Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXV, Number 7, 14 February 1896 — Page 1

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

BUKE  XXXV.  HELU  7  .HONOLULU,  POALIMA,  FEBERUARI  14,  1896.  NA HELU APAU 2585

Hoolaha @o@o,

W. R. KAKELA,

Loio a he Kokua ma ke Kanawai.

HE LUNA HOOIAIO PALAPALA.

2370

@oolaha @omau.

ALLEN & ROBINSON,

NA MEA KUAI PAPA O NA ANO A PAU E loaa no ma ka UWAPO O PAKAKA, Honolulu, make kumukuai makepono loa, no ka pomaikai o ka lehulehu e makemake ana e kukulu hele.  E kipa mai a e ike kumaka.  2396-@

WILDER & CO., ( WAILA MA.

Mea Kuai Papa a me na Lako kukulu hale o na ano a pau, a me na mea e ae a pau e pono ai o ka hale.

Kihio o Alanui Moiwahine me Papa. 396-@

GOO KIM

411  Alanui Nuuanu.

Mau Waiwai Hou!      Mau Waiwai Hou!

Ua loaa mai nei ia’u mai Amerika ame Europa mai he mau Lako Waiwai Hou Loa, kupono no na La Kulaia.  He mau waiwai i wae ia no ke Karikimaka.  Mai hoohala i ka nana aua i ka’u mau waiwai mamua ae o ke kuai ana aku ma kahi e.  2575-

PAPA!  PAPA

AIA MA KAHI O

Lewers & Cooke

(Lui Ma0)’

Ma ke kahua hema o Alanui Papa me Moi.

E LOAA NO NA

PAPA NOUAIK@

O kela a me keia ano.

Na Paui Puka, oa Puka Aniani, ua Olepelepe, na Pou, ua O’a, na Papa Hele, na Papu Ku, me na Papa Moe he nui loa.

NV PILI HALE O NA ANO A PA

A me na

WAI HOOHINUHINU NAN

O na ano a pau ioe.

Na Balakiona Ano he Nui Wa

Ke hai ia aku nei lukou e @makamaka a pau, ua makaukaikeia mau makamaka o oukou heolawa aku ma na mea a @u ili ana ina ka laua oihana no ka

Uku Haahaa Loa.

@ like me ka mea e holo ana @@@ e Laua a me ke Mea Kuai.

Hele Mal@@  Wa@ no Oukou iho

2296-@

SATOLLI A PRINCE OF THE CHURCH.

Francis Satolli, who was recently made n American cardinal of the Roman Catholic church, still remains the pope’s ablegate.  He is the third to receive the fmous red @at in America, his predecessors being Cardinals McC@osky and Gibbons.

O ke kii keia o Gadinela Satolli o Amerika, kekahi o na kanaka kiekie a hanohano o ka Ekalesia Katolika Roma ma Amerika Huipuia i keia wa.  O ka ekolu keia o na Kakinela o Amerika.  A he kulana keikialii no ka Ekalesia Katolika kana e paa nei.

LORD SALISBURY, ENGLAND’S ABLE PREMIER.

The Right Hon. Robert Arthur Talbot G@scoigne Cecil. Marquis of Salisbury and premier of England, is an interesting figure in America now.  He is 65 years old and has been in British politics 42 years.  He is a Conservative and has been premier several times.

O ke kii maluna ae, oia ke kii o ke Kuhina Nui o Enelani.  nona ka inoa o Haku Salisebure.  O keia ke kanaka kuhikuhipuuone kaulana loa o ke ao nei i keia wa, a o ka ia nei papakonane e pili ana i ka hoopaapaa palena aina ma Venezuela, ka mea nana i hoopukalaki ae i ka Mann Aeto Amerika.  O kona inoa piha, o Right Hon. Robata Ata Talebota Gaseoigne Kikila, Makuisa o Salisebure.

KENERALA MAKIMO GOMEZA.

(Ka Alihikaua Nui o na poe Koa Kipi o Kuba.)

O keia ke kii o kela kanaka kaulana a koa lua ole nana e alakai nei i na poe kue Aupuni o Sepania ma Cuba elike me na lono kaua e loaa mau mai nei o kakou nei.  Mamuhi o ka hiki ole ana ia Kenerala Campos ma ka aoao o ke Aupuni Moi o Sepania ke hoauhee a hoepio i keia kanaka, oiai kona noho ana ma Kuba, ua haalele oia i kona kulana Alihikaua Nui no na koa Sepania ma Cuba, a paniia kona wahi e Kenerala Weyler.  O keia Comet@, ke kanaka a Kenerala Weyler i olelo ai, o kana kanaka hopohopo hookahi wale no ia ma ka aoao o na kipi.

