Ka Nupepa Kuokoa, Volume XXXIV, Number 43, 26 October 1895 — Ke Kula Hanai o Hilo. [ARTICLE]

Ke Kula Hanai o Hilo.

Mk. Lunahooponōpono: K oluolu oe, i na ho mea iu o po> maikai ai kou poe heluhelu, e hookomo ibo ma kekahi o na kolamu o ke Kuokoa i ka mnnao malalo iho nona ke i>oo maluna ae. Ma ka lokomaikai o Kev. 8. L. l)e:?Ha, kahu o Haili ma Hilo, ame ua kumu o ke Kula Hanai o llilo, ua loaa ia'u ka hoomaikaiia ma ke kula i olelo ia, a no lakou au e p&hola aku nei i na hoomaikai nul ana malia o lilo keia hoike ana ma ke akea i mea e pomaikai ai ka leliulehu.

O keia kekahi o na kula kahiko o keia Paealna, a malaila i hoonaauao ia ai kekahi heiuua nui o na keiki Hawaii, i ao ia ma ka olelo makuahine, a ua loaa ia'u kekahi mau mea walwai ke i>ono ke hoiko aku imua o ka lahui e pili ana i kekahi mau ike e ao ia nei ma keia kula i keia wa, maiia o lilo ia he mau mea e hauoli ai na makua he mau keiki ka lakou, na haumana kahiko i hoonaaaao mua ia malaila, a me ka poe e ae aole i hoomapopo i ko kulana o keia kula ī keia wa. O na ike ano nui a'u i makemake ai e hoikeike aku oia, na ike hana iima a me ike mahiai. SiO KA IKK MAiIIAI. Ma kela kula, ke ao ia nei ka mahiai kalo, ka mahi kope, ka inahi ko a me ka mahi pia, a ua hoolako pu ia kekahi mau mikini no kekahi o keia mau oihana. No ka mahi kalo, he hana kahiko no ia ma ia kula mai mua loa mai, aka he mea pouo e makaukau na keiki ma keia oihana mahi, no ka mea he oihana kumu ia mai ko kakou mau kupuna mal a hiki i kela wa, a o ke kalo no ka kakou ai kumu; aole e hiki I ke kalo ke»nalo ae mai na Hawail ae. He pono i na keiki ke ike i na loina o ke kanu ana, ka hoomaemae ana a me ka hoomaa ana ma ke ano hou, a hoomama, a hoopokoie hana. £ia ka mea hou a'o i ike ma keia kula, o ka wili ana i ke kalo a lilo i poi. Ua pau ke ano oiakekui ana ma ka papa me ka pohaku; a o ke ano hoi iieeia wa, he mikinl wiii poi. He wahi mekini uuku waie no keia i hanaia me ka laau, a na ka wai e heoniniu i kona huila. He poko laau paepae kela, he elua paha kapuai ke ana waena, a he ©kolu l»ha kapuai ka loa; eia kona kiekle ua pao ia o loko a Mkahaka me he

barela la t ama na paia maloko, he maa nihoniho aoo like ole. Ua hookomola iloko o keia hakahaka kekahi poke laaa okoa ese me kona maa nihoaiho aoo likeoleapooi k>na ili buaiala r aaa hoopaa ia ma ke poo owluoa o keia poke he hoila nana e hoooinia iaia, a o ka aoai ana ona nihoniho o kela mau poke t oia ka mea e wali ai oke kaio a iiio i roi. Ua haoaia he poka ma ka aoao kahi e hookomo aka ai oke kalo, me ka pipi pa aoa ako i wai iiilii ma ia paka, a malalo ae o keia mikini, ua kukula ia ka barela, a e kula mau ana ka ai waii īloko, o ke ano paakiki e |k>do ai oo ke kupele iima aku.

No ka hoomoa ana i ke kaio, me ka maha no. Ua hoopiha iakekahi kula hao huioaha, poi ia a paa, a hookau mai i ka maha ma ke paipu maiioko mai oka ipa mahu nui, a pela e hoomoa ia ai. NO KA MAUI KOPE. Ke ao ia nei keia kuia ioa ioioa oka mahi kope, ke ano o ke kauu ana, ke aoo o Ka hehu, ke ano o ka makalua, ko ano o ka omuo ana i mea e mau ai o ka hua o ke kope, a e ao ia aku ana iakou I ka ohi aoa a me ka hoomaemae ana ma keia mua aku. He wahi maia kope no ka lakou, hookahi paha a oi aku eka; eiua ano kope e ulu ana—he kope hou loa no ekolu paha malamn, a he kope ua hua. O na kope kahiko, ua hoike mai ! iakou i ka inakaukau o ka poe nana 1 kanu ia lakou. Ua kanuia ma ka lalani pololei loa o ka eono a ehiku paha kapuai ke kaawale, eono kapuai ke kiekie, punonohu ka ulu ana, ua mu-o ia oluna, a ua hele a luluu i na hua e hoomaka mai ana e pala kekahi. A ke hoike ao nei au i ko'u mahalo ia liev. S. L. l)esha a mo David Kapahee, kekahi o na kumu ma Ia kula, i ko laua hoomakili ana mai i kekahi mau loina o ka omuo ana. lle hookahi mikiui i loaa ma keia kuia, oia ka mikini hoomaemae i ka ili elua, oia ka ili o loko; a e loaa aku ana ka mikini oka lli ulaula ma keia mua aku ke nui ke kope. NO KE KO A ME KA PIA. lle maia ko 110 ka lakou a ke ao ia nei na haumana mi ua loina o ke kanu ana, a koe aku ka hooliio ana i kopaa, oiai he nui loa ke eiula e pono ai no na lako o ia oihana, aka aole no e neie aua ko lakou ao ia i na kumu mua loa oka loaa aua o ke kopaa. NO NA IKK HANALIMA. lle hale hanalima nui ko keia kula eku nei, aia maioko oia hale hookahi na mea paahana liko ole. Na mea paahana kamana, amara, he mikini 010, he mikini pai, he mikini kukui uila, he mikini hau a : ma na lako pai paiapaia. '

