii. Oiai hoi, ko lakou kaawale loa ana mai ko lakou aina hanau mai, a mamuli hoi o ke kaawale loa ana 0 keia mau mokupuni, ua keakea loa ia lakou ma ka imi ana he mau wahi hou aku e hiki ai ke hooholomuaia ai ko lakou mau kulana, a e loaa ai hoi na pomaikai holomua no lakou iho a me ko lakou mau ohana. Malalo o keia mau kumu, ke ku nei makou malalo 0 ke kulana kupilikii maluna iho o na kanaka makua o keia au a me ka heluna nui o na keiki a makou i hanauia maanei, a hanaiia hoi maanei, a no lakou ka noho ana ma keia mua aku 0 ko lakou aina hanau keia, ma ke ano lahui. Aole makou i manao e loaa ia makou kekahi mau pono kivila e ae, i kaokoa ae mai kekahi ano lahui okoa ae, aka nae, ke ike nei makou o ko makou kulana kupilikii he mea ia e kau iho ai maluna 0 makou ke koikoi 0 ka noho ana aku ma keia mua aku, a me ka makou mau keiki, maluna 0 na hokua 0 na poe nana makou i lawe mai i keia aina malihini. Nolaila, ke nonoi nei lakou i keia Ahaolelo e hooholoia mai ke kanawai e lawe i na keehina oi ae e hiki ai ke kaupaleia ke komo nui ana mai 0 na Pake a me na lapana iloko nei o ka aina. A e hooholo hou ia hoi ma ke kanawai e loaa ai ke kaulike 0 na auhauia ana, a e hanaia na keehina e kaupale pono ia ai na pono 0 na poe paahaua iloko nei 0 ka aina. Nolaila, ke noi mai nei lakou i keia Aliaolelo e hooholoia ma ke kanawai e hiki ai ke kaupaleia aku ke komo ana mai o na Pake a me na lapana iloko nei o ka aina, a e hooholoia ma ke kanawai ke kaulike o ka auhauia ana, a e hana ia na keehina e kaupale pono ia ai na 1 pono 0 na poe paahana iloko nei o ka aina. Ma ka hoomaopopo ana a kou Komite iloko 0 na makahiki he 16 i hala ae nei, he mea oiaio no ua hoemiia mai no ka uku 0 na limahana ma na mahiko a me na oihana e ae iloko o kekahi mau makahiki i hala ae nei a hiki i ka ike ana 0 ka lahui Pukiki i ke kulana kupilikii e hiki ole ai ke ola pono no lakou iho a me ka lakou mau keiki mamuli 0 ka emi mai 0 na uku hana a me ka loaa ole o na hana ia lakou e like me ka lakou e hoopii mai nei i keia Ahaolelo; aka, aole i hoomaopopoia mai i kou Komite na ike a« me na hoomaopopo ana i na uku 0 na paahana iloko 0 na makahiki mua 0 ka noho ana a pela hoi me na makahiki i hala iho nei, ka uku no ka mahina hookahi a me ka uku hana hoi e haawiia nei i keia wa; me he mea la ua ano like no paha ka uku e loaa nei i keia wa e like me ko ka wa i hala.