HE MOOLELO NO

EBINE LANOKA.

KA NAITA O KE

Kakela Ulaula

KA WELI O KE

KENETURIA . UMIKUM@MALIMA.

Kas I-Ioola hoi o Farani, a o ka Mea Nana i hooki i ke Kaheawai ana o ke Koko Maloko o Parisa.

“Na ke aheahe makani i lawe mai ka lono hauoli o ka maluhia, Aole hoi me ka heleuluulu, Aka, iloko o ke aheahe malie.”

MOKUNA II.

I kela wa, ua pane mai la ka uhane o kona makuakane:  “Ke ike nei oe i keia mau mea imua o kou alo!  E hoomanao oe, o keia no ke kulanakauhale laa; a o kela aina uliuli e waiho mai la ma o, ola no ke kihapai o Edena i lawe ia mai e ke Akua iluna nei o ka lani mahope iho’o ka haule ana o ko kaua mau kupuua iloko o ka hewa.  E hoomaopopo hoi oe e kuu keiki punahele, a’@ i aloha nui ai, owau ka mea maluna o keia mau mea apau, aia’hoi iloko o ko’u lima ke ola ame ka make o na kanaka, nolaila, e hele aku oe imua o na enemi a o ko’u lima kekahi me oe, a e luku aku oe i na poe a pau i hoowahawaha mai ia’u!  Oiai, o k la apopo kuu la e hele ai e hakoko me kela poe keiki a Satana, oia ko’u kumu i lawe e mai nei ia oe, no ka hoolaa mua ana aku ia oe mamua o kou hookahe ana i ke koko o ka poe hewa.”  Ia wa, ua lalau ae la ua uhane la i kekahi kiaha gula mai kona aoao ae, a me ia kiaha ua pipi mai la oia i ka wai malu@@ o ke poo o Ebine, a i ka wa a ua uhane la e hana ana i keia @au hana, ua loli ano e ae la kona helehelena a me kona aahu, a ike aku ia keia he alohiohi, kona aahu i like loa me ke olinolino o ka la, a o kona helehelena hoi ua like loa me ka owaka ana o ke daimana.  Hoomaopopo iho la ko ianei uhane, aole keia o kona makuakane, aka, me he la e hai ia mai ana keia e kekahi mea, o ke Akua maoli no kela ka mea @a@@ i haua i na mea a pau.  Ua hoopihala kona uhane me ke eehia nui, a iloko o kela kulana eehia ona, ua lohe ae la oia i kekahi leo i poha mai me he la mai ka lewa mai, oiai ua nalo honua iho la ka mea ana i ike ai i na sekona maniua iho:  “E hele imua!  Mai hopohopo, oiai, o ko’u lima kekahi e kakoo mau ana ia oe!!”

I keia wa, ua puiwa ae ia ka opio malloko ae o ka @i@oe, a he mea e kona Kahaha i’ keia moeuhane Kupalanaha i @@@a iaia.  I kona houmaopopo pono ana ae, he moeuhane io keia, ua ala koke ae la oia, a haule ihi la ma kona mau kuli, a me ka naau @ pepe4 no ke aloha i kona makukane, ua hoonani ae la ola i na lani kiekie loa, me ke kaukau puaua ae i ka uhane o kona makuakane, ka mea hookahi a kona puuwai opiopio i aloha ai me ka maemae o ke aloha makua, ka mea hoi a ke Akua i kauoha mai ai ia kakou a pau e malama i kela mea, i loihi ai na la ma keia ao.

Mamuli o na kahoaka i hoomaikeike ia mai ia Ebine i kela W@, ua papalua ia ae ka paulele iloko o kona naau no kona hele a@@  aku e hooko i ka mea a kona makuakane i kuuoha iho ai @a@a e hana, no ke ola a me ka maluhia o na makaainana o Farani kona @@@ kulaiwi.  Nolaila o ke kahua o na ino i hookau iu aku ai @a Farani, eia no ia ma Italia nei, ma@loko aku hoi o na hana pepehi kanaka a keia hui powa @ kak@oia @ ka luakini Pope mamuli o ko lakou @@@ ole ana i na hana a keia poe i kapa ia lakou iho he poe @@@@ no ia ekalesaiMe @@ @@, o ka hora ekahi paha ia @ ka @@@@  , @@@ @@@@  ino o kona hoonani ana i ke Akua, ua ha ale hou iho la oia e hiamoe, uo ka mea, ne lehulehu na hora 1 @oe elaila no. 

Aole i pau.

Ke Kumu o na Kumukanawai o Hawaii.

