Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXV, Number 9, 28 Pepeluali 1896 — Ke Kumu o na Kumukanawai o Hawaii. [ARTICLE]

Ke Kumu o na Kumukanawai o Hawaii.

[Unuliiia noloko mai <3 ka Haiolelo a Lunakanawai Kiekie iilapaki i haiolelo ai, ma ka Olelo Enelani, maloko oka Y. M. C. A. ma Alaiiui Alakea, ma ka Poaono, Feb. I.] [Hoonmuia.] O kekahi kumumanao maloko o keia Kumukanawai, oia ka meā e plli ana i ke Kuhina Nui. A penei ka heiuhelu aaa, <«oa ke Alii nui ke koho ana ! kekahi alii akamai, he alii nui no hoi ia, oia kona kanaka ponoi, a e kapaiii oia he Kuhina Nui no ke Aupuni." Hoakaka mai la no hoi ia pauku i ka mooieio o keia oihana, mai ka wa mmi a Kaahumana i iawelaw«i ai i keia oihana me Kamehameha I, Ia Kaahumanu ke ola a me ka maUe, ka hewa ame ka pono, a hoomaiu no o Kamehameha i keia mana ia Kaahnmanu, maialo o kaoa keiki a panihakahaka hoi, oia o Kamehaaieha 11. Ua hoikeia e keia Kumukanawai he oihana mau ma Hawaii nei, ka oihau» Kuhina Nui f a hoakaka pu ae la i oa hana a ia oihana. Ua aneane lot no e Uke keia me ka mana Alii nu\ y he ano AUi poo }ua keia. **Q oa mea i plli l kela Aupuni a ke aiii e manao ai e hana, na ke kuhina no e haoa ma ka inoa o ke Alii; a o na olelo, a me na hana o ke Aupani a ke Knhina e hana ai, na ke Aiii ia oialo a me ia hm, £ ik« (ohi) oo hoi oia i ka walwal a

> pau o ke Aupuni, a nana oo e haaw: fi ke Alii oui. O ke Kuhina Nui ' ka mea olelo pu me ke Alii ma oa < mea nui oke Aupuni. Aole hoi e | kana waie ke Alii me ka lohe ole o | ke Kuhina, aole hana wale ke Kui hinu me ka ioheole o ke Alii, a ina ) hoole ke Kuhina i kana o ka ole no j ia. A i» nu hana nui a pau ake | AUi e manao ai nana ponoi e haoa, ■ e hana in> oif me ka lohe nae o ke | Kuhina," a o ka luhe ana ia mea, o jka ae ana no ia. Aole au e hahai | loa ma keia wahi oka unuhina ! Oleio Berilania o ke Kumukanawai ! i hoolahaia ai, aka, manao nae au ! ua oi loa aku ka maopopo o ka manao o ka'u uuuhina i keia ae ia. Ua emi mai hoi ka ikaika o ke Kuhina Nui ma ka emi pu ana mai oke kuiana kupaa a oolea o keia a me | keia mea i noho Kuhina Nui. O Kaahumanu ka oi loa aku o ka mauu, e *»i aku ana no hoi mamua oko ke Alii opio ola o Kauikeaouli, oiai j hoi ia e n«-ho K*hu Aupuni ana ma ;ka W T a oo ole o Kauikeaouli. Make | oia (Kaahumanu) iloko o 1832. O kona pnnihakahaka oia <> Kinau, ke kaikamahine a Kaiuehameha 1., a

un hoomHU aku no ia uue ka mana nui, a ua maikai no hoi. Ma kona wa i make ai ui* ka makahiki 1845, ua houlii" iu «> Keoni Aua (John Young) ke keiki a Mr. Young elemakule, he luina moku Pelekane, a i lilo hoi i hoaloha piii pa;t no Khmehameha 1., i Kuhina Nui—he keonimana oiuolu keia, a hanoh«no no*hoi ke kulana iaia, eis\ nne aole ,oia i hoohana'i ka mana oia oinana, a i ole ia, uh nui hoi kana lawelawe ana i ka liana o ka Oihana Kalaiaina, oiai oia ke Kuhina Kalaiaina, Oke Kuhina Nui hope loa, oia o V:toria Kamamalu, ke kaikuahine o Kainehameha IV., ka mea nana e kakauinoa hooii? i kana mau Palapala Siia Nui a me na palapala pili oihana e ne. Mamua liio aku o kona mau la, ua loaa ina Alii, na Kuhiua e ili atia maluna a lakou ponoi na hewao ka lakou mau hana, nu ka hooko ana i na hana maoli o ke Aupuui »me ka hana, ao ka oihana Kuhina Nui, aole ia he oihana ukuia, a lilo no hoi it\ i oihaua waiwai ole mahope mai, ma ke Kumukanawai o 1852, a ma ke Kumukanawai hoi o 1864, ua waiho loa ia. Oke ku ana oia oihana, ua kulike ole ia me ke kulana o ka oihana kuhina auamo ae i na koikoi a pau malalo o ka Moi Kumukanawal, a mamuli oka nee ana ona hoomohala hoololiloli ana, aole ia oihana i ola mai, aole no hoi ona waiwai. Aole i pau.