He mea oiaio no, ma ka nana aku a kou Komite, o ke komo nui ana mai o na limahana Pake a me lapana iloko o keia mau makahiki i hala iloko o keia Aupuni, oia kekahi kahua e hoemiia ai na uku hana a me ka hooneleia mai o keia lahui Pukiki a me na lahui e ae i na hana e ola ai lakou me ko lakou mau ohana pu hoi, a ma ka noonoo ana a kou Komite he mea pono no i ka Ahaolelo e hana i na kanawai e hoohaiki ai i ke komo ana mai o na limahana Pake, e like wale no me ka nui kupono e lawa ai na hemahema o na oihana hana īloko nei o ka aina. Oiai, ua maopopo no o ka oihana mahiko a me na oihana e ae iloko o keia Pae Aina; o ka loaa ana 0 na limahana kupono i mea e holomua al ka iakou hana oia ke ola a me ka ikaika o kē Aupuni, a oia no hoi ke ola o na kanaka o na lahui iike ole e noho nei iloko o keia Auponi a o ka nana ole ia o ko lakou mau pono he mea no ia e ili mai ai na pilikia maiuna o ka aina mai o a o; aka, ke hoomaopopo hou aku nei kou Komite, ma ka heiu lahui o ka makahiki 1890. o ka Puk?k? 9^ e 15 301t lapwia 12 * 360 ' Huina oi o na poe komo hou mai iloko ona makahiki elima 1 hala: Sa P»ke 1.593, lapana 11447, Pukiki 651 ona P<>« * Pan: Na Pake lapana 23,607, Puklki 9.25*. K ikeia kela ma ka hoike a ke Kuhina Cooper ma ka ia 31 o 189«, i keia Hale, Hoike Heln 20, a maw*ho ae o keia heiuna ka lahni HawaU * me na lahui e ae e noho nei me ka hoomanawanai no kekahi mau h»n« e loaa mai ai ia lakou ke ola a me ko lakou man ohaaa.

Ma ka ba!i hou aua a kou Kocatte i mea e maopopo nsal ai Va neluna nui o D a iimahana i kepaia. a hana Ia paha. e noho hana ana ma na mahiko a puiiii keia Pae Aina. a ua loaa mai keia mau hoakaka maialo iho mai a Mr. Bolte. kakauolelo o ka hui o na hui mahiko a puni ka Pae Aina. Na lapana malalo o na olelo aeiike ; lim&haea e pau ana i lune T IS9T: Ma Hawai! ... 2*72 kane. s€l wahine. Ma Mani 552 4i 144 MaOahu 495 127 " Ma Kauai .... 10&S " 266 " Ke hoomaopopo hou aku nei kou Komite i ka heluna o na limahana a pau e noho ana ma na Hui Mahiko a pau a hīfei i ka la 31 o Dekemaba, A. D. 1595: Xa Hawaii malalo o na Olelo Aelike 522 Na Hawaii malalo o na Olelo Aelike; ma ka hana la 1037 Na Hawaii malaio o na Olelo Aelike; na wahine.. 25 1554 Na Pukiki malalo o na Olelo Aelike 420 Na Pukiki ma ka hana 1a... 1574 Na wahine e hana ana 140 Na poe oo ole e hana ana......... 365 2499 Na lapana malalo o na Oleio Aelike 6602 Na lapana ma ka hana la 4214 Na wahine 768 UISS4 Na Pake malalo o na Olelo Aelike 1203 Na Pake ma ka hana la 2644 3547 Na Piki (South 3ea) malalo o na Olelo Aelike 88 Na Piki ma ka hana la. 45 133 Na Amerika S4 Na Beritania 152 Na Geremania 140 Na Lahui e ae 97 473 Huina pau ona poe paahana 20,120 Ua koe na paahana e hana ana ma na Mahi Raiki a me na Oihana Mahiai e ae. Aka, ke hoomaopopo hou aku nei kou Komite, ma ka Buke Helu Kanaka 0 ka M. H. 1890, e ikeia mau hoakaka penei: Papa 6. Hoonohonoho papa ana i kela a me keia lahui, ma ke ano o ka oihana hanalima ma na Māhiko a me kekahi mau hana e ae: Limahana ma na Mahiko a me na hana e ae. 25.466 Oihana Mahiai s ( isi Lawaia '§41 Luina Moku 4^4 Kalaiwa-kaa a me Kahu-kaa.... 555 Hana Lima Akamai 2.052 Oihana Mahiai a me Hanai Holoholona 195 Kalepa 1.23S Kupakako ame ka Mea Kuai... 716 Oihana Naauao ame Kumuao... 