(Unuhiia noloko mai o ka Haiolelo a Lunakanawai Kiekie Alapaki i haiolelo ai, ma ka Olelo Enelani, maloko o ka Y. M. C. A. ma Alanui Alakea, ma ka Poaono, Feb. 1.)

(Hoomauia.)

“Aohe papa pa’i, aohe hale Kula, sohe halema’i i manaoia e keia poe i noho ai maanei.  Aka, hoea mai la na misionari ma ka makahiki 1820, hooliloia iho la ka Olelo Hawaii i olelo hiki ke kakauia, hoolahaia aku la na buke, kukuluia na kula, halia aku la ka Euanelio, aoia ke kulana nohona maemae io maoli, kukkuluia na halepule, hoonee mua ia ka oihana mahiai, hoopalupaluia ka naau o na kanaka, hoomahuahua ia ae ko lakou mau noonoo ana, loaa mai la ka hilinai ame ka paulele ana a na ‘lii a me na makaainana, ku iho la na mikanele mawaena o lakou ame na haole hoope’a wale a pale aku la i na koi pono ole.  Aka, mamuli o ka pii mahuahua ana mai o na la hui mai na aina e mai, a ku pinepine mai la na moku, a hoonoho ia mai la na kanikela e na mana nui, o ka mea mau, ua waeia na kanaka @la ano mai waena mai o ua poe kamaaina o na aina e i noho mua maauei, na poe hoi i makaala ma ke keake aku no ka hooponopono ana @a na hewa maoli a hewa hoookauhihi wale maluna o ko lakou poe makaainana, nolaila, ua akaka loa ae la he mea pono ke loaa ona mau kanawai i kakaula ame ona kumukanawai.  mamua aku, na ka mea kukala olelo e kalahea i na rula hooponopono, oiai ia e hele ana ma na alanui.  O Kaahumanu hoi, ka Moiwahine Kahu Aupuni, oia@ e opiopio ana o Kauikeaouli (Kamehameha III)  ma kana huakai kaapuni hope i keia mau mokupuni, ua kukala aku la oia i ke kuahaua kaulana i ikeia ma kona inoa, no ka mea e pili ana i ka mare.  Ma ka makahiki 1830 a 31 paha keia, a hoolilo aku la i ka noho kane a wahine ana ma ia wa he mare ku i ke kanawai.  Mahuahua mai la na hihia me na haole.  Mamuli hoi o na haunaele i ulu mai waena mai o na luina moku kolohe a me na ‘lii, i hoonaauaoia ma ia wa ma na loina o ka nohoha pono mai na misionari aku, a pinepine loa hoi ka ulu ana mai he mau hakaka kuloko, ola oa mea i koi aku i ke Kahu Aupuni a me kona Aha Kuka o na “Lii e kakau a e hoolaha i na Kanawai e pepa ana i ka pepehi-kanaka, ka aihue, ka moekolohe, ke kuai rama a me ka pili waiwai.  Ma Dekemaba keia o ka makahiki 1827.  Aka nae, ma ka makahiki 1849 i hooholoia ai ke kanawai e ka Aha Kuka a ka Moi me na ‘Lii e olelo ana, mahope mai o ia wa, aole e paa kekahi kanawai ke ole e paila a hoolaha akea ia.