Ua ao ia kekahi kelki, oia o Pio ma ka lioohana ana i keia mau mikini a pau, a ua loaa iaia ka makaukau ma keia mau hana, a he kumu waiwai hoi nona. Ua noi ia aku kona oluolu e lioikeike mai i kona hoohana aua i kem mau ike. Ua hoomaka oia ma ke 010 wahie, a ua ike ia ka uwe ana o ka pahiolo e like me kahi o Hapa i Honolulu. I ka mikini kukui uila, ua hoopuiwa ia na kumu oiai ma ka hale noho, i ka huila o ke kukui i ke awakea, aole hol i ka wa mau o ka po. I ka mikini hau aku hoi, ua ike ia ka iana ana mai o ka pauku hau iloko o ka wai. Me keia mau mea ua hoopiha ia ka puuwai o ke kamaheie ma ka hauoii nui i ka ike ana i kekahi keiki Hawaii, ua loaa ka makaukau raa keia mau ike, a e kaena auanei kol'una, *«o Puna no ka oi," no ka mea no Puna paiaala ua keiki la. Me keia wahi mikini kukui uila, ua hoomalamaiama ia na hale a pau o ke kula, a me keia mikini hau no hoi, ua hoolawaia ke kulanakauhaie 0 Hilo me ka hau. Ma kekahi aoao ! o keia hale hana, ua hookaawaieia | he keena pai paiapala, a aia no ho* ! maloko o ia keena na mea paahana f a pau o ia oihana. NO KA HALE KULA. Ua alakai aku kekahi o na kumu oia o David Kapahee i ka malihini ina ka haie kula, a ua ike hapa i oa na mea I ao ia. Aia ma na papa | eleeie e aweawe ana na hua kakau- ; Uma; he mau poke laau e mokaki ana ma ka papahele,- ua kolikoli pahi ia he mau kii maluna kupono oo ke pai ma ka pepa. 110 pauku | kaulahao laau : 11 paha kapaai ka 1 loa, i koiikoli ia maiioko mal o ke- | kahl pauku laau. He man ohe keleawe no ka bana pohioheoke kubi. i O keia na mea a'u i ike maka ma keia kula; maiia, e like me ko'a ! hauoli, peia e hauoii mai al oa makua mea keiki he mau keiks k& lakeu e noho nei ma ua kaia Ia; a i oleia, hemaumakua mea keiki e ae paha e noho ma! &ei ma o a maa* nei o ka aioa, a e manao aoa e ao la ka lakoa mao keiki ma keia maa ike, a 1 ole fa o kekahi paha o keia

maa Ike. E pooo ke noeuoo I kela wa a e hookoeoo i kela kula. Ke ao ia nel keia kola ma na ike eae e ilke me oa kula e ae ma ka olelo B«ritama 9 aoa hai ia mai ia'a he $25 ka aka makahiki, a īualaio mai pahi ma kekahi aoo e ae, e iike me ke kuka aoa me ka Papa Kaha Waiwai o ke kula.

Ke hoolana aku nei au i ka manao o na makua mea keiki o Ka Kona, ka aina kauiana i ke "kope oao,' r aeie iko Na Kona wale no, akB, i ko ka Paeaina a pau e hoomahaī, a e hoao e hoouna i kekahi, a mau keiki paha ma keia kula, a malaiia e hoomaamaa ia ai lakou i na loina oKa mahi a me ka hoomaemae kope. He mea nui ka loaa ana o ka makaukau ma keia oihaua; oiai, ke nee awiwi nei ka hoio ana o keia oihana īloko o ka ainn, & mamuli oia kumu, ua pii pa-umi ae ka uko hoolimalima ame ka waiwai io o na aina o Na Kona i keia wa, i ko ka wa he eiima makahiki i haia ae nei. I ka wae puka mai ke keiki mai ke a kula mai me ka loaa o keia makaukau, e hoomaka koke e hana maluna o na wahi apana aina kuleana o ka makua, a ina ua nele, e haawi i kana mau hookauwa ana malaio o kekahi mea kanu kope a hui paha, me ka uana ole aia a nui kx uku, laila hana; aka f na ka ike hana e alako mai i ka uku maikai, a e hoomanao ika ruia paa loa, t4 E uku ia kela mea keia inea o like me kana hana." Eia kekahi mea e pono ke noonoo la, a he mea e pomaikai ai ma keia kuia, o ka hoohana ia ana o na keiki ma ke kula ma kela mau hana like ole, he mea ia e maa ai lakou i ka hana mau, a auo nalo aku ka ohea, keanopalaualelo, hoohanohano ame ke ola kino nawaliwali. O kekahi mau makua, uu hemahema ioa, aole i ao aku i na keiki i | ka hana lima; he mau keiki akamai nae huke; a i ko lakou hemo ana maī ke kula inai, ua makau lakou e lawelawe i na hana lima; aka, kali wale aku o ka haawi ia mai o na hana 'mama, a he kuhihewa nui kela. Nolaila, e loaa ana he ekolu mahele nui e loaa ana ma keia kula. 1 O ka ike Palapala e like me na kula e ae. 2. Oka ike Hana. 3. Oka mua i ka hana. T. K. 11. Amalu. Hookena, 8. Kona, Sapt. 1, 1895 •