638 Na Oihana e ae." 2,976 51.075 Huina nui o ka lahui i ka M. H. $9,990 Huina o ka poe i koe, aole mau hana maopopo me na keiki inalalo mai o 35 makahiki 38,915 Huina o na keiki mai ka 15 makahiki a emi mai 14.51S Huina o na poe 00 mai ke 60 makahiki a oi aku.... 4.579 Huina 0 na poe e noho wale nei aole i maopopo ka lakou mau hana 19,51S Ke hoomaopopo hou aku nei kou Komite, ma ka hoike a Henrv B. Cooper ma ka la 31 o Maraki, 1896. Eia ka poe* limahana i haalele mai i keia Pae Aina a hiki i Dekemaba 31, 1895, i hala:

Na Pake kane 2149 Na Pake wahine " " 17 Na Pake keiki 225 Na lapana kane 2800 Na lapana wahine ~SO2 Ma ka hoomaopopo ana a kou Komite, aole no paha i like loa na huina i hoakakaia maluna ae me ke kulana 0 na | kanaka e noho nei i keia wa ma ke ano I limahana no keia mau makahiki €ono I (6) e pau ana; aka, ma ka hoomaopopo ! ana, ua oi loa aku na limahana a me na poe e ae i komo mai iloko o keia mau makahiki mamua o ka poe i hoi j aku e like me na kanawai e ku nei. Ma ka hoomaopopo ana a kou Komite, ina o keia mau huahelu 19,81S oi | aku a emi mai paha ka huina o ka poe e noho wale nei me ka maopopo ole o ka lakou hana, alaila, aole anei he mea pono e lawe mai ka Ahaolelo i na keehina no ka noonoo ana me ke akahele e kau i mau kanawai kupono i mea e loaa ai ka hana i keia poe iwaena o na oihana mahiai iloko nei o ka aina, mamua o ke kii mau ana i na limahana Pake a me lapana e hookomo mai i kela a me keia manawa, oiai e noho ana ko kakou mau hoaloha iloko o keia wa me ka pilikia maoli me ko lakou mau ohana. Aka. aole makou e hoike ana he mea pono ole ka hana an'a i ke kanawai hoohaiki no ka hookomo ana mai i na limahana no ka Oihana Mahiko maoli. ina ua piiikia io; oiai hoi, o ke kuikahi mawaena 0 ke Aupuni Emepera o lapana a me ke Aupuni o Ha- , waii nei, i hanaia ma ka la 19 o Augate, , 1871, ua lilo ia i mea kokua nui i ko | kakou mau oihana mahiai iloko nei o ka aina; oiai, ua aeia lakou e komo mai 1 kela a me keia manawa nje ka hiki ole e keakea aku, me ke kii ole aku malalo o ke Kanawai o na Aelike Paahana Aka, ma ko kakou kuikahi limahana kanaia sna ka la 2S o lanuari 1886, ma ka pauku 9, ua hoakakaia ua ae ke Aiu ka Emepera o lapana e .loaa n° i ke Aupuni o Hawaii ke kuleana e holhol aku i ke Aupuni o lapana i na kanaka lapana manao ino a aeahaukae paia, nana i hooulu a hoala ae paha i kekahi man hana hoohaunaele; aoakoka 11 0 keia Kulkahi Llmahana, e man kona mana 5 a e man aln no mahope me a l ka haawiia īike kekahi 0 ae- | like i kona maoao e hoopao. M* ka hoomaopopo ana a kou Komlte I ka manao ke Kuikahi Umahana e nei - loaa i na pwahanm e kilia nei na nku malama e nkoia nei o ke «u»e ne Hl5O, no ka wahine he |lo loilii • noho ai, t me 91 no ka 110 na keiki ehia; me ka hoolako pu akn