Ma ko’u manao, aole paha i ulu ponoi ae ka manao mai na ‘Lii ae he unea kupono ke loaa ona kumukanawai.  Me he mea ia ma ko lakou manao, ua lawa iho la no na kanawai e hooponopono ana i ka hana a na kanaka, ola hoi na kanaka no lakou ke kulana i haahaa iho malalo o ko lakou, na kanaka maoli a me na haole.  Ma ka nana aku, na Mr. Rikeke lakou i ao aku ia mea, oiai oia ka me e ao ana i ka Moi, na ‘lii a me kekahi poe e ae i ka ike kalaiaina ma Lahaina, ma ke ano he mea hanohano a kupono no ka Moi a me na ‘lii ka houluulu ana i na rula a me no loina e hiki ai ke hoohana mau ia na @ana nui.  O keia maoli no ka hoakaka ana a Lunakanawai Cooley no ia mea he kumukanawai.  Nolaila, ua hanaia ke Kumukanawai Mua o Hawaii nei.  Ua kukala la ka “Olelo Ho@k@ka i @ Pono o na kamaka A@ie na ‘Lii”  ma ka la 7 o Iune 1889, ma Lahaina, Maui, kahi @ @@lauwaia @i ka Ahaolelo, @ o ke Kumukanawai holooko@ ma Honolulu ma ka la 8 o Okatoba, 1840.  He keehina holomua l@una ole keia a kelu poe alii kilakila i lawe @e ai, no ka mea, e hoakaka ana ua kumukanawai ia, a e kaupale @@@ hoi i ka mana p@@na ole i loaa i ka Moi, a me ka noho haku o na ‘lii maluna o ko lakou mau hoaaina, na poe maoli i a@ea@e maoli e lilo i poe kauwa kuapaa.  He buke keia i kakaula @a ku olelo lawa pono ole, o ka oi aku oia ka unuhina Olelo Enelani o ua wahi buke la.  Aka, ua paa nae inaloko o laila na hoola ano nui no ka nohoua kuokoa i unuhila mai me ke oolea mai na Moi hookauanuha mai o Enelani a paa maloko o ka Magna Charta, ka “Olelo Hoakaka no na Pono o na Kanaka”  (Bill of Rights) a me ke Kanawai o ka Palapala Kuu Kino.  Ua hoomaka ua Kumukanawai la me na h@@olelo elike me keia:  “Ua haoa @ai ke Akua i na lahuikanaka a pau i ke koko hookahi, e noho like lakou ma ka honua nei me ke kuikahi, a me ka pomaikai.”  Alaila, haawi umi la  ia i ka hoomalu ana no ka palekana o ke ola, ka laia o ke kanaka, ku pono kuokoa @ui ka nohona hooka@@@@ ia ana mai, oa me i loaa iuiu wamuli o ka paahana ana a kona mau lima a i hoohua ia mai hoi e kona lolo.  Ma keia maumala olelo hope i loaa ai ia kakou ke kahua no ka pono o ke kakau hope ia ana o na buke a we na palapala i hoohuaia mai e ka noonoo o ke kanaka a me ka loaa ana ona palapala @ila hoola a ke Aupuni no na mea paahana waiwai i kukuluia e ke kanaka. 

Ma ka pauku mahope mai, ua papaia ke kau ia ana o na kanawai pili i ka lakou hookahi, kanaka hookahi, a e kau ana hoi i ka auhau like ana.

He pauku waiwai mui hoi kekahi no ka pono o na haole i no@o maanei.  “Ua haawi mai no hoi  ke Akua i kekahi mau waiwai like no na kanaka a pau, me na ‘lii a pau o ua aina a pau loa.” A wahi a Alekauedero no keia Kanawai (ola ke ke Kumukanawai) ua “hoohua mai ia i ka manao palekana i ike ole ia mamua a hoonoho iho la ia i ke anuu mua e kukulu ana i ka pono palekana o ke kanaka ma ka aina.”

Ma na manawa mamua aku, ao@e waiwai o ke kanaka Hawaii i palokaua.  E hiki ana i ke Alii ke hoounu i kona kanaka e hele e pa’i aina, a ma kona wa e ike ai i ka puaa i ku i kona makemake, o kona wa no ia e o@@ ae ai i ka pepeiao, a lilo ae la ia puaa na ke Alii.  Ua hiki loa no hoi na hoa-aina e noho ana me kahi aina, ke kipakula aku e na ‘lii malalo iho o lakou i noho ai ia poe kanaka ma ka olelo ana “Hemo.”  Mahope iho o ka Palapala e Hoakaka ana no na Pono o na Kanaka, ua pili aku ia ka mea i kapala maloko o laila ke “Kumukanawai,” eia nae, ua hoolaha @ou ia no ka Palapala e hoakaka ana i na Pono o na kanaka, @a ke ano o ka hapa mua ia o ke Kumukanawai.  Aole i pau.

Ua loohia ia iho ia kahi kaikamabine uuku a Mr. Fred Webber, o Holani, Makakukeka, i ke anu a me ke kunu, a aole hoi hiki iaia ke hoola me kekahi mea e ae.  Haawi aku ias au i kekahi o@ole laau kunu  a Ka@alena, wahi a W. P. Holden, he kanaka kalepa a Luna Leta ma Brinfield Komohana, a i kekahi wa a’u i ike ai iaia mahope aku, ua hoike mai oia ia’u i ke kamahao o na hana hoola a ua laau nei.  O keia laau, ua hana maoli@@ ia no ka hoola ana i na mai ikaika o ka pou ame ke akemama, elike me ke anu, ke k@@@ ho ame ke kunu kalea, @ he laau kaulana loa kein ma ka hoola ana ia mau ano m@@@ Aohe pitikia ke @@ keia @@ i na keiki, oiai aohe mea make a i@oino maloko o ia l@au.  E kuai ia no keia la@@ e @ poe k@@ @@@  @ @@@ o Benson Smith & Co.  @ Agena @a Hawii nei.       2285-@@