! o ke Aupnni me na kanka lapaan me na laau lapaau me ka uku oU\ a me ka uku pu aku hoi i ko lakou mau auhau pilikino. Ua maopopo i kou Komite, ua oi aku na haawina pomaikai e loaa ana i na limahana e kiiia nei mamua o na poe i lawe mua ia mai a i pau ko lakou mau aelike Umahana, a me na poe kanaka Hawali no hoi a rne na kupa o ka ama nei i hoohanaia ma na mahiko no $.10 a oi aku paha me ka !oaa ol*> 0 kekahi mau pono hou aku ia lakou e like me ia i hoakaka mua ia ae nei. Oia ka kou Komite e hoakaka nei. he mea pono e iaweia na keehina e noonoo pono ia ai ko kakou mau kulana limahana o loko nei o ka aina mamua o ke kii hou ana aku i na alna e. Malia o hiki no ke hoolawaia ko kakou mau oihana mahiai me na limahana kupono e holomua ai ka lakou mau hana; aka. he mea pono no e waiho ia keia ninau i ko kakou Mana Hooko. He mea pono hoi ia kakou e hoomaopopo i ka hoike a ka Papa Ola mailoko mai o ka hoopaeia ana o na limahana i ulu mai ai ka lilo nui o ko kakou waihona waiwai, mamuli o ke kinai ikaika ana i ka laha ana o na ma'i lele iwaena o keia lahui a kakou i ike iho nei i na makahiki i hala; a ua lilo pu aku hoi me ke ola o kekahi poe o kakou he lehulehu. Ma ka hoomaopopo hou ana a kou Komile, he oiaio no keia hoopii ana mai a kekahi poe mea kuleana liilii, ke uku nei lakou i na auhau Aupuni i oi aku mamua o ka poe ona aina nui a me na poe waiwai e ae mamuli o ka hooko pono ole ia o ke kanawai a me ka hemahema o ka auhauia ana. Aka nae, aole no i hooiia aku ka auhauia ana maluna o na waiwai paa me na waiwai lewa mahope mai o ka makahiki 1896. Aka, o ka pii hou ana ae 0 ka auhau, ua hoea mai no ia i kekahi manawa mamuli o ka pii maoli ana o ka waiwai io 0 na waiwai paa, Ke hoomaopopo aku nei kou Komite 1 keia Hale, i ke kulana kupono ole 0 ko kakou mau kanawai auhau e ku nei, a he mea pono e hoomaopopoia a e hooponoponoia ma ke kanawai auhau i loaa ai ke kaulike o na auhauia ana maluna o ka poe mea nui 0 ka waiwai i auhau ole ia i keia wa, a me ka poe mea kuleana aina liilii. Ke manaojl'ana nei kou Komite, ke hoomaopopo nei ka Ahaolelo i ke kulana ano nui o ka lahui Pukiki ma keia Aupuni, ma ka lakou mau hana ponoi ana me ka hooikaika pu ana ma na ano hana like ole he nui i mea e loaa ai na pomaikai ia lakou a me ko lakou nnu ohana, a pela no hoi e loaa ai i ka lehulehu na pomaikai ma ko lakou kulana alakai hana a me ke kulana holomua ma ka hoonaauaoia ana. Ke hoomaopopo hou aku nei kou Komite, ua loaa i ka lahui Pukiki a me na lahui e ae e ake ana i ke kulana imi waiwai, a me ka loaa ana o na home kupono no lakou me ko lakou mau ohana ,i ke Kanaw r ai Aina i hoohoioia iho nei e ka Ahaolelo Kuikawa 0 ka M. H. 1895 ma na maliele 6 a me 7 0 ia kanawai; malaila e loaa ai ia lakou na hoakaka ana no ka loaa ana o na home liilii i oi ole ae mamua o S eka aina mahfai maikai me ka uku ole, a me na home liilii nui ae ma na kumukuai oluolu loa. Ke hoomaopopo nei kou KomUe, 0 ka hoomaopopo hou ia ana o ke Kanawai Aina, he kumuhana ho'ohoihoi ano nui no ia i ka lawe hou ana mai i na lima- j hana Europa me ko lakou mau ohana. Kr hoomaopopo nei no kou Komite, o ka manao 0 ka Mana Hooko e hana ana lakou me ka manao e hookoia ma ka hoohoihoi ana i ka lawe hou ana mai i na limahana Europa. Ke hoike aku nei kou Komite, he mea pono e waihoia ka Palapala Hoopiima ka Papa a hiki i ka wa e laweia mai ai kekahi Bila Kanawai. O makou iho no, G. P. KAMAUOHA, R. RYCROFT, E. C. WINSTON, S. K. KAEO, W. P. HAIA, Komite Wae.